29. Avrom Sutzkever – From a Lost Poem; My Father; Ever Since My Pious Mother

Posted on by
Reply

 

Fun a farloyrener poeme – Audio

Mayn tate – Audio

 Fun zint mayn frume mame – Audio

English follows Yiddish.

אַבֿרהם סוצקעװער (1913 — 2010) ‏

איז געבױרן געװאָרן אין סמאַרגאָן, װײַסרוסלאַנד. אין 1915 איז די משפּחה אַנטלאָפֿן קײן סיביר כּדי זיך צו ראַטעװען פֿון די דײַטשן. די תּקופֿה אין סיביר װערט אָפּגעשפּיגלט אין זײַן באַנד סיביר (1953). דאָרטן איז דער טאַטע זײַנער געשטאָרבן. אין 1920 איז די משפּחה געקומען קײן װילנע און דאָרט האָט סוצקעװער געקראָגן זײַן דערציִונג אין חדר, תּלמוד־תּורה, פּױליש־ייִדישער גימנאַזיע און דערנאָך װי אַ פֿרײַער צוהערער אין װילנער אוניװערסיטעט װוּ ער האָט זיך געלערנט ליטעראַטור־קריטיק. אונטער דער השפּעה פֿון דעם אינטעלעקטועלן קלימאַט אין ייִװאָ איז ער געװאָרן אַ טײל פֿון דער שרײַבער־גרופּע “יונג־װילנע”. אַ ראָמאַנטישער פּאָעט װאָס האָט באַזונגען די נאַטור, שײנקײט און לשון, איז ער געװען קינסטלעריש און אידעאָלאָגיש זײער אַנדערש פֿון דער גרופּע װאָס זײער שרײַבן האָט אָפּגעשפּיגלט אַ שטאָטישע, לינקע אָריענטירונג. זײַן ערשטע זאַמלונג, לידער (1937), איז גוט אױפֿגענומען געװאָרן פֿון די קריטיקערס װאָס האָבן עס געלױבט פֿאַר דער נאָװאַטאָרישקײט פֿון אימאַזשן און פּאָעטישער לאַנדשאַפֿט, שפּראַך און פֿאָרעם. סוטזקעװערס זאַמלונג װאַלדיקס (1940) איז אַ לױבגעזאַנג צו דער נאַטור די פֿעסטונג(1945) שפּיגלט אָפּ זײַנע איבערלעבונגען אין דער צײַט פֿון חורבן װי אַ פּאַרטיזאַנער. די פּראָזעװערק פֿון װילנער געטאָ (1946) און גרינער אַקװאַריום (1953־54: 1975) און די לידער־זאַמלונגען לידער פֿון געטאָ (1946), געהײמשטאָט (1946), ייִדישע גאַס (1946), און לידער פֿון ים־המװת (1968) זײַנען באַזירט אױף זײַנע איבערלעבונגען בשעתן חורבן. ‏זײַן מאַמע איז אומגעקומען מיט די װילנער ייִדן, מסתּמא אין פּאָנאַר און זײַן ערשט קינד, אַ ייִנגעלע געבױרן אין 1942, האָבן די נאַציס פֿאַרסמט װײַל ברענגען קינדער אויף דער וועלט איז דעמאָלט געװען פֿאַרװערט.

בשעת דער מלחמה איז סוצקעװער געװען נישט נאָר אַ שרײַבער און אַ פּאַרטיזאַנער, נאָר אַ צענטראַלע פֿיגור אין װילנער געטאָ. ער האָט אָרגאַניזירט טעאַטער־רעװיוען, אױסשטעלונגען, רעפֿעראַטן און פּאָעזיע־פֿירלײענונגען. ער איז געװען אַ טײל פֿון דעם אײנזאַצשטאַב־ראָזענבערג װאָס האָט זיך אַלײן גערופֿן “די פּאַפּיר־בריגאַדע”, אַ גרופּע פֿון אַ פֿערציק ייִדישע אינטעלעקטואַלן װאָס די נאַציס האָבן אָנגעשטעלט אױסצוקלײַבן קולטורעלע אוצרות װאָס די דײַטשן האָבן געװאָלט שיקן אין פֿראַנקפֿורטער מוזײ פֿאַר דער שטודיע פֿון אָריענטאַלישע פֿעלקער; דאָס איבעריקע האָט מען פֿאַרקױפֿט פֿאַר פּאַפ. סײַ במשך און גלײַך נאָך דער מלחמה האָט סוצקעװער אָנגעפֿירט מיט דער אַרבעט צו ראַטעװען פֿאַר די ייִדן אַלץ װאָס מע האָט געקענט ראַטעװען, צו ערשט פֿון די נאַציס און דערנאָך פֿון די סאָװעטן. זײַנע באַמיִונגען זײַנען נישט געװען אומזיסט: טױזנטער ביכער און דאָקומענטן האָט מען געראַטעװעט און סוף־כּל־סוף צורקגעגעבן דעם ייִװאָ אין די 1980ער און 1990ער יאָרן.

אין 1947 האָט סוצקעװער עולה געװען קײן ישׂראל. דאָרט האָט ער אַרױסגעגעבן אַ צאָל װערק פּאָעזיע און פּראָזע און רעדאַקטירט דעם ליטעראַרישן זשורנאַל די גאָלדענע קײט, ביז זי האָט זיך פֿאַרמאַכט אין 1995. איבערזעצונגען פֿון זײַנע װערק אױף ענגליש נעמען אַרײַן ‏Burnt Pearls: Ghetto Poems of Abraham Sutzkever tr. by Seymour Mayne, 1981, The Fiddle Rose: Poems 1970-92, tr. by Ruth Whitman, 1990 and A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, tr. by B. and B. Harshav, 1991.

אַרויסגעגעבן פֿון דער ייִדיש־ליגע

איר קענט לייענען נאָך וועגן סוצקעווערן אין אויפֿן שוועל, נומ’ 354־355. Yiddish readers can read more about Sutzkever in Afn Shvel, #354-355, dedicated to him.   ihttp://www.leagueforyiddish.org/palce3sdila1.html

פֿון אַ פֿאַרלױרענער פּאָעמע

מאַמע,
כ’בין קראַנק.
מײַן נשמה איז קרעציק.
און אפֿשר נאָך מער:
ס’איז אַ געלער שגעון.
און דער זאַלב פֿון דײַן קוש
איז צו הײליק, ער זאָל
מיר באַהױכן צו מאָל
מײַנע װוּנדיקע דנאָען.

נאָר אױב דאָס איז װאָר,
אַז דו ליבסט מיך װי שטענדיק
דעם צװײטן נאָך גאָט —
איז מײַן לעצטער געבעט און געבאָט:
— דערשטיק מיך!
דערשטיק מיט די מאַמישע פֿינגער
װאָס האָבן געשפּילט
אױף מײַן װערבענעם װיגל.

װעט מײנען:
דײַן ליבשאַפֿט איז שטאַרק װי דער טױט.
װעט מײנען:
דו האָסט מיר דײַן ליבשאַפֿט פֿאַרטרױט.
און איך װעל פֿאַרקערן
אין אײדער־מײַן־װערן
און זײַן און ניט זײַן
װי אַ שטערן
אין װאַסער.
     װילנער געטאָ
     לידער פֿון ים־המוות, 1968

מײַן טאַטע

מײַן טאַטע איז אַ קריִע אױף די טײַכן פֿון סיביר,—
מײַן מאַמע איז אַ שײַטער־הױפֿן לעבן דער װיליִע,
נאָר בײדע זענען זײ אין מיר,
דער שײַטער־הױפֿן און די קריִע.

מײַן קינד, זײ װעלן זײַן אין מיר
אױך הינטער מײַן פֿאַרהאַקטער װיִע

פֿון זינט מײַן פֿרומע מאַמע

פֿון זינט מײַן פֿרומע מאַמע האָט געגעסן ערד יום־כּיפּור,
געגעסן אום יום־כּיפּור שװאַרצע ערד געמישט מיט פֿײַער,
אַ לעבעדיקער, מוז איך עסן שװאַרצע ערד יום־כּיפּור,
און בין אַלײן אַ יאָרצײַט־ליכט געצונדן פֿון איר פֿײַער.

ס’פֿאַרזינקען אומדערבאַרעמדיק פֿון זונפֿאַרגאַנג די מאַסטן,
אַ שטערן צו אַ צװײטן שטערן פֿױגליש טוט אַ היפּער,
נאָר זינט מײַן מאַמע עסט יום־כּיפּור ערד אָנשטאָט צו פֿאַסטן,
פֿון יעמאָלט מוז איך עסן ערד יום־כּיפּור נאָך יום־כּיפּור.

אַ הײשעריק האָט ניט געלאָזן מער אױף מײַנע ליפּן,
װי זאַנגענע צװײ זילבן פֿון אַ וואָרט אַן אײנציקס: מאַמע.
באַזונדער פֿון מײַן לײַב־און־לעבן שװימען זײ, די ליפּן,
צום קיניגרײַך װוּ ס’האָט געפֿאַסט אַ מאָל מײַן פֿרומע מאַמע.

די שטילקײט צװישן אונדז װערט שטילער. ביז צום דנאָ אַ שטילע.
און די װאָס עסט יום־כּיפּור ערד פֿאַרנעמט איר זונס געדאַנקען
און תּפֿילה טוט זי, אַז אים זאָל באַשירעמען איר תּפֿילה
בשעת די יאָרצײַט־ליכט װעט נעמען צאַנקען.
צװילינג־ברודער: לידער פֿון טאָגבוך, 1974־1985, 1986

FUN A FARLOYRENER POEME

Mame,
Kh’bin krank.
Mayn neshome iz kretsik.
Un efsher nokh mer:
S’iz a geler shigoen.
Un der zalb fun dayn kush
Iz tsu heylik, er zol
Mir bahoykhn tsu mol
Mayne vundike dnoen.

Nor oyb dos iz vor,
Az du libst mikh vi shtendik
Dem tsveytn nokh Got –
Iz mayn letster gebet un gebot:
– Dershtik mikh!
Dershtik mit di mamishe finger
Vos hobn geshpilt
Af mayn verbenem vigl.

Vet meynen:
Dayn libshaft iz shtark vi der toyt.
Vet meynen:
Du host mir dayn libshaft fartroyt.
Un ikh vel farkern
In eyder-mayn-vern
Un zayn un nit zayn
Vi a shtern
In vaser.
Vilner Geto
Lider fun yam-hamoves, 1968

MAYN TATE

My tate iz a krie oyf di taykhn fun Sibir, –
Mayn mame iz a shayter-hoyfn lebn der Vilie,
Nor beyde zenen zey in mir,
Der shayter-hoyfn un di krie.

Mayn kind, zey veln zayn in mir
Oykh hinter mayn farhakter vie –
Der shayter-hoyfn un di krie.
In midber sinay, 1957, Avrom Sutskever: Poetishe Verk, Band 2, 1963

FUN ZINT MAYN FRUME MAME

Fun zint mayn frume mame hot gegesn erd Yom-kiper,
Gegesn um yom-kiper shvartse erd gemisht mit fayer,
A lebediker, muz ikh esn shvartse erd Yom-kiper,
Un bin aleyn a yortsayt-likht getsundn fun ir fayer.

S’farzinken umderbaremdik fun zunfargang di mastn,
A shtern tsu a tsveytn shtern foyglish tut a hiper,
Nor zint mayn mame est Yom-kiper erd onshtot tsu fastn,
Fun yemolt muz ikh esn erd Yom-kiper nokh Yom-kiper.

A heysherik hot nit gelozn mer oyf mayne lipn,
Vi zangene tsvey zilbn fun a vort an eyntsiks: mame.
Bazunder fun mayn layb-un-lebn shvimen zey, di lipn,
Tsum kinigraykh vu s’hot gefast a mol mayn frume mame.

Di shtilkeyt tsvishn undz vert shtiler. Biz tsum dno a shtile.
Un di vos est Yom-kiper erd farnemt ir zuns gedanken
Un tfile tut zi, az im zol bashiremen ir tfile
Beshas di yortsayt-likht vet nemen tsanken.
Tsviling-bruder: lider fun togbukh, 1974-1985, 1986

 

Avrom Sutzkever  (1913 – 2010 )
was born in Smargon, Byelarus. In 1915 the family fled to Siberia to escape the invading Germans. His father died there. In 1920 the family returned to Vilna where Sutzkever was educated. He attended the University of Vilna and studied literary criticism. Influenced by intellectual thought at the YIVO Institute, he became associated with Yung Vilne  (Young Vilna), a group of aspiring Yiddish writers living in that city. A romantic poet who celebrated nature, beauty, and language, he was artistically and ideologically at odds with this group whose work reflected a more urban, leftist orientation. His first published collection Lider  (Songs; 1937) received critical acclaim  and was praised for its innovation in imagery and poetic landscape, language, and form.  His collection Valdiks (Sylvan;  1940)  celebrates nature. Di festung (The Fortress; 1945) reflects his experiences during the Holocaust as a partisan.  The prose volumes Fun Vilner Geto  (From the Vilna Ghetto; 1946) and Griner Akvarium (Green Aquarium; 1953-54; 1975)  and the poetry collections Lider fun Geto  (Songs from the Ghetto; 1946),  Geheymshtot  (Secret City; 1946), Yidishe Gas  (Jewish Street; 1946) and Lider fun Yam-Hamoves (Songs from the Sea of Death; 1968) are based on his experiences during WWII. His mother was murdered with the Jews of Vilna, probably in Ponar, and his newborn son, born in 1942, was poisoned by the Germans because giving birth to Jewish children was forbidden.
During the war, in addition to being a writer and a partisan, Sutzkever was a central cultural figure in the Vilna Ghetto, organizing and inspiring theatrical revues, exhibitions, lectures, and poetry readings.  He was a member of the Alfred Rosenberg Squad, nicknamed the “Paper Brigade,” a group of some 40 Jewish intellectuals chosen to select cultural artifacts to be sent by the Nazis to the Frankfurt Museum for the Study of Oriental Peoples; the remainder was sold for pulp. Both during and immediately after the war, Sutzkever led the effort to save for the Jews whatever could be saved, first from the Nazis, then from the Soviets. His efforts were not in vain, thousands of volumes and documents were rescued and finally reclaimed by the YIVO Institute in Vilna and New York in the 1980s and 1990s.
In 1947 Sutzkever settled in Palestine  where he published several volumes of poetry and prose and edited the Yiddish literary journal Di Goldene Keyt  (The golden chain) until its demise in 1995. Translations of his work into English include include Burnt Pearls: Ghetto Poems of Abraham Sutzkever tr. by Seymour Mayne, 1981, The Fiddle Rose: Poems 1970-72, tr. by Ruth Whitman (1990) and A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, tr. by B. and B. Harshav (1991).

From a Lost Poem

Mama,
I’m sick.
My soul is a leper.

Translation by B. and B. Harshav

And maybe more:
Yellow madness.
The balm of your kiss –
Too holy
To breath
Into my wounded abyss.

But if it is true
that you love me as ever,
Next to God –
My last pleas and commandment:
– Strangle me!
Strangle me with your Mama fingers
That played
On my willow cradle.

It will mean:
Your love is stronger than death.
It will mean:
You trusted me with your love.
And I will go back
To before-my-becoming
And be and not be
Like a star
In water.
Vilna Ghetto
Tr. Barbara and Benjamin Harshav, A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, tr. from the Yiddish by Barbara and Benjamin Harshav with an introduction by Benjamin Harshav, 1991.

My Father

My father is a floe on rivers of Siberia,
My mother is a bonfire on Viliya’s mire,
But both are inside me,
The floe and the bonfire.
My child, they will stay inside me,
Behind the eyelids of my eyes –
The bonfire and the floe of ice.
Tr. B. and B. Harshav

Ever Since My Pious Mother

Ever since my pious mother ate earth on Yom Kippur,
Ate on Yom Kippur black earth mixed up with fire,
I, alive, must eat black earth on Yom Kippur,
I am myself a yortsayt candle kindled from her fire.

The masts of sunset mercilessly sink, mast after mast.
Like little birds, one star hops over to another.
But ever since my mother eats earth and doesn’t fast,
I eat black earth on every Yom Kippur, like my mother.

A locust has left nothing on my lips
But two thin stalks of syllable: Ma – ma.
Separate from life-and-body, they swim, my lips,
To the kingdom where she used to fast, my pious Mama.

The silence between us grows deeper. To the dregs.
And she, who eats Yom Kippur earth, she sees her son’s thoughts sprout:
Oh, that her prayer should guard his steps, she begs,
When her one yortsayt candle flickers out.
Tr. B. and B. Harshav

Illustration to Sutzkever’s ghetto poems by Samuel Bak

28. Berta Kling – When Day Begins

Posted on by
Reply

‏

Ven es heybt zikh on  – Audio

English follows Yiddish.

בערטאַ קלינג (?1886 — 1978)
איז געבױרן געװאָרן אין נאָװאַרעדעק, ווײַסרוסלאַנד און איז אױפֿגעװאָקסן אָן אַ טאַטע־מאַמע. אין 1898 איז זי אַװעקגעפֿאָרן קײן בערלין און אין 1899 האָט זי עמיגרירט קײן אַמעריקע. זי האָט דעבוטירט אין ל. מילערס װאָרהײט אין 1916 און האָט זיך געדרוקט אין פֿאַרשײדענע פּובליקאַציעס: אין דעם זאַמלבוך שריפֿטן, װײַנפּערס בײַם פֿײַער און דער אָנהײב, די פֿעדער, פֿרײַהייט, ליטעראַרישע העפֿטן, אאַז”וו. זי איז פֿאַרטראָטן אין קאָרמאַנס אַנטאָלאָגיע ייִדישע דיכטערינס, 1928 און אין ראָזשאַנסקיס די פֿרױ אין דער ייִדישער פּאָעזיע, 1966. זי האָט אַרױסגעגעבן די ביכער: לידער, 1935, װי איך שטײ און גײ: לידער, 1939 און פֿון מײַנע טעג: לידער, 1952. דערצו פֿלעגט זי אױפֿטרעטן װי אַ זינגערין פֿון ייִדישע פֿאָלקסלידער. זי און איר מאַן ד”ר יחיאל קלינג זײַנען געווען באַקאנט מיט דעם ליטעראַרישן סאַלאָן פֿאַר פּאָעטן, בעלעטריסטן און מאָלערס וואָס זיי האָבן געהאַט בײַ זיך אין דער הײם אין בראָנקס.

װען עס הײבט זיך אָן

װען עס הײבט זיך אָן דער טאָג
און די קינדער מײַנע
גײען אײנציקװײַז
פֿון הױז אַרױס
צו די געפֿאַרן
פֿון דעם טאָג,
פֿון דער שטאָט —
שטײ איך פֿאַר דער טיר
און בעט צו דיר:
ברענג זײ, גאָט,
צוריק צו מיר,
אומבאַשעדיקט
פֿון דעם טאָג,
פֿון דער שטאָט.

און װען עס גײט אַװעק דער טאָג,
און עס קומט די נאַכט,
און דו האָסט מײַנע קינדער
מיר צוריקגעבראַכט:
אומבאַשעדיקט
נאָכן טאָג —
דאַנק איך, גאָט, דיר
פֿאַר דער גאַנצקײט
פֿון מײַן יעדן גליד,
פֿאַר דער רו פֿון מײַן געמיט.
לידער, ניו–יאָרק,  1935    

VEN ES HEYBT ZIKH ON

Ven es heybt zikh on der tog
Un di kinder mayne
Geyen eyntsikvayz
Fun hoyz aroys
Tsu di gefarn
Fun dem tog,
Fun der shtot –
Shtey ikh far der tir
Un bet tsu dir:
Breng zey, Got,
Tsurik tsu mir,
Umbashedikt
Fun dem tog,
Fun der shtot.

Un ven es geyt avek der tog,
Un es kumt di nakht,
Un du host mayne kinder
Mir tsurikgebrakht:
Umbashedikt
Nokhn tog –
Dank ikh, Got, dir
Far der gantskeyt
Fun mayn yedn glid,
Far der ru fun mayn gemit.
   Lider, Nyu-york,1935

Berta Kling (?1886 – 1978)
was born in Noworodek,  Byelarus and grew up without parents. In 1898 she left for Berlin and in 1899 she emigrated to America. In 1916 she made her literary debut in L. Miller’s Vorhayt and after that published in various publicatons, among them: in Shriftn, Vaynper’s Bam fayer and Der onheyb, Di feder, Frayhayt, Literarishe heftn, etc. She is also represented in E. Korman’s anthology Yidishe dikhterns (Yiddish poetesses; 1928) and Rozhanski’s Di froy in der yidisher poezye (The woman in Yiddish poetry, 1966). She published the following books: Lider (Poems;1935), Vi ikh shtey un gey (As I stand and walk; 1939) and Fun mayne teg: lider (From my days: poems; 1952). She was also a very popular singer of Yiddish folksongs. She and her husband, Dr. Yechiel Kling, were well known for their literary salon for poets, prose writers and painters which they held in their home in the Bronx.

When Day Begins

When day begins
And my children
Leave the house
One by one
To the dangers of the day,
Of the city –
I stand at the door,
And I pray to you:
Bring them, God,
Back to me,
Unharmed
From the day,
From the city.

And when the day  departs
And night descends,
And you have brought my children
Back to me:
Unharmed
After the day –
I thank you, God,
For my limbs
Which remain whole,
for the stillness of my soul.
Tr. Sheva Zucker

27. Rajzel Zychlinski – My Mother and the Oven; A Pail of Water; When a Mother Dies; My Mother’s Shoes

Posted on by
Reply

Mayn mame un der oyvn – audio 

An emer vaser – audio

Shtarbt di muter – audio   

Mayn mames shikh  – audio  

English follows Yiddish.

אַן אַנדער בילד פֿון רייזל זשיכלינסקין און איר ביאָגראַפֿיע געפֿינען זיך אין וואָך 3. אַנדערע לידער געפֿינען זיך אין וואָכן 3, 4 און 9.

מײַן מאַמע און דער אױװן

װאָס האָט מײַן מאַמע
געװאָלט אַרױסכּישופֿן פֿון אונדזער אױװן?
זי האָט אים איבערגעשטעלט
אַיעדן האַרבסט.
געשלעפּט אים פֿון װאַנט צו װאַנט,
פֿון װינקל צו װינקל,
געמאַכט אים העכער,
קלענער,
דער קאַפֿל־אױװן איז געשטאַנען
בלײך, שטום.
דער גױ האָט געטרונקען בראָנפֿן
פֿון אַ פֿלאַש
און געזונגען לידער סלאַװישע, טרױעריקע,
דער לײם האָט געשײַנט אין זײַנע גרױסע הענט ―
מיך געשראָקן האָט זײַן שאָטן אױף די װענט
און דער װײַסער שאָטן פֿון דעם אױװן.
שװײַגנדיקע טירן, 1962

אַן עמער וואַסער

 „רײזל ברענג אַן עמער װאַסער” ―
זאָגט די מאַמע
און איך פֿאָלג.
שױן יאָרן װי איך טראָג דאָס װאַסער ―
פֿון דער מאַמע איז געװאָרן רױך.
דער ברונעם איז שױן לאַנג פֿאַרשאָטן.
די זמנים בײַטן זיך:
ס’איז װינטער,
װינטן רײַסן מײַנע גלידער,
איך האַלט זיך אָן אין עמער װאַסער.
שװײַגנדיקע טירן, 1962

שטאַרבט די מוטער

שטאַרבט די מוטער ―
טראָגט דער זון איר פּנים װײַטער,
האָריקער,
טרױעריקער,
אײַנגעשפּאַרטער.
שטאַרבט די מוטער
טראָגט דער זון איר פּנים װײַטער.
האַרבסטיקע סקװערן: לידער, 1969

מײַן מאַמעס שיך

בײַ נאַכט קוקן אױף מיר מײַנע שיך
מיט מײַן מאַמעס מידע בליקן ―
די זעלבע נישט־דערגאַנגענקײט
און אױסגעמיטענע גליקן.
איך קלעטער אױף װאָלקן־קראַצערס
זינק אַראָפּ אין די טאָלן ―
בײַ נאַכט קום איך צוריק
אין מײַן מאַמעס שיך
באַדעקט מיטן געדולדיקן שטױב פֿון יאָרן.
האַרבסטיקע סקװערן: לידער, 1969

MAYN MAME UN DER OYVN

Vos hot mayn mame
Gevolt aroyskishefn fun undzer oyvn?
Zi hot im ibergeshtelt
Ayedn harbst.
Geshlept im fun vant tsu vant,
Fun vinkl tsu vinkl,
Gemakht im hekher,
Klener,
Der kafl-oyvn iz geshtanen
Bleykh, shtum.
Der goy hot getrunken bronfn
Fun a flash
Un gezungen lider slavishe, troyerike,
Der leym hot geshaynt in zayne groyse hent –
Mikh geshrokn hot zayn shotn af di vent
Un der vayser shotn fun dem oyvn.
    Shvaygndike tirn, 1962

AN EMER VASER

“Reyzl breng an emer vaser” –
Zogt di mame
Un ikh folg.
Shoyn yorn vi ikh trog dos vaser –
Fun der mame iz gevorn roykh.
Der brunem iz shoyn lang farshotn.
Di zmanim baytn zikh:
S’iz vinter,
Vintn raysn mayne glider,
Ikh halt zikh on in emer vaser.
    Shvaygndike tirn, 1962

SHTARBT DI MUTER

Shtarbt di muter –
Trogt der zun ir ponem vayter,
Horiker,
Troyeriker,
Ayngeshparter.
Shtarbt di muter
Trogt der zun ir ponem vayter.
    Harbstike Skvern: Lider, 1969

MAYN MAMES SHIKH

Ba nakht kukn oyf mir mayne shikh
Mit mayn mames mide blikn –
Di zelbe nisht-dergangenkeyt
Un oysgemitene glikn.
Ikh kleter af volkn-kratsers
Zink arop in di toln –
Ba nakht kum ikh tsurik
In mayn mames shikh
Badekt mitn geduldikn shtoyb fun yorn.
    Harbstike Skvern: Lider, 1969

The biography and an earlier photo of Rajzel Zychlinski can be found in post no. 3. Other poems by her can be found in post 3, 4 and 9.

My Momma And The Oven

What magic was my momma working
with our oven?
She moved it
every fall,
dragged it from wall to wall,
from corner to corner,
raised it,
lowered it.
The tile oven stood
pale, silent.
The peasant drank vodka
from the bottle
and sang sad Slavic songs.
The clay glistened on his big hands—
I was frightened by his shadow on the walls
and the white shadow of the oven.
    Tr. Seymour Levitan, copyright Seymour Levitan  c 2012  

A Pail Of Water

“Rajzel, fetch a pail of water,”
momma says,
and I obey.
I’ve carried that water for years.
Momma’s turned to smoke,
the well is silted over.
The seasons change:
it’s winter,
the wind tears my limbs,
and I cling to that pail of water.
    Tr. Seymour Levitan, copyright Seymour Levitan  c 2012  

When a Mother Dies

When a mother dies
her son perpetuates her face,
hairier,
sadder –
stubborn.
When a mother dies,
her son perpetuates her face.
    Tr. Barnett Zumoff
God Hid His Face: Selected Poems of Rajzel Zychlinsky, translated by Barnett Zumoff, Aaron kramer, Marek Kanter and others

My Mother’s Shoes

At night my shoes look at me
with my mother’s tired eyes –
the same goals unachieved
and happiness missed.
I climb skyscrapers,
sink down into valleys –
at night I come back
in my mother’s shoes,
covered with the patient dust of years.
    Tr. Barnett Zumoff
     God Hid His Face: Selected Poems of Rajzel Zychlinsky

26. Anna Margolin – My Ancestors Speak

Posted on by
1

 

Mayn shtam redt – Audio

English follows Yiddish.

אַנאַ מאַרגאָלין (1887 ― 1952)

איז געבױרן געװאָרן אין דער שטאָט בריסק דליטע, דעמאָלט אין רוסלאַנד. זי איז געװען דאָס אײנציקע קינד פֿון מנחם און דבֿורה־לאה לעבענסבױם און האָט אין דער אמתן געהײסן ראָזע לעבענסבױם. זי איז געװען אַ סך נעענטער צו דעם טאַטן, אַ משׂכּיל, אַן אינטעלעקטואַל און אַ ציִוניסט װי צו דער מאַמען װאָס איז געװען זײער אַ שײנע אָבער ניט קיין געבילדעטע פֿרױ. דער טאַטע האָט זיך אָפּגעגעבן דערמיט אַז ראָזע זאָל האָבן אַ גוטע רוסישע און העברעיִשע דערציִונג. זי האָט צװײ מאָל אימיגרירט קײן אַמעריקע: צו ערשט אין 1906. זי איז דעמאָלט געבליבן עטלעכע יאָר, האָט זיך צוריקגעקערט קײן װאַרשע, האָט חתונה געהאַט מיט דעם העברעיִשן פּאָעט משה סטאַװסקי, האָט מיט אים עולה געװען קײן פּאַלעסטינע, געבױרן אַ זון, האָט זיך געגט מיט סטאַװסקין און האָט געמוזט פֿאַרלאָזן איר זון װעמען זי האָט מער קײן מאָל אין לעבן נישט געזען.

אין  1914 האָט זי  זיך צום צװײטן מאָל באַזעצט אין אַמעריקע, דאָס מאָל אױף צום בלײַבן. אין ניו־יאָרק האָט זי געאַרבעט װי אַ זשורנאַליסט. אונטער איר אײגענעם נאָמען האָט זי רעדאַקטירט אַ װאָכנדיקן איבערבליק „אין דער פֿרױען װעלט” אין דער צײַטונג דער טאָג. זי איז געװען פֿון די געצײלטע פֿרױען צו זײַן אַ פֿולער מיטגליד פֿון דער רעדאַקציע פֿון אַ ייִדישער צײַטונג און האָט אָנגעהאַלטן דעם פּאָסטן ביז 1920. פֿאַר איר טױט האָט זי װײַטער צוגעשטעלט װאָכנדיקע רובריקן פֿאַרן טאָג אונטערן פּסעװדאָנים קלאַראַ לעװין. געזאָגט האָט זי אַז זי האָט פֿײַנט צו שרײַבן זשורנאַליסטיק, און ספּעציעל דעם פֿרױען־איבערבליק װאָס, זי האָט געפֿילט, האָט דעגראַדירט זי בפֿרט  און פֿרױען בכלל אָבער פֿון דעם שרײַבן האָט זי געצױגן איר חיונה. זי האָט אָנגעהױבן צו שרײַבן פּאָעזיע אין 1922 אונטערן פּסעװדאָנים אַנאַ מאַרגאָלין און אין 1929 האָט זי אַרױסגעגעבן די זאַמלונג לידער, איר אײנציק ביכל. פֿון 1929—1934 האָט זי געשריבן אַ 20 לידער, פֿון װעלכע אַרום 5־6 זײַנען אָפּגעדרוקט געװאָרן, װי אױך אַ 20 פֿראַגמענטן. די לידער זענען דורכגעדרונגען מיט אַ געפֿיל פֿון שאַנד. אין 1934 איז איר פּאָעטישע שטים אַנטשװיגן געװאָרן אָבער זי האָט װײַטער געשריבן פֿאַרן טאָג. די לעצטע אַכט יאָר פֿון איר לעבן, 1944―1952, האָט אַנאַ מאַרגאָלין געליטן פֿון פּחדים און דעפּרעסיע און זי האָט זיך איזאָלירט פֿון אַלעמען אַחוץ איר דריטן מאַן, דעם פּאָעט ראובֿן אײַזלאַנד. אַכט יאָר פֿאַר איר טױט האָב זי אָנגעשריבן דאָס ליד (פֿון װעלכן מיר ברענגען דאָ אַ פֿראַגמענט) װאָס זי האָט געװאָלט מע זאָל אױסקריצן אױף איר מצבֿה:

זי מיט די קאַלטע מאַרמאָרענע בריסט
און מיט די שמאָלע ליכטיקע הענט,
זי האָט איר לעבן פֿאַרשװענדט
אױף מיסט, אױף גאָרנישט.

דאָס ליד “מײַן שטאַם רעדט” איז, לױט מײַן מײנונג, אײנס פֿון די גרעסטע לידער אין דער ייִדישער ליטעראַטור. אין אַן אַרטיקל אין טאָג, יולי 27, 1952, ניט לאַנג נאָך מאַרגאָלינס טױט, האָט דער פּאָעט איציק מאַנגער עס אָנגערופֿן, “אײנס פֿון די גרעסטע לידער אין דער װעלט־פּאָעזיע” און האָט זי פֿאַרגליכן צו די גרױסע װעלט־פּאָעטעסעס. כאָטש אין דעם ליד דערמאָנט מאַרגאָלין ניט דירעקט די מאַמע אָדער דעם טאַטן איז קלאָר אַז די מענער אין דער צװײטער סטראָפֿע, די סוחרים פֿון לײַפּסק און פֿון דאַנסק, זײַנען באַזירט אױף דעם טאַטן, דעם משׂכּיל און סוחר, און די “פֿרױען װי געצן באַצירט מיט בריליאַנטן” דערמאָנען אין דער מאַמען. אַלע פֿרױען גיבן איר איבער אַ ירושה פֿון טרױער און שװײַגן, און גיבן אָנצוהערן פֿאַר װאָס זי האָט ניט “דערקען[ט] מײַן [איר] קול” און העלפֿן אפֿשר צו פֿאַרשטײן פֿאַר װאָס דאָס װוּנדער שײנע קול איז אַנטשװיגן געװאָרן שפּעטער אין לעבן.

מײַן שטאַם רעדט

מײַן שטאַם:
מענדער אין אַטלעס און סאַמעט,
פּנימער לאַנג און בלײכזײַדן,
פֿאַרחלשטע גלוטיקע ליפּן.
די דינע הענט צערטלען פֿאַרגעלטע פֿאָליאַנטן.
זײ רעדן אין טיפֿער נאַכט מיט גאָט.

און סוחרים פֿון לײַפּסק און פֿון דאַנסק.
בלאַנקע מאַנקעטן. אײדעלער סיגאַרן־רױך.
גמרא־װיצן. דײַטשע העפֿלעכקײטן.
דער בליק איז קלוג און מאַט,
קלוג און איבערזאַט.
דאָן־זשואַנען, הענדלער און זוכער פֿון גאָט.

אַ שיכּור,
אַ פּאָר משומדים אין קיִעװ.

מײַן שטאַם:
פֿרױען װי געצן באַצירט מיט בריליאַנטן,
פֿאַרטונקלט רױט פֿון טערקישע טיכער,
שװערע פֿאַלדן פֿון סאַטין־דע־לעאָן.
אָבער דאָס לײַב איז אַ װײנענדיקע װערבע,
אָבער װי טרוקענע בלומען די פֿינגער אין שױס,
און אין די װעלקע פֿאַרשלײערטע אױגן
טױטע לוסט.

און גראַנד־דאַמען אין ציץ און אין לײַװנט,
ברײטבײניק און שטאַרק, און באַװעגלעך,
מיטן פֿאַראַכטעלכן לײַכטן געלעכטער,
מיט רויִקע רײד און אומהײמלעכן שװײַגן.
פֿאַר נאַכט בײַם פֿענצטער פֿון אָרעמען הױז
װאַקסן זײ װי סטאַטועס אױס.
און עס צוקט דורך די דעמערנדע אױגן
גרױזאַמע לוסט.

און אַ פּאָר,
מיט װעלכע איך שעם זיך.

זײ אַלע, מײַן שטאַם,
בלוט פֿון מײַן בלוט
און פֿלאַם פֿון מײַן פֿלאַם,
טױט און לעבעדיק אױסגעמישט,
טרױעריק, גראָטעסק און גרױס
טראַמפּלען דורך מיר װי דורך אַ טונקל הױז.
טראַמפּלען מיט תּפֿילות און קללות און קלאָג,
טרײסלען מײַן האַרץ װי אַ קופּערנעם גלאָק,
עס װאַרפֿט זיך מײַן צונג,
איך דערקען ניט מײַן קול —
מײַן שטאַם רעדט.
      לידער, 1929, 1991 ‏

 

MAYN SHTAM REDT

Mayn shtam:
Mender in atles un samet,
Penemer lang un bleykhzaydn,
Farkhaleste glutike lipn.
Di dine hent tsertlen fargelte folyantn.
Zey redn in tifer nakht mit got.

Un sokhrem fun Laypsk un fun Dansk.
Blanke manketn. Eydeler sigarn-roykh.
Gemore-vitsn. Daytshe heflekhkeytn.
Der blik iz klug un mat,
Klug un iberzat.
Don-zhuanen, hendler un zukher fun got.

A shiker,
A por meshumodem in Kiev.

Mayn shtam:
Froyen vi getsn batsirt mit brilyantn,
Fartunklt royt fun terkishe tikher,
Shvere faldn fun satin-de-leon.
Ober dos layb iz a veynendike verbe,
Ober vi trukene blumen di finger in shoys,
Un in di velke farshleyerte oygn
Toyte lust.

Un grand-damen in tsits un in layvnt,
Breytbeynik un shtark, un baveglekh,
Mitn farakhtelkhn laykhtn gelekhter,
Mit ruike reyd un umheymlekhn shvaygn.
Far nakht baym fentster fun oremen hoyz
Vaksn zey vi statues oys
Un es tsukt durkh di demernde oygn
Groyzame lust.

Un a por,
Mit velkhe ikh shem zikh.

Zey ale, mayn shtam,
Blut fun mayn blut
Un flam fun mayn flam,
Toyt un lebedik oysgemisht,
Troyerik, grotesk un groys
Tramplen durkh mir vi durkh a tunkl hoyz.
Tramplen mit tfiles un kloles un klog,
Treyslen mayn harts vi a kupernem glok,
Es varft zikh mayn tsung,
Ikh derken mit mayn kol –
Mayn shtam redt.
Lider, 1929, 1991


Anna Margolin (1887 – 1952)
was born Rosa Lebesnboym in Brest-Litovsk (Brisk), Lithuania, the only child of Menakhem and Dvoyre-Leye Lebensboym. She was much more attached to her father who was a maskil (proponent of the Enlightenment), an intellectual  and a merchant, and whom she saw as a very dashing figure than to her mother who was very beautiful but uneducated. Her father saw to it that Rosa receive a good Russian and Hebrew education. She immigrated to America twice. She came first in 1906, stayed for several years, returned to Warsaw where her father lived, married the Hebrew poet Moyshe Stavsky, moved to Palestine with him, gave birth to a son, left her husband and was forced to give up her son whom she never saw again. She arrived in America in 1914, this time to stay.
In New York she worked as a journalist, editing the woman’s page “tIn der froyen Velt” (In the women’s world) of the newspaper Der tog under her own name. One of the few women to ever serve as a full member of the editorial staff of a Yiddish newspaper, she continued in that position until 1920. AFter 1920 she continued to write weekly columns for Der tog under the name “Clara Levin” until several years before her death. She claimed to hate journalism, and particularly hated editing the women’s page, which she felt degraded her personally and women in general, yet it was this writing that sustained her financially.
She began writing poetry in 1922 under the pseudonym “Anna Margolin” and in 1929 she published Lider, her only book. From 1929-1934 she wrote about 20 poems, of which  5 or 6 were published and the same number (20)  of fragments. These poems are permeated by a feeling of shame. In 1934 her poetic voice fell silent and she spent the last eight years of her life, from 1944-1952, beset by fears and depression and this feeling of shame. In those years, according to her third husband, the poet Reuven Iceland, she left the house only 12 times and that often against her will. She was apparently so afflicted by self doubt and depression that 8 years before she died she had this poem (of which this is a fragment), engraved on her tombstone.
She with the cold marble breasts
And with the slender luminous hands.
She dissipated her life
On rubbish, on nothing.

The poem “Mayn shtam redt” (My ancestors speak)  is, to my mind, one of the great poems in Yiddish literature. In an article in Der Tog, July 27, 1952, shortly after Margolin’s death, the poet Itsik Manger called it “one of the great poems in world poetry,” and compared her to some of the great female poets. Although Margolin does not directly mention her mother or her father in this poem it is clear that the men in the second stanza, the merchants from Leipzig and Danzig, are modeled after her father, the dashing intellectual and merchant, and the “Women bejewelled in diamonds like icons” are reminiscent of her mother. All of the women bequeath to her a legacy of sorrow and silence, suggesting why she does not “know my [her] own voice” and  perhaps helping to explain why that exquisite voice fell silent later in life.

My Ancestors Speak

My ancestors:
Men in satin and velvet,
faces long and silky pale.
faintly glowing lips
and thin hands caressing faded folios.
Deep into the night they speak with God.

Merchants from Leipzig and Danzig
with clean cuffs, smoking fine cigars.
Talmudic wit. German niceties.
Their look is clever and lacklustre,
clever and self-satisfied.
Don Juans, dealers and seekers of God.

A drunkard,
a pair of converts in Kiev.

My ancestors:
Women bejewelled in diamonds like icons,
darkly crimsoned by Turkish shawls,
and heavy folds of Satin-de-Lyon.
But their bodies are weeping willows,
the fingers in their laps like withered flowers,
and in their faded, veiled eyes
lifeless desire.

Grand ladies in calico and linen,
broad-boned, strong and agile,
with their contemptuous, easy laughter,
with calm talk and uneasy silence.
At dusk, by the window of the humble house
they sprout like statues.
And coursing through their dusky eyes
cruel desire.

And a pair
I am ashamed of.

All of them, my ancestors,
blood of my blood,
flame of my flame,
dead and living mixed together,
sad, grotesque, immense.
They trample through me as through a dark house.
Trampling with prayers, and curses, and wailing,
rattling my heart like a copper bell,
my tongue quivers,
I don’t know my own voice –
My ancestors speak.
Tr. Shirley Kumove
Drunk From The Bitter Truth: The Poems Of Anna Margolin, edited, translated, and an introduction by Shirley Kumove, 2005.

25. Alexander Spiegelblatt – My Mother’s Hands

Posted on by
Reply

 

Der mames hent – audio

English follows Yiddish

אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט ( 1927 — )
איז געבױרן געװאָרן אין קימפּאַלינג, בוקעװינע. ער האָט געלערנט אין חדר און אין רומענישער גימנאַזיע. די מלחמה האָט ער איבערגעלעבט אין לאַנגערן אין טראַנסניסטריע. נאָכן קריג האָט ער שטודירט אין בוקאַרעשטער אוניװערסיטעט און איז דאָרטן געװען אַ לעקטאָר פֿון דער רוסישער ליטעראַטור. אין 1964 האָט ער עולה געװען און האָט זיך באַזעצט אין פּתּח־תּיקװה. פֿון 1971 ביז ער האָט זיך פֿאַרמאַכט אין 1995 איז שפּיגלבלאַט געװען דער רעדאַקציע־סעקרעטאַר פֿון דעם זשורנאַל די גאָלדענע קײט, אַ ייִדיש־פֿערטליאָר־שריפֿט פֿון דער סאַמע העכסטער קװאַליטעט. דאָרט האָט ער נאָענט מיטגעאַרבעט מיט דעם רעדאַקטאָר און לעגענדאַרן פּאָעט אַבֿרהם סוצקעװער. אין 1984 האָט שפּיגלבלאַט באַקומען די מאַנגער־פּרעמיע.
ער איז דער מחבר פֿון עלף ביכלעך פּאָעזיע און פּראָזע, צװישן זײ זעקס אַרױסגעגעבן אין דעם נײַעם יאָרטױזנט: דורכן שפּאַקטיװ פֿון אַ זײגער־מאַכער; 2000, בלאָע װינקלען ― איציק מאַנגער, לעבן, ליד און באַלאַדע; 2003, קרימעװע ― אַן אַלטפֿרענקישע מעשׂה; 2005, גרינער אומעט: לידער; 2007, דורך פֿאַררײכערטע שײַבלעך; 2007, און געטונקען אין האָניק־צער; 2009. ‏

צו זען נאָך אַ ליד אויף אַן ענלעכער טעמע זעט מיכאל פֿעלזענבאִַום – „מײַן מאַמעס הענט“, וואָך 23.

דער מאַמעס הענט

װען דער װאָכעדיקער אומעט
מיניעט אין נאָװעמבער־גרױ,
רופֿט אַרױס מײַן בענקשאַפֿט
פֿרײַטיק־צו־נאַכטסן װײַטע,
װען די מאַמע פֿלעג אַ פֿאָרכטיקע
אָנצינדן די שבת־ליכט.י

ניט אַזױ די ליכט, למען־האמת,
רופֿט אַרױס מײַן בענקשאַפֿט,
װי דער מאַמעס בענטשנדיקע הענט,
װאָס האָבן פֿרום געצױבערט
און געפֿלאַטערט איבער זײ,
איבער די פֿלעמלעך
געשפּיגלט אין גלאַנץ
פֿון לײַכטער, זילבערנע.

דערגײט צו מיר אַצינד
דער הייליקער געפֿלאַטער
פֿון דער מאַמעס הענט,
און טוט אַ בלענד
אין מײַן װאָכעדיקן אומעט
פֿון נאָװעמבער־גרױ.
אױפֿן שװעל, זומער־האַרבסט 2012, נומ’ 348־349

DER MAMES HENT

Ven der vokhediker umet
Minyet in November-groy,
Ruft aroys mayn benkshaft
Fraytik-tsu-nakhtsn vayte,
Ven di mame fleg a forkhtike
Ontsindn di Shabes-likht.

Nit azoy di likht, leman-hoemes,
Ruft aroys mayn benkshaft,
Vi der mames bentshndike hent,
Vos hobn frum getsoybert
Un geflatert iber zey,
Iber di flemlekh
Geshpiglt in glants
Fun laykhter, zilberne.

Dergeyt tsu mir atsind
Der heyliker geflater
Fun der mames hent,
Un tut a blend
In mayn vokhedikn umet
fun November-groy.
Afn Shvel, Harbst-Zumer, 2010, num’ 348-349

Alexander Spiegelblatt (1927 – )
was born in Kimpelung, Bukovina. He went to a traditional kheyder (school) and then to a Romanian gimnazye (high school). He survived the war in concentration camps in Romanian Transnistria. After the war he studied in The University of Bucharest and became a lecturer in Russian literature. In 1964 he emigrated to Israel and settled in Petach Tikvah where he still resides. From 1971 until it closed in 1995 he was editorial-manager of the magazine, Di goldene keyt, a Yiddish literary periodical of the highest order. There he worked closely with the editor and legendary poet Avrom Sutzkever. In 1984 Spiegelblatt won the Manger Prize.

He is the author of eleven book of poetry and prose, among them six published in this millenium: Durkhn shpaktiv fun a zeyger-makher (Through a watchmaker’s  spyglass; 2000), Bloe vinklen – Itsik Manger: lebn, lid un balade (Blue corners – Itsik Manger, life, song and ballad: 2003), Krimeve – an altfrenkishe mayse (Krimeve – an old-fashioned story; 2005), Griner umet: lider (Green sorrow: poems; 2007), Durkh farreykherte shayblekh (Through smoky windowpanes; 2007) and Getunken in honik-tsar (Dipped in honied sorrow; 2009).

To read another poem on a similar subject see Mikhoel Felsenbaums – “My Mother’s Hands,” Week 23.

My Mother’s Hands

When the workaday sorrow
Glistens in the November-grey
My longing summons forth
Far-off Sabbath eves
When my mother, full of awe,
Would light the Sabbath candles.

It is not so much the candles, truth to tell,
That summon forth my longing,
As my mother’s blessing hands,
That quietly worked magic
And fluttered over them,
Over the tiny flames
Reflected in the gleam
Of silver candlesticks.

Now the holy flutter
Of my mother’s hands
Finds it way to me,
And sends a dazzle of light
Into my week-a-day sorrow
of November grey.
Tr. Sheva Zucker

‏

24. Itsik Manger – There is a Tree That Stands

Posted on by
1

portrait by Arur Kolnik

Vele Zabludowsky sings Afn Veg…

Click Here for YouTube Video – Yiddish Poem by I. Manger

Afn veg shteyt – Sheva  Z. reads

איציק מאַנגער (1901־1969)

איז געבױרן געװאָרן איסידאָר העלפֿער אין טשערנעװיץ, עסטרײַך־אונגערן (שפּעטער רומעניע און הײַנט אוקראַיִנע). זײַן טאַטע, הלל מאַנגער, איז געװען אַ שנײַדער װאָס איז געװען פֿאַרליבט אין ליטעראַטור װאָס ער האָט אַ נאָמען געגעבן „ליטעראַתּורה”. מאַנגער האָט זיך געלערנט אין אַ דײַטשער גימנאַזיע װוּ ער האָט זיך באַקענט מיט דער דײַטשער ליטעראַטור אָבער מע האָט אים אַרױסגעװאָרפֿן פֿאַר זײַנע שפּיצלעך און שלעכטער אױפֿפֿירונג. דערמיט האָט זיך געענדיקט זײַן פֿאָרמעלע דערציִונג. אין צײַט פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה איז די משפּחה אַריבער קיין יאַס, רומעניע, אַ שטאָט װאָס מאַנגער האָט ליב געהאַט פֿאַר איר אַלטמאָדישן חן און איר ייִדיש־פּאָעטישן ייִחוס, בפֿרט דאָס ליד פֿון װעלװל זבאַרזשער, דעם ערשטן ייִדישן טרובאַדור. דאָ האָט מאַנגער אָנגעהױבן שרײַבן פּאָעזיע אױף ייִדיש. אין 1921 האָט ער אָנגעהױבן דרוקן זײַנע ערשטע לידער און באַלאַדעס אין עטלעכע נײַע ליטעראַרישע זשורנאַלן װאָס האָבן זיך געעפֿנט נאָך דער מלחמה. באַלד דערנאָך האָט ער זיך באַזעצט אין בוקאַרעשט און געשריבן פֿאַר די אָרטיקע ייִדישע צײַטונגען.

      אין 1927 איז מאַנגער אָנגעקומען קײן װאַרשע, דער גײַסטיקער און אינטעלעקטועלער צענטער פֿון מיזרח־אײראָפּעיִשע ייִדן און די הױפּטשטאָט פֿון דער ייִדישע קולטור. ער האָט דאָרטן געװוינט אַ יאָרצענדלינג, די סאַמע פּראָדוקטיװסטע יאָרן פֿון זײַן ליטעראַרישער קאַריערע. צװישן 1927 און 1938 איז מאַנגער געװאָרן דער װיכטיקסטער מאָדערניסטישער ייִדישער פֿאָלקפּאָעט און אפֿשר װאַרשעס פּאָפּולערסטע ליטעראַרישע פֿיגור. ער איז געװען אַ באַליבטער פֿאָרלײענער פֿון זײַן אײגענער פּאָעזיע, האָט אַרױסגעגעבן זײַן אײגענעם 4־זײַטיקן ליטעראַרישן זשורנאַל געצײלטע װערטער, אָנגעפֿילט צום רובֿ מיט זײַנען אײגענע לידער, מאַניפֿעסטן און ליטעראַרישע מחשבֿות, האָט געדרוקט אַרטיקלען אין דעם פּרעזטישפֿולן ליטעראַרישע בלעטער, און האָט װײַטער געדרוקט זײַנע אײגענע װערק, צװישן אַנדערן מדרש איציק; 1935, אַ ציקל מאָדערניסטישע לידער אינספּירירט פֿון דער תּורה–שבעל–פּה, און די מגילה־לידער; 1936, אַ דראַמאַטישע איבעראַרבעטונג פֿון דער מעשׂה פֿון פּורים. בײדע װערק שטעלן מיט זיך פֿאָר זײַנע ערשטע פּרוּװן איבערצושרײַבן אַלטן, באַקאַנטן חומר דורך אַ מאָדערניסטישער לינדז. אין דער תּקופֿה האָט ער אַרױסגעגעבן עטלעכע בענד פּאָעזיע: שטערן אױפֿן דאַך; 1929, לאַמטערן אין װינט; 1933, װעלװל זבאַרזשער שרײַבט בריװ צו מלכּהלע דער שײנער; 1937 און דעמערונג אין שפּיגל; 1937. די גאָר פֿײַנע זאַמלונג ליד און באַלאַדע; 1952 אַרױסגעגעבן פֿון אַ יובֿל־קאָמיטעט מיט דעם פּאָעט מאַני לײב בראָש נעמט אַרײַן אַ גוטן אָפּקלײַב פֿון זײַנע לידער ביז דעמאָלט.

זײַענדיק אַ רומענישער בירגער, האָט מאַנגער געמוזט פֿאַרלאָזן װאַרשע אין 1938; ער איז אַריבער קײן פּאַריז און האָט זיך דערנאָך באַזעצט אין לאָנדאָן װוּ ער איז געװאָרן אַ בריטישער בירגער; ער האָט דאָרטן געלעבט  גאַנץ אומגליקלעך די ווײַטערדיקע עלף יאָר. סוף־כּל־סוף האָט ער אין 1958 אימיגרירט קײן ישׂראל װוּ ער איז געבליבן ביז ער איז געשטאָרבן. אין 1965 האָט אַ טעאַטער־פֿאָרשטעלונג פֿון זײַנע מגילה־לידער אונטערן רעזשי פֿון דאָװ סעלצער געשלאָגן אַ רעקאָרד אין ישׂראלדיקן טעאַטער מיט העכער 400 פֿאָרשטעלונגען. אַזאַ װאַרעמע אויפֿנאַמע פֿאַר װאָס עס זאָל ניט זײַן אױף ייִדיש איז געװען ביז אַהער אומדערהערט און האָט זײער געהאָלפֿן בײַטן די נעגאַטיװע באַציִונג צו ייִדיש און ייִדישן טעאַטער אין ישׂראל. װען מאַנגער איז געשטאָרבן האָט מען אים באַװײנט װי אַ ישׂראלדיקן נאַציאָנאַלן פּאָעט. דאָס ליד פֿון דער װאָך, „אױפֿן װעג שטייט אַ בױם” האָט מען געשטעלט צו מוזיק און ס’איז געװאָרן אײנס פֿון די סאַמע פּאָפּולערסטע ייִדישע פֿאָלקסלידער. גיט נאָר אַ „גוגל” אַרײַן דעם טיטל און איר װעט געפֿינען אָן אַ שיעור װאַריאַנטן — פּאָעזיע, זינגליד, אַנימאַציעס, איבערזעצונגען אױף אַ סך שפּראַכן. איר קענט זיך דאָ צוהערן צו זײער אַ שײנעם (און אַ ביסל אַנדערש פֿון דעם געװײנטלעכן) נוסח געזונגען פֿון װעלע זאַבלודאָװסקי, דער באַליבטער ייִדיש־דערציִערין פֿון דער שטאָט מעקסיקע. (זעט סאַמע אויבן)‏.

איר קענט אויך הערן ווי איציק מאַנגער אַליין לייענט דאָס ליד:

http://www.youtube.com/watch?v=RnhQHQrJj6Q

אויפֿן וועג שטייט אַ בוים

אויפֿן וועג שטייט אַ בוים,
שטייט ער אײַנגעבויגן,
ֿאַלע פֿייגל פֿונעם בוים
זענען זיך צעפֿלויגן.

דרײַ קיין מערבֿ, דרײַ קיין מיזרח,
און דער רעשט — קיין דרום,
און דעם בוים געלאָזט אַליין
הפֿקר פֿאַרן שטורעם.

זאָג איך צו דער מאַמען: — הער,
זאָלסט מיך נאָר נישט שטערן,
וועל איך, מאַמע, איינס און צוויי
באַלד אַ פֿויגל ווערן…

איך וועל זיצן אויפֿן בוים
און וועל אים פֿאַרוויגן
איבערן ווינטער מיט אַ טרייסט,
מיט אַ שיינעם ניגון.

זאָגט די מאַמע: — ניטע, קינד,
און זי וויינט מיט טרערן.
— קענסט חלילה אויפֿן בוים
מיר פֿאַרפֿרוירן ווערן.

זאָג איך : — מאַמע, ס’איז אַ שאָד
דײַנע שיינע אויגן, —
און איידער וואָס, און איידער ווען,
בין איך מיר אַ פֿויגל.

וויינט די מאַמע: — איציק, קרוין,
נעם, און גאָטעס ווילן,
נעם כאָטש מיט אַ שאַליקל,
קענסט זיך נאָך פֿאַרקילן.

— די קאַלאָשן נעם דיר מיט,
ס’גייט אַ שאַרפֿער ווינטער —
און די קוטשמע טו דיר אָן,
וויי איז מיר און ווינד מיר…

— און דאָס ווינטער-לײַבל נעם,
טו עס אָן, דו שוטה,
אויב דו ווילסט נישט זײַן קיין גאַסט
צווישן אַלע טויטע. —

כ’הייב די פֿליגל. ס’איז מיר שווער,
צו פֿיל, צו פֿיל זאַכן,
האָט די מאַמע אָנגעטאָן
דעם פֿייגעלע, דעם שוואַכן.

קוק איך טרויעריק מיר אַרײַן
אין דער מאַעמס אויגן,
ס’האָט איר ליבשאַפֿט נישט געלאָזט
ווערן מיך אַ פֿויגל.

וואָלקנס איבערן דאַך, 1932
ליד און באַלאַדע,  1952

AFN VEG SHTEYT A BOYM

Afn veg shteyt a boym,
Shteyt er ayngeboygn,
Ale feygl funem boym
Zenen zikh tsefloygn.

Dray kin mayrev, dray kin mizrekh,
Un der resht – kin dorem,
Un dem boym gelozt aleyn
Hefker farn shturem.

Zog ikh tsu der mamen: – Her,
Zolst mikh nor nit shtern,
Vel ikh, mame, eyns un tsvey
Bald a foygl vern…

Ikh vel zitsn afn boym
Un vel im farvign
Ibern vinter mit a treyst,
Mit a sheynem nign.

Zogt di mame: – Nite, kind,
Un zi veynt mit trern.
Kenst kholile afn boym
Mir farfroyrn vern.

Zog ikh: – Mame, s’iz a shod
Dayne sheyne oygn, –
Un eyder vos, un eyder ven,
Bin ikh mir a foygl.

Veynt di mame: – Itsik, kroyn,
Ze, um Gotes viln,
Nem khotsh mit a shalikl,
Kenst zikh nokh farkiln.

– Di kaloshn nem dir mit,
S’geyt a sharfer vinter –
Un di kutshme tu dir on,
Vey iz mir, un vind mir.

– Un dos vinter-laybl nem,
Tu es on, du shoyte,
Oyb du vilst nit zayn kin gast
Tsvishn ale toyte.

Kh’heyb di fligl. S’iz mir shver,
Tsu fil, tsu fil zakhn,
Hot di mame ongeton
Dem feygele dem shvakhn.

Kuk ikh troyerik mir arayn
In der mames oygn,
S’hot ir libshaft nit gelozt
Vern mikh a foygl.
     Volksn ibern dakh, 1942
Lid un balade, 1952

Itsik Manger (1901-1969)
was born Isidore Helfer in Czernowiz, Austria-Hungary (later Romania and now Ukraine). His father, HIllel Manger, was a skilled tailor who loved literature, which he referred to as literatoyre. As a teenager Manger attended a German gymnasium where he studied German literature but was expelled for pranks and bad behavior, thus ending his formal education. During WWI the family moved to Iasi, Romania which Manger came to love for its quaint old charm and its legacy of Yiddish song, especially that of Velvl Zbarzher, the first Yiddish troubador. It is here that he began writing Yiddish poetry.
In 1921 Manger began publishing his early poems and ballads in several new literary journals founded in the aftermath of the war. Soon afterwards he settled in Bucharest and wrote for the local Yiddish newspapers.
In 1927 Manger arrived in Warsaw, the spiritual and intellectual center of East European Jewry and the capital of Yiddish culture. He lived there for the next decade, the most productive of his entire career. Between 1929 and 1938 Manger became the preeminent modernist Yiddish folk bard and arguably the city’s most popular Yiddish literary figure. He was a much loved reader of his own poetry, published his own 4-page literary journal Getseylte verter (Chosen words) filled mostly with his own poems, manifestoes and literary reflections, published articles in the prestigious journal Literarishe bleter (Literary pages) and continued to publish his own works, including Medresh Itsik (Itsik’s Midrash; 1935), a series of modernist poems inspired by the Oral Torah, and the Megile-lider (Songs of the Megillah; 1936), a dramatic rewriting of the Purim story. Both of these represent his first attempts to rewrite old, familiar material through a modernist lens. During this time he published several volumes of poetry: Shtern afn dakh (Stars on the roof; 1929) Lamtern in vint (Lantern in the wind; 1933), Velvl Zbarzher shraybt briv tsu Malkele der sheyner (Velbl Zbarzher writes letters to Malkele the beautiful; 1937) and Demerung in shpigl (Twilight in the Mirror; 1937). The collection Lid un balade (Song and Ballad; 1952) put out by a jubilee committee chaired by the poet Mani Leyb features much of his poetry to that point.

As a Romanian national Manger was forced to leave Warsaw in 1938; he headed for Paris and then settled in London, where he became a British citizen and remained unhappily for the next eleven years. Finally he immigrated to Israel in 1958 where he remained until his death. In 1965 a theatrical production of Mangers Megile-lider under the direction of Dov Seltzer set a new record in Israeli theater with more than 400 performances. Such acclaim for anything Yiddish was previously unheard of in Israel and helped break the taboo on Yiddish theater. When he died Manger was mourned as an Israeli national poet.

The poem featured this week, “Afn veg shteyt a boym” has been set to music and is one of the most popular Yiddish songs. You have only to google Afn or Oyfn veg shteyt a boym  and you will find countless renditions of it – poem, song, animations, translations in numerous languages. You can listen to a beautiful (slightly different from the usual)  rendtion sung by Vele Zabludowsky, the beloved Yiddish educator of Mexico City. (see very top)

You may also hear Manger reading the poem himself at:

http://www.youtube.com/watch?v=RnhQHQrJj6Q

There Is a Tree That Stands

There is a tree whose branches
Bend across the road.
All its birds have flown away
Leaving not a bird.

The tree, abandoned to the storm,
Stands there all alone:
Three birds east and three birds west –
The rest have southward flown.

I say to my mother,
If you won’t meddle, please,
I’ll turn myself into a bird
Before your very eyes.

I’ll sit all winter on the tree
And sing it lullabies.
I’ll rock it and console it
With lovely melodies.”

Tearfully, my mother says,
Don’t take any chances.
God forbid, up in the tree
You’ll freeze among the branches.”

Mother, please don’t cry,” I say,
Ah, mother, don’t be sad.”
But on the instant I transform
Myself into a bird.

My mother says, “Oh, Itzik, love…
In the name of God
Take a little scarf with you
To keep from catching cold.

And dear, put your galoshes on.
The winter’s cold and aching.
Be sure to wear your fleece-lined cap.
Woe’s me, my heart is breaking.

And, pretty fool, be sure to take
Your woolen underwear
And put it on, unless you mean
To lie a corpse somewhere.”

I try to fly, but I can’t move…
Too many, many things
My mother’s piled on her weak bird
And loaded down my wings.

I look into my mother’s eyes
And, sadly, then I see
The love that won’t let me become
The bird I want to be.
Translated by  Leonard Wolf
    The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose, Leonard Wolf, editor, 2002

23. Mikhoel Felsenbaum – My Mother’s Hands

Posted on by
1

 

 Mayn mames hent – audio

English follows Yiddish.

מיכאל פֿעלזענבאַום (1951 — )
איז געבױרן געװאָרן אין 1951 אין װאִַסילקאָװ, הינטער קיִעװ. ער איז אַ פּאָסטמאָדערניסטישער ייִדישער פּראָזאַיִקער, פּאָעט און דראַמאַטורג.  ביז 1968 האָט ער געלעבט אין פֿלאָרעשט, בעסאִַראִַביע. ער האָט שטודירט טעאִַטער־רעזשי, ליטעראִַטור, סקולפּטור און פּעדאִַגאָגיק אין לענינגראִַד, רוסלאִַנד. פֿון 1974 האָט ער געלעבט אין בעלץ, בעסאִַראִַביע און פֿון 1969 ביז 1973 האָט ער געאַרבעט ווי אַ רעזשיסאָר אין דעם נאַציאָנאַלן טעאַטער פֿון בעלץ. אין די מיטן 1980ער יאָרן האָט ער אָנגעהויבן זיך דרוקן אין זשורנאַל סאָוועטיש היימלאַנד. אין 1988 האָט ער פֿאַרלייגט דעם ייִדישן טעאַטער פֿון בעלץ וווּ ער האָט רעזשיסירט אַ צאָל פּיעסעס אויף ייִדיש. פֿון 1989 לעבט ער אין ישׂראל, רומעניע און דײַטשלאִַנד.

ער איז דער מחבר פֿון צען ביכער אין ייִדיש, – פּראָזע, פּאָעזיע, זינגלידער און דראִַמאִַטורגיע — װעלכע זענען איבערגעזעצט און פּובליקירט געוואָרן אין העברעיִש, דײַטש, רומעניש, רוסיש, פֿראִַנצײזיש, טשעכיש, האָלענדיש, אוקראִַיִניש, שפּאַניש, פּױליש, פֿריזיש, יאִַפּאִַניש און װײַסרוסיש. ער איז געווען איינער פֿון די פֿאַרלייגערס פֿןן דעם אַלמאַנאַך נײַע וועגן אין ישׂראל. זײַן ראַמאַן שבתדיקע שוועבעלעך (2004) איז פֿון די געציילטע פּאָסטמאָדערניסטישע ווערק אויף ייִדיש און וועט באַלד אַרויס אויף עבֿרית, ענגליש, דײַטש, רוסיש און פֿראַנצייזיש. ער האָט זוכה געװען צו אִַ גרױסער צאָל ליטעראִַרישע פּרײַזן, אַרײַנגערעכנט דעם דוד האָפֿשטיין־פּרײַז.
ער איז דער אױטאָר פֿון איבער 600 סקולפּטורן. ער האָט רעזשיסירט אִַ פּאָר צענדליק ספּעקטאִַקלען אין פֿאִַרשײדענע טעאִַטערס אין אײראָפּע און אין ישׂראל.

מײַן מאַמעס הענט

אָ, טײַערע און צאַרטע נשמות
איר זענט אָנגעזאַפּט מיט די װײטיקן
פֿון דער גאָרער װעלט.
אָ, מאַמעס פֿון אומעטום,
איר זענט די קרױן פֿון דער װעלט.
אָ, מײַן ייִדישע מאַמע!
איך ריר זיך צו צו דײַנע הענט
װי צו דער גרעסטער הײליקײט.
דער פּאַרמעט פֿון דײַנע הענט איז פֿאַרשריבן
מיט קנײטשן, װי מיט טיפֿזיניקע שורות.
איך לײען אין דײַנע הענט פֿרײד און טרױער.
לײדן און חכמה.
בלױע װענעס, װי אָנגעפֿילטע טײַכן,
דערקװיקן דעם אַלטן פּאַרמעט.
יעדער קנײטש איז אַ צײכן צום זכּרון
פֿון דײַנע װײטיקן, מאַמע.

אַלע דײַנע װאַכע נעכט
אַלע דײַנע טרײסטלאָזע טרערן,
יעדער טראָפּ פֿון דײַן בלוט,
דאָס אַלץ
איז אײַנגעזאַפּט אין דעם פּאַרמעט.
איך קום צו מײַנע אָבֿות,
שלאָג זיך דורך אַ װעג
דורך די בײנער אין אױשװיץ,
דורך דעם בלוט
אינעם טײַך רײַן.
אין די קנײטשן פֿון דײַנע הענט, מאַמע,
זע איך די אײביקײט
פֿון מײַנע אָבֿות.

די זקנים,
שעפּטשענדיק הינטער די בערד:
„שמע ישׂראל”
האָבן דערטראָגן צו אונדז פֿון די חורבֿות,
באַגאָסן פֿון בלוט,
פֿון די שײַטערס, ליכטיקער װי די זון,
מײַן מאַמעס הענט.

הערט,
דאָרשטיקע צו װיסנשאַפֿט,
באַמיט אײַך ניט מיט ביבליאָטעקן,
טוליעט אײַך צו צו מײַן מאַמעס הענט.
קײן אײן אוצר פֿון חכמה,
קײן אײן מוזײ אין אוניװערסיטעט
קאָנען ניט אײַנזאַפּן אין זיך
אַזױ פֿיל װיסן
און אַזױ פֿיל לײדן,
װי מײַן מאַמעס הענט.
פּרוּװט פֿאַרשטײן דאָס אוממעגלעכע,
פּרוּװט אַרומנעמען דאָס אומזעעװדיקע,
רירט אײַך צו
צום קװאַל פֿון לעבן —
טוליעט אײַך צו
צו מײַן מאַמעס הענט.

אָ, פּאַרמעט פֿון מײַן מאַמעס הענט,
איך קוש דיך װי אַ הײליקײט.

און טאָמער װאָלט מײַן װאָרט
געקאָנט
װערן אַן אױסקױף,
זאָל עס װערן. ‏

עס קומט דער טאָג, ירושלים, 1992

MAYN MAMES HENT

O, tayere un tsarte neshomes
Ir zent ongezapt mit di veytikn
fun der gorer velt.
O, mames fun umetum,
Ir zent di kroyn fun der velt.
O, mayn yidishe mame!
Ikh rir zikh tsu tsu dayne hent
Vi tsu der grester heylikeyt.
Der parmet fun dayne hent iz farshribn
Mit kneytshn, vi mit tifzinike shures.
Ikh leyen in dayne hent freyd un troyer.
Leydn un khokhme.
Bloye venes, vi ongefilte taykhn,
Derkvikn dem altn parmet.
Yeder kneytsh iz a tseykhn tsum zikorn
Fun dayne veytikn, mame.

Ale dayne vakhe nekht
Ale dayne treystloze trern,
Yeder trop fun dayn blut, –
Dos alts
Iz ayngezapt in dem parmet.
Ikh kum tsu mayne oves,
Shlog zikh durkh a veg
Durkh di beyner in Oyshvits,
Durkh dem blut
Inem taykh Rayn.
In di kneytshn fun dayne hent, mame,
Ze ikh di eybikeyt
Fun mayne oves.

Di skeynim,
Sheptshendik hinter di berd:
“Shma, Yisroel”…
Hobn dertrogn tsu undz fun di khurves,
Bagosn fun blut,
Fun di shayters, likhtiker vi di zun, –
Mayn mames hent.

Hert,
Dorshtike tsu visnshaft,
Bamit aykh nit mit biblyotekn,
Tulyet aykh tsu tsu mayn mames hent.
Keyn eyn oytser fun khokhme,
Keyn eyn muzey in universitet
Konen nit aynzapn in zikh
Azoy fil visn
Un azoy fil leydn,
Vi mayn mames hent.
Pruvt farshteyn dos ummeglekhe,
Pruvt arumnemen dos Felsenbaum – Mayn mames hentumzeevdike,
Rirt aykh tsu
Tsum kval fun lebn –
Tulyet aykh tsu
Tsu mayn mames hent.

O, parmet fun mayn mames hent,
Ikh kush dikh vi a heylikeyt.

Un tomer volt mayn vort
Gekont
Vern an oyskoyf, –
Zol es vern.
 Es kumt der tog, Yerusholayim 1992

Mikhoel Felzenbaum (1951 –
was born  in Vasylkiv, Ukraine, USSR and is a postmodernist Yiddish novelist, poet and playwright. He grew up in the Bessarabian city of Floreşti where he lived until 1968. He studied stage directing, theatre and art history in Leningrad and, from 1969 to 1973, worked as a director in the national theater of Bălţi (Belts). In the mid-1980s, he began to publish his work in the Yiddish journal Sovetish Heymland. In 1988, he founded the Jewish theater of Bălţi, for which he directed a number of plays in Yiddish.
After immigrating to Israel in 1991, he  authored ten books in Yiddish, – prose, poetry, songs and plays – which have been translated into Hebrew, Rumanian, Russian, French, Czech, Dutch, Ukrainian, Spanish, Polish, Frisian, Japanese and Byelorussian. He was cofounder of the almanac Naye vegn (New roads) in Israel. His novel, Shabesdike Shvebelekh (Sabbath matches), (2004)  is one of the only postmodern works written in Yiddish, and is about to be translated into Hebrew, English, German, Russian and French. He has won a number of literary prizes, most notably the Dovid Hofshteyn Prize.
He is the creator of over 600 sculptures and has directed several dozen shows in various theaters in Europe and Israel.

My Mother’s Hands

Oh, dear and tender souls
You are soaked through with the pains
Of the whole world.
Mothers from everywhere,
You are the crown of the world.
Oh, my Jewish mother!
I touch your hands
As I would the greatest holiness.
The parchment of your hands is inscribed
With wrinkles, like lines, deeply meaningful.
In your hands I read
Joy and sorrow,
Suffering and wisdom.
Blue veins, like rivers full to the brim
Refresh the old parchment.
Every wrinkle is a reminder
Of your pains, mother.

All your wakeful nights
All your tears without consolation,
Every drop of your blood –
All this
Is soaked into the parchment.
I come to my ancestors,
Beating a path
Through the bones in Auschwitz,
Through the blood
In the River Rhine.
In the wrinkles of your hands, mother,
I see the eternity
Of my ancestors.

The old people,
Whispering into their beards:
“Hear, o Israel ”…
Brought to us from out of the ruins
Drenched in the blood,
Of the funeral pyres,
Brighter than the sun, –
My mother’s hands.

Listen,
You who thirst for scholarship,
Don’t toil in libraries,
Nestle into my mother’s hands.
No treasure trove of wisdom,
No museum in the universe
Can absorb into itself
So much knowledge
And so much suffering
As my mother’s hands.
Try to understand the impossible,
Try to comprehend the invisible,
Come touch the source of life –
Nestle into
My mother’s hands.

Oh, parchment of my mother’s hands,
I kiss you as I would something holy.

And if my words
Could
Redeem, –
May it be so.
Tr. Sheva Zucker

 

22. Gella Schweid Fishman – Mamme

Posted on by
Reply

 

Mame – Audio

English follows Yiddish.

געלע שװײד פֿישמאַן (1925

איז געבױרן געװאָרן אין שטאָט ניו־יאָרק בײַ אימיגראַנטישע עלטערן. זי האָט זיך געלערנט אין די ייִדישע שולן פֿון שלום־עליכם־פֿאָלק־אינסטיטוט (פֿאָלקשול, מיטלשול און לערער־סעמינאַר) און האָט אױך גראַדויִרט פֿון ייִדישן לערער־סעמינאַר אין מאָנטרעאָל, קאַנאַדע. זֿי איז געווען אַ לאַנגיאָריקע לערערין אין די ייִדיש־װעלטלעכע שולן אױף אַלע ניװאָען און האָט אױך אױך געלערנט די ייִדישע שפּראַך און ליטעראַטור אין ישיבֿה־אוניװערסיטעט און סטערן־קאָלעדזש אין ניו־יאָרק. זי האָט אײַנגעפֿירט עקספּערימענטאַלע ייִדיש־קלאַסן אין עטלעכע מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע טאָגשולן אין ניו־יאָרק.

זי האָט אַרױסגעגעבן אַ סך פּעדאַגאָגישע מאַטעריאַלן און אַן אָנהײבער־טעקסטביכל שלום־עליכם, קינדער, 1961 און געהאָלפֿן איבערזעצן אַ ביכל תּחינות בזכות אמהות/The Merit of Our Mothers (היברו יוניִאָן קאָלעדזש פּרעס, 1992). זי איז די פֿאַרלײגערין פֿון דעם אַרכיװ פֿון די ייִדיש־װעלטלעכע שולן אין סטאַנפֿאָרד–אוניװערסטיטעט װאָס זאַמלט צונױף, קאַטאַלאָגירט און פֿאַרשפּרײט די מאַטעריאַלן געשאַפֿן במשך די דורות אין די שולן. זֿי און איר מאַן, ד”ר שיקל פֿישמאַן, האָבן דרײַ זין וועמען זיי האָבן דערצויגן אין אַ טראַדיציאָנעלער ייִדיש־רעדנדיקער היים.

מאַמע

דאָס אױג װאָס בײַ דער זײַט
פֿון האַרצן
האָב איך מיר אײנע אַלײן
קאַליע געמאַכט

כ’האָב דיך ניט געפֿאָלגט
מאַמע
אָן אויפֿהער פֿליסן־פֿליסן
טרערן

עד־עין זע איך ניט קיין סוף
מאַמע
זאָל איך װערן בלינד?
אין שטילע שעהען, כּתּבֿ: האָבאָקען, ניו־דזשערסי, 200

MAME

Dos oyg vos bay der zayt
fun hartsn
hob ikh mir eyne aleyn
kalye gemakht

kh’hob dikh nit gefolgt
mame
on ufher flisn-flisn
trern

ad-ayen ze ikh nit kin sof
mame
zol ikh vern blind?
In shtile shoen, ktav: Hoboken, N”dzh, 2002

Gella Schweid Fishman (1925 –
was born in New York city to immigrant parents. She attended the Yiddish schools of the Sholem Aleichem Folk Institute (elementary, middle school and teachers’ seminary) and also graduated from the Yiddish Teachers’ Seminary in Montreal, Canada. She taught for many years in the secular Yiddish schools at all levels and also taught Yiddish language and literature at Yeshiva University and Stern College, all in New York. She introduced experimental Yiddish classes in several Modern Orthodox dayschools in New York.

She created many pedagogical materials as well as a beginner’s textbook, Sholem-aleykhem, kinder  (Hello, Children), 1961 and was among the translators of a book of tkhines (women’s prayers) Biskhus imoes/The Merit of Our Mothers (Hebrew Union College Press, 1992). She is the creator and founder of the archive of the Yiddish secular schools in Stanford University which collects, catalogues and disseminates the materials created during this chapter of Jewish education. She and her husband, Dr. Joshua Fishman, have three sons whom they raised in a Yiddish-speaking, traditional home.

Mamme

The eye at the side
of my heart
was damaged by me
all by myself.

I didn’t listen to you
Mamme.
No stopping the flow
of tears.

Still there is no end in sight
Mamme
Should I go blind?
Tr. Gella Fishman and Sheva Zucker

‏

21. Beyle Schaechter-Gottesman – The Slow Walk

Posted on by
Reply

Ir farhaltener trot – audio

English follows Yiddish.

ביילע שעכטער-גאָטעסמאַנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 15.

איר פֿאַרהאַלטענער טראָט
      טײַבעלען

איר פֿאַרהאַלטענער טראָט פֿאַרקלעמט מיר דעם אָטעם
דאָס ענגשאַפֿט פֿון נישט–דערגאַנגענע צילן
שטרעקט זיך אױף שפּעטער אױף װאַרטן
אױף אַנדערע מאָרגנס און בײַטאָגן
טעג רעגנערישע פֿאַרטונקלען נאָך
מײַנע פֿענצטערשױבן
און זי
װאָס װײס איך איצט פֿון איר
צי רעדט זי מיט װעמען
צי לאַכט זי פֿון װעמען צי
איז אַראָפּגעלאָזט איר װיִע װײַל
זי בענקט נאָך מיר
װי איך
ציִענדיק איר שאָטן מיט זיך
בענק נאָך איר
און כ’פּרוּװ צונױפֿבינען *
דאָס נישט דערגרײכטע
און בלײַב אױסגעלײדיקט פֿאָרט
און כ’װעל שױן אַזױ תּמיד בלײַבן
נאָך איר אַװעקפֿאָרן
בענקענדיק
אַלץ בענקענדיק
נאָך איר פֿאַרהאַלטענעם טראָט.
לידער,  בײלע שעכטער־גאָטעסמאַן,  1995

 *צונויפֿבינדן

‏

Taybele Gottesman 1950 – 2005

IR FARHALTENER TROT
Taybelen

Ir farhaltener trot farklemt mir dem otem
Dos engshaft fun nisht-dergangene tsiln
Shtrekt zikh af shpeter af vartn
Af andere morgns un baytogn
Teg regnerishe fartunklen nokh
Mayne fentstershoybn
Un zi
Vos veys ikh itst fun ir
Tsi redt zi mit vemen
Tsi lakht zi fun vemen tsi
Iz aropgelozt ir vie vayl
Zi benkt nokh mir
Vi ikh
Tsiendik ir shotn mit zikh
Benk nokh ir
Un kh’pruv tsunoyfbinen
Dos nisht dergreykhte
Un blayb oysgeleydikt fort
Un kh’vel shoyn azoy tomed blaybn
Nokh ir avekforn
Benkendik
Alts benkendik
Nokh ir farhaltenem trot.

LIDER Beyle Shekhter-Gotesman, 1995

Beyle Schaechter-Gottesman’s biography can be found in Week 15.

The Slow Walk
For Taybl

Her slow walk breaks my heart.
The ache of unrealized goals
stretches into the future, waiting
for other mornings and afternoons.
Rainy days still darken
my windowpanes.
And she …
What do I know about her now?
Is she talking with someone?
Is she laughing at someone?
Are her eyelashes lowered
because she longs for me?
As I,
with her shadow trailing after me,
long for her?
And I struggle to tie together
things not achieved.
And still  I remain empty.
Shall I always be like this
after her leaving? –
Longing,
still longing
for her slow walk.
Translated by Thomas E. Bird
LIDER Beyle Schaechter-Gottesman, 1995

 

20. Sarah Traister Moskovitz – First Love; Mother Tongue; My Inheritance

Posted on by
2

 

Ershte libe – audio    

Mame Loshn – audio      

Mayn yerushe – audio

English follows Yiddish.

שׂרה טרײסטער מאָסקאָװיטש (1927—
איז די אַמעריקאַנער געבוירענע טאָכטער פֿון ייִדישע אימיגראַנטן פֿון פּוילן. דער טאַטע איז געװען דער דירעקטאָר פֿון אַרבעטער–רינג ייִדישע שולן אין ספּרינגפֿילד, מאַס’ און לאָס אַנדזשעלעס. שׂרה האָט זיך געלערנט אין אַ ייִדישער שול און אין דער היים האָט מען גערעדט נאָר ייִדיש. יונגערהײט האָט זי געהערט װעגן נאָענטער משפּחה װאָס איז פֿאַרבליבן אין פּוילן. צו צװעלף יאָר האָט זי געװוּסט אַז אירע עלטערן װאַרטן אויף בריװ װאָס װעלן קײן מאָל נישט אָנקומען.  און צו זעכצן יאָר האָט  זי פֿאַרשטאַנען פֿון דעם צער פֿון אירע עלטערן אַז די משפּחה דאָרטן איז מער נישטאָ. װען זי שרײַבט אויף ייִדיש וועקט זי װידער אויף זײערע פֿאַרלוירענע שטימעס און דערפֿיל אַ נאָענטקייט מיט זיי.
טרײסטער מאָסקאָװיטש איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר אין מענטשלעכער אַנטװיקלונג און פּסיכאָלאָגיע. אין לאָס אַנזשעלעס אין 1982 האָט זי געשאַפֿן די ערשטע אָרגאַניזאַציע פֿאַר מענטשן װאָס האָבן ווי יונגע קינדער דורכגעלעבט דעם חורבן אין אײראָפּע און פֿאַרלוירן זײערע עלטערן.
זי האָט חתונה געהאַט מיט 65 יאָר צוריק מיט איר מאַן, איציק מאָסקאָוויטש. זיי האָבן דרײַ קינדער, נײַן אײניקלעך און פֿינף אורײניקלעך.

שׂרה טרײסטער מאָסקאָװיטש האָט אַרויסגעגעבן איין באַנד ייִדישע לידער, קומט צום טיש באַגלייט פֿון אירע אייגענע ענגלישע איבערזעצונגען. צו באַשטעלן דאָס ביכל שטעלט זיך אין פֿאַרבינדונג מיט smoskovitz@csun.edu
זי האָט אַרויסגעגעבן אַ ביכל אויף ענגליש װעגן קינדער וואָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן:
Love Despite Hate: Child Survivors of the Holocaust and Their Adult Lives, Schocken 1982.
זי האָט איבערגעזעצט אַלע ייִדשע־לידער אויסגעגראָבן אין וואַרשע געפֿונען אין די מילכקאַנען פֿון דעם רינגלבלום־אַרכיוו. די לידער און אירע איבערזעצונגען קען מען געפֿינען אויף
http://www.poetryinhell.org

ערשטע ליבע

מײַן מאַמע איז געגאַנגען צו קינד
אױף ייִדיש
אױף ייִדיש אירע תּפֿילות
אױף ייִדיש אירע קולות
פֿון איר מױל און ברוסט איז ייִדיש
אַרײַנגעפֿלאָסן טיף אין מיר.
געבאָדן, געקאָרמעט, געלעקט
און געפּוצט האָט זי מיך
מיט איר װאַרעמער ייִדישער צונג.

מײַן טאַטע האָט מיר אױף שפּאַציר גענומען
אױף ייִדיש
זען די פּאַװעס
איך האָב זיך אָנגעהאַלטן אין זײַן
תּורה װײַזפֿינגער
און אונטער ראָזשינקעס מיט מאַנדלען
פֿאַלנדיק דיק פֿון הימל
אױף זײַן שױס געזען די אותיות
פֿון דער גאָלדענער פּאַװעס רעגן־בױגן.
מיר האָבן יעדן אות צוזאַמען אין די הענט
מיט פֿרײד געהאַלטן
װי אַ נײַ געבױרן הינדעלע.

איך בין מקנא די
װאָס האָבן יונגערהײט געהאַט געליבטע
זײ צו גלעטן, רײצן און קושן
אױף ייִדיש,
שפּראַך פֿון ערשטער ליבע.

מאַמע לשון

שׂרהלע, זיסעלע, מאַמעלע, שײנינקע,
טײַערע, ליובעניו, מלאכל קלײנינקע
זיסינקע קרױנעניו, בובעליו לובעליו
הערצעלע, פּופּעלע, זיסעלע, גוטעלע

ליכטיקער פּנימל
ליבינקע אײגעלעך
 פֿעיִקע הענטעלעך
 זגראַבנינקע פֿיסעלעך
 קלוגינקע קעפּעלע
 גלאַנציקע הערעלעך
רױטינקע בעקעלעך
צײנדעלעך פּערעלעך
עס אױף די לאָקשעלעך
פּופּיקל מערעלעך

קום אַהער קעצעלע
שפּיל זיך שײן פֿײגעלע
נישט װילד װי אַ חיהלע
מײַן מײדעלע פֿרײדעלע
ליו–ליו–ליו אוצרל
מײַן כּשר קינד
ביסט אײנס אין דער װעלט מײַנס
שלאָף רויִק אַצינד.

מײַן ירושה

איך שטריק אויף די פֿינגער פֿון מײַן מאַמעס ליבע
און טרינק לאַנגזאַם דעם קלוגן װײַן פֿון אירע רײד
זי איז די װאָס גיט פֿון מײַן האַנט די נדבות
זי פֿאַרשטאַרקט מיך אין מײַן רוקנבײן.

דורך דורות טאַנץ איך מיט אירע חלומות
און טוליע זיך אײַן אין איר װאַרעמען שאַל
לעבן לאַנג האַלט איך טײַער אירע מתּנות
און שװעב לײַכט אין דעם טראַכט פֿון איר קװאַל.

ERSHTE LIBE

Mayn mame iz gegangen tsu kind
Af yidish
Af yidish ire tfiles
Af yidish ire koyles
Fun ir moyl un brust iz yidish
arayngeflosn tif in mir.
Gebodn, gekormet, gelekt
Un geputst hot zi mikh
Mit ir varemer yidisher tsung.

Mayn tate hot mir af shpatsir genumen af yidish
zen di paves
Ikh hob zikh ongehaltn in zayn
toyre-vayzfinger
Un unter rozhinkes mit mandlen
falndik dik fun himl
af zayn shoys gezesn zen di oysyes
fun der goldener paves regn-boygn.
Mir hobn yedn os tsuzamen in di hent
mit freyd gehaltn
vi a nay geboyrn hindele

Ikh bin mekane di
vos hobn yungerheyt gehat gelibte
zey tsu gletn, reytsn un kushn
Af yidish,
shprakh fun ershter libe.

MAME LOSHN

Sorele, zisele, mamele, sheyninke,
Tayere, lyubanyu, malekhl kleyninke
zisinke kroynenyu, bubalu lubalyu
hertzele, pupele, zisele, gutele

Likhtiker peneml
Libinke eygelekh
Feike hentelekh
zgrabninke fiselekh

Kluginke kepele
glantsike herelekh
roytinke bekelekh
tseyndelekh perelekh
es uf di lokshelekh
pupikl merelekh

Kum aher ketzele
Shpil zik sheyn feygele
nisht vild vi a khayele
mayn meydele freydele

Lyu lyu lyu oytserl
mayn kosher kind
eyns in der velt mayns
shlof ruik atsind.

MAYN YERUSHE

Ikh shtrik af di finger fun mayn mames libe
Un trink langzam dem klugn vayn fun ire reyd
Zi is di vos git fun mayn hant di nedoves
Zi farshtarkt mikh in mayn rukn beyn.

Durkh doires tantz ikh mit ire khaloimes
Un tulye zikh ayn ir varemen shal
Lebn lang halt ikh tayer ire matones
Un shveb laykht in dem trakht fun ir kval.

Sarah Traister Moskovitz (1927 –
is the American born daughter of Jewish immigrants from Poland. Her father was the director of Workmen’s Circle schools in Springfield, MA and Los Angeles. Sarah attended Yiddish schools and spoke only Yiddish at home with her parents. As a young girl she heard of close family who had remained in Poland. By the age of twelve she knew that her parents were waiting for letters that would never arrive. At sixteen she understood from the sadness of her parents that their families had been killed. When she writes in Yiddish she wakens their mute voices and feels their closeness.
Traister Moskovitz was a professor of human development and psychology at Cal. State University, Northridge.  With Dr. Flo Kinsler of the Jewish Family Service in Los Angeles, she created the first Child Survivor Association in 1982. She married Itzik Moskovitz 65 years ago and they have three children, nine grandchildren and five great-grandchildren.
Her publications include: Love Despite Hate: Child Survivors of the Holocaust and Their Adult Lives, Schocken, 1982 and one volume of Yiddish poetry Kumt tsum tish/Come to the Table accompanied by her own English translations. To order the book contact the poet at smoskovitz@csun.edu. She has also found and translated into English all the Yiddish poetry in the Ringelblum Archives preserved in buried milk cans in Warsaw. This  poetry can be found at http://www.poetryinhell.org.

First Love

My mother went into labor
in Yiddish
in Yiddish her prayers
in Yiddish her screams
From her mouth and breast
Yiddish flowed deep into me
I was bathed, fed
licked and prettied
with her warm Yiddish tongue.

My father took me walking
in Yiddish
to see the peacocks.
I held on to his Torah pointing finger
And from the sky
raisins and almonds fell
while I sat on his lap to see
the letters of the golden peacock’s rainbow.
We held each letter
in our hands with joy
as if it were a new born little chick.

I envy those
who in their youth had lovers
caressing, teasing,
and kissing them
in Yiddish
Language of  first love.

Mother Tongue

Little Sarah,
sweet little beautiful mamele,
dear little angel,
sweet little crown,
little doll,
little beloved,
little heart,
little sweetness,
little goodness

Bright little face,
dear little eyes,
capable little hands,
shapely little legs
clever little head,
shiny curly hair,
little red cheeks,
little pearl teeth
eat up all the little noodles,
the little gizzard and little carrots.

Come here little kitten,
play nice little bird
not like a little animal,
my little girl joy.
Lyu, lyu lyu little treasure,
my kosher child
one in the world mine,
sleep peacefully now.

My Inheritance

I knit on the fingers of my mother’s love
and sip slow the wise wine of her words
I carry her strength in the bones of my spine
It is she who gives alms from my purse.

Down decades of time I dance with her dreams
and rejoice in the warmth of her cloak
So long as I live I will cherish her gifts
and float safe in the womb of her hopes.

‏