Di Muze – Audio
Di Muze – Aizikovitch zingt
English follows Yiddish.
פּרץ מאַרקיש (1895 ― דעם 12טן אױגוסט, 1952)
איז געבױרן געװאָרן אין פּאָלאָנע, װאָלין. ער איז געװען אַ פּאָעט, פּראָזאַיִקער, דראַמאַטורג און עסיייִסט, װעמען מע האָט אָפֿט גערופֿן דעם “ייִדישן בײַראָן”. ער האָט געקראָגן אַ טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג אין חדר און צו צװעלף יאָר איז ער געװאָרן אַ משורר בײַ אַ חזן אין באַרדיטשעװ. צ פֿופֿצן יאָר האָט ער אָנגעהױבן שרײַבן לידער אױף רוסיש. אין דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט ער געדינט אין דער צאַרישער אַרמײ. ער האָט דעבוטירט מיט לידער אױף ייִדיש אין 1917 און אין 1918 האָט ער זיך באַזעצט אין קיִעװ און פֿון 1918 ביז 1920 האָט ער זיך באַטײליקט אין די אַנאָטלאָגיעס פֿון דער אײגנס־גרופּע װאָס האָבן צוגעזאָגט באַנײַטע ליטעראַרישע שאַפֿערישקײט אין אוקראַיִנע נאָך דער מלחמה. זײַנע לידער זײַנען אָפֿט פֿול מיט פּאַטאָס און דריקן אױס אַן אַפּאָקאַליפּטישע שטימונג. נאָך קיִעװ האָט ער געװױנט אין װאַרשע װוּ ער איז אין 1921, צוזאַמען מיט מלך ראַװיטש (זעט װאָך 32) און אורי־צבֿי גרינבערג, געװאָרן דער יאָדער פֿון דער ליטעראַרישער גרופּע “די כאַליאַסטרע” און איז געװען צװישן די רעדאַקטאָרן פֿון זײער עקספּרעסיאָניסטישן כאַליאַסטרע אַלמאַנאַך װאָס האָט כּולל געװען צײכענונגען פֿון מאַרק שאַגאַל. דאָרטן איז ער אין 1924 אױך געװען צװישן די פֿאַרלײגערס פֿון דעם זשורנאַל ליטעראַרישע בלעטער. אין 1926, נאָכן װױנען אין בערלין, פּאַריז, און לאָנדאָן און אַ נסיעה קיין פּאַלעסטינע, איז מאַרקיש צוריקגעקומען װױנען אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד איבערגעצײַגט אַז צוליב דער מלוכישער שטיץ פֿון נאַציאָנאַלע ליטעראַטורן, זײַנען דאָרטן געװען די בעסטע מעגלעכקײטן אַז די ייִדישע ליטעראַטור זאָל זיך אַנטװיקלען און צעבליִען.
אַ געװיסע צײַט האָט מאַרקיש טאַקע מצליח געװען און אין דער תּקופֿה האָט ער געשריבן זײַנען באַקאַנטע װערק, אַרײַנגערעכנט די װאָס האָבן אױסגעדריקט דעם סאָװעטישן פּאַטריִאָטיזם און זײַן טרױער לגבי דער שחיטה פֿון די ייִדן. ער האָט אָנגעשריבן סך־הכּל פֿערציק װערק אױף ייִדיש, װאָס צװאַנציק פֿון זײ האָט מען איבערגעזעצט אױף רוסיש. מע האָט אים שײן באַלױנט פֿאַר זײַן טאַלאַנט און זײַן געטרײַשאַפֿט מיטן לענין־אָרדן אין 1939 (ער איז דער אײנציקער ייִדישער שרײַבער װעמען מע האָט אַזױ מכבד געװען) און מיט דער סטאַלין־פּרעמיע אין 1946. ער איז אױך געװען אַ מיטגליד פֿונעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט. ניט געקוקט אױף די אַלע זאַכן האָט מען אים אין 1949 באַשולדיקט אין “ייִדישן נאַציאָנאַליזם” און אַרעסטירט, װי אַ טײל פֿון דער ליקװידאַציע פֿון דעם אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט און די רעשטלעך פֿון דער אָפֿיציעלער ייִדישער קולטור אין ראַטן־פֿאַרבאַנד. מע האָט אים דערשאָסן צוזאַמען מיט אַנדערע ייִדישע שרײַבערס און אינטעלעקטואַלן דעם 12טן אױגוסט 1952.
איר קענט זיך צוהערן צו דעם ליד געזונגען פֿון מאַרק אײַזיקאָװיטש (זעט אױבן) װאָס געפֿינט זיך אױף זײַן קאָמפּאַקטל אין ייִדישן װאָרט. די מוזיק איז פֿון סענדער און איז צו ערשט רעקאָרדירט געװאָרן פֿון עמיל גאָראָװעץ אױף זײַן דיסק איך בין אַ ייִד.
די מוזע
איך געדענק ניט, װאָס שפּעטער, װאָס פֿריִער,
אױף אַ כװאַליע אין חלום פֿאַרשװינד איך. ―
נאָר די מאַמע, ― זי שטײט נעבן מיר.
װי אַ מאָל. װי בײַ נאַכט. אין דער קינדהײט.
װען זי האָט ניט געװוּסט צי איך שלאָף.
װען זי האָט ניט געהערט, צי איך אָטעם ―
און איז באָרװעס אַראָפּ פֿונעם בעט און אַ לאָף,
און פֿון שרעק ניט געװוּסט ― װוּ אַ טראָט טאָן.
אױף דער כװאַליע ― איר בלאַסלעכע האַנט
מיט אַ צערטלעכן ריר מיט אַ מילדן;
אָ, איך האָב זיך איר ניגון דערמאָנט,
װאָס מיט אים זי פֿאַרװיגט אירע קינדער.
אַז איך קאָן ניט דעריאָגן איר קול
אַז אַראָפּגעלאָזט ערגעץ איר בליק איז;
נאָר זי װיגט מיך און זינגט װי אַ מאָל
און איך ― איך גײ אױס פֿון מתיקות.
ס’יאָגן װינטן זיך אָן, אָן אַ שיעור.
זײ באַפֿאַלן דאָס ליד, דאָס באַגינטע;
נאָר די מאַמע… זי שטײט נעבן מיר.
װי אַ מאָל, װי בײַ נאַכט אין דער קינדהײט. 1948
ירושה: לידער און פּאָעמעס, בוענאָס־אײַרעס, 1959
DI MUZE
Ikh gedenk nit, vos shpeter, vos frier,
Af a khvalye in kholem farshvind ikh. —
Nor di mame, — zi shteyt nebn mir.
Vi a mol. Vi by nakht. In der kindheyt.
Ven zi hot nit gevust tsi ikh shlof.
Ven zi hot nit gehert, tsi ikh otem —
Un iz borves arop funem bet un a lof,
Un fun shrek nit gevust — vu a trot ton.
Af der khvalye — ir blaslekhe hant
Mit a tsertlekhn rir mit a mildn;
O, ikh hob zikh ir nign dermont,
Vos mit im zi farvigt ire kinder.
Az ikh kon nit deryogn ir kol
Az aropgelozt ergets ir blik iz;
Nor zi vigt mikh un zingt vi a mol
Un ikh — ikh gey oys fun mesikes.
S’yogn vintn zikh on, on a shier.
Zey bafaln dos lid, dos baginte;
Nor di mame… zi shteyt lebn mir.
Vi a mol, vi bay nakht in der kindheyt.
1948
Peretz Markish (1895 – August 12, 1952)
was born in Polonnoye, Volynia, Ukraine. He was a poet, prose writer, playwright and essayist, often called the “Jewish Byron.” As a child he received a traditional Jewish kheyder education. From ages 12-15 he sang in the choir of the synagogue in Berditchev. At age 15 he started writing poetry in Russian. During World War I he served as a private in the Russian Imperial Army. In 1917 he made his debut as a Yiddish poet. In 1918, he moved to Kiev and took part in the Eygns anthologies (1918–1920), which heralded renewed Yiddish literary creativity in Ukraine after World War I. His poems were often infused with declarative pathos and an apocalyptic mood. Later, he lived in Warsaw, where in 1921, together with Meylekh Ravitsh (see Week 32) and Uri-Tsvi Greenberg, he formed the nucleus of the literary group called Di khalyastre (The Gang) and coedited their expressionist Khalyastre almanakh, which contained drawings by Mark Chagall. There he also cofounded the weekly journal Literarishe bleter in 1924. In 1926, after spending time in Berlin, Paris, and London, and visiting Palestine, Markish returned to the USSR convinced that with its state support of national literatures, it afforded the best possibilities for the flourishing of Yiddish literature.
For a time Markish prospered and during this period he produced his best-known works, including those expressing Soviet patriotism and his grief at the extermination of the Jews. In all, he wrote forty works in Yiddish, twenty of which were translated into Russian. He was amply rewarded for his talent and loyalty; the Order of Lenin was conferred on him in 1939, (he was the only Yiddish writer ever to be so honored) and then the Stalin Prize in 1946. Markish was also a member of the Jewish Anti-Fascist Committee. All these things notwithstanding he was accused of being a “Jewish nationalist”, was arrested in 1949, as part of the liquidation campaign undertaken against the Jewish Anti-Fascist Committee and against the remnants of official Jewish cultural activity in the Soviet Union. He was shot, along with a number of other prominent Yiddish writers, during the Night of the Murdered Poets, August 12, 1952.
You may hear the poem sung by Mark Aizikovitch (see above), as recorded on his CD In Jiddishchn Wort, Raumer Records. Music is by Sender and was first recorded by Emil Gorovets on his LP, Ikh bin a Yid/I Am A Jew: Songs of the Martyred Yiddish Poets of Soviet Russia, 1977.
The Muse
I remember not, before or after,
I fade on the sharp crest of a wave –
But my mother, – is standing beside me,
AS was her way. At night. In my childhood.
When she knew not if I were askeep,
When she listened to hear, if I breathed –
She would come to me barefoot – and running,
And from fear – her steps were unsteady.
On that wave – her pale slender hand
With its touch so tender and mild;
Oh, I remember the song’s melody
When she sang her children to sleep.
When I cannot recapture her voice,
When her gaze is cast down somewhere else,
Still she rocks me and sings as before
And I – I am swooning with bliss.
Endlessly, winds are pursuing,
Her own song of dawn they assail
But my mother. . . she stands there beside me.
As was her way, at night, in my childhood.
1948
Tr. by Mary Schulman
Peretz Markish: Inheritance (Yerushe), tr. by Mary Schulman, 2007