This was a double parshe but since it’s hard to follow blogs that are too long, I have divided it into two separate posts.

THIS WEEK
Malke Kheyfets Tuzman, פֿֿֿֿון הײַנט איז אײביק, from Today is Forever
Itsik Manger, רחל גײט צום ברונעם נאָך װאַסער, Rachel Goes to the Well for Water; ‏רחל און לאה, Rachel and Leah (this one only in Yiddish and transliteration)

Malke Kheyfets Tuzman, fun Haynt iz eybik

16 4He [Aaron] shall put on the holy linen tunic, and he shall have the linen breeches upon his flesh, and shall be girded with the linen girdle, and with the linen mitre shall he be attired; they are the holy garments; and he shall bathe his flesh in water, and put them on.

17: 15And every soul that eateth that which dieth of itself, or that which is torn of beasts, whether he be home-born or a stranger, he shall wash his clothes, and bathe himself in water, and be unclean until the even; then shall he be clean. 16But if he wash them not, nor bathe his flesh, then he shall bear his iniquity.

ט”ז/4 אַ הײליק לײַנען העמדל זאָל ער אָנטאָן, און לײַנענע הױזן זאָלן זײַן אױף זײַן לײַב, און מיט אַ לײַנענעם גאַרטל זאָל ער זיך אַרומגורטן, און מיט אַ לײַנענער הױב זאָל ער זיך באַהױבן; הײליקע קלײדער זײַנען דאָס, און ער זאָל באָדן זײַן לײַב אין װאַסער, און זײ אָנטאָן.

 י”ז/15 און יעטװעדער מענטש װאָס װעט עסן געפאַלנס אָדער פֿאַרצוקטס, סײַ דער אײַנגעבאָרענער, און סײַ דער פֿרעמדער, זאָל װאַשן זײַנע קלײדע, און באָדן זײַן לײַב אין װאַסער, און זײַן אומרײן ביזן אָװנט, און װערן רײן. /17:16 און אױב ער װעט זײ ניט װאַשן, און זײַן לײַב ניט באָדן, װעט ער טראָגן זײַן זינד. 

 For a  biography of Malkae Kheyfets Tuzman in English and Yiddish, see Week 13.

פֿֿֿֿון הײַנט איז אײביק  

אָפֿֿֿֿט איך שפּאַציר אין נאָענטן פּאַרקל :
אַלטע בײמער מגושמדיק צעװאַקסן,
קוסטן, בלומען אין צעבלי פֿֿֿֿאַר אַלע פֿֿֿֿיר סעזאָנען,
אַ װאַסערל װאָס בולבולט קינדיש איבער שטײנדלעך,
אַ בריקל מיט ניס־געהובלטע פּאָרענטשן —
דאָס איז מײַן קלײנער פּאַרקל.

מילד איז מיר און לינד איז מיר
אין אָטעם־ניגון פֿֿֿֿונעם פּאַרק
און גוט איז אױפֿֿֿֿכאַפּן אַ ביסעלע רכילות
פֿֿֿֿון פֿֿֿֿלי־און־פֿֿֿֿלאַטערװאַרג.

אָנגעלענט אָן פּלױטל,
זיך שפּיגלענדיק אין װאַסער־לױטער,
איך פֿֿֿֿרעג:
װעסטו, ריטשקעלע, דאָ בײַכלען, טײַכלען
אײביק?
בולבולט לאַכנדיק דאָס טײַכל :
„הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט“.

שמײכל איך אַ פֿֿֿֿונקל גלײביק
און אַ זיפֿֿֿֿצעלע ניט גלײביק:
הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט.
    הײַנט איז אייביק

רחל גײט צום ברונעם נאָך װאַסער 

רחל שטײט בײַם שפּיגל און פֿלעכט
אירע לאַנגע שװאַרצע צעפּ,
הערט װי דער טאַטע הוסט
און סאַפּעט אױף די טרעפּ.

לױפֿט זי גיך צום אַלקער צו:
לאה! דער טאַטע! שנעל!“
לאה באַהאַלט דעם שונדראָמאַן
און װײַזט זיך אױף דער שװעל.

דאָס פּנים בלײך און אױסגעצאַמט,
די אױגן רױט און פֿאַרװײנט.
„לאה, מאַכסט פֿון די אױגן אַ תּל,
גענוג שױן פֿאַר הײַנט געלײנט“.

און רחל נעמט דעם װאַסערקרוג
און לאָזט זיך צום ברונעם גײן—
די דעמערונג איז בלאָ און מילד,
כאָטש נעם און כאַפּ אַ װײן.

זי גײט און איבערן טונקלען פֿעלד
בליצט שנעל פֿאַרבײַ אַ האָז.
—טשיריק! — אַ למד־װאָװניקל
טשירקעט אין טיפֿן גראָז.

און אױפֿן הימל שעמערירט
אַן אױרינגל פֿון גאָלד:
„װען ס’װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט איך זײ געװאָלט“.

אַ פֿײַפֿל פֿײַפֿט אין דער נאָענט:
טרילי, טרילי, טרילי—
און ס’שמעקט מיט דעמערונג און הײ
פֿון אַלע שאָף און קי.

זי לױפֿט. שױן שפּעט. אין חומש שטײט:
בײַם ברונעם װאַרט אַ גאַסט,
די קאַץ האָט זיך געװאַשן הײַנט
און זי האָט הײַנט געפֿאַסט.

זי לױפֿט און ס’פֿינקלט איבער איר
דאָס אױרינגל פֿון גאָלד: 
װען ס’װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט זי זײ געװאָלט.
„חומש־לידער“, ליד און באַלאַדע

כלען, טײַכלען
אײביק?
בולבולט לאַכנדיק דאָס טײַכל :
„הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט“.

שמײכל איך אַ פֿֿֿֿונקל גלײביק
און אַ זיפֿֿֿֿצעלע ניט גלײביק:
הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט.
    הײַנט איז אייביק

From TODAY IS FOREVER

I stroll often in a nearby park—
old trees wildly overgrown,
bushes and flowers blooming all four seasons,
a creek babbling childishly over pebbles,
a small bridge with rough-hewn railings—
this is my little park.

It’s mild and gentle
in the breath-song of the park
and good to catch some gossip
from the flutterers and fliers.

Leaning on the railing fo the bridge
seeing myself in clear water,
I ask, Little stream,
will you tumble and flow here
forever?

The creek babbles back, laughing,
Today is forever.
Forever is right now.

I smile, a sparkful of believing,
a sight of not-believing: Today is forever.
Forever is right now . . .
        Tr. Marcia Falk, The Days Between: Blessings, Poem, and Directions of the Heart for the Jewish High Holiday Season, by Marci Falk, 2015

haynt iz eybik

oft ikh shpatsir in noentn parkl:
alte beymer megushemdik tsevaksn,
kustn, blumen in tsebli far ale fir sezonen,
a vaserl vos bulbult kindish iber shteyndlekh,
a brikl mit nis-gehublte porentshn —
dos iz mayn kleyner parkl.

mild iz mir un lind iz mir
in otem-nign funem park
un gut iz oyfkhapn a bisele rekhiles
fun fli-un-flatervarg.

ongelent on ploytl,
zikh shpiglendik in vaser-loyter,
ikh freg:
vestu, ritshkele, do bikhlen, taykhlen
eybik?
bulbult lakhndik dos taykhl:
“haynt iz eybik.
eybik iz ot itst”.

shmeykhl ikh a funkl gleybik
un a ziftsele nit gleybik:
haynt iz eybik.
eybik iz ot itst.
      haynt iz eybik

Itsik Manger, Rokhl geyt tsum brunem nokh vaser

18: 18 And thou shalt not take a woman to her sister, to be a rival to her, to uncover her nakedness, beside the other in her lifetime.

18:18 און אַ פֿרױ צו איר שװעסטער זאָלסטו ניט נעמען צו זײַן אַ מיטװײַב, צו אַנטפּלעקן איר שאַנד לעבן יענער בײַ איר לעבן. 

portrait by Arur Kolnik

For a biography of Itsik Manger in both English and Yiddish, see Week 1

‏רחל גײט צום ברונעם נאָך װאַסער 

רחל שטײט בײַם שפּיגל און פֿלעכט
אירע לאַנגע שװאַרצע צעפּ,
הערט װי דער טאַטע הוסט
און סאַפּעט אױף די טרעפּ. 

לױפֿט זי גיך צום אַלקער צו:
 לאה! דער טאַטע! שנעל!“
לאה באַהאַלט דעם שונדראָמאַן
און װײַזט זיך אױף דער שװעל. 

דאָס פּנים בלײך און אױסגעצאַמט,
די אױגן רױט און פֿאַרװײנט.
„לאה, מאַכסט פֿון די אױגן אַ תּל,
גענוג שױן פֿאַר הײַנט געלײנט“.

און רחל נעמט דעם װאַסערקרוג
און לאָזט זיך צום ברונעם גײן—
די דעמערונג איז בלאָ און מילד,
כאָטש נעם און כאַפּ אַ װײן.

זי גײט און איבערן טונקלען פֿעלד
בליצט שנעל פֿאַרבײַ אַ האָז.
—טשיריק! — אַ למד־װאָװניקל
טשירקעט אין טיפֿן גראָז.

און אױפֿן הימל שעמערירט
אַן אױרינגל פֿון גאָלד:
„װען ס’װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט איך זײ געװאָלט“.

אַ פֿײַפֿל פֿײַפֿט אין דער נאָענט:
טרילי, טרילי, טרילי—
און ס’שמעקט מיט דעמערונג און הײ
פֿון אַלע שאָף און קי.

זי לױפֿט. שױן שפּעט. אין חומש שטײט:
בײַם ברונעם װאַרט אַ גאַסט,
די קאַץ האָט זיך געװאַשן הײַנט
און זי האָט הײַנט געפֿאַסט.

זי לױפֿט און ס’פֿינקלט איבער איר
דאָס אױרינגל פֿון גאָלד: 
װען ס װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט זי זײ געװאָלט.
„חומש־לידער“, ליד און באַלאַדע

RACHEL GOES TO THE WELL FOR WATER

Rachel stands at the mirror and braids
The strands of her long, black hair;
She hears the sound of her father’s cough—
His wheezing on the stair.

Swiftly, she runs to the alcove,
“Quick, Leah—it’s Daddy, com.”
Leah hides her True Romance
And slowly leaves her room.

Her face is weary, pale, and wan:
Her eyes red-rimmed with grief.
“Leah, you’re ruining your eyes;
Haven’t you read enough?”

Rachel takes the water jar
And starts off to the well.
The evening’s enough to make you weep—
So pale . . . so beautiful.

She passes through the darkling field.
A hare goes darting, quick
As lightning . . . a litle lamed-vov*
Chirps in the grass— Tshirk.

A golden earring in the sky
Gives off a shimmering gleam.
“How I’d want them—ah, how much—
Were there but two of them.”

Nearby, a piper’s piping.
“Tri-li, tri-li, tri-li.
In the breath of every sheep and cow
Is the smell of dusk and hay.

She runs. It’s late. The Bible says
A guest waits at the well;
Today, the cat has washed itself:*
Rachel is fasting still.

She runs, and the golden earring casts
Above her its bright gleam.
Ah, how she would want those rings
Were there but two of them.
Tr. Leonard Wolf
    The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose, Translated and edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002

Rokhl geyt tsum brunem nokh vaser

Rokhl shteyt baym shpigl un flekht
ire lange shvartse tsep,
hert vi der tate hust
un sapet oyf di trep.

loyft zi gikh tsum alker tsu:
“Leye! der tate! shnel!”
Leye bahalt dem shundroman
un vayzt zikh oyf der shvel.

dos ponem bleykh un oysgetsamt,
di oygn royt un farveynt.
“Leye, makhst fun di oygn a tel,
genug shoyn far haynt geleynt”.

un Rokhl nemt dem vaserkrug
un lozt zikh tsum brunem geyn —
di demerung iz blo un mild,
khotsh nem un khap a veyn.

zi geyt un ibern tunklen feld
blitst shnel farbay a hoz.
—tshirik! — a lamed-vov|nikl
tshirket in tifn groz.

un oyfn himl shemerirt
an oyringl fun gold:
“ven s’voltn khotsh gevezn tsvey,
ay volt ikh zey gevolt”.

a fayfl fayft in der noent:
trili, trili, trili—
un s’shmekt mit demerung un hey
fun ale shof un ki.

zi loyft. shoyn shpet. in khumesh shteyt:
baym brunem vart a gast,
di kats hot zikh gevashn haynt
un zi hot haynt gefast.

zi loyft un s’finklt iber ir
dos oyringl fun gold:
ven s’voltn khotsh gevezn tsvey,
ay volt zi zey gevolt.
“Khumesh-lider”, Lid un balade

Unfortunately, I don’t have a translation of this next Manger poem yet  but since I think it illustrates the problem of marrying two sisters better than the previous poem I decided to post it for the enjoyment of those who understand Yiddish.

‏רחל און לאה 

רחל שטײט באָרװעס אױף דער שװעל
און טרילערט שטיל אַ ליד,
די שװאַלבן װאָס פֿלאַטערן פֿאַרבײַ
שמעקן מיט פֿרילינג און צװיט.

יעקבֿ, דער ליכטיקער פּאַרשױן,
איז איר געקומען צו חלום בײַ נאַכט
און האָט איר פֿאַר זײַן האַרטער מי
דרײַ שײנע מתּנות געבראַכט.

אַ בענטשערל און שיכלעך פֿון לאַק
און אַ פֿינגערל פֿון גאָלד—“
אױ, װען די שװאַלבן װאָלטן געװוּסט,
װי שטאַרק זי האָט אים האָלט!

זי זשמורעט די אױגן צו דער זון
און לאַכט און לאַכט און קװעלט,
װאָס אָט די אײגענע גרױסע זון
שײַנט אױך אױף אים אין פֿעלד. 

אַ װינטל לאַשטשעט אירע פֿיס
און שטיפֿט אין אירע האָר
און רױמט איר שטיל אין אױער אײַן:
„נאָך גאַנצע פֿינעף יאָר”.

„רחל! (די שװעסטער לאה רופֿט)
די קאַװע װערט דיר קאַלט“.
רחל טוט אַ ציטער שטיל:
„אָט, תּיכּף, לאה! באַלד!“

און זי װערט טרױעריק מיט אַ מאָל,
זי װײסט אַז לאה װײנט
אױף איר געלעגער יעדע נאַכט
און זי װײסט דאָך װאָס דאָס מײנט. . .

און ס’טוט בײַם האַרצן איר אַ קלעם
און זי לױפֿט אין אַלקער גיך:
„נאַ דיר, לאה,שװעסטערל קרױן,
דאָס בענטשערל און די שיך!

און נאַ דיר, לאה, שװעסטערל קרױן,
דאָס פֿינגערל פֿון גאָלד,
נאָר לאָז פֿאַר מיר, פֿאַר מיר אַלײן,
אָט דעם װאָס איך האָב האָלט“.

און ס’אָטעמט פֿון די שװעסטער שאַרף
די בענקשאַפֿט און דער צער
און װער ס’לאַכט פֿון זײ און שפּעט,
איז אַ רשע און אַ נאַר. . .
   „חומש־לידער”, מדרש איציק‏

Rokhl un Leye

Rokhl shteyt borves oyf der shvel
un trilert shtil a lid,
di shvalbn vos flatern farbay
shmekn mit friling un tsvit.

Yakov/Yankev, der likhtiker parshoyn,
iz ir gekumen tsu kholem bay nakht
un hot ir far zayn harter mi
dray sheyne matones gebrakht.

a bentsherl un shikhlekh fun lak
un a fingerl fun gold—
oy, ven di shvalbn voltn gevust,
vi shtark zi hot im holt!

zi zhmuret di oygn tsu der zun
un lakht un lakht un kvelt,
vos ot di eygene groyse zun
shaynt oykh oyf im in feld.
a

vintl lashtshet ire fis
un shtift in ire hor
un roymt ir shtil in oyer ayn:
“nokh gantse finef yor”.

“Rokhl! (di shvester Leye ruft)
di kave vert dir kalt”.
Rokhl tut a tsiter shtil:
“ot, teykef, Leye! bald!”

un zi vert troyerik mit a mol,
zi veyst az Leye veynt
oyf ir geleger yede nakht
un zi veyst dokh vos dos meynt. . .

un s’tut baym hartsn ir a klem
un zi loyft in alker gikh:
“na dir, Leye,shvesterl kroyn,
dos bentsherl un di shikh!

un na dir, Leye, shvesterl kroyn,
dos fingerl fun gold,
nor loz far mir, far mir aleyn,
ot dem vos ikh hob holt”.

un s’otemt fun di shvester sharf
di benkshaft un der tsar
un ver s’lakht fun zey un shpet,
iz a roshe un a nar. . .

RACHEL GOES TO THE WELL FOR WATER

Rachel stands at the mirror and braids
The strands of her long, black hair;
She hears the sound of her father’s cough—
His wheezing on the stair.

Swiftly, she runs to the alcove,
“Quick, Leah—it’s Daddy, com.”
Leah hides her True Romance
And slowly leaves her room.

Her face is weary, pale, and wan:
Her eyes red-rimmed with grief.
“Leah, you’re ruining your eyes;
Haven’t you read enough?”

Rachel takes the water jar
And starts off to the well.
The evening’s enough to make you weep—
So pale . . . so beautiful.

She passes through the darkling field.
A hare goes darting, quick
As lightning . . . a litle lamed-vov*
Chirps in the grass— Tshirk.

A golden earring in the sky
Gives off a shimmering gleam.
“How I’d want them—ah, how much—
Were there but two of them.”

Nearby, a piper’s piping.
“Tri-li, tri-li, tri-li.
In the breath of every sheep and cow
Is the smell of dusk and hay.

She runs. It’s late. The Bible says
A guest waits at the well;
Today, the cat has washed itself:*
Rachel is fasting still.

She runs, and the golden earring casts
Above her its bright gleam.
Ah, how she would want those rings
Were there but two of them.
Tr. Leonard Wolf
The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose, Translated and edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002

*lamed-vov: Cricket (also grasshopper), named after the Thirty-Six Good Men.
*the cat has washed itself: A sign of guests soon to arrive.

Rokhl geyt tsum brunem nokh vaser

Rokhl shteyt baym shpigl un flekht
ire lange shvartse tsep,
hert vi der tate hust
un sapet oyf di trep.

loyft zi gikh tsum alker tsu:
“Leye! der tate! shnel!”
Leye bahalt dem shundroman
un vayzt zikh oyf der shvel.

dos ponem bleykh un oysgetsamt,
di oygn royt un farveynt.
“Leye, makhst fun di oygn a tel,
genug shoyn far haynt geleynt”/

un Rokhl nemt dem vaserkrug
un lozt zikh tsum brunem geyn —
di demerung iz blo un mild,
khotsh nem un khap a veyn.

zi geyt un ibern tunklen feld
blitst shnel farbay a hoz.
—tshirik! — a lamed-vov|nikl
tshirket in tifn groz.

un oyfn himl shemerirt
an oyringl fun gold:
“ven s’voltn khotsh gevezn tsvey,
ay volt ikh zey gevolt”.

a fayfl fayft in der noent:
trili, trili, trili—
un s’shmekt mit demerung un hey
fun ale shof un ki.

zi loyft. shoyn shpet. in khumesh shteyt:
baym brunem vart a gast,
di kats hot zikh gevashn haynt
un zi hot haynt gefast.

zi loyft un s’finklt iber ir
dos oyringl fun gold:
ven s’voltn khotsh gevezn tsvey,
ay volt zi zey gevolt.
“Khumesh-lider”, Lid un balade

/19:1 און {dn גאָט} האָט גערעדט צו משהן, אַזױ צו זאָגן: /19:2 רעד צו דער גאַנצער עדה פֿון די קינדער פֿון ישׂראל, און זאָלסט זאָגן צו זײ: הײליק זאָלט איר זײַן, װאָרום איך {dn יהוה} אײַער {dn גאָט} בין הײליק. /19:3 איר זאָלט איטלעכער האָבן אָפּשײַ פֿאַר זײַן מוטער און זײַן פֿאָטער, און מײַנע שבתים זאָלט איר היטן: איך בין {dn יהוה} אײַער {dn גאָט}. 

19:30 מײַנע שבתים זאָלט איר היטן, און פֿאַר מײַן הײליקטום זאָלט איר האָבן אָפּשײַ: איך בין {dn יהוה}. 

For a biography of Kadya Molodowsky in both Yiddish and English, see Week 3.

דאָס געזאַנג פֿון שבת

מיט די זעקס קיסרים
פֿון די זעקס טעג פֿון דער װאָך
האָב איך זיך געקריגט ביז ערבֿ־שבת.
זiנטיק האָבן זײ צוגענומען מײַן שלאָף.
מאָנטיק האָבן זײ מײַן זאַלץ צעשאָטן.
און אױפֿן דריטן טאָג, מײַן גאָט,
האָבן זײ פֿאַרשלײַדערט מײַן ברױט
און איבער מײַן פּנים מיט ריטער געפֿאָכטן.
זײ האָבן געכאַפּט מײַן פֿליִענדיקע טױב
און האָבן זי געשאָכטן.
און אַזױ ביז פֿרײַטיק אין דער פֿרי.
און דאָס איז דאָך מײַן גאַנצע װאָך,
װען עס שטאַרבט מײַן טױבנפֿלי.

פֿאַר נאַכט האָב איך אָנגעצונדן פֿיר ליכט
און צו מיר איז געקומען די מלכּה שבת.
עס האָט אַ לױכט געטאָן איר געזיכט
און די גאַנצע װעלט איז געװאָרן שבת.
מײַן צעשאָטענער זאַלץ
האָט געפֿינקלט אין זעלצל,
און מײַן טױב, מײַן פֿליִענדיקע טױב,
האָט געפּאַטשט מיט די פֿליגל
און גערײניקט איר העלדזל.

די מלכּה שבת האָט געבענטשט מײַנע ליכט.
זײ האָבן געלױכטן מיט אַ פֿלאַם אַ קלאָרן.
די שײַן האָט פֿאַרדעקט די טעג פֿון דער װאָך
און דעם קריג מיט די זעקס קיסרים.
די גרינקײט פֿון בערג —
איז די גרינקײט פֿון שבת.
דער זילבער פֿון טײַך —
איז דער זילבער פֿון שבת.
דאָס געזאַנג פֿון דעם װינט —
איז דאָס זינגען פֿון שבת.
און דאָס געזאַנג פֿון מײַן האַרץ —
איז דער אײביקער שבת.
    ליכט פֿֿון דאָרנבוים, 1965

THE SABBATH SONG

I fought until Sabbath eve
With the six emperors
Of the six days of the week.
Sunday they confiscated my sleep.
Monday they scattered my salt.
And on the third day, my God,
They flung away my bread
And, above my face, they fenced with knights.
They caught my flying dove
And slaughtered her.
And so forth, until Friday dawn.
And this, you see, ends my whole week,
With the dying of my dove-flying.

At dusk, I kindled four candles
And the Sabbath Queen came to me.
Her countenance shone
My scattered salt
Glittered in the saltshaker,
And my dove, my flying dove,
Flapped her wings
And groomed her throat.

The Sabbath Queen blessed my candles.
They shone with a clear flame.
The light covered the days of the week
And the battle with the six emperors.
The greenness of mountains ls
The greenness of Sabbath.
The silver of a river—
ls the silver of Sabbath.
The song of the wind—
Is the singing of Sabbath.
And the song of my heart
Is the eternal Sabbath.
By permission of translator, Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, 1999

dos gezang fun shabes

mit di zeks keysorem
fun di zeks teg fun der vokh
hob ikh zikh gekrigt biz erev|shabes.
zuntik hobn zey tsugenumen mayn shlof.
montik hobn zey mayn zalts tseshotn.
un oyfn dritn tog, mayn got,
hobn zey farshlaydert mayn broyt
un iber mayn ponem mit riter gefokhtn.
zey hobn gekhapt mayn fliendike toyb
un hobn zi geshokhtn.
un azoy biz fraytik in der fri.
un dos iz dokh mayn gantse vokh,
ven es shtarbt mayn toybn-fli.

far nakht hob ikh ongetsundn fir likht
un tsu mir iz gekumen di malke shabes.
es hot a loykht geton ir gezikht
un di gantse velt iz gevorn shabes.
mayn tseshotener zalts
hot gefinklt in zeltsl,
un mayn toyb, mayn fliendike toyb,
hot gepatsht mit di fligl
un gereynikt ir heldzl.

di malke shabes hot gebentsht mayne likht.
zey hobn geloykhtn mit a flam a klorn.
di shayn hot fardekt di teg fun der vokh
un dem krig mit di zeks keysorem.
di grinkayt fun berg —
iz di grinkayt fun shabes.
der zilber fun taykh —
iz der zilber fun shabes.
dos gezang fun dem vint —
iz dos zingen fun shabes.
un dos gezang fun mayn harts —
iz der eybiker shabes.
          likht fun dornboym, 1965

Yankev Glatshteyn, Elter

19 32Thou shalt rise up before the hoary head, and honour the face of the old man, and thou shalt fear thy God: I am the LORD.

/19:32 פֿאַר אַ גרײַז זאָלסטו אױפֿשטײן, און זאָלסט שאַנעװען דעם פּנים פֿון אַ זקן, און מוֹרא האָבן פֿאַר דײַן {dn גאָט}: איך בין {dn יהוה}. 

 For a biography of Glatshteyn in English and Yiddish, see Week 4.

עלטער 

דין און דורכזיכטיק
די ליבשאַפֿט פֿון עלטערע יאָרן.
באַװעגסט זיך אומזיכער
אױף לײַב װי אױף ערד.
מיט רעכענונג נעמסטו די קראַפֿט דײַנע שפּאָרן,
דערשפּירסט דעם שטאָך פֿון יעדער טאָג, װאָס איז דיר באַשערט.

ס’איז דיר אַ שאָד װאָס האָסט פֿאַרזען
אַזױ פֿיל זונפֿאַרגאַנגען.
און בלומען, בײמער און גראָז
קריצן אײַן אין דיר דאָרניקע געזאַנגען.
טרעטסט אױפֿן לעבן װי אױף גלאָז.
שאָטנס קריגן פֿאַר דיר אַ טיפֿן באַטײַט,
נעמסט אָן אַ קילן שמײכל װי אַ געשאַנק,
װערסט קאַרג אױף גאָטס שפֿע פֿון צײַט.
       דעם טאַטנס שאָטן, 1953

OLD AGE

In old age affection thins.
You move unsure
of your limbs
as of the ground,
calculating how keen
the spurs,
feeling the prick
of every given day.

A pity you missed
all those sunsets.
Flowers, trees, grass
stab you with thorn-song.
You tread your life
as if stepping on glass.
Shadows show shafts
of meaning. Like a gift
you acquire a cool smile.
You grow stingy
with God’s plenitude of time.
Tr. Cynthia Ozick, The Penguin Book of Modern Yiddish Verse, Edited by I. Howe, Ruth R. Wisse, and Chone Shmeruk, 1987

elter 


di un durkhzikhtik
di libshaft fun eltere yorn.
bavegst zikh umzikher
oyf layb vi oyf erd.
mit rekhenung nemstu di kraft dayne shporn,
dershpirst dem shtokh fun yeder tog, vos iz dir bashert.

s’iz dir a shod vos host farzen
azoy fil zunfargangen.
un blumen, beymer un groz
kritsn ayn in dir dornike gezangen.
tret|st oyfn lebn vi oyf gloz.
shotns krign far dir a tifn batayt,
nemst on a kiln shmeykhl vi a geshank,
verst karg oyf gots shefe fun tsayt.
       
       dem tatns shotn, 1953

THIS WEEK
Itsik Manger, די באַלאַדע פֿון דעם לײַזיקן מיט דעם געקרײציקטן, Di balade fun dem layzikn mit dem gekreytsiktsn
Kadye Molodovski,  2 אָטװאָצק Otvotsk II

Itsik Manger, Di balade fun dem layzikn mit dem gekreytsiktsn

Mark 1 40 A leper came to him begging him, and kneeling he said to him, “If you choose, you can make me clean.” 41 Moved with pity, Jesus stretched out his hand and touched him, and said to him, “I do choose. Be made clean!” 42 Immediately the leprosy left him, and he was made clean. 43 After sternly warning him he sent him away at once, 44 saying to him, “See that you say nothing to anyone; but go, show yourself to the priest, and offer for your cleansing what Moses commanded, as a testimony to them.” 45 But he went out and began to proclaim it freely, and to spread the word, so that Jesus could no longer go into a town openly, but stayed out in the country; and people came to him from every quarter.

2This shall be the law of the leper in the day of his cleansing: he shall be brought unto the priest. 3And the priest shall go forth out of the camp; and the priest shall look, and, behold, if the plague of leprosy be healed in the leper.

/14:1 און {dn גאָט} האָט גערעדט צו משהן, אַזױ צו זאָגן: /14:2 דאָס זאָל זײַן דער דין פֿון מצוֹרע אין טאָג פֿון זײַן רײניקונג: ער זאָל געבראַכט װערן צום כֹּהן. /14:3 און דער כֹּהן זאָל אַרױסגײן אױסן לאַגער, און אַז דער כֹּהן װעט זען, ערשט די פּלאָג פֿון צרעת איז פֿאַרהײלט אױפֿן מצוֹרע, /14:4 זאָל דער כֹּהן הײסן מע זאָל נעמען פֿאַר דעם װאָס רײניקט זיך צװײ לעבעדיקע רײנע פֿױגלען, און צעדערהאָלץ, און װערמילרױט, און אֵזוֹבֿ-גראָז. 

portrait by Arur Kolnik

די באַלאַדע פֿון דעם לײַזיקן מיט דעם געקרײציקטן
איציק מאַנגער

שטײט דער לײַזיקער אױפֿן טונקלען שליאַך,
און װעקט דעם געקרײציקטן פֿונם שלאָף :

װער האָט דיר געזאָגט, אָ, יעזוס, װער,
אַז דײַן קרױן איז הײליקער פֿון מײַן טרער?

װער האָט דיר געזאָגט, אָ יעזוס, זאָג,
אַז דײַן קרױן איז הײליקער פֿון מײַן פּלאָג?

שטאַמלט יעזוס : איך בין אַ קינד,
און מײַן הײם איז דער צלם אױפֿן װינט.

שטאַמלט יעזוס : װײ און דרײַ מאָל װײ
צו מײַן רױטן פֿרילינג אױפֿן װײַסן שנײ.

פֿיבערט דער לײַזיקער: וווּ איז מײַן הײם?
שפּינװעבס און נאַכט און װינט און לײם.

װוּ איך שטעל מײַן טראָט, בין איך אין דער פֿרעמד,
און לײַז װי שטערן ברענען אין מײַן העמד.

און דיך צװײ פֿרױען װיגן דיך אױף װינט,
אײנע שטאַמלט: „געליבטער!“ און די צװײטע: „קינד.“

פֿאַר דײַן יעדער װווּנד איז אַ ליפּ פֿאַראַן,
װאָס הײליקן דײַן גוף, געקרײצטער מאַן.

פֿאַר דײַן יעדן דאָרן זענען קני פֿאַראַן,
װאָס הײליקן דײַן קרײץ, געקרײצטער מאַן.

און איך בין צו די הינט און שאָטנס גלײַך,
װאָס װויען הפֿקר אױפֿן טונקלען שליאַך.

שטאַמלט יעזוס : לײַזיקער, איך גלױב,
אַז דרײַ מאָל הײליק איז דײַן טרער און שטױב!

און פֿון דעם צלם רינט אַ זילבערן געװײן,
שמײכלט דער לײַזיקער און לאָזט זיך פֿרײלעך גײן

מיט שװערע טריט אין שפּעטן דאָרף אַרײַן
נאָך אַ לאַבן ברױט, און נאָך אַ בעכער װײַן.
      שטערן אויפֿן דאַך, 1929/ ליד און באַלאַדע, 1952

THE BALLAD OF THE CRUCIFIED AND THE VERMINOUS MAN

On the darkening road, stands the verminous man
Who rouses from sleep the crucified one.

“Tell me, O Jesus, where di you hear
That your crown is holier than my tear?

Jesus, tell me, who says that your crown
Is holier than all my pain?

King Jesus stammers, “I’m only a child
Who home is the wind where I’m crucified.”

King Jesus stammers, “Woe and thrice woe
To my scarlet spring amid fallen snow,”

Feverish, the verminous man says, “My home
is cobwebs and night and wind and loam.

Forever a stranger, wherever I go,
Lice flicker like stars in my shirt—they glow.

You are rocked on the wind by two women so mild.
One murmurs, ‘Beloved,’ the other says, ‘Child.’

There are pitying lips for each of your wounds;
They hallow your flesh, O crucified man,
While I am like shadows or dogs that bark,
or howl abandoned on roads after dark.”

King Jesus stammers, “O wretch, I believe
Your dust is more holy, more holy your grief.”

From the crucified trickles a thin, sliver cry;
Smiling, the verminous man turns away

With heavy step toward the evening town
For a loaf of bread and a pitcher of wine.
       Tr. Leonard Wolf, Itzik Manger, The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose, Yale University Press, 2002

di balade fun dem layzikn mit dem gekreytsiktn
itsik manger

shteyt der layziker oyfn tunklen shlyakh,
un vekt dem gekreytsiktn funm shlof:

—ver hot dir gezogt, o, yezus, ver,
az dayn kroyn iz heyliker fun mayn trer?

ver hot dir gezogt, o yezus, zog,
az dayn kroyn iz heyliker fun mayn plog?

shtamlt yezus: ikh bin a kind,
un mayn heym iz der tseylem oyfn vint.

shtamlt yezus : vey un draymol vey
tsu mayn roytn friling oyfn vaysn shney.

fibert der layziker: vu iz mayn heym?
shpinvebs un nakht un vint un leym.

vu ikh shtel mayn trot, bin ikh in der fremd,
un layz vi shtern brenen in mayn hemd.

un dikh tsvey froyen vign dikh oyf vint,
eyne shtamlt: “gelibter!” un di tsveyte: “kind.”

far dayn yeder vund iz a lip faran,
vos heylikn dayn guf, gekreytster man.

far dayn yedn dorn zenen kni faran,
vos heylikn dayn kreyts, gekreytster man.

un ikh bin tsu di hint un shotns glaykh,
vos voyen hefker oyfn tunklen shlyakh.

shtamlt yezus: layziker, ikh gloyb,
az dray mol heylik iz dayn trer un shtoyb!

un fun dem tseylem rint a zilbern geveyn,
shmeykhlt der layziker un lozt zikh freylekh geyn

mit shvere trit in shpetn dorf arayn
nokh a labn broyt, un nokh a bekher vayn.

Kadye Molodovski, Otvotsk II
This poem draws on verses from both Tazria and M’tsore.

Tazria

13: 3And the priest shall look upon the plague in the skin of the flesh; and if the hair in the plague be turned white, and the appearance of the plague be deeper than the skin of his flesh, it is the plague of leprosy; and the priest shall look on him, and pronounce him unclean. 4And if the bright spot be white in the skin of his flesh, and the appearance thereof be not deeper than the skin, and the hair thereof be not turned white, then the priest shall shut up him that hath the plague seven days. 5And the priest shall look on him the seventh day; and, behold, if the plague stay in its appearance, and the plague be not spread in the skin, then the priest shall shut him up seven days more.

י”ג: 4 און אַז דער כֹּהן װעט אים זען, זאָל ער אים מאַכן פֿאַר אומרײן. אױב אָבער דאָס איז אַ װײַסער פֿלעק אױף דער הױט פֿון זײַן לײַב, און זײַן אױסזען איז ניט טיפער פֿון דער הױט, און די האָר אױף אים איז ניט געװאָרן װײַס, זאָל דער כֹּהן אײַנשליסן דעם װאָס האָט דעם אױסשלאָג אױף זיבן טעג. /13:5 און אַז דער כֹּהן װעט אים באַקוקן אױפֿן זיבעטן טאָג, ערשט דער אױסשלאָג איז געבליבן בײַ זײַן אױסזען, דער אױסשלאָג האָט זיך ניט פֿאַרשפּרײט אױף דער הױט, זאָל אים דער כֹּהן אײַנשליסן אַ צװײט מאָל אױף זיבן טעג. 

Metsore
13: 8And he that is to be cleansed shall wash his clothes, and shave off all his hair, and bathe himself in water, and he shall be clean; and after that he may come into the camp, but shall dwell outside his tent seven days. 9And it shall be on the seventh day, that he shall shave all his hair off his head and his beard and his eyebrows, even all his hair he shall shave off; and he shall wash his clothes, and he shall bathe his flesh in water, and he shall be clean.

14:8 און דער װאָס רײניקט זיך, זאָל װאַשן זײַנע קלײדער, און אָפּגאָלן זײַנע גאַנצע האָר, און זיך באָדן אין װאַסער, און װערן רײן; און דערנאָך מעג ער אַרײַנקומען אין לאַגער, אָבער ער זאָל זיצן דרױסן פֿון זײַן געצעלט זיבן טעג. /14:9 און עס זאָל זײַן אױפֿן זיבעטן טאָג, זאָל ער אָפּגאָלן זײַנע גאַנצע האָר, זײַן קאָפּ, און זײַן באָרד, און די ברעמען פֿון זײַנע אױגן – זײַנע גאַנצע האָר זאָל ער אָפּגאָלן; און ער זאָל װאַשן זײַנע קלײדער, און באָדן זײַן לײַב אין װאַסער, און זײַן רײן.

אָטװאָצק II

מיר זײַנען קראַנקע דאָ — אַ מחנה
הײשעריקן צוגעפֿאַלענע צו װײַסקײט פֿון דעם
װינטערדיקן װאַלד.
מיט מײַלער אָפֿענע אין פֿױלן אָטעם,
װי הײזעריקע פֿידלען ציִען מיר אַ װאָרט,
אין טיכער אײַנגעהילט, מיט פֿיבערדיקע אױגן,
װער דאַרף אונדז נאָך?
און װאָס קענען מיר טױגן?
ס’פֿאַרהײבן סאָסנעס הױך אַרױף די צװײַגן,
כּדי אונדז ניט באַרירן,
כּדי אונדז מײַדן, מײַדן.
מיר גװאַלדעװען דעם װאַלד,
און שפּײַען בלוט אַרײַן צו זײַנע שמעקעדיקע װאָרצלען,
דערפֿאַר באַװעגן זיך בײַ נאַכט די בײמער און דערציילן,
װי גרױס איז דאָ דער בית־עולם,
און שפּאָטן נאָך בײַ גוססע
דעם לעצטן שאָטן פֿון געדאַנק,
מיט גרױס געװיקס, מיט פֿעטן שטאַם
אין טױזנט־יאָרעדיקן לעבן.
בין איך דאָ אױך . . . אַן אײנע.
אַ קראַנקע אײַנגעהילט אין טוך,
און טרעט פּאַמעלעך אינעם שנײ צװישן בײמער
און ס’װײסט קײנער
אַז איך בין עס דאָך, איך.
חשװנדיקע נעכט, װילנע, 1927

OTWOCK

We are sick here—a multitude of locusts
Fallen suddenly upon the whiteness
Of the wintry wood.
With mouths open in putrid breathing,
We draw out a word like hoarse fiddles.
Who still need us,
Wrapped up in shawls, with feverish eyes?
And what use are we?
Pines raise their branches high
In order not to touch us,
in order to shun us, shun us.
We scream to the woods
And spit blood into their fragrant roots.
That’s why the trees stir at night and tell
How big is the cemetery here,
And mock the dying
To the last shadow of memory
With their tall growth, with their fat trunks
and millennial lives.
I am here, too, solitary,
Sick, wrapped in a shawl,
And I step slowly in the snow among the trees,
And no one know
That I am still myself.
By permission of translator, Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky

otvotsk

mir zaynen kranke do — a makhne
heysherikn tsugefalene tsu vayskayt fun dem
vinterdikn vald.
mit mayler ofene in foyln otem,
vi heyzerike fidlen tsien mir a vort,
in tikher ayngehilt, mit fiberdike oygn,
ver darf undz nokh?
un vos kenen mir toygn?
s’farheybn sosnes hoykh aroyf di tsvaygn,
kedey undz nit barirn,
kedey undz maydn, maydn.
mir gvaldeven dem vald,
un shpayen blut arayn tsu ayne shmekedike vortslen,
derfar bavegn zikh bay nakht di beymer un dertseyln,
vi groys iz do der beys-oylem,
un shpotn nokh bay goyses|e
dem letstn shotn fun gedank,
mit groys geviks, mit fetn shtam
in toyznt-yoredikn lebn.
bin ikh do oykh . . . an eyne.
a kranke ayngehilt in tukh,
un tret pamelekh inem shney tsvishn beymer
un s’veyst keyner
az ikh bin es dokh, ikh.
khezhvn|dike nekht,  vilne, 1927

This week was a double parshe. Simply because it’s easier to scroll through smaller posts, I have divided Week 28 in two: Tazria and M’tsore.

THIS WEEK
Kadye Molodovski, 7 פֿרויען־לידער, Froyen-lider VII
Hinde Bergner, איך גײ צו קינד מיט דעם ערשטן זון — משה,  Ikh gey tsu kind mit dem ershtn zun — Moyshe
Kadye Molodovski: Otvotsk II (See Week 28: M’tsora

Kadye Molodovski, Froyen-lider VII
Leviticus 12
For a biography of Kadya Molodowsky in English and Yiddish, see week 5.

פֿרויען־לידער
VII

אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען ס’װאַקסט אונטער אַ שטײן אַ גראָז פֿון דר’ערד
און ס’בעט דער פֿרישער מאָך אַ גרינע קישן אױס
אונטער אַ שאַרבן פֿון אַ טױטן פֿערד
און אַלע גלידער פֿון אַ פֿרױ בעטן זיך צו װײטיק פֿון געבורט.
און פֿרױען קומען און לײגן זיך װי קראַנקע שאָף
בײַ קרענעצעס אױף הײלן זײער לײַב,
און האָבן שװאַרצע פּנימער
פֿון לאַנגיעריקן דאָרשט צום קינדס געשרײ.
אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען בליצן שנײַדן אױף מיט זילבערנע חלפֿים
די שװאַרצע ערד,
און פֿרױען שװאַנגערע צו װײַסע טישן פֿון שפּיטאָל
קומען צו מיט שטילע טריט
און שמײכלען צום נאָך ניט געבאָרענעם קינד
און אפֿשר נאָך צום טױט.
אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען ס’װאַקסט אונטער אַ שטײן אַ גראָז פֿון דר’ערד אַרױס.

WOMEN-POEMS
VII

There are the spring nights
When up from under the stone, a grass blade pushes forth from the earth,
And fresh moss makes a green cushion
Under the skull of a dead horse,
And all of a woman’s limbs beg for the hurt of childbirth.
And women come and lie down like sick sheep
By wells to heal their bodies,
And their faces are dark
From long years of thirsting for the cry of a child.
These are the spring nights
When lightning splits the black earth
With silver slaughtering knives,
And pregnant women approach
White tables in the hospital with quiet steps
And smile at the yet-unborn child
And perhaps even at death.
These are the spring nights
When up from under a stone, a grass blade pushes forth from the earth.
By permission of translator, Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, 1999;

Froyen-lider
VII

In nekht azoyne frilingdike do,
Ven s’vakst unter a shteyn a groz fun dr’erd
Un s’bet der frisher mokh a grine kishn oys
Unter a sharbn fun a toytn ferd
Un ale glider fun a froy betn zikh tsu veytik fun geburt.
Un froyen kumen un leygn zikh vi kranke shof
Bay krenetses oyf heyln zeyer layb,
Un hobn shvartse penemer
Fun langyerikn dorsht tsum kinds geshrey.
In nekht azoyne frilingdike do,
Ven blitsn shnaydn oyf mit zilberne khalofim
Di shvartse erd,
Un froyen shvangere tsu vayse tishn fun shpitol
Kumen tsu mit shtile trit
Un shmeykhlen tsum nokh nit geborenem kind
Un efsher nokh tsum toyt.
In nekht azoyne frilingdike do,
Ven s’vakst unter a shteyn a groz fun dr’erd aroys.

Hinde Bergner, Ikh gey tsu kind mit dem ershtn zun — Moyshe

12 6And when the days of her purification are fulfilled, for a son, or for a daughter, she shall bring a lamb of the first year for a burnt-offering, and a young pigeon, or a turtle-dove, for a sin-offering, unto the door of the tent of meeting, unto the priest. 7And he shall offer it before the LORD, and make atonement for her; and she shall be cleansed from the fountain of her blood. This is the law for her that beareth, whether a male or a female.

12:6 און אַז די טעג פֿון איר רײניקונג װערן פול, בײַ אַ ייִנגל אָדער בײַ אַ מײדל, זאָל זי ברענגען אַ יאָריקן שעפּס פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער, און אַ יונגע טױב, אָדער אַ טורטלטױב, פֿאַר אַ זינדאָפּפֿער, צום אײַנגאַנג פֿון אוֹהל-מוֹעד, צום כֹּהן. /12:7 און ער זאָל עס מקריבֿ זײַן פֿאַר {dn גאָט}, און מכַפּר זײַן אױף איר, און זי װעט װערן רײן פֿון איר בלוטקװאַל.

For a biography of Hinde Bergner in English, click here.

איך גײ צו קינד מיט דעם ערשטן זון — משה
          פֿון אין די לאַנגע ווינטערנעכט, פֿון הינדע בערגנער

        איך דערמאָן מיך װי איך בין געגאַנגען צו קינד מיט דעם ערשטן זון משה. אָנגעהױבן האָט זיך עס אין סאַמע שבת־צו נאַכט און די װײען זענען נאָך נישט געװען אַזױ גרױס, האָב איך מיך נישט געשראָקן און געטראַכט בײַ זיך, אַז אַלע פֿרױען האָבן דאָך קינדער, װעל איך אױך האָבן, כאָטש מיט יסורים. איך װעל אַלײן, אָן דעם דאָקטערס הילף געװינען. לײַדער האָבן די װײען אָנגעהאַלטן ביז מיטװאָך פֿאַר נאַכט און איך בין פֿאַר יסורים אַלע רגע אַרױס פֿון בעט, אַרומגעלאָפֿן מיט די לאַנגע געדיכטע בלאָנדע האָר צעפֿלאָכטן, װי אַ משוגענע. דאָס איז געװען בײַ מײַנע עלטערן אין שטוב און די אַלטע באַבע שײנדל האָט שױן אַלײן געהײסן שיקן נאָך דעם דאָקטער רײַס. דעמאָלט בין איך שױן געװען הײזעריק פֿון שרײַען. דערצו איז דאָס נאָך געװען אין אַ הײסן סעפּטעמבער־טאָג און די כּוחות זענען מיר שױן אױסגעגאַנגען. איך האָב נאָך אין אײן אָטעם באַװיזן צום דאָקטער צו שרײַען און בעטן, ער זאָל מיט מיר מאַכן אַ סוף, איך װעל אים אַלץ אַװעקשענקען. אָבער ער האָט געמיטלעך און געדולדיק געװאַרט. רי מאַמע אין געלאָפֿן אײַנרײַסן* אין אַלע שולן און די מומע, סימע בערגלאָס, װאָס דער טאַטע אײַערער האָט גערופֿן, איז געשטאַנען לעבן בעט און תּפֿילה געטון. זי האָט געהאַלטן די אױגן פֿאַרגלײזט, געשטרעקט בײדע הענט אין דער הױך צו גאָט און אים געבעטן און געזיפֿצט. איך האָב זי באַטראַכט װי אַ הײליקע. אָבער געהאָלפֿן האָבן די קלעשטשעס. דאָך האָט די מומע בערגלאַס דעמאָלט בײַ מיר נושא־חן געװען.

 I GIVE BIRTH TO MY FIRST SON — MOYSHE

I recall how I went into labor with my first child, my son Moyshe. It began right after Shabes was over and the pains were not yet that great, so I was not afraid and I thought to myself, that, after all, all women give birth to children so I would also give birth, but with pain. I would give birth alone, without the help of a doctor. Unfortunately the pains kept up until Wednesday night and because I suffered so I got out of bed every minute, and ran around with my long thick blonde hair unbraided, like a crazy women. This was at my parents’ house and the old midwife Sheyndl herself had said to send for Doctor Rays. By that time I was already hoarse from yelling. On top of that it was a hot September day and my strength was failing. I managed in one breath to yell to the doctor and to beg him to put an end to me, and I would give him everything. But he pleasantly and patiently waited. My mother ran to all the synagogues to pray fervently at the holy ark in order to ward off danger and my aunt, Sime Berglas, whom your father had called, stood near the bed and prayed. Eyes glazed, she stretched both her arms up high to God and prayed to him and sighed. I considered her a holy woman. But what really helped were the forceps. Even so I really liked Aunt Berglas then.
Tr. Sheva Zucker

ikh gey tsu kind mit dem ershtn zun — Moyshe
       fun In di lange vinternekht,  hinde bergner

ikh dermon mikh vi ikh bin gegangen tsu kind mit dem ershtn zun Moyshe. ongehoybn hot zikh es in same shabes|-tsu nakht un di veyen zenen nokh nisht geven azoy groys, hob ikh mikh nisht geshrokn
un getrakht bay zikh, az ale froyen hobn dokh kinder, vel ikh oykh hobn, khotsh mit yesurem. ikh vel aleyn, on dem dokters hilf gevinen. layder hobn di veyen ongehaltn biz mitvokh far nakht un ikh bin far yesurem ale rege aroys fun bet, arumgelofn mit di lange gedikhte blonde hor tseflokhtn, vi a meshugene. dos iz geven bay mayne eltern in shtub un di alte babe sheyndl hot shoyn aleyn geheysn shikn nokh dem dokter rays. demolt bin ikh shoyn geven heyzerik fun shrayen. dertsu iz dos nokh geven in a heysn september-tog un di koykhes zenen mir shoyn oysgegangen. ikh hob nokh in eyn otem bavizn tsum dokter tsu shrayen un betn, er zol mit mir makhn a suf, ikh vel im alts avekshenken. ober er hot gemitlekh un geduldik gevart. ri mame in gelofn aynraysn* in ale shuln un di mume, sime berglos, vos der tate ayerer hot gerufn, iz geshtanen lebn bet un tfile getun. zi hot gehaltn di oygn fargleyzt, geshtrekt beyde hent in der hoykh tsu got un im gebetn un geziftst. ikh hob zi batrakht vi a heylike. ober geholfn hobn di kleshtshes. dokh hot di mume berglas demolt bay mir noyse-kheyn geven.

Kadye Molodovski: Otvotsk II
This poem draws on verses from both Tazria and M’tsora and the text will be presented in M’tsore.
Tazria

13: 3And the priest shall look upon the plague in the skin of the flesh; and if the hair in the plague be turned white, and the appearance of the plague be deeper than the skin of his flesh, it is the plague of leprosy; and the priest shall look on him, and pronounce him unclean. 4And if the bright spot be white in the skin of his flesh, and the appearance thereof be not deeper than the skin, and the hair thereof be not turned white, then the priest shall shut up him that hath the plague seven days. 5And the priest shall look on him the seventh day; and, behold, if the plague stay in its appearance, and the plague be not spread in the skin, then the priest shall shut him up seven days more.

י”ג: 4 און אַז דער כֹּהן װעט אים זען, זאָל ער אים מאַכן פֿאַר אומרײן. אױב אָבער דאָס איז אַ װײַסער פֿלעק אױף דער הױט פֿון זײַן לײַב, און זײַן אױסזען איז ניט טיפער פֿון דער הױט, און די האָר אױף אים איז ניט געװאָרן װײַס, זאָל דער כֹּהן אײַנשליסן דעם װאָס האָט דעם אױסשלאָג אױף זיבן טעג. /13:5 און אַז דער כֹּהן װעט אים באַקוקן אױפֿן זיבעטן טאָג, ערשט דער אױסשלאָג איז געבליבן בײַ זײַן אױסזען, דער אױסשלאָג האָט זיך ניט פֿאַרשפּרײט אױף דער הױט, זאָל אים דער כֹּהן אײַנשליסן אַ צװײט מאָל אױף זיבן טעג.

THIS WEEK
Peyse Pomerants-Honigboym, פֿרעמדע פֿײַערלעך, Strange Flames
Rokhl Korn, עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט, My Mother Often Wept

Peyse Pomerants-Honigboym, Fremde fayerlekh

10: 1And Nadab and Abihu, the sons of Aaron, took each of them his censer, and put fire therein, and laid incense thereon, and offered strange fire before the LORD, which He had not commanded them. 2And there came forth fire from before the LORD, and devoured them, and they died before the LORD.

י:1 און די זין פֿון אַהרֹנען, נָדבֿ און אַבֿיהוא, האָבן גענומען איטלעכער זײַן פֿײַערפֿאַן, און האָבן אַרײַנגעלײגט דערין פֿײַער, און אַרױפֿגעטאָן דערױף װײַרױך, און געבראַכט פֿאַר {dn גאָט} פֿרעמד פֿײַער, װאָס ער האָט זײ ניט באַפֿױלן. /10:2 איז אַרױס אַ פֿײַער פֿון פֿאַר {dn גאָט}, און האָט זײ פֿאַרצערט, און זײ זײַנען געשטאָרבן פֿאַר {dn גאָט}.

For a biography of Pesye Pomerantz-Honigboym in English, click here.

פֿרעמדע פֿײַערלעך

אין אונדזערע ייִדישע היימען
וויינט פֿאַרשעמט אונדזער ייִדיש לשון:
מע פֿאַרווישט אונדזער אייגענעם עבֿר
ווי אַן אַלט אָפּגעריבן גראָשן.

מיט פֿרעמדע פֿײַערלעך בליצן די ליכט
בײַ אונדזערע ייִדשע טישן:
און טראָפּנווײַז טריפֿט איבער אונדז
דאָס בלוט פֿון אונדזער אייגן לשון.
     פֿון אַלע מײַנע לידער, חיפֿה, 1969

STRANGE FLAMES

In our Jewish homes
Our Yiddish language weeps for shame:
Our own past is being effaced
Like an old rubbed out penny.

The candles at our Jewish tables
Flash with strange flames:
And drop by drop the blood
Of our own language drips over us.
         Literal translation, Sheva Zucker

fremde fayerlekh

in undzere yidishe heymen
veynt farshemt undzer yidish loshn:
me farvisht undzer eygenem over
vi an alt opgeribn groshn.

mit fremde fayerlekh blitsn di likht
bay undzere yidshe tishn:
un tropnvayz
trift iber undz
dos blut fun undzer eygn loshn.
     fun ale mayne lider, Khayfe, 1969

Rokhl Korn, Es hot mayn mame zeyer oft geveynt

10:3 And Aaron was silent. 

10: 19And Aaron spoke unto Moses: ‘Behold, this day have they offered their sin-offering and their burnt-offering before the LORD, and there have befallen me such things as these; and if I had eaten the sin-offering to-day, would it have been well-pleasing in the sight of the LORD?

י:3 און אַהרן האָט געשװיגן.

י:19 האָט אַהרן גערעדט צו משהן: אָט האָבן זײ הײַנט געבראַכט זײער זינדאָפּפֿער און זײער בראַנדאָפּפֿער פֿאַר {dn גאָט}, און מיר האָט אַזױ װאָס געטראָפֿן, און אַז איך װאָלט געגעסן דאָס זינדאָפּפֿער הײַנט, װאָלט עס דען װוילגעפֿעלן אין די אױגן פֿון {dn גאָט}? 

Rokhl Korn

For a biography of Rokhl Korn in English and Yiddish, see weeks 4 or 10.

עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט

אפֿשר איז אױסגעװאָקסן אַ בערעזע אױף דעם בערגל,
פֿאַר װעלכן מערדערהאַנט גענומען האָט די מאָס
אין דעם געדיכטן וואַלד לעבן דעם שטעטל גרײדינג,
און בלױז אַ פֿױגל קומט אַהין אױף קבֿר־אָבֿות.

צו מײַן מאַמעס אומבאַקאַנטן קבֿר,
װוּ זי ליגט. אין האַרץ אַ דײַטשע קױל,
קען איך בלױז אין חלום גײן און גײן און גײן
מיט פֿאַרמאַכטע אױגן און פֿאַרשטומטן מױל.

־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־

כ’געדענק, עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט,
און איך, איך האָב געמײנט,
אַז פֿון פֿאַרגעלטע בלעטער פֿון איר תּחינה
קוקט אַ געבונדענער צו איר אַבֿרהמס זון
און זי שטעלט זיך אין דער מוטער שׂרהס בחינה.

װײַל מיר, די קינדער אירע װױעװען, שטיפֿן, לאַכן,
כאָטש דער טאַטע אונדזערער איז אַזױ יונג געשטאָרבן ―
װאָלט ער געלעבט, דער פֿאָטער גוטער, װאָלט ער קײן מאָל, קײן מאָל
אונדז נישט געפֿירט צום באַרג מוריה פֿאַר אַ קרבן.

דאָך האָט מײַן מאַמע אַזױ אָפֿט געװײנט ―
האָט זי געװוּסט, געאַנט,
אַז ס’גרײט זיך שױן דער הימל אין דער הױך
אױפֿצופּראַלן זײַנע טױערן אין דער ברײט
אױף אויפֿצונעמען אירע בײדע זין
אין װאָלקנס רױך?

נאָר איך, איר בת־יחידה, בין פֿאַרבליבן,
װי אַ דאָרן אױף אַן אױסגעדייװערט־װיסטן פּלײן
װערן דער המשך פֿון מײַן מאַמעס טרערן,
װערן אַלײן איר געװײן.
    אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע, תּל־אָבֿיבֿ, 1972

MY MOTHER OFTEN WEPT

A birch tree may be growing on the mound
heaped by a murderer’s hands
in thick woods near the town of Greyding,
and only a bird goes there to honor the dead

where my mother lies in an unknown grave,
a German bullet in her heart.
And I go, go, go there only in dreams,
my eyes shut, my mouth dumb.

I remember that my mother often wept,
and I, I imagined
Abraham’s son, bound for the sacrifice, looking to her
form the pages of her prayerbook
while she lived Sarah’s fate

and we tumbled, laughed, and played,
despite our father’s early death –
Had he lived, our good father,
he would never, never
have taken us to Mount Moriah to be sacrificed.

And yet my mother wept so often –
Did she know
that heaven had prepared
to open wide its gates
and take her sons
in billowing clouds of smoke?

And I was left behind, her only daughter,
like a thorn in dry ground,
and I am the voice of my mother’s tears,
I am the sound of her weeping.
Tr. Seymour Levitan,
Generations, Selected Poems, Rachel Korn, Mosaic Press/Valley Editions, Ontario.  p.46

ES HOT MAYN MAME ZEYER OFT GEVEYNT

Efsher iz oysgevoksn a bereze af dem bergl,
Far velkhn merderhant genumen hot di mos
In dem gedikhtn vald lebn dem shtetl Greyding,
Un bloyz a foygl kumt ahin af keyver-oves.

Tsu mayn mames umbakantn keyver,
Vu zi ligt. In harts a daytshe koyl,
Ken ikh bloyz in kholem geyn un geyn un geyn
Mit farmakhte oygn un farshtumtn moyl.

– – – – –

Kh’gedenk, es hot mayn mame zeyer oft geveynt,
Un ikh, ikh hob gemeynt,
Az fun fargelte bleter fun ir tkhine
Kukt a gebundener tsu ir Avroms zun
Un zi shtelt zikh in der muter Sores pkhine.

Vayl mir, di kinder ire voyeven, shtifn, lakhn,
Khotsh der tate undzerer iz azoy yung geshtorbn —
Volt er gelebt, der foter guter, volt er keyn mol, keyn mol
Undz nisht gefit tsum barg Morie far a korbn.

Dokh hot mayn mame azoy oft geveynt —
Hot zi gevust, geant,
Az s’greyt zikh shoyn der himl in der hoykh
Uftsupraln zayne toyern in der breyt
Af uftsunemen ire beyde zin
In volkns roykh?

Nor ikh, ir bas-yekhide, bin farblibn,
Vi a dorn af an oysgeydevert-vistn pleyn
Vern der hemshekh fun mayn mames trern,
Vern aleyn
Ir geveyn.
Af der sharf fun a rege,Tel-Oviv, 1972

Avrom Sutskever, Di beyner fun Yoysefn

There is no separate Torah reading for this week. Sections of the Torah that have previously been read or that will be read, that are appropriate to Peysekh are read. The Torah reading starts with Beshalakh and describes the Jews leaving Egypt. In the midst of all the chaos of the exodus Moyshe Rabeynu remembers that Joseph’s dying wish was that his bones be brought to rest in the land of his forefathers. 

Exodus 13: 19And Moses took the bones of Joseph with him; for he had straitly sworn the children of Israel, saying: ‘God will surely remember you; and ye shall carry up my bones away hence with you.’

י”ג 19 און משה האָט מיטגענומען מיט זיך די בײנער פֿון יוֹספן; װאָרום באַשװערן האָט ער באַשװאָרן די קינדער פֿון ישׂראל, אַזױ צו זאָגן: דערמאָנען װעט זיך גאָט דערמאָנען אָן אײַך; זאָלט איר אױפֿברענגען מײַנע בײנער פֿון דאַנען מיט אײַך.

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see weeks 13 and 9.

די בײנער פֿון יוספֿן

„דורך דאַנען האָט משה געטראָגן די בײנער
פון יוספֿן — ביז צו די הײמשפּיצן בלאָע“.
צעװײנט זיך דאָס האַרץ: ניט באַװיזן אַלײן נאָר
מקײם צו זײַן האָט מײַן דור אַ צװאָה.

די בײנער פֿון יוספֿן, האַלב ניט־דערלאָשן,
געלאָזט האָט ער עלנט אין טױטע קהילות.
צוזאַמען מיט זײ — דעם נר־תּמיד פֿון לשון,
געקומען אַ הױלער אָן באָבעשע תּפֿילות…

די בײנער פֿון יוספֿן דאָ, אונטער זעמדער,
די בײנער פֿון יוספֿן דאָרט, אונטער פּױלן —
דערקענען זיך װינציק און בלײַבן אַלץ פֿרעמדער,
און שנײַדן װי מעסערס און גליִען װי קױלן.
       אין פֿײַער־וואָגן, תּל־אָבֿיבֿ: גאָלדענע קייט, 1952

THE BONES OF JOSEPH

“Here is where Moses carried the bones
Of Joseph—to home’s blue ridge.”
My heart weeps: my generation did not
Fulfill a will, restore a bridge.*

The bones of Joseph, still warm embers,
Left behind in dead cities, abandoned layers.
And with them—the eternal light of the language.
Came here naked, without grandma’s prayers …

The bones of Joseph, here, under sand,
The bones of Joseph there, under Poland —
They don’t know each other, act like strangers,
And cut like knives, and glow like coals.  
       Tr. Benjamin and Barbara Harshav, A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose

*There is no “bridge” in the Yiddish. This might better be understood as “Fulfill a dying request.”

di beyner fun Yoysefn

"durkh danen hot Moyshe getrogn di beyner
fun Yoysefn --- biz tsu di heymshpitsn bloe''.
tseveynt zikh dos harts: nit bavizn aleyn nor
mekayem tsu zayn hot mayn dor a tsavoe.


di beyner fun Yoysefn, halb nit-derloshn,
gelozt hot er elnt in toyte kehiles.
tsuzamen mit zey --- dem neyr-tomed fun loshn,
gekumen a hoyler on bobeshe tfiles…


di beyner fun Yoysefn do, unter zemder,
di beyner fun Yoysefn dort, unter poyln ---
derkenen zikh vintsik un blaybn alts fremder,
un shnaydn vi mesers un glien vi koyln.
       in fayer-vogn, Tel-Oviv: goldene kayt, 1952

THIS WEEK
Yankev Glatshteyn, ‏רױך, Smoke
Gitl Shekhter-Vishvanat, ריר נישט אָן, Do Not Touch

Yankev Glatshteyn, Roykh

6 1 And the LORD spoke unto Moses, saying: 2 Command Aaron and his sons, saying:
5 This is the law of the burnt-offering: And the fire upon the altar shall be kept burning thereby, it shall not go out; and the priest shall kindle wood on it every morning; and he shall lay the burnt-offering in order upon it, and shall make smoke thereon the fat of the peace-offerings. 6Fire shall be kept burning upon the altar continually; it shall not go out.

6 1 און {dn גאָט} האָט גערעדט צו משהן, אַזױ צו זאָגן: /6:2 באַפֿעל אַהרֹנען און זײַנע זין, אַזױ צו זאָגן: דאָס איז דער דין פֿון דעם בראַנדאָפּפֿער:
/6:5 און דאָס פֿײַער אױפֿן מזבח זאָל געהאַלטן װערן אין ברענען דערױף, עס זאָל ניט פֿאַרלאָשן װערן. און דער כֹּהן זאָל אָנצינדן דערױף האָלץ פֿרימאָרגן אין פֿרימאָרגן; און ער זאָל אױסלײגן דערױף דאָס בראַנדאָפּפֿער, און דעמפֿן דערױף דאָס פֿעטס פֿון די פֿרידאָפּפֿער. /6:6 אַ פֿײַער זאָל תּמיד געהאַלטן װערן אין ברענען אױפֿן מזבח; עס זאָל ניט פֿאַרלאָשן װערן. 

 For a biography of Glatshteyn in both English and Yiddish, see  Weeks 4, 8 and 14.

‏רױך

דורכן קרעמאַטאָריע־קױמען,
קרױזט אַרױף אַ ייִד צום עתּיק־יומין.
און װי נאָר דער רױך פֿאַרשװינדט,
קנױלן אַרױף זײַן װײַב און קינד.

און אױבן אין די הימלישע הױכן,
װײנען, בענקען הײליקע רױכן.
גאָט, דאָרט װוּ דו ביסט דאָ,
דאָרטן זײַנען מיר אַלע אױך נישטאָ.
       יעקבֿ גלאַטשטײן, שטראַלנדיקע ייִדן, 1946 ‏

SMOKE

From crematorium chimneys
a Jew curls up to God;
and in the vanishing smoke
curl up his wife and child.

In the great heights above
pious vapors weep and yearn.
There where you are God,
we too, as you, are not.
Tr. Yetta Blum, Jacob Glatstein: Poems, Tel Aviv, 1970

roykh

durkhn krematorye-koymen,
kroyzt aroyf a yid tsum atek-yoymin.
un vi nor der roykh farshvindt,
knoyln aroyf zayn vayb un kind.

un oybn in di himlishe hoykhn,
veynen, benken heylike roykhn.
got, dort vu du bist do,
dortn zaynen mir ale oykh nishto.
       Yankev glatshteyn, shtralndike yidn, 1946

Gitl Shekhter-Vishvanat, Rir nisht on

7 21 And when any one shall touch any unclean thing, whether it be the uncleanness of man, or an unclean beast, or any unclean detestable thing, and eat of the flesh of the sacrifice of peace-offerings, which pertain unto the LORD, that soul shall be cut off from his people.

7:21 און אַז עמיצער װעט זיך אָנרירן אָן עפּעס אומרײנס, אָן דער אומרײנקײט פֿון אַ מענטשן, אָדער אָן אַן אומרײנער בהמה, אָדער אָן װאָסער עס איז אומרײנעם שרץ, און ער װעט עסן פֿון דעם פֿלײש פֿון אַ פֿרידאָפּפֿער װאָס צו {dn גאָט}, זאָל יענע זעל פֿאַרשניטן װערן פֿון איר פֿאָלק.

For a biography of Gitl Schaechter-Viswanath in English, click here, and in Yiddish, click here.

The poet wrote this poem on her first visit to India. Although she was aware that among Hindus, as among Jews, there are days when a woman is tome (ritually impure), she was not prepared for the feeling of personal rejection she experienced when she was a nide, a woman during her monthly period of impurity. In India, Hindu women who have their period do not enter the kitchen and eat separately from the rest of the household.

ריר נישט אָן

ריר נישט אָן.
ס’איז הײַנט אַ טרויערטאָג.
די צײַט
ווען ס’טרעטן קאָטערס
אין אַ זײַט.
תּמיד גרייט זיך אויסצולאַכן
וואָס זיי זענען אַנדערש
נישט באַשאַפֿן.

בלאַס
צעחושט
באַלעקן זיך די וווּנדן
די פֿאַרלאָזטע קעץ.

און ס’וויינען מיט
די נישט־פֿאַרזייטע
זאָמען
אין זייער אַלעמענס
נאָמען.
פּלוצעמדיקער רעגן: לידער, פֿאַרלאַג „ישׂראל־בוך”, תּל־אָבֿיבֿ, 2003

DO NOT TOUCH

Do not touch.
This is a day of mourning.
The time
when tomcats tread
off to one side,
always ready to laugh
because they were differently made.

Pale
distraught
licking their wounds—
their forlorn females.

And with them
weeps
their unsown seed
on behalf of
the entire breed.
Tr.  by Jeffrey Shandler and Zackary Berger
Gitl Schaechter-Viswanath, Sudden Rain: Yiddish Poems, Tel Aviv,            2003

rir nisht on

rir nisht on.
s’iz haynt a troyertog.
di tsayt
ven s’tretn koters
in a zayt.
tomed greyt zikh oystsulakhn
vos zey zenen andersh
nisht bashafn.

blas
tse|khush|t
balekn zikh di vundn
di farlozte kets.

un s’veynen mit
di nisht-farzeyte
zomen
in zeyer alemens
nomen.
    gitl shekhter-vishvanat, plutsemdiker regn: lider, Tel-oviv, 2003     

THIS WEEK
Meylekh Ravitsh, ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן, Vayikro — And He Called B
Yankev Glatshteyn, טירטלטױבן, Turtledoves

Ravitsh, Vayikro — Un er hot gerufn Beys

1: 1 And THE LORD called unto Moses, and spoke unto him out of the tent of meeting, saying: 2Speak unto the children of Israel, and say unto them:

1:1 און {dn גאָט} האָט גערופֿן צו משהן, און האָט צו אים גערעדט פֿון אוֹהל-מוֹעד, אַזױ צו זאָגן: /1:2 רעד צו די קינדער פֿון ישׂראל, און זאָלסט זאָגן צו זײ:

For a biography of Meylekh Ravitsh, see the previous week, Week 23.

The following story is a continuation of the story of the previous week. If you haven’t read it, go back to Week 23 P’kudei to read it.

ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן

ב

‏און אָט איז געקומען דער שבת־נאָכמיטיקפֿון דער צערעמאָניע. אַלע פֿעטערס און גוטע־פֿרײַנט אַרום טיש, װאָס מע האָט פֿאַרלענגערט מיט נאָך אַ סך טישן. און דער טיש בלאַנקט מיט די װײַסע טישטעכער און גליצערט מיט טאַצן און מיט פֿלאַשן און מיט כּל־טובֿ אין אַלע פֿאַרבן און אין אַלע ריחות. מען האָט אַזאַ טיש גערופֿן ,,אַ זיסער טיש” ― כאָטש אױך ביר און ניסלעך האָבן נישט געפֿעלט. און דער זײדע זיצט אױבנאָן ― דער טאַטע אַן אָנגעכמורעטער ― אַנטקעגן. אַ געדיכטער קראַנץ ייִדן אין שטרײַמלען אַרום טיש און אַ געדיכטער קראַנץ מומעס און געסט, באַלעבאָסטעס און שװעסטערקינדער ― שטײענדיק אַרום. און אָט טראָגט מען מיך פֿון ערגעץ אַרױס און איך שטײ שױן אין מיטן טיש. אַ גראַנאַט־אָנצוג, װי די מאַטראָזן טראָגן, האָט מיר דער זײדע ספּעציעל געקױפֿט צום חומש־אָנהײבן און אױפֿן קאָפּ ― אַ מאַטראָזן־היטל מיט בענדער און מיט דער אױפֿשריפֿט ,,טריִעסט”. אױף דער ברוסט דער ציץ־כּלי־קודש און אין יעדער קעשענע אַ גאָלדן זײגערל און פֿון די זעקס זײגערלעך אַ פּלאָנטער פֿון גאָלדענע קײטן אַרום מיר ― און אין מױל אַ פּלאָנטער פֿון װערטער, װאָס איך האָב זײער טײַטש נישט געקענט. נאָר זײ געקענט זײער גוט פֿון אױסנװײניק. און משהלע דער פֿרעגער הײבט אָן צו פֿרעגן: 

― זאָג מיר נאָר ייִנגעלע, ייִנגעלע ― װאָס גײסטו איצט טאָן?
― איך גײ אָנהײבן חומש לערנען, אַזױ װי גאָט און משה רבינו האָבן אונדז געבאָטן!
―  ייִנגעלע, ייִנגעלע ― װאָס הייסט חומש?
― חומש הײסט פֿינעף.
― װאָס פֿינעף? אפֿשר האָסטו געגעסן פֿינעף בײגל אומגעװאַשן?
― נײן, פֿינעף הײליקע ספֿרים זײַנען דאָ אין דער הײליקער תּורה װאָס דער רבונו־של־עולם האָט אונדז געגעבן אױף הר־סיני!
― ייִנגעלע, ייִנגעלע ― און װעלכן פֿון די פֿינעף חומשים װעסטו אָנהײבן לערנען?
― דעם חומש ויקראָ װעל איך אָנהײבן לערנען!
― ויקראָ, ויקראָ ― װאָס הײסט ויקראָ?
― ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן!
― װער האָט גערופֿן? אפֿשר דער בעלפֿער אין חדר אַרײַן? אפֿשר דער שמשׂ אין שיל אַרײַן?
― נײן, ויקראָ ― און גאָט האָט גערופֿן ―  אל ― צו ― משה ― משהן ― גאָט האָט גערופֿן צו משהן ― אאַז”וו. 

אַז דער טײל האָט זיך געענדיקט האָב איך אָנגעבױגן דעם קאָפּ און בנימין האָט אַרױפֿגעלײגט זײַנע הענט אױף מײַן מאַטראָזן־היטל און האָט מיך געבענטשט. ער איז געװען זײער דערשראָקן און האָט געמאָלן  שנעל*, שנעל זײַן בענטשונג און נאָר דאָס װאָרט ,,כּלה” װאָס איז דאָרט דאָ אין דער בענטשונג, האָט ער אַרױסגערעדט זײער הױך און מיט אַ קװיטש. און אַז איך האָב אָנגעבױגן דעם קאָפּ, האָב איך געזען מײַן טאַטנס אױגן אױף מיר און זײ זענען געװען בײז און אָנגעכמורעט, כאָטש איך האָב געװוּסט, אַז איך בין דאָ עפּעס אַן אומזיסטער קרבן, װײַל איך בין גאָט די נשמה שולדיק. נאָר אַז בנימין האָט עטלעכע מאָל איבערגעחזרט דאָס װאָרט כּלה, מיט אַ קװיטש, און אַז אַ סך בײַם טיש און אַרום דעם טיש האָבן זיך צעלאַכט ― און סײַ װי האָב אױך איך געװוּסט, אַז דאָס איז נישט קײן שײן װאָרט ― און אַ ביסל שיכּור בין איך נאָך דערצו אױך געװען, װײַל מײַן זײדע האָט ליב געהאַט צו מאַכן שפּאַס מיט קינדער און זײ צו געבן װײַן צו טרינקען ― האָב איך מיך שױן נישט געקענט באַהערשן און אױסגעבראָכן אין אַ ספּאַזמאַטיש און היסטעריש געװײן. דער טאַטע האָט מיך באַלד אַ כאַפּ געטאָן פֿון טיש װי פֿון אַ שׂרפֿה אַרױס. אַלע זײגערלעך האָט ער מיט ציטערדיקע הענט אָפּגעשפּיליעט פֿון מיר און דעם ציץ־כּלי־קודש האָט ער מיט כּעס אַריבערדערלאַנגט צו זײַן באַזיצער דעם זײדן. און איך האָב נאָך אַלץ געװײנט און געװײנט. די סעודה האָט מען נישט איבערגעריסן ― מילא, אַ קינד צעװײנט זיך דאָרט. ‏‏

‏אײן מינוט שפּעטער בין איך שױן געלעגן אין בעט און דער טאַטע איז נישט אָפּגעטראָטן פֿון מיר. ער האָט געהאַט אַ גוטן אױסרײד נישט מיטצוזײַן מער אױף דער סעודה. דער זײדע האָט זיך נאָך פֿרײלעך געמאַכט, נאָר ער האָט שױן געװוּסט, אַז ער האָט פֿאַרשפּילט און זײַן הױפּטצװעק װעט ער נישט דערגרײכן. אין חדר אַרײַן, צו לערנען חומש, װעט מען מיך נישט שיקן. חומש װעל איך לערנען מיטן ביאור [ביִער] פֿון משה מענדלסאָן ימח־שמו… און אין דער הײם.

אױף צו מאָרגנס איז דער טאַטע געפֿאָרן קײן קראָקע און געבראַכט פֿון דאָרט אַ “לעהרער” ― תּורה, סחורה און געפּוצטע שטיװל ― מיטן נאָמען יוסף הײלמאַן און ער האָט נישט אָנגעהױבן מיט ויקראָ און נאָר מיט בראשית― בראשית, אַם אַנפֿאַנגע, ברא, ערשוף, אלהים, גאָט ― את השמים, דען היממעל, ואת הארץ, אונד די ערדע. נאָר דאָס לערנען בײַ יוסף הײלמאַן איז אַ מעשׂה פֿאַר זיך. עס לױנט זי באַזונדער צו דערצײלן. ‏
       מלך ראַוויטש, דאָס מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן, באַנד 1

The following story is a continuation of the story of the previous week. If you haven’t read it, go back to Week 23 P’kudei to read it.

VAYIKRO — AND HE CALLED

And now the Shabes afternoon of the ceremony is here. All my uncles and family friends are around the table, that has been lengthened by the addition of many other tables. And this long table is shining with white tablecloths and sparkling with trays and bottles and with all sorts of good things in all colors and smells. This kind of table was called “a sweet table”—although it didn’t lack for beer and nuts. And my grandfather sat at the head of the table—my father looking glum – opposite him: a thick garland of men with fur shtraymls on their heads sitting at the table and a thick garland of aunts and guests, wives and cousins—standing around behind them. And now I’m being carried out from somewhere, and I’m standing in the middle of the table. My grandfather had bought a navy blue sailor suit for me, especially for the occasion of starting to learn Khumesh and on my head —was a sailor hat with ribbons, inscribed with “Trieste.” On my chest, the breastplate, and in each pocket a golden watch and around me a jumble of golden chains from the six watches—and in my mouth a jumble of words whose meaning I didn’t know. But I knew them very well by heart. And Moyshele the Asker begins to ask, “Tell me, little boy, little boy—what are you going to do now?”

“I’m going to start learning Khumesh, as God and Moses Our Teacher, have commanded us!”
“Little boy, little boy, what does Khumesh mean?”
“Khumesh means five.”
“Five what? Maybe you ate five bagels without washing your hands and making a blessing first?”
“No, there are five holy books in the holy toyre that God gave us at Mount Sinai!”
“Little boy, little boy—and which of the five books will you start learning?”
“I’ll start learning the holy book Vayikro, Leviticus!”
“Vayikro, Vayikro—what does Vayikro mean?”
“Vayikro—and he called!”
“Who called? Was it the rebbe’s helper calling to go to kheyder? Or was it the shames to go to synagogue?”
“No, Vayikro—and God called—eyl to—Moshe —God called to Moyshe”—and so on.

When that part was over I bent my head and Binyomen placed his hands on my sailor hat and blessed me. He was very frightened and ground out his blessing quickly, quickly and only the word “kale” in the blessing, meaning “bride” did he pronounce very loudly and with a shriek. And when I inclined my head I saw my father’s eyes on me and they were angry and sullen, although I knew that I was somehow an innocent victim here, because I was guiltless as a new-born babe. But when Binyomen repeated the word kale several times with a shriek, and when a lot of people around the table burst out laughing—and in any case I knew that it was not a nice word—and I was a little drunk, to boot, because my grandfather liked to tease children/have fun at the expense of children and give them wine to drink—I couldn’t control myself and burst out into spasmodic and hysterical crying. Right away my father snatched me from the table as if from a fire. With trembling hands he unpinned all the watches from me and angrily handed the breastplate and the tunic over to its owner, my grandfather. And I kept on crying and crying. The meal was not interrupted—a child is crying, oh well. 

A minute later I was lying in bed and my father didn’t leave my side. He had a good excuse not to be present at the meal anymore. My grandfather was still making merry, but he already knew that he had lost and would not attain his main goal. I would not be sent to kheyder to learn Khumesh. I would learn Khumesh with Bier, the translation of Moses Mendelssohn, may his name be erased… and at home.

The next morning my father traveled to Krakow and brought from there a “lehrer,” a Herr Teacher—Torah, trade, and tiptop boots—by the name of Yoysef Heylman. He didn’t start with Vayikro but with Breyshes, Genesis, and we translated into German: Breyshes, in the beginning, boro, created, Elohim, God—es hashomayim, the heavens, ve’es hoarets, and the earth. 

But studying with Yoysef Heylman is a story unto itself. It warrants a separate telling.
Tr. Sheva Zucker

Vayikro —Un er hot gerufn

B

‏un ot iz gekumen der shabes|-nokhmitik fun der tseremonye. ale feters un gute-fraynt arum tish, vos me hot farlengert mit nokh a sakh tishn. un der tish blankt mit di vayse tishtekher un glitsert mit tatsn un mit flashn un mit Kol-|tuv in ale farbn un in ale reykhes. men hot aza tish gerufn ,,a ziser tish” — khotsh oykh bir un nislekh hobn nisht gefelt. un der zeyde zitst oybnon — der tate an ongekhmureter — antkegn. a gedikhter krants yidn in shtraymlen arum tish un a gedikhter krants mumes un gest, balebostes un shvesterkinder — shteyendik arum. un ot trogt men mikh fun ergets aroys un ikh shtey shoyn in mitn tish. a granat-ontsug, vi di matrozn trogn, hot mir der zeyde spetsyel gekoyft tsum khumesh|-onheybn un oyfn kop — a matrozn-hitl mit bender un mit der oyfshrift ,,triest”. oyf der brust der tsits-|kley_koydesh un in yeder keshene a goldn zeygerl un fun di zeks zeygerlekh a plonter fun goldene keytn arum mir — un in moyl a plonter fun verter, vos ikh hob zeyer taytsh nisht gekent. nor zey gekent zeyer gut fun oysnveynik. un moyshele der freger heybt on tsu fregn: 

— zog mir nor yingele, yingele — vos geystu itst ton?
— ikh gey onheybn khumesh lernen, azoy vi got un Moyshe rbinu hobn undz gebotn!
—  yingele, yingele — vos heyst khumesh?
— khumesh heyst finef.
— vos finef? efsher hostu gegesn finef beygl umgevashn?
— neyn, finef heylike sforem zaynen do in der heyliker toyre vos der reboyne shel-oylem hot undz gegebn oyf hr-sinay!
— yingele, yingele — un velkhn fun di finef khumoshem vestu onheybn lernen?
— dem khumesh vayikro vel ikh onheybn lernen!
— vayikro, vayikro— vos heyst vayikro?
— vayikro — un er hot gerufn!
— ver hot gerufn? efsher der belfer in kheyder arayn? efsher der shames in shil arayn?
— neyn, vayikro — un got hot gerufn —  el — tsu — Moshe — moyshen
— got hot gerufn tsu moyshen— un azoy vayter. az”v.

az der teyl hot zikh geendikt hob ikh ongeboygn dem kop un Binyomen hot aroyfgeleygt zayne hent oyf mayn matrozn-hitl un hot mikh gebentsht. er iz geven zeyer dershrokn un hot gemoln  shnel*, shnel zayn bentshung un nor dos vort ,,kale” vos iz dort do in der bentshung, hot er aroysgeredt zeyer hoykh un mit a kvitsh. un az ikh hob ongeboygn dem kop, hob ikh gezen mayn tatns oygn oyf mir un zey zenen geven beyz un ongekhmuret, khotsh ikh hob gevust, az ikh bin do epes an umzister korbn, vayl ikh bin got di neshome shuldik. nor az Binyomen hot etlekhe mol ibe|rege|Hzrt dos vort kale, mit a kvitsh, un az a sakh baym tish un arum dem tish hobn zikh tselakht — un say vi hob oykh ikh gevust, az dos iz nisht keyn sheyn vort — un a bisl shiker bin ikh nokh dertsu oykh geven, vayl mayn zeyde hot lib gehat tsu makhn shpas mit kinder un zey tsu gebn vayn tsu trinken — hob ikh mikh shoyn nisht gekent bahershn un oysgebrokhn in a spazmatish un histerish geveyn. der tate hot mikh bald a khap geton fun tish vi fun a sreyfe aroys. ale zeygerlekh hot er mit tsiterdike hent opgeshpilyet fun mir un dem tsits-|kley_koydesh hot er mit kas ariberderlangt tsu zayn bazitser dem zeydn.un ikh hob nokh alts geveynt un geveynt. di sude hot men nisht ibergerisn
— meyle, a kind tseveynt zikh dort. ‏‏

‏eyn minut shpeter bin ikh shoyn gelegn in bet un der tate iz nisht opgetrotn fun mir. er hot gehat a gutn oysreyd nisht mittsuzayn mer oyf der sude. der zeyde hot zikh nokh freylekh gemakht, nor er hot shoyn gevust, az er hot farshpilt un zayn hoypttsvek vet er nisht dergreykhn. in kheyder arayn, tsu lernen khumesh, vet men mikh nisht shikn. khumesh vel ikh lernen mitn bi#ur [bier] fun Moyshe mendlson yemakh|-shmoy … un in der heym.

oyf tsu morgns iz der tate geforn keyn kroke un gebrakht fun dort a “lehrer”
— toyre, skhoyre un geputste shtivl — mitn nomen Yoysef heylman un er hot nisht ongehoybn mit oykro un nor mit b|reyshes|— b|reyshes, am anfange, boro, ershuf, elohim, got — es hashomaim, den himmel, ve-es hoarets, und di erde. nor dos lernen bay Yoysef heylman iz a mayse far zikh. es loynt zi bazunder tsu dertseyln.
      meylekh ravitsh, dos mayse|-bukh fun mayn lebn, band 1

Yankev Glatshteyn, Tirtltoybn

14And if his offering to the LORD be a burnt-offering of fowls, then he shall bring his offering of turtle-doves, or of young pigeons. 15And the priest shall bring it unto the altar, and pinch off its head, and make it smoke on the altar; and the blood thereof shall be drained out on the side of the altar.

/1:14 און אױב אַ בראַנדאָפּפֿער פֿון עוֹפֿות איז זײַן קָרבן צו {dn גאָט}, זאָל ער ברענגען זײַן קָרבן פֿון טורטלטױבן אָדער פֿון יונגע טױבן. /1:15 און דער כֹּהן זאָל אים גענענען צום מזבח, און אָפּקנײַפּן זײַן קאָפּ, און דעמפֿן אױפֿן מזבח; און זײַן בלוט זאָל אױסגעקװעטשט װערן אױף דער װאַנט פֿון מזבח. 

For a biography of Yankev Glatshteyn in both English and Yiddish, see Weeks 4, 8 and 14.

טירטלטױבן

אימפּולסן פֿון געדאַנק
בליציקע און ראַשיק—
בליאַסק פֿון זון אױף מעסערשאַרף.
פּלוצעם:—
חדר־יאָרן און אַ װאָרט,
מער נישט װי אַ װאָרט:
טירטלטױבן.
און ס’לאָזט ניט אָפּ,
מיט דעם װײכן קנײטש פֿון טירטל,
מיט דעם לאַסטשענדיקן קנײטש.
אָ, טירטלטױבן
טירטלטױבן.
טירטל־טירטל
טירטלטױבן.
חדר־יאָרן, קינדער־יאָרן.
און עס זינגט.
און פֿאַרפֿאָלגט.
און פֿאַרװיגט.
און דערמאָנט:
טירטלטױבן
טירטל־טירטל
טירטלטױבן. ‏
יעקבֿ גלאַטשטיין, 1921

TURTLEDOVES

The thrust of thought,
sunglare across
bare blade, flare
of memory.
Suddenly—
cheder years and a word—
just one word:
Turtledoves.
It won’t go away:
Supple crinkle of turtle,
its caressing wrinkle.
Oh, turtledoves
turtledoves,
Turtle-turtle
turtledoves.
Cheder years, childhood years.
And it sings.
And stalks.
And croons.
And haunts:
Turtledoves
turtle-turtle
turtledoves.
By permission of the translator
Richard Fein, Selected Poems of Yankev Glatshteyn, JPS, 1987

Tirtltoybn

impulsn fun gedank
blitsike un rashik—
blyask fun zun oyf mesersharf.
plutsem:—
kheyder-yorn un a vort,
mer nisht vi a vort:
tirtltoybn.
un s’lozt nit op,
mit dem veykhn kneytsh fun tirtl,
mit dem las|tshendikn kneytsh.
o, tirtltoybn
tirtltoybn.
tirtl-tirtl
tirtltoybn.
kheyder-yorn, kinder-yorn.
un es zingt.
un farfolgt.
un farvigt.
un dermont:
tirtltoybn
tirtl-tirtl
tirtltoybn.
    Yankev Glatshteyn, 1921

THIS WEEK
Kadye Molodovski, אין בלױען באַגינען, In bloyen baginen, IX
Meylekh Ravitsh, ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן, Vayikro—And He Called, A

Kadye Molodovski, In bloyen baginen, IX

1And of the blue, and purple, and scarlet, they made plaited garments, for ministering in the holy place, and made the holy garments for Aaron, as the LORD commanded Moses.

ל”ט: 1 און פֿון דער בלאָער װאָל, און דעם פּורפּל, און דעם װערמילרױט, האָט מען געמאַכט די געשטריקטע קלײדער אױף צו דינען אין הײליקטום, און געמאַכט די הײליקע קלײדער װאָס פֿאַר אהרֹנען, אַזױ װי {dn גאָט} האָט באַפֿױלן משהן. 

For a biography of Kadye Molodowsky in English and Yiddish, see Weeks 3,5 and 11.

אין בלױען באַגינען
         9
זיצן זײ און שפּינען
זיבן װײַבער בײַ דעם ברונעם.
צען פֿעדעם װײַסע װײַסע,
שעפּטשען אָן אַ סוף אַ מעשׂה.
זאָגט די ערשטע:
כ’פֿיטער ציגן, װײַסע ציגן,
פֿאַר די קינדער אױף פֿאַרװיגן.
זאָגט די צװײטע:
איך פֿלאַנץ בײמער, איך זײ בלומען
פֿאַר די קינדער װאָס’ן קומען.
זאָגט די דריטע:
איך בײג בױגן, איך שלײַף פֿײַלן
אױף זיך שפּילן און דערװײַלן.
זאָגט די פֿערטע:
איך מאַך קײטן, קײטן רונגען
אױף פֿאַרבינדן הערצער יונגע.
פֿינפֿטע שװײַגט;
ציט זיך פֿעדעם רױט װי פֿונקען
און זי גײט אין ברונעם טונקען.
זאָגט די זעקסטע:
איך מאַך מאָס,
איך מאַך װאָג
מעסט איך װעג איך מײַן פֿאַרמאָג.
זאָגט די לעצטע:
פֿעדעם קורצע,
פֿעדעם װײַסע,
ענדיק איך אַזױ די מעשׂה. ‏
      חשוונדיקע נעכט, ווילנע, 1927

AT BLUE DAWN
IX

By the well they’re sitting, spinning,
Seven women, seven women,
Ten threads, white on white, they’re spinning,
Whispering the story, never-ending.
Says the first:
White goats are what I raise and keep
For rocking children fast asleep.
Says the second:
I plant the trees and sow the flowers
For children in the coming hours.
Says the third:

I sharpen arrows and bend bows
For amusement and repose.
Says the fourth:
I make chains, link part to part
For the binding of young hearts.
The fifth says nothing:
Red as sparks, the thread she pulls
And dips into the well and cools.
Says the sixth:
I determine weight
And measure
To measure fortune and weigh treasure.
Says the last:
This thread of mine
Is white, short-spun—
And with this thread, the story’s done!
By pemission of translator
Kathrn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky

in bloyen baginen
  
9
zitsn zey un shpinen
zibn vayber bay dem brunem.
tsen fedem vayse vayse,
sheptshen on a suf a mayse.
zogt di ershte:
kh’fiter tsign, vayse tsign,
far di kinder oyf farvign.
zogt di tsveyte:
ikh flants beymer, ikh zey blumen
far di kinder vos’n kumen.
zogt di drite:
ikh beyg boygn,ikh shlayf fayln
oyf zikh shpiln un dervayln.
zogt di ferte:
ikh makh keytn, keytn rungen
oyf farbindn hertser yunge.
finfte shvaygt;
tsit zikh fedem royt vi funken
un zi geyt in brunem tunken.
zogt di zekste:
ikh makh mos,
ikh makh vog
mest ikh veg ikh mayn farmog.
zogt di letste:
fedem kurtse,
fedem vayse,
endik ikh azoy di mayse. ‏
     kheshvn|dike nekht, vilne, 1927

Meylekh Ravitsh, Vayikro — Un er hot gerufn, I

39: 1And of the blue, and purple, and scarlet, they made plaited garments, for ministering in the holy place, and made the holy garments for Aaron, as the LORD commanded Moses. 2And he made the ephod of gold, blue, and purple, and scarlet, and fine twined linen.
8And he made the breastplate, the work of the skilful workman, like the work of the ephod: of gold, of blue, and purple, and scarlet, and fine twined linen. 9It was four-square; they made the breastplate double; a span was the length thereof, and a span the breadth thereof, being double. 

40 13And thou shalt put upon Aaron the holy garments; and thou shalt anoint him, and sanctify him, that he may minister unto Me in the priest’s office. 14And thou shalt bring his sons, and put tunics upon them. 15And thou shalt anoint them, as thou didst anoint their father, that they may minister unto Me in the priest’s office; and their anointing shall be to them for an everlasting priesthood throughout their generations.’ 

ל”ט: 1 און פֿון דער בלאָער װאָל, און דעם פּורפּל, און דעם װערמילרױט, האָט מען געמאַכט די געשטריקטע קלײדער אױף צו דינען אין הײליקטום, און געמאַכט די הײליקע קלײדער װאָס פֿאַר אהרֹנען, אַזױ װי {dn גאָט} האָט באַפֿױלן משהן. 

/39:2 און מע האָט געמאַכט דעם אֵפֿוֹד פֿון גאָלד, בלאָער װאָל, און פּורפּל, און װערמילרױט, און געדרײטן לײַנען. /

/39:8 און מע האָט געמאַכט דעם חושן קונציק אױסגעאַרבעט, אַזױ װי די אַרבעט פֿון אֵפֿוֹד, פֿון גאָלד, בלאָער װאָל, און פּורפּל, און װערמילרױט, און געדרײַטן לײַנען. /39:9 פֿירעקעכדיק איז ער געװען; געטאָפּלט האָט מען געמאַכט דעם חושן, אַ שפּאַן זײַן לענג, און אַ שפּאַן זײַן ברײט, געטאָפּלט. 

מ: 13 און זאָלסט אָנטאָן אַהרֹנען די הײליקע קלײדער, און זאָלסט אים זאַלבן, און אים הײליקן, אַז ער זאָל זײַן אַ כֹּהן צו מיר. /40:14 און זאָלסט מאַכן גענענען זײַנע זין, און זײ אָנטאָן העמדלעך. /40:15 און זאָלסט זײ זאַלבן, אַזױ װי דו האָסט געזאַלבט זײער פֿאָטער, אַז זײ זאָלן זײַן כֹּהנים צו מיר; און זײער זאַלבונג זאָל זײ זײַן פֿאַר אַן אײביקער כּהונה אױף זײערע דוֹר-דוֹרות. 

Portrait by Sylvia AryFor ForFDFF

For a biography of Meylekh Ravitsh in English, click here.
For a biography of Meylekh Ravitsh in Yiddish, click here.

This is the first part of a chapter of Ravitsh’s Dos mayne-bukh fun mayn lebn (The Storybook of My Life), Vol. I. The second part will be publshed next week in Vayikro.

ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן 

                א

מײַן מאַמעס טאַטע, יאָסעלע ראָזענבלאַט, איז געװען אַ פּשוטער, אָבער זײער אַ סטאַטעטשנער ייִד, װאָס איז פֿון דלות, דורך מזל און פֿלײַסיקײט, אַריבער צו גרױס עשירות, נײן, טאַקע צום גרעסטן גבֿיר אין שטעטל. אױף פּױליש האָט ער זיך קױם געקענט אונטערשרײַבן. מײַן טאַטנס טאַטע, זעליק בערגנער, האָט געשטאַמט פֿון אַ פֿאַרמעגלעכער משפּחה, אַ משׂכּיל און מתנגד בן־משׂכּיל, װאָס האָט גוט געקענט די דײַטשע קלאַסישע ליטעראַטור און נישט װײניק גוט לערנען. און מײַן מאַמען האָט עס געצױגן צו פּױלישער אַסימילאַציע און מײַן טאַטן צו דײַטשער אַסימילאַציע, מחמת אַ העלפֿט פֿון זײַן משפּחה האָט געװױנט אין װין. און אונדז קינדער האָבן זײ, אין ייִדישן זינען, געגעבן אַ זײער נישט דעצידירטע דערציִונג. אין חדר זענען מיר ― צװײ ייִנגלעך ― נישט געגאַנגען. 

און ― לױט דעם װילן פֿון מײַן פֿאָטער ― האָט מען בײַ מײַן, אײן יאָר עלטערן, ברודער נישט דורכגעפֿירט די צערעמאָניע פֿון אָנהײבן חומש. אָבער, אַז איך בין אַלט געװאָרן 5 יאָר, האָט מײַן זײדע פֿון דער מאַמעס צד אָנגעהױבן אַן אָפֿענסיװע אױף אונדזער שטוב, אַז איך זאָל יאָ אָנהײבן חומש װי עס פֿירט זיך בײַ לײַטן. צו ערשט האָט דער זײדע מיך אײַנגענומען מיט דער הילף פֿון מלאָכים. מיר האָבן שױן געלערנט טראַף און אױך שױן עבֿרי מיט אַ דרדקי־מלמד, מיט אַ לאַנגער, צװײשפּיציקער, פּעך שװאַרצער באָרד ― און זײַן נאָמען איז געװען אײַזיק. גערעדט האָט ער מיט אונדז אױף פּױליש, געהאַט אַ קונציק געשניצטן בײנערנעם טײַטל און נאָך אָט דעם טײַטל אױפֿן בלעטל פֿון סידורל מיט די גרױסע אותיות איז כּסדר נאָכגעגאַנגען זײַן בעטן זיך בײַ אונדז אױף פּױליש ,,מאָװזשע” ― זאָג שױן. מאָװזשע ― קמץ־אַלף ― אָ; פּתח־גימל ― גאַ. בשעת אָט די לאַנגװײַליקע טײַטל־לעקציעס פֿלעגט דער זײדע אַרײַנקומען, שטעלן זיך הינטער מיר צוקאָפּנס און עס האָבן אָנגעהױבן פֿאַלן פֿון אױבן אױפֿן סידורל בלאַנקענדיקע גרײַצערס און אָפֿט מאָל גרײטע צוקערלעך, אײַנגעװיקלט אין זילבער־פּאַפּיר. אַז די גרײַצערס קומען טאַקע פֿון הימל איז קײן ספֿק נישט געװען, װײַל זײ זענען אַלע געװען פֿרישע און בלאַנקענדיקע װי גאָלד. אָט דעם טײל פֿון דער אָפֿענסיװע אױף מײַן נשמה האָט דער זײדע דורכגעפֿירט מיט דער הילף פֿון מלאָכים, װאָס פֿלעגן װאַרפֿן גרײַצערס פֿון הימל ― װײַל זײ האָבן געװוּסט, אַז אַ ליאַדע טאָג דאַרף איך אָנהײבן חומש, און אַז איך װעל אָנהײבן חומש ― האָט דער זײדע פֿאַרזיכערט ― װעלן אָנהײבן פֿאַלן גאַנצע זילבערנע ,,קראָנען”.

שװערער איז דעם זײדן אָנגעקומען די אָפֿענסיװע אױף מײַן טאַטן און מײַן מאַמען, אַז איך זאָל אָנהײבן חומש װי בײַ לײַטן, מיט אַ דרשה און אַ סעודה אין אַ שבת־נאָכמיטיק. בײַ אָט דער אָפֿענסיװע פֿלעגן פֿאַלן פֿון מײַן זײדנס אױגן הײסע טרערן אױף זײַן זילבערנער באָרד ― ער איז שױן דעמאָלט אַלט געװען נאָענט צו די שיבֿעים. די ערשטע האָט מסכּים געװען די מאַמע און זי האָט פֿון איר זײַט פֿאָרגעזעצט די אָפֿענסיװע בײַ מײַן אײַנגעשפּאַרטן בן־משׂכּיל־טאַטן ― מיט אירע אײגענע טרערן. און אױף אײן שײנעם שבת־נאָכמיטיק האָט מען באַשטימט די צערעמאָניע. 

צו די לעקציעס פֿון אײַזיק מלמד פֿלעגן איצט קומען נאָך צװײ ייִנגלעך, אַ ביסל עלטערע פֿון מיר ― משהלע און בנימין. משהלע איז געװען דער פֿרעגער און בנימין דער בענטשער. ייִדיש רעדן האָב איך נישט געקענט און אױך נישט געטאָרט כאָטש טאַטע־מאַמע האָבן צװישן זיך גערעדט ייִדיש. אַפֿילו מײַן זײדע האָט מיט מיר גערעדט פּױליש, דער מלמד און די חבֿרים ― אַװדאי. און איצט איז פּלוצלינג מײַן מױל און מײַן קאָפּ געװאָרן פֿול מיט פֿרעמדע װערטער, װאָס איך האָב אין גאַנצן זײער טײַטש נישט פֿאַרשטאַנען און נאָך װײניקער די גאַנצע צוגרײטונגען. עס האָט זיך אין שטוב באַװיזן אַ גרױסער זילבערנער ברוסטשילד אױף קײטעלעך, װאָס האָט געהאַט אין מיטן אַ טױערל מיט צװײ טירעלעך, אַ מין זילבערן אָרון־קודשל. אָט דער ברוסטשילד, װאָס מע האָט אים גערופֿן ,,ציץ כּלי־קודש”*, אָדער חושן־ואפֿוד” [כוי֜שן־וועאיי֜פֿעד], האָט דער זײדע ספּעציעל געקױפֿט צו דער געלעגנהײט פֿון מײַן חומש־אָנהײבן און שפּעטער האָט אָט דער חפֿץ געדינט דער גאַנצער שטאָט. אָרעם און רײַך פֿלעגן עס באָרגן צו ענלעכע געלעגנהײטן. צו מײַנע פּראָבעס פֿון חומש־אָנהײבן פֿלעגט קומען דער זײדע אַלײן און פֿלעגט מיר צו די פּראָבעס אָנטאָן דעם ציץ כּלי־קודש. ער האָט ליב געהאַט זיך צו שפּילן מיט גאָלד און מיט זילבער און האָט אַפֿילו זיך אַלײן נישט אײן מאָל אָנגעמאָסטן דעם חפֿץ, אָבער זײַן לאַנגע זילבערנע באָרד האָט אין גאַנצן פֿאַרשטעלט דעם חושן־ואפֿוד. און ער פֿלעגט לאַכן מיט זײַן נאַיִװ געלעכטערל, אַז ער קען נישט זען װי עס פּאַסט אים.
פֿון דאָס מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן, בוענאָס־אײַרעס ,1962
המשך קומט

Vayikro—And He Called

My mother’s father, Yosele Rosenblatt, was a simple but self-important man who, by dint of luck and hard work, went from poverty to great riches. No, actually, to being the richest man in town, yet he could barely sign his name in Polish. My father’s father, Zelik Bergner, came from a wealthy family, and was a maskl, an enlightened Jew, the son of a maskl, who knew classical German literature well and was also well-versed in traditional Jewish texts. My mother was drawn to Polish assimilation and my father to German assimilation, because half his family lived in Vienna. We children were given a very wishy-washy Jewish education. To kheyder, we—my brother and I—didn’t go.

And, according to my father’s wishes, my brother didn’t have a ceremony for starting to learn Khumesh, the Five Books of Moses. But when I turned five, my mother’s father waged an offensive on our house for me to begin studying Khumesh as was done among respectable folk. First, my grandfather conquered me with the help of angels. We were already at the stage of learning to read syllables and also elementary passages from the sider, prayer book, with a melamed, a teacher of small boys, who had a long double-pointed pitch black beard—and his name was Ayzik. With us he spoke Polish. He had an artfully carved ivory pointer and pleading with us in Polish, his voice trailed after this pointer on the page of the little prayer book with its big letters, instructing, Movzhe—So say,—Komets-alef—O, the ”O” sound with the letter Alef makes “O.” Movzhe—Pasekh-Giml—Ga, the “A” sound with the letter Giml makes Ga. 

During these tedious pointer lessons my grandfather would come in, stand behind me, and gleaming kreutzers and sometimes candy wrapped in silver paper would begin falling from above onto my little sider. There was no doubt that the coins actually came from heaven because they were all fresh and gleamed like gold. My grandfather carried out this part of his offensive on my soul with the assistance of angels who threw kreutzers from heaven—because they knew that any day now I was supposed to start studying Khumesh, and when I started studying Khumesh—my grandfather assured me—whole silver crowns would begin to rain down.

My grandfather found waging his offensive against my father and mother for me to study Khumesh, complete with a speech and a festive meal on a Saturday afternoon, as was done among respectable folk, harder. During this battle hot tears would fall from his eyes onto his silvery beard—he was already close to seventy at the time. The first to agree was my mother and she took on the offensive against my stubborn son of a maskil father—with her own tears. And so the ceremony was set for one fine Shabes afternoon.

Two other boys, a little older than me—Moyshele and Binyomen —started coming to the lessons of my teacher Ayzik Melamed. Moyshele was the Asker and Binyomen the Blesser. I couldn’t speak Yiddish and also wasn’t allowed to, although my mother and father spoke it to each other. Even my grandfather spoke to me in Polish, the melamed and my friends—of course. And now suddenly my mouth and my head were full of foreign words whose meaning I did not understand at all and full also of all the preparations which I understood even less. A big silver breastplate on chains that had a little gate with two doors in the middle, a sort of silver Holy Ark, appeared in the house. This breastplate was called a “tsits kley-koydesh,” or Khoyshen v’eyfed, breastplate and tunic of the holy priest. My grandfather bought this especially for the occasion of my starting Khumesh and later this article served boys throughout the city; rich and poor would borrow it for similar occasions. My eyfed grandfather himself would come to my rehearsals for the Khumesh-ceremony and would dress me in the priestly breastplate. He loved to play with gold and silver and more than once he tried this article on himself, but his long silver beard completely hid the breastplate and tunic. And he would laugh his naive little laugh, saying he couldn’t see how it fit him.
Tr. Sheva Zucker ©

 Vayikro — un er hot gerufn 

A

mayn mames tate, yosele rozenblat, iz geven a pshuter, ober zeyer a statetshner yid, vos iz fun dales, durkh mazl un flaysikayt, ariber tsu groys ashires, neyn take tsum grestn gevir in shtetl. oyf poylish hot er zikh koym gekent untershraybn.mayn tatns tate, zelik bergner, hot geshtamt fun a farmeglekher mishpokhe, a maskeun misnaged ben-maskel, vos hot gut gekent di daytshe klasishe literatur un nisht veynik gut lernen. un mayn mamen hot es getsoygn tsu poylisher asimilatsye un mayn tatn tsu daytsher asimilatsye, makhmes a helft fun zayn mishpokhe hot gevoynt in vin. un undz kinder hobn zey, in yidishn zinen, gegebn a zeyer nisht detsidirte dertsiung. in kheyder zenen mir — tsvey yinglekh — nisht gegangen. 

un — loyt dem viln fun mayn foter — hot men bay mayn, eyn yor eltern, bruder nisht durkhgefirt di tseremonye fun onheybn khumesh. ober, az ikh bin alt gevorn 5 yor, hot mayn zeyde fun der mames tsad ongehoybn an ofensive oyf undzer shtub, az ikh zol yo onheybn khumesh vi es firt zikh bay laytn. tsu ersht hot der zeyde mikh ayngenumen mit der hilf fun malokhem. mir hobn shoyn gelernt traf un oykh shoyn ivre mit a dardake_melamed, mit a langer tsveyshpitsiker, pekh shvartser bord — un zayn nomen iz geven ayzik. geredt hot er mit undz oyf poylish,

gehat a kuntsik geshnitstn beynernem taytl un nokh ot dem taytl oyfn bletl fun siderl mit di groyse oysyes iz keseyder nokhgegangen zayn betn zikh bay undz oyf poylish ,,movzhe” — zog shoyn. movzhe — kmts-alf — o; pasekh|-giml — ga.beshas ot di langvaylike taytl-lektsyes flegt der zeyde araynkumen, shteln zikh hinter mir tsukopns un es hobn ongehoybn faln fun oybn oyfn siderl blankendike graytsers un oft mol greyte tsukerlekh, ayngeviklt in zilber-papir. az digraytsers kumen take fun himl iz keyn sofek nisht geven, vayl zey zenen ale geven frishe un blankendike vi gold. ot dem teyl fun der ofensive oyf mayn neshomehot der zeyde durkhgefirt mit der hilf fun malokhem, vos flegn varfn graytsers fun himl — vayl zey hobn gevust, az a lyade tog darf ikh onheybn khumesh, un az ikh vel onheybn khumesh — hot der zeyde farzikhert — veln onheybn faln gantse zilberne “kronen”. 

   shverer iz dem zeydn ongekumen di ofensive oyf mayn tatn un mayn mamen,az ikh zol onheybn khumesh vi bay laytn, mit a droshe un a sude in a shabes|-nokhmitik. bay ot der ofensive flegn faln fun mayn zeydns oygn heyse trern oyf zayn zilberner bord — er iz shoyn demolt alt geven noent tsu di shivim. di ershte hot maskem geven di mame un zi hot fun ir zayt forgezetst di ofensive bay mayn
ayngeshpartn ben-|maskel|-tatn — mit ire eygene trern. un oyf eyn sheynem shabes|-nokhmitik hot men bashtimt di tseremonye. 

   tsu di lektsyes fun ayzik melamed flegn itst kumen nokh tsvey yinglekh, a bisl eltere fun mir — moyshele un Binyomen. moyshele iz geven der freger un Binyomen der bentsher. yidish redn hob ikh nisht gekent un oykh nisht getort khotsh tate-mame hobn tsvishn zikh geredt yidish. afile mayn zeyde hot mit mir geredt poylish, der melamed un di khaveyrem — avade. un itst iz plutsling mayn moyl un mayn kop gevorn ful mit fremde verter, vos ikh hob in gantsn zeyer taytsh nisht farshtanen un nokh veyniker di gantse tsugreytungen. es hot zikh in shtub bavizn a groyser zilberner brustshild oyf keytelekh, vos hot gehat in mitn a toyerl mit tsvey tirelekh, a min zilbern orun-kudshl. ot der brustshild, vos me hot im gerufn “tsits kley_koydesh”, oder khoyshn-ve’eyfed”, hot der zeyde spetsyel gekoyft tsu der gelegnhayt fun mayn khumesh|-onheybn un shpeter hot ot der Kheyfets gedint der gantser shtot. orem un raykh flegn es borgn tsu enlekhe gelegnhaytn.tsu mayne probes fun khumesh|-onheybn flegt kumen der zeyde aleyn un flegt mir tsu di probes onton dem tsits kley_koydesh. er hot lib gehat zikh tsu shpiln mit gold un mit zilber un hot afile zikh aleyn nisht eyn mol ongemostn dem Kheyfets,ober zayn lange zilberne bord hot in gantsn farshtelt dem khoyshn-ve’eyfed. un er flegt lakhn mit zayn naiv gelekhterl, az er ken nisht zen vi es past im.

Yankev Glatshteyn, Mayn getselt

40 34Then the cloud covered the tent of meeting, and the glory of the LORD filled the tabernacle. 35And Moses was not able to enter into the tent of meeting, because the cloud abode thereon, and the glory of the LORD filled the tabernacle.— 36And whenever the cloud was taken up from over the tabernacle, the children of Israel went onward, throughout all their journeys. 37But if the cloud was not taken up, then they journeyed not till the day that it was taken up. 38For the cloud of the LORD was upon the tabernacle by day, and there was fire therein by night, in the sight of all the house of Israel, throughout all their journeys.—

/40:34 און דער װאָלקן האָט אײַנגעדעקט דעם אוֹהל-מוֹעד, און די פּראַכט פֿון {dn גאָט} האָט אָנגעפֿילט דעם מִשכּן. /40:35 און משה האָט ניט געקענט אַרײַנגײן אין אוֹהל-מוֹעד, װײַל דער װאָלקן האָט אױף אים גערוט, און די פּראַכט פֿון {dn גאָט} האָט אָנגעפֿילט דעם מִישכּן. 

/40:36 און װען דער װאָלקן האָט זיך אױפֿגעהױבן פֿון מִשכּן, פֿלעגן די קינדער פֿון ישׂראל ציען אױף אַלע זײערע ציִונגען. /40:37 און אַז דער װאָלקן פֿלעגט זיך ניט אױפֿהײבן, פֿלעגן זײ ניט ציען, ביז דעם טאָג װאָס ער האָט זיך אױפֿגעהױבן. /40:38 װאָרום דער װאָלקן פֿון {dn גאָט} איז געװען אױפֿן מִשכּן בײַ טאָג, און אַ פֿײַער פֿלעגט זײַן דרינען בײַ נאַכט, פֿאַר די אױגן פֿון דעם גאַנצן הױז פֿון ישׂראל, אין אַלע זײערע ציִונגען.

For a biography of Yankev Glatshteyn, see Weeks 4, 8 and 14.

מײַן געצעלט 

נעם מיך אַרום מיט װערגנדיקער געטרײַשאַפֿט.
לשון מײַנס, װער מיר אַן אײפֿערזיכטיק װײַב,
בינד מיך צו צום געצעלט,
לאָז מיך װערן שטום־לשון פֿאַר דער װעלט,
אַפֿילו אין דער בעסטער איבערזעצונג.
זאָלן זײ מיך פֿאַרטײלן.
פֿאַרקלײן מיך ביז ניט־דערשעצונג,
מיך אַרט נישט, אַז זײ װעלן מיך נישט צײלן.

פֿאַרשװער מיך, אַ געטרײַען,
צו דיר מיט גורלדיקער באַשערטקײט,
אַז ס’זאָל מיך קײנער פֿון דײַנע אָרעמס נישט באַפֿרײַען.
אמת, איך װעל נישט זײַן אוניװערסאַל,
אָבער אַז איך װעל אַװעק,
װעל איך װערן אַ װאָלקנזײַל, 
אַ ליכטשטראַל,
איבער אונדזער קלײנעם מישכּן.
די פֿרייד פֿון ייִדישן וואָרט, ניו־יאָרק, 1961

MY TENT

Embrace me with choking devotion,
language mine, like a jealous wife;
confine me to my tent;
let the world never grasp what I meant,
even in the best translation.
Let them exclude me,
diminish me, disparage me.
I don’t care if I’m not in their number.
Summon me, irrevocably,
to your destiny.
let no one coax me from your arms.

Take my word. I don’t want to be universal.
When I take my leave
I will become a pillar of cloud,
a gleam of light
above our small sanctuary.
By permission of translator
Richard J. Fein, Selected Poems of Yankev Glatshteyn, JPS, 1987

mayn getselt

nem mikh arum mit vergndiker getrayshaft.
loshn mayns, ver mir an eyferzikhtik vayb,
bind mikh tsu tsum getselt,
loz mikh vern shtum-loshn far der velt,
afile in der bester iberzetsung.
zoln zy mikh farteyln.
farkleyn mikh biz nit-dershetsung,
mikh art nisht, az zey veln mikh nisht tseyln.

farshver mikh, a getrayen,
tsu dir mit goyrldiker bashertkeyt,
az s’zol mikh keyner fun dayne orems nisht bafrayen.
emes, ikh vel nisht zayn universal,
ober az ikh vel avek,
vel ikh vern a volknzayl,
a likhtshtral,
iber undzer kleynem mishkn.
Di freyd fun yidishn vort, Nyu-York, 1961

/35:1 און משה האָט אײַנגעזאַמלט די גאַנצע עדה פֿון די קינדער פֿון ישׂראל, און האָט צו זײ געזאָגט: דאָס זײַנען די װערטער װאָס {dn גאָט} האָט באַפֿױלן זײ צו טאָן: /35:2 זעקס טעג זאָל געטאָן װערן אַרבעט, אָבער אױפֿן זיבעטן טאָג זאָל אײַך זײַן הײליק, אַ שבת פֿון רוּונג צו {dn גאָט}; איטלעכער װאָס טוט אין אים אַן אַרבעט, זאָל געטײט װערן. /35:3 איר זאָלט ניט אָנצינדן קײן פֿײַער אין אַלע אײַערע װױנערטער אין טאָג פֿון שבת.

Dr. Beruriah Wiegand is the Woolf Corob Lector in Yiddish at the University of Oxford. She holds a BA and MA in Hebrew and Jewish Studies from Leo Baeck College, London, and a Ph.D. from University College London. Beruriah Wiegand is also a Yiddish poet, who has published two bilingual collections with the H. Leyvik-farlag in Tel Aviv: Tsi hot ir gezen mayn tsig? – Have You Seen My Goat? (2012) and Kales-breyshis – Kalat Bereshit (2018). She has published a bilingual edition of A.N. Stencl’s early verse, co-translated with Stephen Watts (Five Leaves, 2007), as well as a translation of a book of memoirs by the Grodno writer Leib Reizer (Yad Vashem, 2009). Her Yiddish translation of Ilan Stavans’s collection The Disappearance has just come out with the H.Leyvik-farlag in Tel Aviv under the title Der opgang (2021). 

ברוריה וויגאַנד איז די װוּלף-קאָראָב-לעקטאָרשע פֿון ייִדיש אינעם אָקספֿאָרדער אוניװערסיטעט. זי האָט אַ מאַגיסטער-דיפּלאָם אין העברעיִשע און ייִדישע לימודים פֿונעם לעאָ-בעק-קאָלעדזש אין לאָנדאָן און אַ דאָקטאָראַט פֿונעם אוניווערסיטעט-קאָלעדזש-לאָנדאָן. ברוריה וויגאַנד איז אויך אַ ייִדישע פּאָעטעסע, װאָס האָט פֿאַרעפֿנטלעכט צװײ צװײ-שפּראַכיקע זאַמלונגען מיטן ה.לײװיק-פֿאַרלאַג אין תּל-אבֿיבֿ : צי האָט איר געזען מײַן ציג? (2012) און כּלת–בראשית (2018). זי האָט פֿאַרעפֿנטלעכט אַ צװײ-שפּראַכיקע אויסגאַבע פֿון א.נ. שטענצלס פֿריִיִקער פּאָעזיע, איבערגעזעצט צוזאַמען מיט סטיװן װאָטס („פֿײַװ ליװס“, 2007), ווי אויך אַן איבערזעצונג פֿון אַ בוך זכרונות פֿונעם גראָדנער שרײַבער לײב רײזער (יד ושם, 2009). איר ייִדישע איבערזעצונג פֿון אילן סטאַװאַנסעס זאַמלונג דערצײלונגען איז נאָר װאָס אַרויס אינעם ה.לײװיק-פֿאַרלאַג אין תּל-אבֿיבֿ אונטערן טיטל דער אָפּגאַנג (2021).

 שבת

ס’איז די שטילקײט אפֿשר
נאָכן שטורעם,
די מידקײט
נאָך אַ װאָך פֿון יאָגענישן,
פּלאָגענישן, פּלאָנטערנישן,
די געבענטשטע רו
נאָך אַ װיכער
פֿון צעשױבערטע כװאַליעס,
אַ הױך פֿון חדווה  נאָכן תּוהו־ובֿוהו. 

ס’איז די שטילקײט אפֿשר 
פֿאַר אַ נײַעם שטורעם,
די מידקײט פֿאַר אַ נײַער װאָך פֿון יאָגענישן,
פּלאָגענישן, פּלאָנטערנישן,
די געבענטשטע רו
נאָך אַ נײַעם װיכער
פֿון צעשױבערטע כװאַליעס,
אַ הױך פֿון חדווה
פֿאַרן תּוהו־ובֿוה.

ס’איז די שטילקײט,
די מידקײט, די געבענטשטע רו,
אפֿשר
אַ הױך פֿון חדווה.

שבת.

חיקע ברוריה וויגאַנד, צי האָט איר געזען מײַן ציג? און אַנדערע לידער, תּל־אָבֿיבֿ, ה. לייוויק־פֿאַרלאַג, 2012

SHABES

Perhaps it is the calm
after the storm,
the weariness
after a weeek of rushing,
suffering, faltering
the blessed peace
after a whirlwind
of dishevelled waves,
a touch of bliss
after the primeval chaos.

Or perhaps it is the calm
before a new storm,
the weariness
before a new week of rushing,
suffering, faltering,
the blessed peace
before a new whirlwind
of dishevelled waves,
a touch of bliss
before a new primeval chaos.

It is the calm,
the weariness,
the blessed peace,
perhaps
a touch of bliss.

Shabes.

Tr. Khayke Beruriah Wiegand, Have You Seen My goat? and Other Poems, Tel Aviv, 2012

shabes

s’iz di shtilkayt efsher
nokhn shturem,
di midkayt
nokh a vokh fun yogenishn,
plogenishn, plonternishn,
di gebentshte ru
nokh a vikher
fun tseshoyberte khvalyes,
a hoykh fun khedve
nokhn toye-voye.

s’iz di shtilkayt efsher
far a nayem shturem,
di midkayt
far a nayer vokh fun yogenishn,
plogenishn, plonternishn,
di gebentshte ru
nokh a nayem vikher
fun tseshoyberte khvalyes,
a hoykh fun khedve
farn toye-voye.

s’iz di shtilkayt,
di midkayt,
di gebentshte ru,
efsher
a hoykh fun khedve.

shabes.

Avrom Sutskever, Gezegenish

35 10And let every wise-hearted man among you come, and make all that the LORD hath commanded: 11the tabernacle, its tent, and its covering, its clasps, and its boards, its bars, its pillars, and its sockets; 

36: 8 And every wise-hearted man among them that wrought the work made the tabernacle with ten curtains: of fine twined linen, and blue, and purple, and scarlet, with cherubim the work of the skilful workman made he them.

ל”ה: 10 און אַלע קלוגהאַרציקע צװישן אײַך זאָלן קומען און מאַכן אַלץ װאָס {dn גאָט} האָט באַפֿױלן: /35:11 דעם  מִישכּן, זײַן געצעלט, און זײַן צודעק, זײַנע האָקן, און זײַנע ברעטער, זײַנע ריגלען, זײַנע זײַלן, און זײַנע שװעלן;

ל”ו:8 און אַלע קלוגהאַרציקע צװישן די װאָס האָבן געטאָן די אַרבעט, האָבן געמאַכט דעם  מִישכּן אין צען פאָרהאַנגען;

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see weeks 13 and 9.

געזעגעניש

ב

דו (ווילנע) ביסט מײַן ערשטע ליבע און אַזוי וועסטו פֿאַרבלײַבן.
איך טראָג דײַן נאָמען דורך דער וועלט
ווי ס’האָט מײַן זיידע
געטראָגן דורכן מידבר־פֿלאַם דעם מישכּן אויף זײַן אַקסל.
(אָ, זיידע מײַנער, האָסט דאָך אויך געהאָפֿט צו זען אַ ברעג!)
און וווּ איך זאָל ניט וואַנדערן —
עס וועלן אַלע שטעט
פֿאַרוואַנדלען זיך אין דײַן געשטאַלט.
איך וועל זיך ניט פֿאַרוואָרצלען
אין קיין שום אַנדער ערד,
אַזוי ווי ס’קאָן זיך ניט פֿאַרוואָרצלען
די וואַסערבלום, אַראָפּגעריסן פֿון איר לאַנגן נאָפּל,
צוריק אין פּיצל באָדן אונטער דריקנדיקן וואַסער, —
און הוידעט זיך פֿאַרלוירן איבער אָפּגרונט פֿון די כוואַליעס,
און קיינער, קיינער זעט ניט אַז דער פֿאָדעם איז צעריסן — — —

ה

און אויב עס וועלן מער ניט בלײַבן אין מײַן שטאָט קיין ייִדן —
איז וועלן זייערע נשמות וווינען אין די געסלעך.
און ווער ס’וועט מיינען אַז אַ הויז איז פּוסט
און וועט אַרײַנגיין,
און אויפֿשטעלן אַ געץ, אַ טיש, און גרייטן אַ געלעגער,
און אָנטאָן אַ געפֿונען העמד,
אַ קלייד
צי אַ פֿאַטשיילע, —
וועט ער בײַ נאַכט דערהערן אַ געוויין פֿון קליינע קינדער
און ס’העמד וועט ווי אַ ריבאײַזן צעראַצן אים דאָס לײַב. 
ביז לויפֿן וועט ער — אַז דער שאָטן וועט אים ניט דעריאָגן.

ו
פֿון גאָרער וועלט עס וועלן קומען באָרוועסע מרגלים
מיט גרינע ווערבעצווײַגלעך אין זײַן גאָלד־גערויבטן היכל.
און איטלעכער וועט שעפּן פֿון דײַן האַרץ
אַ הויפֿן אַש
און מיטנעמען אַהיים
דעם לאַנגן דרימל צו באַלײַכטן.
נאָר איך, וואָס איך בין געוואַקסן אינעם שאָטן פֿון דײַן פּראַכט,
אין גאַנצן טראָג דיך ווײַטער — ווי אַ בלוטיקע מגליה.
ווילנער געטאָ, נאַראָטשער וועלדער, 1943־1944

FAREWELL
       II

You are my first love and my first love you will remain.
I bear your name through the world
As my distant grandfather bore
Through the desert flame the Mishkan mishkan on his shoulders.
(Oh, grandfather, you too hoped to see a shore!)
And anywhere I wander –
All the cities will
Transform into your image.
I will not strike roots
in any other soil,
As the water torn from its umbilical cord
Cannot strike roots again
In a scrap of soil under water’s pressure —
And swings, lost over abyss of waves,
And no one, no one sees that the cord is torn. 

V
… And if no more Jews remain in my city —
Their souls live on its alleys.
And he who thinks a house is empty
And walks in
And puts up an idol, a table, makes a bed
Puts on an abandoned shirt,
A dress,
A shawl —
At night, he will hear the crying of children,
And the shirt will become a grater, shredding his skin.
Until he runs madly out of the house
As if his conscience,
Turned into a crow,
Went back into his brain
And he will run — his own shadow will not catch up with him.

VI
From the whole world, barefoot scouts will come
With green willow-branches to our gold-stripped temple.
And everyone will dip into your hear
For a handful of ash
And take it home
To light his long slumber.

But I, who grew in the shadow of your splendor,
A carry you whole — a bloody scroll.
    Vilna Ghetto and Narocz Forests, 1943-44
Tr. Benjamin and Barbara Harshav, A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, UC Press, 1991

Gezegenish
B

du (vilne) bist mayn ershte libe un azoy vestu farblaybn.
ikh trog dayn nomen durkh der velt
vi s’hot mayn zeyde
getrogn durkhnmidbr-flam dem mishKn oyf zayn aksl.
(o, zeyde mayner, host dokh oykh gehoft tsu zen a breg!)
un vu ikh zol nit vandern —
es veln ale shtet
farvandlen zikh in dayn geshtalt.
ikh vel zikh nit farvortslen
in keyn shum ander erd,
azoy vi s’kon zikh nit farvortslen
di vaserblum, aropgerisn fun ir langn nopl,
tsurik in pitsl bodn unter drikndikn vaser, —
un hoydet zikh farloyrn iber opgrunt fun di khvalyes,
un keyner, keyner zet nit az der fodem iz tserisn — — —

HEY

un oyb es veln mer nit blaybn in mayn shtot keyn yidn —
iz veln zeyere neshomes voynen in di geslekh.
un ver s’vet meynen az a hoyz iz pust
un vet arayngeyn,
un oyfshteln a gets, a tish, un greytn a geleger,
un onton a gefunen hems,
a keyd
tsi a fatsheyle, —
vet er bay nakht derhern a geveyn fun kleyne kinder
un s’hemd vet vi a rib#ayzn tseratsn im dos layb. 
biz loyfn vet er — az der shotn vet im nit deryogn.

VOV

fun gorer velt es veln kumen borvese mrglim
mit grine verbetsvayglekh in zayn gold-geroykhtn heykhl.
un itlekher vet shepn fun dayn harts
a hoyfn ash
un mitnemen aheym
dem langn driml tsu balaykhtn.
nor ikh, vos ikh bin gevaksn inem shotn fun dayn prakht,
in gantsn trog dikh vayter — vi a blutike megile/
vilner geto, narotsher velder, 1943-1944

Sholem Ash, Der khinekh fun der seul

Actually, almost of all of chapters 35, 36 and 37 could be taken as proof texts, but these seemed particularly compelling.

35: 22 And they came, both men and women, as many as were willing-hearted, and brought nose-rings, and ear-rings, and signet-rings, and girdles, all jewels of gold; even every man that brought an offering of gold unto the LORD
36:20And he made the boards for the tabernacle of acacia-wood, standing up.
36: 35And he made the veil of blue, and purple, and scarlet, and fine twined linen; with the cherubim the work of the skilful workman made he it.
37: 17And he made the candlestick of pure gold: of beaten work made he the candlestick, even its base, and its shaft; its cups, its knops, and its flowers, were of one piece with it. 

ל”ה 22 און עס זײַנען געקומען מענער מיט װײַבער, איטלעכער װאָס זײַן האַרץ איז געװען װיליק; זײ האָבן געבראַכט נאָזרינגען, און אױרינגען, און פֿינגערלעך, און האַלדזבענדער – אַלערלײ גילדערנע זאַכן; איטלעכער אײנער װאָס האָט אױפֿגעהױבן אַן אױפֿהײבונג פֿון גאָלד צו {dn גאָט}.

ל”ו: 20 און מע האָט געמאַכט די ברעטער צום מִשכּן, פֿון שִטים-האָלץ, שטײעדיק.

ל”ו: 35 און מע האָט געמאַכט דעם פָּרוֹכֶת פֿון בלאָער װאָל, און פּורפּל, און װערמילרױט, און געדרײַטן לײַנען; קונציק אױסגעאַרבעט האָט מען אים געמאַכט, מיט כּרובֿים.

ל”ז 17 און ער האָט געמאַכט די מנוֹרה פֿון רײנעם גאָלד: געהאַמערט האָט ער געמאַכט די מנוֹרה, איר פֿוסגעשטעל, און איר שטאַם; אירע בעכערלעך – אירע קנעפּ און אירע בלומען – זײַנען געװען פֿון איר גופֿא.

For a biography of Sholem Ash in English, click here.

The following is an excerpt from Sholem Asch’s novel Kidesh-Hashem (Martyrdom) set in what was then Poland in the mid seventeenth century. Mendl the innkeeper, his wife Yokheved and their son Shloymele are the only Jews living out on the steppe in the town of Zlotshev. It is Mendl’s dream to establish a Jewish community in Zlotshev and he succeeds only to have it destroyed soon by the infamous pogroms of 1648 led by the Cossack Bogdan Chmelnitski. In this chapter, however, all is hope and optimism as Asch describes the dedication of the synagogue. 

דער חינוך פֿון דער שול
פֿון קידוש־השם
      שלום אַש 

באַלד איז באַקאַנט געװאָרן אין גאַנץ פּאָדאָליע און װאָלין, װוּ ייִדן האָבן זיך נאָר געפֿונען, אַז עס האָט זיך אױפֿגעעפֿנט אַ נײַער ייִשובֿ. זלאָטשעװ האָט געקראָגן רשות אױף אַ שול, און עס האָבן אָנגעהױבן אָנציִען ייִדן קײן זלאָטשעװ פֿון דער גאַנצער געגנט אַרום.
די ערשטע זאַך האָט מען זיך גענומען בױען די שול. די ייִדן האָבן זיך צונױפֿגעלײגט װאָס זײ האָבן געקענט. די װײַבער האָבן געבראַכט דאָס צירונג, און מע האָט אַראָפּגעבראַכט מײַסטערס פֿון נעמיראָװ און באַשטעלט בײַ זײ בױען די שול.
        די שול האָט געדאַרפֿט דינען צו צװײ צװעקן, גאָט צו דינען און צו באַשיצן זיך פֿון פֿײַנד. האָט מען די שול געבױט װי אַ פֿעסטונג, מיט אײַזערנע טירן און רינגען. נחמן דער קאָװאַל, װאָס האָט געהאַלטן די קוזניע, האָט אױסגעקאָװעט די אײַזערנע טיר פֿאַר דער שול, אַ גדר צו דעם באַלעמער, אַ גרױסע מנורה פֿאַרן עמוד, און אַ גרױסן חנוכּה־לאָמפּ. פּראָסט איז געװען זײַן אַרבעט, פּראָסטע קאָװאַלסקע אַרבעט, אָבער מיט גרױס ליבע און חשק. אַלע קונצשטיק, װאָס נחמן האָט געקענט אין זײַן קאָװאַלערײַ האָט ער אַרײַנגעקאָװעט אין דעם גדר פֿאַרן באַלעמער, אין דער מנורה און אין דעם חנוכּה־לאָמפּ. דאָס זעלבע האָט אױך געטאָן ברוך דער דרעקסלער. אונדער דער אױפֿזיכט פֿון די צװײ מײַסטערס פֿון נעמיראָװ האָט ער אױסגעשניטן פֿאַרשידענע דרײדלעך און קונצן, װאָס ער האָט נאָך געדענקט פֿון זײַנע בחורישע יאָרן אין האָלץ־שניצערײַ: פֿײגל און טױבן, הירשן און לײבן, די סימנים פֿון שבֿטים און די סימנים פֿון די חדשים . . . און יעדער באַלעבאָס, אַז ער איז געפֿאָרן אױף אַ יאָרמאַרק אין די גרױסע שטעט און געזען אַ שײנע זאַך, אַ שײן זײַדנס פֿאַר אַ פּרוכת, אַ מיזרח, אַ אליהו הנבֿיאס־שטול אָדער אַן אַנדער צירונג, האָט ער עס געקױפֿט און געבראַכט אַהײם פֿאַר דער שול. און די װײַבער זײַנען אױפֿגעזעסן אין די װינטערדיקע נעכט בײַ מענדלס װײַב יוכבֿד, אין קרעטשמע, און בײַ פֿרומע געזאַנגען האָבן זײ זײערע צירונג אַרײַנגענײט אין די פּרוכתן און די העמדלעך פֿאַר די ספֿר־תּורות.

____________________

       די שול איז פֿאַרטיק געװאָרן אױף פּסח, נאָר אָפּגעלײגט האָט מען דעם חינוך אױף ל“ג־בעומר, װאָס דאָס איז זײער אַ מזלדיקער טאָג.
   . . . איבערגעצױגן איז הײַנט געװען דער אָרון מיט דעם נײַעם יום־טובֿדיקן פּרוכת, װאָס איז געװען אױסגעהאָפֿטן מיט זילבערנע פֿעדעם אױף בלױען פֿלאָרענטינישן בראָקאַד. עס האָט די קרױן פֿון דער תּורה אַראָפּגעשײַנט פֿון פּרוכת מיט אַ צניעותדיקן שבת־גלאַנץ פֿון די כּשרע פּערל, װאָס פֿלעגן אַזױ באַחנען די װײַס־פֿרומע העלדזער פֿון די יונגע ייִדישע פֿרױען צו שבת־ליכט־בענטשן. געהײליקט זײַנען געװען די פּערל מיט יענעם צניעותדיקן רײץ פֿון די שבת־נאַכט־אָװנטן, און טיפֿע רױע רובינען־שטײנער װי רױטער װײַן האָט זיך אַרױסגעפֿינקלט פֿון די װײַנטרױבן, װעלכע זײַנען געהאַנגען אױף גרינע פֿון סאַפֿירשטײנער אױסגענײטע צװײַגן. אײַנגענײט איז געװען אין פּרוכת מיט די נעמען פֿון די פֿרומע פֿרױען און מײדלעך אױך זײערע װוּנטשן, װוּנטשן פֿון גוטע קינדער האָבן, פֿון זיסע האָפֿענונגען, פֿון שטילע, פֿרומע פֿאַרלאַנגען נאָך ליבע. אַזױ האָט דאָס פּרוכתל באַגאָסן מיט װײַבערשן חן, אײַנגעטריפֿט דורך אײדעלע פֿרױען־פֿינגער, אַראָפּגעזונגען יענעם צניעותדיקן געזאַנג, װאָס זינגט פֿון ייִדישע שטובן אַרױס אין די שבת־נאַכטן.
אין מיטן דער שול איז געשטאַנען דער באַלעמער, אױסגעשניצט אױס האַרטן ניסהאָלץ די נעמען פֿון די צװעלף שבֿטים. יעדער שבֿט האָט געהאַט זײַן דגל און זײַן קאָליר.

THE DEDICATION OF THE SYNAGOGUE
From Kiddush Hashem; An Epic of 1648

By Sholom Ash

        Promptly it became know throughout Podolya and Volhynia, wherever Jews were to be found, that a new Jewish settlement had been established. Zlochov, having obtained permission to build a synagogue, Jews from all the surrounding districts began to move into that town…
First all the Jews set to work building the synagogue. They contributed towards the common fund whatever they could, the women offering their jewels. Two Jewish master builders were brought from Nemirov and commissioned to build the synagogue…
The synagogue had to serve two purposes: as a house of prayer and as a place of defense against enemies. The syngagoue was therefore built like a fort with iron doors and bolts. Nachman the blacksmith, who ran the town smithy, fashioned the iron door for the synagogue, the railing for the central platform a large menorah for the pulpit-stand and a large Chanukkah lamp. His work was simple and rough, but performed with great love and diligence. Al the artifices of which Nachman was capable he lavished on the railing for the central platform, on the Menorah and on the Chanukkah lamp. Under the supervision of the two master builders from Nemirov he carved various figures and designs which he remembered from the days of his apprenticeship, pigeons and other birds, stags and lions, the symbols of the twelve tribes and the signs of the Zodiac… And when the head of a household went to the annual fair in one of the large cities and saw an attractive object, a fine piece of silk for an ark-curtain, a biblical scene to hang on the east wall, a fancy chair in honor of the prophet Elijah or some other ornament, he bought it and took it home for the synagogue. And the women sat up through the winter nights in the inn with Mendel’s wife and singing pious songs, sewed their jewels into the curtains for the Ark and into the covers for the scrolls of the Torah.
____________________________

       The synagogue was ready for Passover, but the dedication was postponed until Lag B’Omer, for that day is considered to be very lucky.
On this day the Ark was draped in the new festive curtain, which was embroidered with silver threads on blue Florentine brocade. The crown of the Torah shone down from the curtain with the subdued Sabbath glow of the chaste pearls which used to lend so much grace to the pure white throats of the Sabbath candles. Those pearls were hallowed with the tranquil charm of Sabbath evenings. And deep-red rubies sparkled like red wine out of the clusters of grapes which hung on green branches made of emeralds. The names of the pious women and maidens were embroidered on the curtain, as well as their prayers, prayers for virtuous children and sweet hopes and modest and chaste longings for love, Thus did the little curtain exhale a feminine charm bestowed by the delicate fingers of women, and suggesting the chaste music which is heard issuing from Jewish homes on Sabbath nights.
In the center of the synagogue stood the platform built of hard chestnut wood and carved with the names of the twelve tribes and their standards.Each tribe had its own flag and color.
Tr. Rufus Learsi, Kiddush Hashem, Philadelphia, JPS, 1926

                                     der khinekh fun der shul

      bald iz bakant gevorn in gants podolye un volin, vu yidn hobn zikh nor gefunen, az es hot zikh oyfgeefnt a nayer yishev. zlotshev hot gekrogn reshus oyf a shul, un es hobn ongehoybn ontsien yidn keyn zlotshev fun der gantser gegnt arum…
di ershte zakh hot men zikh genumen boyen di shul. di yidn hobn zikh tsunoyfgeleygt vos zey hobn gekent. di vayber hobn gebrakht dos tsirung, un me hot aropgebrakht maysters fun nemirov un bashtelt bay zey boyen di shul…
di shul hot gedarft dinen tsu tsvey tsvekn, got tsu dinen un tsu bashitsn zikh fun faynd. hot men di shul geboyt vi a festung, mit ayzerne tirn un ringen. Nakhmen der koval, vos hot gehaltn di kuznye, hot oysgekovet di ayzerne tir far der shul, a geder tsu dem balemer, a groyse menoyre farn omed, un a groysn khanike-lomp. prost iz geven zayn arbet, proste kovalske arbet, ober mit groys libe un kheyshek. ale kuntsshtik, vos Nakhmen hot gekent in zayn kovaleray hot er arayngekovet in dem geder farn balemer, in der menoyre un in dem khanike-lomp. dos zelbe hot oykh geton Borekh der dreksler. unter der oyfzikht fun di tsvey maysters fun nemirov hot er oysgeshnitn farshidene dreydlekh un kuntsn, vos er hot nokh gedenkt fun zayne bokher|ishe yorn in holts-shnitseray: feygl un toybn, hirshn un leybn, di simonem fun shvotim un di simonem fun di khadoshem… un yeder balebos bale-bos, az er iz geforn oyf a yormark in di groyse shtet un gezen a sheyne zakh, a sheyn zaydns far a poroykhes, a mizrekh, a eliyohu hanove|s-shtul oder an ander tsirung, hot er es gekoyft un gebrakht aheym far der shul. un di vayber zaynen oyfgezesn in di vinterdike nekht bay mendls vayb yokheved, in kretshme, un bay frume gezangen hobn zey zeyere tsirung arayngeneyt in di poroykhesn un di hemdlekh far di seyfer-toyres.

____________________

       di shul iz fartik gevorn oyf peysekh, nor opgeleygt hot men dem khinekh oyf l”g boymer, vos dos iz zeyer a mazl|diker tog…
ibergetsoygn iz haynt geven der orn mit dem nayem yontev|dikn poroykhes, vos iz geven oysgehoftn mit zilberne fedem oyf  bloyen florentinishn brokad. es hot di kroyn fun der toyre aropgeshaynt fun poroykhes mit a tsnies|dikn shabes-glants fun di kosher|e perl, vos flegn azoy bakheynen di vays-frume heldzer fun di yunge yidishe froyen tsu shabes-likht-bentshn. geheylikt zaynen geven di perl mit yenem tsnies|dikn reyts fun di shabes-nakht-ovntn, un tife roye rubinen-shteyner vi royter vayn hot zikh aroysgefinklt fun di vayntroybn, velkhe zaynen gehangen oyf grine fun safirshteyner oysgeneyte tsvaygn. ayngeneyt iz geven in poroykhes mit di nemen fun di frume froyen un meydlekh oykh zeyere vuntshn, vuntshn fun gute kinder hobn, fun zise hofenungen, fun shtile, frume farlangen nokh libe. azoy hot dos poroykhes|l bagosn mit vaybershn kheyn, eyngetrift durkh eydele froyen-finger, aropgezungen yenem tsnies|dikn gezang, vos zingt fun yidishe shtubn aroys in di shabes-nakhtn.
in mitn der shul iz geshtanen der balemer, oysgeshnitst oys hartn nis-holts di nemen fun di tsvelf shvotem. yeder sheyvet hot gehat zayn degl un zayn kolir.