Dos land un ir fulkayt – Audio
English follows Yiddish and Transliteration.
יצחק גנוז (1927 — )
איז געבױרן געװאָרן יצחק גאַנוזאָװיטש אין לידע (דעמאָלט פּױלן, הײַנט בעלאַרוס). ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּרבות—שול תּרבות־שול(העברעיִש און ציוניסטיש געשטימט). דער טאַטע איז אַרעסטירט געװאָרן פֿון ען־קאַ־ווע־דע און איז פֿאַרשװוּנדן אױף אײביק. די מאַמע און די דרײַ קינדער (יצחק בתוכם) האָט מען פֿאַרשיקט קיין סיביר. דאָרטן האָבן זײ געאַרבעט בײַ צװאַנגאַרבעט און האָבן געהאַקט בײמער און געלייגט באַנרעלסן. נאָך דער צװײטער װעלט־מלחמה איז די משפּחה אַריבער קײן פּױלן װוּ גנוז האָט אָרגאַניזירט און אָנגעפֿירט מיט אַ גרופּע קינדער און צענערלינגען װאָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן. מיט זײ איז ער געפֿאָרן קײן ישׂראל אױף דער שיף עקסאָדוס. םע האָט אים, די גרופּע, און די מאַמע זײַנע מיט דעם ברודער און דער שװעסטער צוריקגעשיקט קײן דײַטשלאַנד. אין 1948 האָט ער טאַקע עולה געװען מיט אַ גרופּע פֿון גחל (מגויסי חוץ לארץ ־ עולים װאָס קומען צו דינען אין אַרמײ) אױף דער שיף טעטי און האָט געקעמפֿט אין דער באַפֿרײַונג־מלחמה.
גנװז האָט זיך געלערנט די העברעיִשע ליטעראַטור און די ייִדישע געשיכטע אין בר־אילן־אוניװערסיטעט און לערנט דאָרטן און אין לעװינסקי־קאָלעדזש. ער איז אַ מיטליד פֿון דעם פֿאַראײן פֿון העברעיִשע שרײַבערס װי אױך פֿון דעם װעלטפֿאַראײן פֿון ייִדישע װיסנשאַפֿטן. זינט 1954 האָט ער אַרױסגעגעבן ראָמאַנען, דערצײלונגען, פּאָעזיע, פֿאָלקלאָר־שטודיעס, און קריטישע אַרטיקלען אין פֿאַרשײדענע זשורנאַלן, צום רבֿ אױף עבֿריתּ.. ער האָט אױך רעדאַקטירט עטלעכע יזכּור־ביכער און פֿאָלקלאָר־אױסגאַבעס. ער האָט געװוּנען דעם עמינח־פּרעמיע פֿאַר פּאָעזיע אין 2005.
דאָס לאַנד און איר פֿולקײט
איז נאָך עמעצער דאָ װאָס געדענקט מײַן מאַמען,
אָדער ס’איז שױן ניטאָ װער עס געדענקט זי,
און זאָל זאָגן װעגן מינוטן פֿאַרפֿרױרענע אין צײַט,
זײ זײַנען געװען און פֿאַרשװוּנדן אין דער װײַט.
אױף די זאַמדן פֿון תּל־אָבֿיבֿ איז זי אַרױף פֿון דעם ים
אַ מידע, שטאָלצע, אומעטיק פֿאַרפֿאָלגטע,
אַ פּרעכטיקע שײַן, אַ כאַװליע־גערױש,
אַ גרױסע זון פֿרײַנדלעך לאַשטשעט זי.
די פֿאַטשײלע װיקלט אַרום אירע פּלײצעס,
דעם בליץ פֿון איר בליק אין אױגן פֿאַרװײנטע,
אַ טאָרבע אַ קלײנע גרױ װי אַ זאַק,
און זי, מיט ברײטע אָרעמס צעשפּרײטע.
אין עק פֿון די גאָלדענע זאַמדן, בן־יהודה די גאַס,
װיטרינעס צעשטעלטע, ברױט, בגדים און נאָך.
פֿאַרכאַפּט דעם אָטעם, אַ פּאַטש מיט די הענט, ―
“זעט נאָר, דאָס אַלץ עקסיסטירט דאָך”.
זעט נאָר, קינדערלעך, אותיות פֿון חומש בײַנאַנד,
אין העלן מיטן טאָג, אױף שילד און װאַנט,
איר זאָלט װיסן, טײַערע, שאַצן דאָס אַלץ,
װײַל דאָ איז אונדזער אײנציקער פּלאַץ.
אַ מילדער ים, קאַלטקײט בײַ די פּאָלעס פֿון קלײד,
די פֿאַטשײלע פֿלאַטערט אין װינט.
“זײ װעלן קומען אַלע, אַלע װעלן דאָ קומען,
באָבע, זײדע, טאַטע, מאַמע מיט גאַנצער הױזגעזינד
כ’האָב מיטגעבראַכט מיט זיך דורות אָבֿות
אױף אונדזער פֿאָטערס נחלה צו רוען!”
זי האָט אױפֿגעהױבן די האַנט מיט ציטער, באַגער
צו אַ גרופּע ייִנגלעך, “גחל”* פֿון “טעטי” די שיף,
װאָס האָט אָפּגעשװוּמען מיט זײ, ביז אַהער,
און געשעפּטשעט מיט װײטיק אַ ברכה.
זײ קריכן אױף אַ לאַסטױטאָ װאָס קומט פֿון ברעג
אױף איר דרײַ העברעיִשע אותיות געשריבן
װי פֿון קידוש־לבֿנה פֿאַרבליבן:
צבֿא.
איר פּנים װי קאַלך. טרערן בלוט אױף די באַקן.
געלױבט צו גאָט, מײַנע קינדער, מיר זײַנען שױן דאָ.
אַראָפּגעפֿאַלן איז איר טאָרבע אױפֿן זאַמד און װאַסער
אַ צעריסענע, אַ נאַסע.
אונדזער צוריקקער פֿון מרחקים װײַטע,
געקומען צו אַ ברעג,
װײטיק און ציטער, װיסטע יאָרן און טעג
הױכע כװאַליעס זיך װיקלען אין זאַמד,
און הימלען בלױע, אין קאַיאָר פֿון לאַנד.
איר בליקס צו דעם לאַנד, איר פּנים מיד,
מיט די עקן פֿון קאָפּטיכל געװישטע,
איר פֿוס פֿלאַך באָרװעס און שײן איז דאָס בילד
װאָס אַנטפּלעקט זיך מיט טרערן געמישטע.
פֿרײד און שׂימחה אין װײטיק געמישט,
פֿײַכטקײט שפּרודלט פֿון אױגן פֿאַרװײנטע.
“דאָ איז אונדזער הײם” אַ הױפֿן זאַמד באַהאַלט.
“קינדערלעך מײַנע, לחיים, לחיים”
אַװעק טרױער און זיפֿץ בײַם צוריקקער קײן ירושלים.
גנוז, נכח הארץ ומלואה, ישׂראל 2009
*גחל = מגויסי חול – יונגע־לײַט פֿון אויסלאַנד וואָס האָבן עולה געווען און וועלן דינען אין אַרמיי.
DOS LAND UN IR FULKAYT
Iz nokh emetser do vos gedenkt mayn mamen,
Oder s’iz shoyn nito ver es gedenkt zi,
Un zol zogn vegn minutn farfroyrene in tsayt,
Zey zaynen geven un farshvundn in der vayt.
Oyf di zamdn fun Wl-Oviv iz zi aroyf fun dem yam
A mide, shtoltse, umetik farfolgte,
A prekhtike shayn, a khavlye-geroysh,
A groyse zun frayndlekh lashtshet zi.
Di fatsheyle viklt arum ire pleytses,
Dem blits fun ir blik in oygn farveynte,
A torbe a kleyne groy vi a zak,
Un zi, mit breyte orems tseshpreyte.
In ek fun di goldene zamdn, Ben-yehude di gas,
Vitrines tseshtelte, broyt, bgodem un nokh.
Farkhapt dem otem, a patsh mit di hent, —
“Zet nor, dos alts eksistirt dokh.”
Zet nor, kinderlekh, oysyes fun khumesh baynand,
In heln mitn tog, af shild un vant,
Ir zolt visn, tayere, shatsn dos alts,
Vayl do iz undzer eyntsiker plats.
A milder yam, kaltkeyt bay di poles fun kleyd,
Di fatsheyle flatert in vint.
“Zey veln kumen ale, ale veln do kumen,
Bobe, zeyde, tate, mame mit gantser hoyzgezind
Kh’hob mitgebrakht mit zikh doyres oves
Oyf undzer foters nakhle tsu ruen!”
Zi hot ufgehoybn di hant mit tsiter, bager
Tsu a grupe yinglekh, “Gakhal”* fun “teti” di shif,
Vos hot opgeshvumen mit zey, biz aher,
Un gesheptshet mit veytik a brokhe.
Zey krikhn af a lastoyto vos kumt fun breg
Af ir dray hebreishe oysyes geshribn
vi fun kidesh-levone farblibn:
Tsava.
Ir ponem vi kalkh. Trern blut af di bakn.
Geloybt tsu got, mayne kinder, mir zaynen shoyn do.
Aropgefaln iz ir torbe afn zamd un vaser
A tserisene, a nase.
Undzer tsurikker fun merkhokim vayte,
Gekumen tsu a breg,
Veytik un tsiter, viste yorn un teg
Hoykhe khvalyes zikh viklen in zamd,
Un himlen bloye, in kayor fun land.
Ir blik tsu dem land, ir ponem mid,
Mit di ekn fun koptikhl gevishte,
ir fus flakh borves un sheyn iz dos bild
Vos antplekt zikh mit trern gemishte.
Freyd un simkhe in veytik gemisht,
Faykhtkayt shprudlt fun oygn farveynte.
“Do iz undzer heym” a hoyfn zamd bahalt.
“Kinderlekh mayne, lekhayem, lekhayem”
Avek troyer un zifts baym tsurikker keynYerusholayim.
Yitskhok Ganuz (1927 – )
was born Yitskhok Ganuzovitsh in the city of Lida (then in Poland, today in Byelarus). He studied in a Tarbut (Hebrew and Zionist-oriented) school. His father was arrested by the NKVD for Zionist activity and disappeared forever. His mother and three children were sent to Siberia. There they worked in forced labor cutting down trees and building railroads. After WWII the family went to Poland where Ganuz organized and led a group of children and teenage survivors of the Holocaust, and with them he continued on to Israel on the ship Exodus. He was sent back to Germany together with the youth group as well as with his mother, sister and brother. He immigrated successfully to Israel in 1948 with the foreign enlistment volunteer youth group “GAHAL” on the Teti ship and fought in the War of Liberation.
Ganoz was a student of Hebrew literature and Jewish history at Bar-Ilan University, a member of the Hebrew Writers Association, World Association for Judaism Sciences, a teacher of Yiddish language and literature at Bar-Ilan University and Lewinsky College.
Since 1954 he has published novels, stories, poetry, folklore studies, and critical articles in various journals, mainly in Hebrew.He has also edited a number of Yisker-books (memorial books of destroyed cities or towns) and folklore publications. He is the winner of the Aminoach Award for Poetry, 2005.
The Land and Its Fullness
Is there anyone here who still remembers my mother,
Or does no one remember her now,
Can anyone recount moments frozen in time,
That once were, and disappeared far far away.
On the sands of Tel-Aviv she came up from the sea
Tired and proud, by persecution grieved,
A beautiful shine, the soft rush of the waves,
Caressed by a great friendly sun.
Her kerchief wrapped around her shoulders,
The flash of her glance in tear-filled eyes,
A little bag, gray like a sack,
And she, with her arms outspread.
At the edge of the golden sands, on Ben-Yehuda Street,
Show windows laid out, bread, clothing and more.
Breathless, she claps her hands, –
– ”Just look, this all really does exist.”
Just look, children, letters of the bible side by side,
With letters on signs and on walls, in broad daylight,
You must know, my dears, how to value all of this,
Because this is our only place.
A calm sea, coldness lapping at the hem of her dress,
Her kerchief flutters in the wind.
“They will all come, all of them will come here,
Grandma, grandpa, father, mother and the whole household
I have brought with me generations of ancestors
To rest on the land of our fathers!”
She lifted her hand trembling, with feeling,
To a group of boys, “Gakhal,”* from the ship Teti
Which had brought them all the way here,
And with pained voice she whispered a blessing.
They climb onto the truck that comes from the coast,
On it, some letters
Large like the words of a prayer to be seen by moonlight:
Army.
Her face white as chalk. Tears of blood flow down her cheeks.
Praise God, my children, we have arrived.
Down fell her sack on the sand and the water,
Torn and wet.
We have come back from far far away,
We’ve come to a shore,
Pain and quiver, desolate years and days
High waves wrap themselves in the sand,
And blue skies, in the dawn of the land.
Her gaze to the land, her face weary,
Wiped with the tips of her headscarf.
She stands barefoot and firm, and beautiful is the picture
That reveals itself mixed with tears.
Happiness and joy mixed with pain,
Dampness wells up in tearful eyes.
“Here is our home, keep a heap of sand safely hidden.
My dear children, l’chaim, to life.”
Gone are grief and remorse on the return to Jerusalem.
Tr. Sheva Zucker
*Draftees from outside the country