GLATSHTEYN LEYENT: Zeyger un mame; A yingele un a zemele
Fun kinder-tsimer: Zeyger; Yingele un a zemele: Audio
Fun kinder-tsimer: Nakht zay shtil – Audio
Der mames shtolts
Undzer Kind – Audio
יעקבֿ גֿלאַטשטײן ( 1896— 1971)
איז געבױרן געוואָרן אין לובלין, פּױלן. ער שטאַמט פֿון אַ רעליגיעזער משׂכּילישער משפּחה. ער האָט געקראָגן אַ גוטע, טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג אין חדרים ביז זעכצן יאָר און האָט געענדיקט זעקס קלאַסן גימנאַזיע װי אַן עקסטערן. זײַן טאַטע, אַ ליבהאָבער פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור, האָט זיך געפֿרײט מיט זײַנע ערשטע ליטעראַרישער פּרוּװן. דעביוטירט האָט גלאַטשטײן אָבער אין 1914 מיט אַ דערצײלונג „די געפֿערלעכע פֿרױ” אין דער אַנאַרכיסטישער פֿרײַע אַרבעטער־שטימע נאָך זײַן אימיגראַציע קײן אַמעריקע אין דעם זעלבן יאָר. װי אַ סטודענט אין יורידישן פֿאַקולטעט אין ניו־יאָרקער אוניװערסיטעט האָט גלאַטשטײן זיך באַקענט ממיט די פּאָעטן נ.ב. מינקאָװ און אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס. צוזאַמען האָבן זײ געשאַפֿן אינזיך, די אינטראָספּעקטיװע ריכטונג אין דער ייִדישער פּאָעזיע. זײ האָב אָפּגעװאָרפֿן דעם געדאַנק אַז אַ ליד דאַרף זײַן עלעגאַנט און געשליפֿן און געזאָגט אַז פֿאָרעם און אינהאַלט זײַנען פֿאַרבונדן: יעדעס ליד דאַרף האָבן זײַן אײגענעם ריטעם װאָס דריקט אױס זײַן אינהאַלט. דער פּאָעט דאַרף זיך באַניצן מיט סוגעסטיע און אַסאָציאַציע במקום אַ לאָגישער אַנטװיקלונג װײַל דאָס שפּיגלט בעסער אָפּ דעם אמת. דאָס ליד „פֿון קינדער־צימער” וואָס מיר ברענגען דאָ אַ טייל דערפֿון איז אַ גוטע דוגמא דערפֿון.
במשך זײַן לאַנגער און געניאַלער קאַריערע איז גלאַטשטײן װײַט אַװעק פֿון זײַנע פֿריִערדיקע קרעדאָס און האָט עקספּערימענטירט מיט פֿאַרשײדענע פּאָעטישע פֿאָרמעס. די צװײטע װעלט־מלחמה און דער חורבן האָבן געהאַט אַ גװאַלדיקע השפּעה אױף זײַן שרײַבן און ער איז געװאָרן אײנער פֿון די גרױסע מקוננים פֿון דעם פֿאַרשניטענעם מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדישן לעבן. זײַן כּעס און זײַן צער האָט זיך אָפּגעשפּיגלט אין פֿילצאָליקע לידער װוּ ער ראַנגלט זיך מיט זיך אַלײן און מיט גאָט.
ער האָט אַרױסגעגעבן אַן ערך אַ טוץ בענד פּאָעזיע, צװישן זײ: יעקבֿ גלאַטשטײן (1921), פֿרײַע פֿערזן (1926), געדענקלידער (1943), שטראַלנדיקע ייִדן (1946), אַ ייִד פֿון לובלין (1966) און געזאַנגען פֿון רעכץ צו לינקס (1971). ער האָט אױך געשריבן צװײ אױטאָביאָגראַפֿישע ראָמאַנען, װען יאַש איז געפֿאָרן (1938) און װען יאַש איז געקומען (1940). אַ גרױסער טײל פֿון זײַן זשורנאַליסטיק, אַן ערך 600 עסײען פֿון ליטעראַטור־קריטיק און פּובליציסטיק, זײַנען אײַנגעזאַמלט אין די בענד אין תּוך גענומען (1947, 1956, 1960) און אין פּראָסט און פּשוט (1978).
די װאָס װילן הערן װי גלאַטשטײן לײענט (און ס’איז כּדאַי) װעלן הנאה האָבן פֿון מײַן קאָמפּאַקטל די גאָלדענע פּאַװע: דאָס קול פֿון דעם ייִדישן שרײַבער:
http://shevazucker.com/golden-peacock.html
פֿון קינדער־צימער
זײגער און מאַמע
אַ קליק טיקט און זי אַ
איז אַ װאַרעם און אױג
און אױג און כאַ און האַנט און האַנט
און קלײד און קליק
קליק קליק קליק.
אַ ייִנגעלע און אַ זעמעלע
אַ ייִנגעלע עסט אַ זעמל מיט פּוטער,
אַ קעצל קוקט אים אין די אױגן.
דאָס ייִנגעלע איז שלעפֿע און הונגע.
אײן אױג קלעפּט זיך.
די קאַץ האָט אַ גרױס גלעזערן אױג
און די נאַכט האָט דרײַ אָדער אפֿשר פֿיר
גלעזערנע אױגן.
און די מאַמע האָט אַן עק און לאַפּעס מיט נעגל
זי טוט אים אױס און דראַפּעט.
זי איז גוט און דראַפּעט.
דער זעמל איז פֿינצטער, װי די נאַכט,
פֿון דאַנען ביז אַהער און העט.
און די נאַכט איז אַ גלעזערנע.
אַ שװאַרץ פֿענצטער איז די נאַכט,
װאָס ליגט אױפֿן דיל און אין מאַמעס ליד.
מאָרגן װעט זײַן בעסער.
עס װעט זײַן אַ ביסל ליכטיק
און מע װעט נישט מורא האָבן צו קוקן
דורכן קעצלאױג צום דרױסן.
נאַכט, זײַ שטיל צו מיר
נאַכט, זײַ שטיל צו מיר —
שטילע נאַכט.
נאַכט, זײַ לאַנג צו מיר—
לאַנגע נאַכט.
מיט מיר אונטער דעם צודעק
זײַ שװײַג צו מיר —
שװײַגע נאַכט.
איך װעל עס דרײַ מאָל איבעראיבערן.
העכער פֿון דער מורא זינגען.
הײמלעך איז מיר דער גרױל פֿון דײַנע
קעצלדיקע אױגן אין אַלע טונקלען.
ליב איז מיר די שרעק פֿון דײַנע
מיליאַסן רױשן אין אַלע װינקלען.
די מאַמע איז אַ מערדערין.
איר אַרט נישט, װאָס אַ שאָטן
שאַרפֿט אַ מעסער און װיל מיך קױלען.
זי איז אַװעק, אין טאַטנס בעט,
און איר אַרט נישט, װאָס מאָרגן
װעט מען מיך געפֿינען אַ דערװאָרגן.
אַרט מיך נישט.
אַרט מיך נישט
אַרט מיך אױך
נישט.
דורך דער שמאָלער סטעזשקע
נאַכט, זײַ קום צו מיר.
צו מיר אין פֿענצטער.
נאַכט, זײַ קוק צו מיר.
קוקע נאַכט.
ייִדיש־טײַטשן, 1937
ייִדיש־טײַטשן, 1937
דער מאַמעס שטאָלץ
מאָריס סאַמיועלן מיט נאָנטשאַפֿט
דער באַשערטער יום־טובֿ פֿון שטאַרבן
צינדט אין דער מאַמעס אױגן
שװאַרצע פֿאַרבן.
זי װאָלט שױן אַהינגעפֿלױגן,
זי קען אַלע טרעפּ,
אָבער זי װײסט — אירע לעצטע צאַפּלען
זענען מדרגות.
זי דאַרף דורכטאַנצן אַלע שטאַפּלען,
מיט אַ ביסל שרעק און אַ סך גלױבן.
זי רײניקט זיך אַנטקעגן,
יענע אײַנגעדענקטע װעגן אױבן,
מיט קלײנעם באַשײדענעם שטאָלץ.
צװײ געטרײַע פֿליגן
ברענגען אַ זשום פֿון טײַטש־חומש־ניגון.
די פֿרומע גסיסה
איז ס’ביסל אײגנס, אָפּגעהיט,
אָפּגעשפּאָרט פֿון דער מאַמעס
פֿאַרהאָרעװעט, שװער געמיט.
זי װײסט װי אַ כּשרע ייִדענע שטאַרבט.
דער װאַנטזײגער צײלט אַרײַן
אירע אָטעמדיקע טריט,
ערגעץ אין דער מיט
פֿון אַן אײביקער אײביקײט.
די קלײנע מאַמע שטאַרקט זיך.
זי איז גרײט.
זי נעמט זיך פּלוצעם אײַלן.
הױט־און־בײן שפּאַנט מײַלן
אומגעריכט,
צו איר ליכט — דער פֿינצטערער װאַנט.
זי װײסט װי פֿײַערלעך זי װערט דאָרט אָפּגעהאַרט.
נאָך איצטער פֿאַרקלעמט מיר דאָס האַרץ,
אױב מע האָט חלילה,
אַזאַ פֿאַרגלײבטע גוטסקײט
פֿינצטער אָפּגענאַרט.
אַ ייִד פֿון לובלין, ניו־יאָרק, 1966
אונדזער קינד
אונדזער קינד, די אַלטע מאַמע,
מיט די חכמות אירע,
װאָס האָבן אונדזער טיש
פֿרײלעך געמאַכט
איז אַװעק.
מיר האָבן זיך קעגן זײ געקליגלט.
אירע חכמות האָבן אונדז
נישט אײן מאָל אױסגעלאַכט.
אונדזער קינד, די אַלטע מאַמע,
האָבן מיר צערטלעך אײַנגעװיגלט.
איר חדר איז איצטער
מצבֿהדיק אונדזער פֿרײד.
מיר טראָגן ליב דעם עול
פֿון געדענקטע,
שפּעט־קינדישע רײד.
אַ ייִד פֿון לובלין, ניו־יאָרק, 1966
FUN KINDER-TSIMER
Zeyger un Mame
A klik tikt un zi a
Iz a varem un oyg
Un oyg un kha un hant un hant
Un kleyd un klik
klik klik klik.
A Yingele un a Zemele
A yingele est a zeml mit puter,
A ketsl kukt im in di oygn.
Dos yingele iz shlefe un hunge.
Eyn oyg klept zikh.
Di kats hot a groysn glezern oyg
Un di nakht hot dray oder efsher fir
Glezerne oygn.
Un di mame hot an ek un lapes mit negl
Zi tut im oys un drapet.
Zi iz gut un drapet.
Der zeml iz fintster, vi di nakht,
Fun danen biz aher un het.
Un di nakht iz a glezerne.
A shvarts fentster iz di nakht,
Vos ligt afn dil un in mames lid.
Morgn vet zayn beser.
Es vet zayn a bisl likhtik
Un me vet nisht moyre hobn tsu kukn
Durkhn ketsloyg tsum droysn.
NAKHT, ZAY SHTIL TSU MIR
Nakht, zay shtil tsu mir –
Shtile nakht.
Nakht, zay lang tsu mir –
Lange nakht.
Mit mir unter dem tsudek
zay shvayg tsu mir –
Shvayge nakht.
Ikh vel es dray mol iberibern.
Hekher fun der moyre zingen.
Heymlekh iz mir der groyl fun dayne
Ketsldike oygn in ale tunklen.
Lib iz mir di shrek fun dayne
Milyasn royshn in ale vinklen.
Di mame iz a merderin.
Ir art nisht, vos a shotn
Sharft a meser un vil mikh koylen.
Zi iz avek, in tatns bet,
Un ir art nisht, vos morgn
Vet men mikh gefinen a dervorgn.
Art mikh nisht.
Art mikh nisht
Art mikh oykh
Nisht.
Durkh der shmoler stezhke
Nakht, zay kum tsu mir.
Tsu mir in fentster.
Nakht, zay kuk tsu mir.
Kuke nakht.
Yidish-taytshn, 1937
DER MAMES SHTOLTS
Moris Samyueln mit nontshaft
Der basherter yon-tef fun shtarbn
Tsindt in der mames oygn
Shvartse farbn.
Zi volt shoyn ahingefloygn,
Zi ken ale trep,
Ober zi veyst – ire letste tsaplen
Zenen madreyges.
Zi darf durkhtantsn ale shtaplen,
Mit a bisl shrek un a sakh gloybn.
Zi reynikt zikh antkegn,
Yene ayngedenkte vegn oybn,
Mit kleynem basheydenem shtolts.
Tsvey getraye flign
Brengen a zhum fun taytsh,khumesh-nign.
Di frume gsise
Iz s’bisl eygns, opgehit,
Opgeshport fun der mames
Farhorevet, shver gemit.
Zi veyst vi a koshere yidene shtarbt.
Der vantzeyger tseylt arayn
Ire otemdike trit,
Ergets in der mit
Fun an eybiker eybikeyt.
Di kleyne mame shtarkt zikh.
Zi iz greyt.
Zi nemt zikh plutsem ayln.
Hoyt-un-beyn shpant mayln
Umgerikht,
Tsu ir likht – der finsterer vant.
Zi veyst vi fayerlekh zi vert dort opgehart.
Nokh itster farklemt mir dos harts,
Oyb me hot kholile,
Aza fargleybte gutskayt
Finster opgenart.
A Yid fun Lublin, Nyu-York, 1966
UNDZER KIND
Undzer kind, di alte mame,
Mit di khokhmes ire,
Vos hobn undzer tish
Freylekh gemakht
Iz avek.
Mir hobn zikh kegn zey gekliglt.
Ire khokhmes hobn undz
Nisht eyn mol oysgelakht.
Undzer kind, di alte mame,
Hobn mir tsertlekh ayngeviglt.
Ir kheyder iz itster
Matseyvdik undzer freyd.
Mir trogn lib dem ol
Fun gedenkte,
Shpet-kindishe reyd.
A Yid fun Lublin, Nyu-York, 1966
Yankev Glatshteyn (1896-1971)
was born into a religious, maskilic (enlightened) family in Lublin, Poland. He received a solid traditional Jewish education and studied secular subjects with private tutors. His first literary endeavors in Poland, beginning at about age thirteen, were greeted with much joy by his father. Glatshteyn immigrated to America in 1914 and made his debut there in the same year with a story, “Di Geferlekhe Froy” (The Terrible Woman) in the anarchist paper, Fraye Arbeter -Shtime. As a student at New York University Law School he met the poets N.B. Minkov and Aron Glanz-Leyeles. Together they founded the In Zikh, introspectivist school of Yiddish poetry, in 1920 and its organ, a magazine by the same name. The In Zikhistn rejected formal elegance in favor of free verse whose rhythms were to be the expression of unique, individual experience. They believed poems should work by suggestion and association rather than by direct statement and logical development. The poem ”From the Nursery” presented here is a fine example of this.
Throughout his long and celebrated career Glatshteyn moved far from his early credos and experimented with a variety of forms. The war and the Holocaust saw him emerge as one of the great elegists of Eastern European Jewish life, reflected in countless soul-searching, God-wrestling poems.
He published many volumes of poetry, among them Yankev Glatshteyn (1921), Fraye Ferzn (Free Verse) (1926), Kredos (Credos) (1929), Gedenklider (Remembrance Poems)(1943), Shtralndike Yidn (Radiant Jews) (1946), A Yid fun Lublin (A Jew from Lublin) (1966) and Gezangen fun Rekhts tsu Links (Songs from Right to Left) (1971). He also wrote two autobiographical novels, Ven Yash iz Geforn (When Yash Went) (1938) and Ven Yash iz Gekumen (When Yash Came) (1940) (English translation: Homecoming at Twilight, 1962). His prolific journalistic writings, some six hundred essays of literary criticism and political commentary are collected in the volumes In Tokh Genumen (The Heart of the Matter) (1947); 1956; 1960) and in Prost un Poshet (Plain and Simple) (1978).
Those wishing to hear more of Glatshteyn reading his poetry may enjoy my CD, The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer: http://shevazucker.com/golden-peacock.html
FROM THE NURSERY
Clock and Mommy
A click ticks and she a
Is warm, and eye,
And eye, and ha and hand and hand
And dress and click,
Click, click, click.
Tr. Sheva Zucker
A Little Boy and a Little Roll
A little boy eats a roll and butter,
A cat looks him in the eye.
The little boy is slee –– and hung–– .
One eyes is stuck shut.
The cat has a big glass eye
And the night has three or four glass eyes,
And Mommy has a tail and claws with nails.
She undresses him and scratches.
She is good and scratches.
The roll is dark as the night
From here to there and beyond.
And the night is made of glass.
A black window is the night
Lying on the floor and in Mommy’s song.
Tomorrow will be better.
There will be a little light
And it won’t be so scary to look through
The kitten’s eye to the outside.
Tr. Sheva Zucker
See above to hear Glatshteyn himself reading these two part of the poem in Yiddish.
Night, Be Mood to Me
Night, be mood to me –
Mood night.
Night, be long to me –
Long night.
With me under the cover, be calm to me –
Calm night.
Three times I shall repeatrepeatrepear,
Louder than fear I shall sing.
Intimate is the terror
Of your catty eyes in all darknesses.
Lovely is the scare
Of your myriad noises in all corners.
My mother is a murderess,
She doesn’t care that a shadow
Sharpens his knife and will kill me.
She left, she’s in daddy’s bed,
She doesn’t care that in the morning
They’ll find me strangled,
So I don’t’ care either.
I don’t care.
I don’t’ care either.
I don’t’ care.
I don’t
Care either.
Through the narrow path,
Night, be come to me.
To me in the window.
Night, be look to me.
Look night.
Tr. by Benjamin and Barbara Harshav,
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, eds. B. and B. Harshav, University of California Press, 1986.
MOTHER’S PRIDE
The fated holy day,
her day of death,
stirs dark specks
in Mother’s eyes.
Ready to set out,
she knows the way,
but knows that her last throes
are passages.
With some fear and a store of faith,
she will glide through every stage.
She purifies herself to face
that concentrated climb,
with a touch of modest pride.
Two faithful flies
drone in women’s-Bible singsong.
The pious death-rattles
are her own – guarded and saved
by Mother from her days
of labor and a heavy heart.
She knows how a pious Jewish woman dies.
The wall clock counts
the pace of her breath
towards a private eternity,
The shrunken mother braces herself.
She is ready.
She suddenly sets out.
Facing the dark wall,
her skin and bones,
unaware,
span miles
toward her light.
She knows that she will be
received with ceremony.
Yet now I am troubled –
if, Heaven forbid,
such a friend of goodness
lies in the dark, deceived.
Tr. Richard Fein
Selected Poems of Yankev Glatshteyn, Translated, edited, and with an introduction by Richard J. Fein
OUR CHILD
Our child, our old mother,
With her bits of wisdom
That made our table
Happy
Is gone.
We tried to figure out how to respond.
More than once her wisdom made fools of us.
Our child, our old mother,
So gently we rocked her to sleep.
Her room is now
A monument to our happiness,
Lovingly we carry the burden
Of remembered,
Late-childish talk.
Tr. Sheva Zucker
I am under no illusions that my translation is good or even adequate, or even literal, for that matter. Because of the many nuances Glatshteyn packs into a word certain words like khokhmes (witticisms, facetious remarks, jokes, drolleries…) and matseyvedik (tombstone-like, monumental, something invoking permanence and/or death) just can’t be adequately translated into English (or at least, not by me). Also, forget about the briliant rhyming between his newly created verbs gekliglt and ayngeviglt. I welcome any suggestions.