Rosenfarb Leyent_-A_Kleyd far mayn kind

Kind – Audio

 A kleyd far mayn kind – audio

חוה ראָזענפֿאַרב (1923 — 2011)
איז אַ פֿירנדיקע פּערזענלעכקייט אין דער נאָכמלחמהדיקער ייִדישער ליטעראַטור. אַ געבוירענע אין לאָדזש, פּוילן האָט זי דאָרטן זיך געלערנט אין אַ ייִדישער שול און דערנאָך פֿאַרענדיקט אַ פּוילישע גימנאַזיע. ווי אַ קינד האָט זי ליב געהאַט פּאָעזיע און האָט צו 8 יאָר אָנגעהויבן שרײַבן. פֿון 1940 ביז 1944 האָט זי געלעבט אין לאָדזשער געטאָ. דאָרטן האָט זי אויסגעגאָסן איר האַרץ אין לירישער פּאָעזיע וואָס מע האָט שפּעטער צוגענומען בײַ איר אין אוישוויץ. איר ערשטע זאַמלונג געטאָלידער, די באַלאַדע פֿון נעכטיקן וואַלד, איז אַרויס אין לאָנדאָן אין 1947. נאָך דער מלחמה איז ראָזענפֿאַרב אַריבער קיין בעלגיע און אין 1950 האָט זי אימיגרירט קיין מאָנטראַל. ווען זי האָט אײַנגעזען אַז נישט פאָעזיע און נישט דראַמע קענען אויסדריקן די גאַמע און טיפֿקייט פֿון אירע עמאָציעס איז זי אַריבער צו בעלעטריסטיק. אין 1972 האָט זי אַרויסגעגעבן איר מײַסטערווערק, דער בוים פֿון לעבן, אַ טרילאָגיע וועגן לאָדזשער געטאָ.
צי אין פּאָעזיע, דראַמע, דערציילונג אָדער ראָמאַן, פֿליסן אַלע ראָזענפֿאַרבס ווערק פֿון אירע איבערלעבונגען בשעת דעם חורבן. ווי זי אַליין האָט עס אויסגעדריקט אין אַן אינטערוויו פֿאַר ראַדיאָ סי־בי־סי (2001), “די געטאָ איז געווען די ערד אויף וועלכער איך בין טאַקע אויסגעוואָקסן… אין געטאָ איז דער מענטש געווען נשמה־נאַקעט. דאָס וואָס איך האָב דאָרטן געזען, דאָס וואָס איך האָב זיך דאָרטן געלערנט האָט מיר געגעבן מײַן פּערספּעקטיוו אויף דער מענטשלעכער עקסיסטענץ, אויף מענטשן, אויפֿן לעבן בכלל”.
ראָזענפֿאַרב האָט באַקומען אַ סך ליטעראַרישע פּרעמיעס און כּיבודים, צווישן אַנדערע די י.־י. סיגאַל־פּרעמיע, 1993, די מאַנגער־פּרעמיע, 1979, און אַ כּבֿוד־דאָקטאָראַט פֿון לעטברידזשער אוניווערסיטיט אין דער קאַנאַדער שטאָט מיטן זעלבן נאָמען אין וועלכער זי האָט געוווינט ביז זי איז געשטאָרבן. די לידער דאָ, מיט נאָך אָ סך אַנדערע,  וועלן באַלד אַרויס אין דער ענגלישער איבערזעצונג אין דעם באַנד Exile at Last. די ייִדיש־ליגע גרייט אויך אַ פֿילם וועגן איר אונטערן רעזשי פֿון דזשאַש וואַלעצקי.

צו לייענען נאָך וועגן חוה ראָזענפֿאַרבן גייט אויף chavarosenfarb.com

קינד

אַ מאָל האָבן בלומען געבליט
אַזױ בלײך אױף מײַן שטוביקן פֿענסטער —
הײַנט בליט אױף ליפּ פֿון מײַן קינד
פֿון שמײכלען, דער שמײכל דער שענסטער.

אַ מאָל האָב איך לידער געשפּינט
און דער ניגון — אַ קױם, קױם געהערטער.
הײַנט איז מײַן ניגון — אַ קינד
און מײַן שװײַגן זינגט העלער פֿון װערטער.

אַ מאָל האָב איך פֿרײדן געזוכט —
און הײַנט קום איך פֿרײדן צו געבן
צום גרױסן בלױ־אױגיקן ליכט,
װאָס שפּרײַזט דורך דער לענג פֿון מײַן לעבן.
אַרױס פֿון גן־עדן, 1965

אַ קלײד פֿאַר מײַן קינד

איך װאָלט דיר אױפֿגענײט אַ קלײד, מײַן קינד,
פֿון לױטערער, טיולענער פֿרײד
און װאָלט דײַן קאָפּ באַצירט מיט אַ הוט
פֿון צעשמײכלטן, זוניקן זײַד.

איך װאָלט דיר אָנגעטאָן אַ פּאָר פּאַנטאָפֿל
פֿון דורכזיכטיקן, שװעבנדיקן גלאָז
און װאָלט דיך אַרױסגעלאָזן פֿון מײַן טיר
מיט בוקעטן פֿון צוזאָג, פֿון גרין און פֿון ראָז.

איז אָבער דרױסן אַזױ קאַלט, מײַן קינד,
און ס’לױערט אױף דיר דרױסן אַ הפֿקרער װינט.
ער װעט צעפֿליקן דאָס טיולענע קלײדל פֿון פֿרײד,
באַכליאַפּעט װעט װערן דײַן היטל פֿון זוניקער זײַד.

צעשפּליטערן װעלן די שיכלעך פֿון דינינקן גלאָז,
אין בלאָטע װעט ליגן דער צוזאָג פֿון גרין און פֿון ראָז.
שױן הער איך פֿון װײַטן דײַן הילפֿלאָז, דײַן קינדיש געװײן:
מאַמעלע, לאָז מיך ניט איבער אַלײן!

װאָלט איך דיר אױפֿגענײט אַ קלײד, מײַן קינד,
פֿון מײַן אײגענעם טונקעלן צער
און דיר איבערגעניטשעװעט מײַן הוט פֿון דערפֿאַרונג
צו באַשירמען דיך פֿון דער געפֿאַר.

װאָלט איך דיר אָנגעטאָן מײַנע אײגענע שיך,
געקאָװעטע מיט נעגל פֿון שטעכיקער פּײַן,
און װאָלט דיך אַרױסגעלאָזט פֿון מײַן טיר
מיט אַ טאַשלאָמפּ פֿון חכמה, פֿון װיסנדיקן שײַן.

איז אָבער דרױסן אַזױ קאַלט, מײַן קינד,
און ס’לױערט אױף דיר דרױסן אַ הפֿקרער װינט.
ער װעט צעפֿליקן דאָס פֿאַלדיקע קלײד פֿון מײַן צער,
אַנטבלױזן דײַן בוזעם פֿאַר פּחד, דײַן קאָפּ פֿאַר געפֿאַר.

און זינקען װעלן די נעגלדיקע שיך אין אַ זומפּיקער נעץ.
דער טאַשלאָמפּ פֿון חכמה װעט װערן דאָס אױג פֿון אַ לץ…
שױן הער איך פֿון װײַטן דײַן הילפֿלאָז, דײַן קינדיש געװײן:
מאַמעלע, לאָז מיך ניט איבער אַלײן!

אַזאַ שלימזלדיקע נײטאָרין דײַן מאַמע,
קען קײן קלײד ניט נײען פֿאַר איר קינד.
שטעכט און שטעכט און צעבלוטיקט בלױז איר אײגענע נשמה
און איר קאָפּ פֿאַרנאַרישט און איר אױג פֿאַרבלינדט.

אָ, אַלץ װאָס כ’קען דיר אױפֿשטעכן, מײַן ליכטיק גאָלדן קינד,
איז אַ לײַװנט העמד פֿון ליבשאַפֿט, גאָרניט מער.
אַלץ װאָס כ’קען דיר מיטגעבן ― איז ברכות
אין אַ הײסער שאָל פֿון מײַנס אַ טרער.

און לאָזן אין דרױסן, קינד, מוז איך דיך לאָזן אַלײן.
אפֿשר אין העמדלעך פֿון ליבע איז לײַכטער צו לערנען זיך גײן.
זיץ איך און שטעך און איך שטעך צװישן שטוביקע װענט
און ס’פֿלאַטערט אין מיר דאָס האַרץ און ס’ציטערן בײַ מיר די הענט.
אַרױס פֿון גן־עדן, 1965

KIND

A mol hobn blumen geblit
Azoy bleykh af mayn shtubikn fenster –
Haynt blit af lip fun mayn kind
Fun shmeykhlen, der shmeykhl der shenster.

A mol hob ikh lider geshpint
Un der nign – a koym, koym geherter.
Haynt iz mayn nign – a kind
Un mayn shvaygn zingt heler fun verter.

A mol hob ikh freydn gezukht –
Un haynt kum ikh freydn tsu gebn
Tsum groysn bloy-oygikn likht,
Vos shprayzt durkh der leng fun mayn lebn.
Aroys fun gan-eydn, 1965

A KLEYD FAR MAYN KIND

Ikh volt dir ufgeneyt a kleyd, mayn kind,
Fun loyterer, tyulener freyd
Un volt dayn kop batsirt mit a hut
Fun tseshmeykhltn, zunikn zayd.

Ikh volt dir ongeton a por pantofl
Fun durkhzikhtikn, shvebndikn gloz
Un volt dikh aroysgelozn fun mayn tir
Mit buketn fun tsuzog, fun grin un fun roz.

Iz ober droysn azoy kalt, mayn kind,
Un s’loyert af dir droysn a hefkerer vint.
Er vet tseflikn dos tyulene kleydl fun freyd,
Bakhlyapet vet vern dayn hitl fun zuniker zayd.

Tseshplitern veln di shikhlekh fun dininkn gloz,
In blote vet lign der tsuzog fun grin un fun roz.
Shoyn her ikh fun vaytn dayn hilfloz, dayn kindish geveyn:
Mamele, loz mikh nit iber aleyn!

Volt ikh dir ufgeneyt a kleyd, mayn kind,
Fun mayn eygenem tunkeln tsar
Un dir ibergenitshevet mayn hut fun derfarung
Tsu bashirmen dikh  fun der gefar.

Volt ikh dir ongeton mayne eygene shikh,
Gekovete mit negl fun shtekhiker payn,
Un volt dikh aroysgelozt fun mayn tir
Mit a tashlomp fun khokhme, fun visndikn shayn.

Iz ober droysn azoy kalt, mayn kind,
Un s’loyert af dir droysn a hefkerer vint.
Er vet tseflikn dos faldike kleyd fun mayn tsar,
Antbloyzn dayn buzem far pakhed, dayn kop far gefar.

Un zinken veln di negldike shikh in a zumpiker nets.
Der tashlomp fun khokhme vet vern dos oyg fun a lets…
Shoyn her ikh fun vaytn dayn hilfloz, dayn kindish geveyn:
Mamele, loz mikh nit iber aleyn!

Aza shlimazldike neytorin dayn mame,
Ken keyn kleyd nit neyen far ir kind.
Shtekht un shtekht un tseblutikt bloyz ir eygene neshome
Un ir kop farnarisht un ir oyg farblindt.

O, alts vos kh’ken dir ufshtekhn, mayn likhtik goldn kind,
Iz a layvnt hemd fun libshaft, gornit mer.
Alts vos kh’ken dir mitgebn – iz brokhes
In a heyser shol fun mayns a trer.

Un lozn in droysn, kind, muz ikh dikh lozn aleyn.
Efsher in hemdlekh fun libe iz laykhter tsu lernen zikh geyn.
Zits ikh un shtekh un ikh shtekh tsvishn shtubike vent
Un s’flatert in mir dos harts un s’tsitern bay mir di hent.
Aroys fun gan-eydn, 1965

Chava Rosenfarb (1923-2011)
was a leading figure in post-World War II Yiddish literature. Born in Lodz, Poland in 1923 she completed secular Yiddish school and Polish gymnasium in this center of Jewish life. She loved poetry and began writing at age eight. Like many Jews of the city Rosenfarb was incarcerated in the Lodz ghetto from 1940 to 1944. Here she wrote reams of lyric poems which were wrested from her in Auschwitz. Her first collection of ghetto poems, Di balade fun nekhtikn vald [The Ballad of Yesterday’s Forest], was published in London in 1947. After the liberation she moved to Belgium and remained there until 1950 when she immigrated to Montreal. Finding that neither poetry nor drama could begin to express the range and depth of her feelings about the Holocaust, Rosenfarb turned to fiction. In 1972 she published what is considered her masterpiece, Der boym fun lebn [The Tree of Life], a three-volume novel about the Lodz ghetto.
Whether in poetry, drama, short story or novel, all of Rosenfarb’s work speaks from her experience during the Holocaust. As she herself said in an interview for CBC Radio (2001), “The ghetto was the soil on which I really grew,…  What I saw, what I learned there gave me my outlook on the human condition, on how people are, on life in general.”

Among the many awards and honors Rosenfarb has received are the I.J. Segal prize, 1993, the Manger Prize,1979, and an honorary PhD from the University of Lethbridge, in the Canadian city by the same name, in which she resided until her recent death. The poems featured here and many more will soon be available in English translation in the forthcoming volume, Exile at Last to be published by Guernica Editions of Toronto/Montreal. The League for Yiddish is also producing a film about her under the direction of Josh Waletzky.

To learn more about Chava Rosenfarb go to: chavarosenfarb.com

Child

Once flowers would glimmer thin and pale
On the windowsill in my room.
Today on the lips of my child
Glow smiles like the brightest blooms.

Once I would spin languid songs
with a lilt of barely heard chords.
Today my best poem’s a child.
My silence sings brighter than words.

Once I would follow delights—
Today I supply them and gather
The blue-eyed light shining bright
From one end of my life to the other.
Tr. by Chava Rosenfarb

A Dress for my Child
I would sew a dress for you, my child,
out of tulle made of spring’s joyful green,
and gladly crown your head with a diadem
made of the sunniest smiles ever seen.

I would fit out your feet with a pair
of crystal-like, weightless, dance-ready shoes,
and let you step out of the house with bouquets,
bright with the promise of pinks and of blues.

But outside it is cold and dreary, my child,
the wanton winds lurking unbridled and wild.
They will mangle the dress of joy into shreds
And sweep the sun’s smiling crown off your head,

Shatter to dust the translucent glass of your shoes
and bury in mud the dreams of pinks and of blues.
From far away I can hear you call me and moan:
“Mother, mother, why did you leave me alone?”

So perhaps I should sew a robe for you, my child,
out of the cloak of my old-fashioned pain
and alter my hat of experience for you
to shelter you from the ravaging rain?

On your feet I would put my own heavy boots,
the soles studded with spikes from my saviourless past
and guide your way through the door with a torchlight
of wisdom I’ve saved till this hour of dusk.

But outside it is cold and dreary, my child.
The wanton winds lurking unbridled and wild
will rip up the robe sewn with outdated thread,
bare your chest to all danger, to fear bare your head.

The heavy boots will sink in the swamp and will drown,
the light of wisdom  mocked by the laugh of a clown.
From afar I hear you call me and moan:
“Mother, mother, why did you leave me alone?”

What a wretched seamstress your mother is—
Can’t sew a dress for her child!
All she does is prick her clumsy fingers,
cross-stitching her soul, while her eyes go blind.

The only thing that I can sew for you, my sweet, my golden child,
is a cotton shift of the love I store
in my heart. The only thing I can give to light your way
are my tears of blessing; I have nothing more.

So I must leave you outside, my child, and leave you there alone.
Perhaps dressed in clothing of love you will learn better how to go from home.
So I sit here and sew and sew, while in my heart I hope and pray—
my hands, unsteady, tremble; my mind, distracted, gone astray.
Tr. by Chava Rosenfarb
Bridges  15.2 (Autumn 2010)