THIS WEEK
Alexander Shpiglblat, דער מאַמעס הענט, My Mother’s Hands
Yankev Shternberg, אָװנט אין די בערג, Evening in the Mountains
Avrom Sutzkever, אין מידבר סיני, In the Sinai Desert (Poem 8)
Kadye Molodowsky, אל חנון, Merciful God
Folksong, קײן קאָצק פֿאָרט מען נישט, Kotsk

Aleksander Shpiglblat, Der mames hent

31 12And the LORD spoke unto Moses, saying: 13‘Speak thou also unto the children of Israel, saying: Verily ye shall keep My sabbaths, for it is a sign between Me and you throughout your generations, that ye may know that I am the LORD who sanctify you. 14Ye shall keep the sabbath therefore, for it is holy unto you; every one that profaneth it shall surely be put to death; for whosoever doeth any work therein, that soul shall be cut off from among his people. 15Six days shall work be done; but on the seventh day is a sabbath of solemn rest, holy to the LORD; whosoever doeth any work in the sabbath day, he shall surely be put to death. 16Wherefore the children of Israel shall keep the sabbath, to observe the sabbath throughout their generations, for a perpetual covenant. 17It is a sign between Me and the children of Israel for ever; for in six days the LORD made heaven and earth, and on the seventh day He ceased from work and rested.’

לא: 12 און {dn גאָט} האָט געזאָגט צו משהן, אַזױ צו זאָגן: /31:13 דו רעד אױך צו די קינדער פֿון ישׂראל, אַזױ צו זאָגן: איר זאָלט נאָר אָפּהיטן מײַנע שבתים, װאָרום אַ צײכן איז דאָס צװישן מיר און צװישן אײַך אױף אײַערע דוֹר-דוֹרות, כּדי איר זאָלט װיסן, אַז איך {dn יהוה} הײליק אײַך. /31:14 און איר זאָלט היטן שבת, װאָרום ער איז הײליק פֿאַר אײַך; דער װאָס פֿאַרשװעכט אים, זאָל טײטן געטײט װערן; װאָרום איטלעכער װאָס טוט אין אים אַן אַרבעט, יענע זעל זאָל פֿאַרשניטן װערן פֿון צװישן איר פֿאָלק. /31:15 זעקס טעג זאָל געטאָן װערן אַרבעט, אָבער אױפֿן זיבעטן טאָג זאָל זײַן אַ שבת פֿון רוּונג, הײליק צו {dn גאָט}; איטלעכער װאָס טוט אַן אַרבעט אין טאָג פֿון שבת, זאָל טײטן געטײט װערן. /31:16 און די קינדער פֿון ישׂראל זאָלן היטן שבת, צו האַלטן שבת אױף זײערע דוֹר-דוֹרות; אַן אײביקער בונד. /31:17 צװישן מיר און צװישן די קינדער פֿון ישׂראל איז דאָס אַ צײכן אױף אײביק, אַז זעקס טעג האָט {dn גאָט} געמאַכט דעם הימל און די ערד, און אױפֿן זיבעטן טאָג האָט ער אױפֿגעהערט און גערוט.

For a biography of Alexander Shpiglblat in English and Yiddish see Week 1.

דער מאַמעס הענט

װען דער װאָכעדיקער אומעט
מיניעט אין נאָװעמבער־גרױ,
רופֿט אַרױס מײַן בענקשאַפֿט
פֿרײַטיק־צו־נאַכטסן װײַטע,
װען די מאַמע פֿלעג אַ פֿאָרכטיקע
אָנצינדן די שבת־ליכט.י

ניט אַזױ די ליכט, למען־האמת,
רופֿט אַרױס מײַן בענקשאַפֿט,
װי דער מאַמעס בענטשנדיקע הענט,
װאָס האָבן פֿרום געצױבערט
און געפֿלאַטערט איבער זײ,
איבער די פֿלעמלעך
געשפּיגלט אין גלאַנץ
פֿון לײַכטער, זילבערנע.

דערגײט צו מיר אַצינד
דער הייליקער געפֿלאַטער
פֿון דער מאַמעס הענט,
און טוט אַ בלענד
אין מײַן װאָכעדיקן אומעט
פֿון נאָװעמבער־גרױ.
אױפֿן שװעל, זומער־האַרבסט 2012, נומ’ 348־349

MY MOTHER’S HANDS

When the workaday sorrow
Glistens in the November-grey
My longing summons forth
Far-off Sabbath eves
When my mother, full of awe,
Would light the Sabbath candles.

It is not so much the candles, truth to tell,
That summon forth my longing,
As my mother’s blessing hands,
That quietly worked magic
And fluttered over them,
Over the tiny flames
Reflected in the gleam
Of silver candlesticks.

Now the holy flutter
Of my mother’s hands
Finds it way to me,
And sends a dazzle of light
Into my week-a-day sorrow
of November grey.
Tr. Sheva Zucker

DER MAMES HENT

Ven der vokhediker umet
Minyet in November-groy,
Ruft aroys mayn benkshaft
Fraytik-tsu-nakhtsn vayte,
Ven di mame fleg a forkhtike
Ontsindn di Shabes-likht.

Nit azoy di likht, leman-hoemes,
Ruft aroys mayn benkshaft,
Vi der mames bentshndike hent,
Vos hobn frum getsoybert
Un geflatert iber zey,
Iber di flemlekh
Geshpiglt in glants
Fun laykhter, zilberne.

Dergeyt tsu mir atsind
Der heyliker geflater
Fun der mames hent,
Un tut a blend
In mayn vokhedikn umet
fun November-groy.
        Afn Shvel, Harbst-Zumer, 2010, num’ 348-349

Yankev Shternberg, Ovnt in di berg

32 15And he said unto Him: ‘If Thy presence go not with me, carry us not up hence. 16For wherein now shall it be known that I have found grace in Thy sight, I and Thy people? is it not in that Thou goest with us, so that we are distinguished, I and Thy people, from all the people that are upon the face of the earth?’

32 17And when Joshua heard the noise of the people as they shouted, he said unto Moses: ‘There is a noise of war in the camp.’ 18And he said: ‘It is not the voice of them that shout for mastery, neither is it the voice of them that cry for being overcome, but the noise of them that sing do I hear.’ 19 And it came to pass, as soon as he came nigh unto the camp, that he saw the calf and the dancing; and Moses’ anger waxed hot, and he cast the tables out of his hands, and broke them beneath the mount. 

ל”ב 15  און משה האָט זיך אומגעקערט, און האָט אַראָפּגענידערט פֿון באַרג, מיט די צװײ לוחות פֿון געזעץ אין זײַן האַנט, לוחות באַשריבן פֿון זײערע בײדע זײַטן; פֿון דער זײַט און פֿון יענער זײַט זײַנען זײ געװען באַשריבן. /32:16 און די לוחות זײַנען געװען די אַרבעט פֿון {dn גאָט}, און דער כּתב איז געװען דער כּתב פֿון {dn גאָט}, אױסגעקריצט אױף די לוחות.

ל”ב: 17 און יהוֹשועַ האָט געהערט דעם קָול פֿון דעם פֿאָלק אין זײַן שאַלן, און ער האָט געזאָגט צו משהן: אַ קָול פֿון מלחמה איז אין לאַגער. /32:18 האָט ער געזאָגט: עס איז ניט אַ קָול פֿון געשרײ פֿון גבורה, און ניט אַ קָול פֿון געשרײ פֿון שװאַכקײט; אַ קָול פֿון זינגען הער איך. /32:19 און עס איז געװען, װי ער האָט גענענט צום לאַגער, און האָט געזען דאָס קאַלב און די טענץ, אַזױ האָט געגרימט דער צאָרן פֿון משהן, און ער האָט אַ װאָרף געטאָן פֿון זײַנע הענט די לוחות, און האָט זײ צעבראָכן אונטערן באַרג. 

For a biography of Yankev Shternberg in English, click here.

אָװנט אין די בערג 

די בערג מיט באַרג זיך שטאָפּן און זיך מערן . . .
עס פֿליט אַראָפּ אױף זײַנע ביסיק־פֿיס אַ שטערן
און פּיקט מיט שנאָבעלע אין זײער נאַקן.  

געענדיקט — איז אַן אַנדערער געקומען האַקן
און אױך געפּיקט, אױך אות נאָך אות געקליבן
די משה־שריפֿט װאָס איז געשריבן

אױף אַלע בערג—  גאָטס נישט צעבראָכענע לוחות . . .
יעקבֿ שטערנבערג, ליד און באַלאַדע אױף די קאַרפּאַטן, פּאַריז 1968

EVENING IN THE MOUNTAINS

The mountains are crammed together with mountains and multiply . . .
On their biting feet a star falls down

And pecks with his beak on the nape of its neck.
Done — so someone else came to chop
And also peck, also gathered letter after the letter
The Moses script that is written

On all the mountains — God’s unbroken tablets. . .
Yankev Shternberg

Literal translation, Sheva Zucker

ovnt in di berg

di berg mit barg zikh shtopn un zikh mern . . .
es flit arop oyf zayne bisik-fis a shtern
un pikt mit shnobele in zeyer nakn.

geendikt — iz an anderer gekumen hakn
un oykh gepikt, oykh os nokh os geklibn
di Moyshe-shrift vos iz geshribn

oyf ale berg — gots nisht tsebrokhene lukhes . . .
Yankev shternberg, lid un balade oyf di karpatn, Pariz 1964

Avrom Sutskever, In midber Sinay, khes

22And it shall come to pass, while My glory passeth by, that I will put thee in a cleft of the rock, and will cover thee with My hand until I have passed by. 23And I will take away My hand, and thou shalt see My back; but My face shall not be seen.’

ל”ג 22 און עס װעט זײַן, װען מײַן פּראַכט גײט פֿאַרבײַ, װעל איך דיך אַרײַנטאָן אין אַ שפּאַלט פֿון דעם פֿעלז, און איך װעל אַרױפֿדעקן מײַן האַנט אױף דיר, ביז איך װעל פֿאַרבײַגײן. /33:23 און אַז איך װעל אָפּטאָן מײַן האַנט, װעסטו זען מײַן רוקן; אָבער מײַן פּנים קען ניט געזען װערן.

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see weeks 13 and 9.

אין מידבר סיני
ח

דער באַרג! דער באַרג! די שטילקײט בליט מיט בשׂמים
פֿון אַלע דורות. דימענטענע רײנקײט.
דער באַרג! דער באַרג! די זון גיט אַ באַשטראָם אים.
צעשמאָלצן װערט איר שליטה אין זײַן שײנקײט.
און איבער אים צװײ שטראַלנדיקע לײטערס —
און טריט, װאָס בלױז מען פֿילט זײ אױף די שטאַפּלען.
אַ קלאַנג… עס בלאָזן קופּערנע טרומײטערס.
אַ קלאַנג… און סנהען װערן די שװאַרצאַפּלען.
אַ פֿראָסטיק זילבער שלאָגט פֿון זײַנע שפּאַלטן.
און אױף מײַן רוקנבײן לױפֿט דורך אַ ציטער,
װי דאָס װאָלט מיך זײַן גײַסט, אין פֿעלדז באַהאַלטן,
באַרירט מיט דער הסכּמה פֿון געביטער.

IN THE SINAI DESERT (POEM 8)

The mountain! The mountain! Its silence blooms with the fragrance
Of all the generations, pure as a diamond.
The mountain! The mountain! The sun caresses it,
But the sun’s rays melt in the beauty of the mountain.
Above the mountain the rays rise in two ladders —
And footsteps that can barely be felt on the rungs,
A sound . . . Coppers are blaring.
A sound . . . And the pupils of the eyes become thornbushes.
A frosty silver pounds out of its cracks,
A shiver runs up and down my spine,
As if the spirit hidden in the boulders
Had moved me to accept the commandments.
     In midber Sinay = In the Sinai Desert: a poem / by Abraham Sutzkever; translated from the Yiddish by David Hirsch and Roslyn Hirsch.

IN MIDBER SINAY
KH

der barg! der barg! di shtilkayt blit mit besomem
fun ale doyres.dimentene reynkayt.
der barg! der barg! di zun git a bashtrom im.
tseshmoltsn vert ir shlite in zayn sheynkayt.
un iber im tsvey shtralndike leyters –
un trit, vos bloyz men filt zey oyf di shtaplen.
a klang… es blozn kuperne trumeyters.
a klang… un sne-en vern di shvartsaplen.
a frostik zilber shlogt fun zayne shpaltn.
un oyf mayn ruknbeyn loyft durkh a tsiter,
vi dos volt mikh zayn gayst, in feldz bahaltn,
barirt mit der haskome fun gebiter.

Kadye Molodowsky recites “Eyl Khanon,” from The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer by Sheva Zucker.

34: 5And the LORD descended in the cloud, and stood with him there, and proclaimed the name of the LORD. 6And the LORD passed by before him, and proclaimed: ‘The LORD, the LORD, God, merciful and gracious, long-suffering, and abundant in goodness and truth; 7keeping mercy unto the thousandth generation, forgiving iniquity and transgression and sin; and that will by no means clear the guilty; visiting the iniquity of the fathers upon the children, and upon the children’s children, unto the third and unto the fourth generation.’

ל”ד: 5 און {dn יהוה} האָט אַראָפּגענידערט אין דעם װאָלקן; און ער האָט זיך געשטעלט מיט אים דאָרטן; און ער האָט גערופֿן דעם נאָמען {dn יהוה}. /34:6 און {dn יהוה} איז פֿאַרבײַגעגאַנגען פֿאַר זײַן פּנים, און האָט אױסגערופֿן: {dn יהוה}, {dn יהוה} איז אַ דערבאַרימדיקער און לײַטזעליקער {dn גאָט}, אײַנגעהאַלטן אין צאָרן, און רײַך אין גענאָד און טרײַשאַפֿט; /34:7 ער האַלט גענאָד ביזן טױזנטסטן גליד, ער פֿאַרטראָגט זינד און פֿאַרברעכן און חטאים, נאָר שענקען שענקט ער ניט; ער רעכנט זיך פֿאַר די זינד פֿון די פֿאָטערס, מיט די קינדער, און מיט די קינדסקינדער, מיטן דריטן און מיטן פֿירטן דָור.  

אל חנון

אל חנון,
קלײַב אויס אַן אַנדער פֿאָלק,
דערווייל.
מיר זײַנען מיד פֿון שטאַרבן און געשטאָרבן,
מיר האָבן ניט קיין תּפֿילות מער,
קלײַב אויס אַן אַנדער פֿאָלק,
דערווייל,
מיר האָבן ניט קיין בלוט מער
אויף צו זײַן אַ קרבן.
אַ מידבר איז געוואָרן אונדזער שטוב.
די ערד איז קאַרג פֿאַר אונדז אויף קבֿרים
נישטאָ קיין קינות מער פֿאַר אונדז,
נישטאָ קיין קלאָגליד
אין די אַלטע ספֿרים.

אל חנון,
הייליק אַן אַנדער לאַנד,
אַן אַנדער באַרג.
מיר האָבן אַלע פֿעלדער שוין און יעדן שטיין
מיט אַש, מיט הייליקן באַשאָטן.
מיט זקנים,
און מיט יונגע,
און מיט עופֿעלעך באַצאָלט
פֿאַר יעדן אות פֿון דײַנע צען געבאָטן.

אל חנון,
הייב אויף דײַן פֿײַערדיקע ברעם,
און זע די פֿעלקער פֿון דער וועלט —
גיב זיי די נבֿואות און די יום-נוראָים.
אין יעדן לשון פּרעפּלט מען דײַן וואָרט —
לערן די מעשׂים זיי, די וועגן פֿון נסיון.

אל חנון,
גיב פּראָסטע בגדים אונדז,
פֿון פּאַסטעכער פֿאַר שאָף,
פֿון שמידן בײַ דעם האַמער,
פֿון וועשוואַשער, פֿון פֿעלשינדער,
און נאָך מער געמיינעס.
און נאָך איין חסד טו צו אונדז:
אל חנון,
נעם צו פֿון אונדז די שכינה פֿון גאונות.

1945     

MERCIFUL GOD

Merciful God,
Choose another people,
Elect another.
We are tired of death and dying,
We have no more prayers.
Choose another people,
Elect another.
We have no more blood
To be a sacrifice.
Our house has become a desert.
The earth is insufficient for our graves,
No more laments for us,
No more dirges
In the old, holy books.

Merciful God,
Sanctify another country,
Another mountain.
We have strewn all the fields and every stone
With ash, with holy ash.
With the aged,
With the youthful,
And with babies, we have paid
For every letter of your Ten Commandments.

Merciful God,
Raise your fiery brow,
And see the peoples of the world –
Give them the prophecies and the Days of Awe.
Your word is babbled in every language –
Teach them the deed,
The ways of temptation.

Merciful God,
Give us simple garments
Of shepherds with their sheep,
Blacksmiths at their hammers,
Laundry-washers, skin-flayers,
And even the more base.
And do us one more favor:
Merciful God,
Deprive us of the Divine Presence of genius.
1945 By permission of Translator, Kathryn Hellerstein, Paper Bridges

eyl khanun

eyl   khanun,
klayb oys an ander folk,
derveyl.
mir zaynen miyad fun shtarbn un geshtorbn,
mir hobn nit keyn tfiles mer,
klayb oys an ander folk,
derveyl,
mir hobn nit keyn blut mer
oyf tsu zayn a korbn.
a midber iz gevorn undzer shtub.
di erd iz karg far undz oyf kvorem
nishto keyn kloglidin di alte sforem.

eyl   khanun,
heylik an ander land,
an ander barg.
mir hobn ale felder shoyn un yedn shteyn
mit ash, mit heylikn bashotn.
mit zkeynem,
un mit yunge,
un mit eyfelekh batsolt
far yedn os fun dayne tsen gebotn.

eyl   khanun,
heyb oyf dayn fayerdike brem,
un ze di felker fun der velt —
gib zey di nevues| un di yum-nuroyem.
in yedn loshn preplt men dayn vort —
lern di maysem zey,
di vegn fun nesoyen.

eyl   khanun,
gib proste bgodem undz,
fun pastekher far shof,
fun shmidn bay dem hamer,
fun veshvasher, fun felshinder,
un nokh mer gemeynes.
un nokh eyn khesed tu tsu undz:
eyl   khanun,
nem tsu fun undz di shkhine fun geoynes.
1945

“Kotsk”, sung by Alexander Botwinik on Yiddish An Introduction to the Language, Literature & Culture, Vol. II by Sheva Zucker

34: 23Three times in the year shall all thy males appear before the Lord GOD, the God of Israel. 24For I will cast out nations before thee, and enlarge thy borders; neither shall any man covet thy land, when thou goest up to appear before the LORD thy God three times in the year. 

ל”ד:23 דרײַ מאָל אין יאָר זאָלן אַלע דײַנע מאַנספּאַרשױנען זיך װײַזן פֿאַר דעם האַר {dn יהוה}, דעם {dn גאָט} פֿון ישׂראל. /34:24 װאָרום איך װעל פֿאַריאָגן די פֿעלקער פֿון פֿאַר דיר, און װעל דערברײטערן דײַן געמאַרק; און קײנער װעט ניט גלוסטן דײַן לאַנד, װען דו גײסט אַרױף זיך װײַזן פֿאַר {dn יהוה} דײַן {dn גאָט} דרײַ מאָל אין יאָר. 

קײן קאָצק פֿאָרט מען נישט 
     פֿאָלקסליד

קײן קאָצק פֿאָרט מען נישט,
קײן קאָצק גײט מען,
װײַל קאָצק איז דאָך במקום־המיקדש (2)
קײן קאָצק דאַרף מען עולה־רגל זײַן,
עולה־רגל זײַן. 
װאָס איז דער טײַטש „רגל“?— אַ פֿוס. 
קײן קאָצק דאַרף מען גײן צו פֿוס,
זינגענדיק און טאַנצנדיק, און אַז חסידים גײען קײן קאָצק,
גײט מען מיט געזאַנג.

קײן קאָצק פֿאָרט מען נישט,
קײן קאָצק גײט מען,
װײַל קאָצק איז דאָך במקום־האמיקדש (2)
קײן קאָצק דאַרף מען עולה־רגל זײַן,
עולה־רגל זײַן. 
װאָס איז דער טײַטש — „רגל“?— אַ געװױנטשאַפֿט.
מע מוז זיך צוגעװױנען צו גײן קײן קאָצק,
זינגענדיק און טאַנצנדיק,
און אַז חסידים גײען קײן קאָצק,
גײט מען מיט אַ טאַנץ.

קײן קאָצק פֿאָרט מען נישט,
קײן קאָצק גײט מען,
װײַל קאָצק איז דאָך במקום־המיקדש (2)
קײן קאָצק דאַרף מען עולה־רגל זײַן,
עולה־רגל זײַן. 
װאָס איז דער טײַטש —„רגל“? — אַ יום־טובֿ.
גוט־יום־טובֿ. (4)
און אַז חסידים גײען קײן קאָצק,
איז אַ גרױסער יום־טובֿ. ‏

KOTSK

One does not ride to Kotsk,
one walks to Kotsk;
Because Kotsk is a substitute Temple (of Jerusalem).
To Kotsk you have to make the pilgrimage on foot.The translation of “regl” is “a foot” –
One needs to go to Kotsk on foot,
singing and dancing,
Kotsk,
they go with a song.

The translation of “regl” is (also) “a habit” –
One needs to get in the habit of going to Kotsk,
singing and dancing,
and when the Hassidim go to Kotsk,
they go with a dance.

The translation of “regl” is (also) “a holiday” –
Happy holiday, happy holiday, happy holiday!
And when the Hassidim go to Kotsk,
it is, after all, a great holiday.
Tr. from Pearls of Yiddish Song, by Khane and Yoysef Mlotek

keyn kotsk fort men nisht
     folkslid

keyn kotsk fort men nisht,
keyn kotsk geyt men,
vayl kotsk iz dokh bimkem-hamikdesh (2)
keyn kotsk darf men oyle-regl zayn,
oyle-regl zayn.
vos iz der taytsh “regl”? — a fus.
keyn kotsk darf men geyn tsu fus,
zingendik un tantsndik,
un az khsidim geyen keyn kotsk,
geyt men mit gezang.

keyn kotsk fort men nisht,
keyn kotsk geyt men,
vayl kotsk iz dokh bimkem-hamikdesh (2)
keyn kotsk darf men oyle-regl zayn,
oyle-regl zayn.
vos iz der taytsh “regl”? — a gevoyntshaft.
me muz zikh tsugevoynen tsu geyn keyn kotsk,
zingendik un tantsndik,
un az khsidim geyen keyn kotsk,
geyt men mit a tants.

keyn kotsk fort men nisht,
keyn kotsk geyt men,
vayl kotsk iz dokh bimkem-hamikdesh (2)
keyn kotsk darf men oyle-regl zayn,
oyle-regl zayn.
vos iz der taytsh “regl”? — a yom-tov.
gut-yom-tov. (4)
un az khsidim geyen keyn kotsk,
iz a groyser yom-tov.