Week 29 Acharei Mot/K’doshim/אַחרֵי מוֹת

This was a double parshe but since it’s hard to follow blogs that are too long, I have divided it into two separate posts.

THIS WEEK
Malke Kheyfets Tuzman, פֿֿֿֿון הײַנט איז אײביק, from Today is Forever
Itsik Manger, רחל גײט צום ברונעם נאָך װאַסער, Rachel Goes to the Well for Water; ‏רחל און לאה, Rachel and Leah (this one only in Yiddish and transliteration)

Malke Kheyfets Tuzman, fun Haynt iz eybik

16 4He [Aaron] shall put on the holy linen tunic, and he shall have the linen breeches upon his flesh, and shall be girded with the linen girdle, and with the linen mitre shall he be attired; they are the holy garments; and he shall bathe his flesh in water, and put them on.

17: 15And every soul that eateth that which dieth of itself, or that which is torn of beasts, whether he be home-born or a stranger, he shall wash his clothes, and bathe himself in water, and be unclean until the even; then shall he be clean. 16But if he wash them not, nor bathe his flesh, then he shall bear his iniquity.

ט”ז/4 אַ הײליק לײַנען העמדל זאָל ער אָנטאָן, און לײַנענע הױזן זאָלן זײַן אױף זײַן לײַב, און מיט אַ לײַנענעם גאַרטל זאָל ער זיך אַרומגורטן, און מיט אַ לײַנענער הױב זאָל ער זיך באַהױבן; הײליקע קלײדער זײַנען דאָס, און ער זאָל באָדן זײַן לײַב אין װאַסער, און זײ אָנטאָן.

י”ז/15 און יעטװעדער מענטש װאָס װעט עסן געפאַלנס אָדער פֿאַרצוקטס, סײַ דער אײַנגעבאָרענער, און סײַ דער פֿרעמדער, זאָל װאַשן זײַנע קלײדע, און באָדן זײַן לײַב אין װאַסער, און זײַן אומרײן ביזן אָװנט, און װערן רײן. /17:16 און אױב ער װעט זײ ניט װאַשן, און זײַן לײַב ניט באָדן, װעט ער טראָגן זײַן זינד.

For a biography of Malkae Kheyfets Tuzman in English and Yiddish, see Week 13.

פֿֿֿֿון הײַנט איז אײביק

אָפֿֿֿֿט איך שפּאַציר אין נאָענטן פּאַרקל :
אַלטע בײמער מגושמדיק צעװאַקסן,
קוסטן, בלומען אין צעבלי פֿֿֿֿאַר אַלע פֿֿֿֿיר סעזאָנען,
אַ װאַסערל װאָס בולבולט קינדיש איבער שטײנדלעך,
אַ בריקל מיט ניס־געהובלטע פּאָרענטשן —
דאָס איז מײַן קלײנער פּאַרקל.

מילד איז מיר און לינד איז מיר
אין אָטעם־ניגון פֿֿֿֿונעם פּאַרק
און גוט איז אױפֿֿֿֿכאַפּן אַ ביסעלע רכילות
פֿֿֿֿון פֿֿֿֿלי־און־פֿֿֿֿלאַטערװאַרג.

אָנגעלענט אָן פּלױטל,
זיך שפּיגלענדיק אין װאַסער־לױטער,
איך פֿֿֿֿרעג:
װעסטו, ריטשקעלע, דאָ בײַכלען, טײַכלען
אײביק?
בולבולט לאַכנדיק דאָס טײַכל :
„הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט“.

שמײכל איך אַ פֿֿֿֿונקל גלײביק
און אַ זיפֿֿֿֿצעלע ניט גלײביק:
הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט.
הײַנט איז אייביק

רחל גײט צום ברונעם נאָך װאַסער

רחל שטײט בײַם שפּיגל און פֿלעכט
אירע לאַנגע שװאַרצע צעפּ,
הערט װי דער טאַטע הוסט
און סאַפּעט אױף די טרעפּ.

לױפֿט זי גיך צום אַלקער צו:
לאה! דער טאַטע! שנעל!“
לאה באַהאַלט דעם שונדראָמאַן
און װײַזט זיך אױף דער שװעל.

דאָס פּנים בלײך און אױסגעצאַמט,
די אױגן רױט און פֿאַרװײנט.
„לאה, מאַכסט פֿון די אױגן אַ תּל,
גענוג שױן פֿאַר הײַנט געלײנט“.

און רחל נעמט דעם װאַסערקרוג
און לאָזט זיך צום ברונעם גײן—
די דעמערונג איז בלאָ און מילד,
כאָטש נעם און כאַפּ אַ װײן.

זי גײט און איבערן טונקלען פֿעלד
בליצט שנעל פֿאַרבײַ אַ האָז.
—טשיריק! — אַ למד־װאָװניקל
טשירקעט אין טיפֿן גראָז.

און אױפֿן הימל שעמערירט
אַן אױרינגל פֿון גאָלד:
„װען ס’װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט איך זײ געװאָלט“.

אַ פֿײַפֿל פֿײַפֿט אין דער נאָענט:
טרילי, טרילי, טרילי—
און ס’שמעקט מיט דעמערונג און הײ
פֿון אַלע שאָף און קי.

זי לױפֿט. שױן שפּעט. אין חומש שטײט:
בײַם ברונעם װאַרט אַ גאַסט,
די קאַץ האָט זיך געװאַשן הײַנט
און זי האָט הײַנט געפֿאַסט.

זי לױפֿט און ס’פֿינקלט איבער איר
דאָס אױרינגל פֿון גאָלד:
װען ס’װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט זי זײ געװאָלט.
„חומש־לידער“, ליד און באַלאַדע

כלען, טײַכלען
אײביק?
בולבולט לאַכנדיק דאָס טײַכל :
„הײַנט איז אײביק.
אײביק איז אָט איצט“.

From TODAY IS FOREVER

I stroll often in a nearby park—
old trees wildly overgrown,
bushes and flowers blooming all four seasons,
a creek babbling childishly over pebbles,
a small bridge with rough-hewn railings—
this is my little park.

It’s mild and gentle
in the breath-song of the park
and good to catch some gossip
from the flutterers and fliers.

Leaning on the railing fo the bridge
seeing myself in clear water,
I ask, Little stream,
will you tumble and flow here
forever?

The creek babbles back, laughing,
Today is forever.
Forever is right now.

I smile, a sparkful of believing,
a sight of not-believing: Today is forever.
Forever is right now . . .
Tr. Marcia Falk, The Days Between: Blessings, Poem, and Directions of the Heart for the Jewish High Holiday Season, by Marci Falk, 2015

haynt iz eybik

oft ikh shpatsir in noentn parkl:
alte beymer megushemdik tsevaksn,
kustn, blumen in tsebli far ale fir sezonen,
a vaserl vos bulbult kindish iber shteyndlekh,
a brikl mit nis-gehublte porentshn —
dos iz mayn kleyner parkl.

mild iz mir un lind iz mir
in otem-nign funem park
un gut iz oyfkhapn a bisele rekhiles
fun fli-un-flatervarg.

ongelent on ploytl,
zikh shpiglendik in vaser-loyter,
ikh freg:
vestu, ritshkele, do bikhlen, taykhlen
eybik?
bulbult lakhndik dos taykhl:
“haynt iz eybik.
eybik iz ot itst”.

shmeykhl ikh a funkl gleybik
un a ziftsele nit gleybik:
haynt iz eybik.
eybik iz ot itst.
haynt iz eybik

Itsik Manger, Rokhl geyt tsum brunem nokh vaser

18: 18 And thou shalt not take a woman to her sister, to be a rival to her, to uncover her nakedness, beside the other in her lifetime.

18:18 און אַ פֿרױ צו איר שװעסטער זאָלסטו ניט נעמען צו זײַן אַ מיטװײַב, צו אַנטפּלעקן איר שאַנד לעבן יענער בײַ איר לעבן.

portrait by Arur Kolnik

For a biography of Itsik Manger in both English and Yiddish, see Week 1

‏רחל גײט צום ברונעם נאָך װאַסער

רחל שטײט בײַם שפּיגל און פֿלעכט
אירע לאַנגע שװאַרצע צעפּ,
הערט װי דער טאַטע הוסט
און סאַפּעט אױף די טרעפּ.

לױפֿט זי גיך צום אַלקער צו:
לאה! דער טאַטע! שנעל!“
לאה באַהאַלט דעם שונדראָמאַן
און װײַזט זיך אױף דער שװעל.

און אױפֿן הימל שעמערירט
אַן אױרינגל פֿון גאָלד:
„װען ס’װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט איך זײ געװאָלט“.

אַ פֿײַפֿל פֿײַפֿט אין דער נאָענט:
טרילי, טרילי, טרילי—
און ס’שמעקט מיט דעמערונג און הײ
פֿון אַלע שאָף און קי.

זי לױפֿט און ס’פֿינקלט איבער איר
דאָס אױרינגל פֿון גאָלד:
װען ס װאָלטן כאָטש געװעזן צװײ,
אײַ װאָלט זי זײ געװאָלט.
„חומש־לידער“, ליד און באַלאַדע

RACHEL GOES TO THE WELL FOR WATER

Rachel stands at the mirror and braids
The strands of her long, black hair;
She hears the sound of her father’s cough—
His wheezing on the stair.

Swiftly, she runs to the alcove,
“Quick, Leah—it’s Daddy, com.”
Leah hides her True Romance
And slowly leaves her room.

Her face is weary, pale, and wan:
Her eyes red-rimmed with grief.
“Leah, you’re ruining your eyes;
Haven’t you read enough?”

Rachel takes the water jar
And starts off to the well.
The evening’s enough to make you weep—
So pale . . . so beautiful.

She passes through the darkling field.
A hare goes darting, quick
As lightning . . . a litle lamed-vov*
Chirps in the grass— Tshirk.

A golden earring in the sky
Gives off a shimmering gleam.
“How I’d want them—ah, how much—
Were there but two of them.”

Nearby, a piper’s piping.
“Tri-li, tri-li, tri-li.
In the breath of every sheep and cow
Is the smell of dusk and hay.

She runs. It’s late. The Bible says
A guest waits at the well;
Today, the cat has washed itself:*
Rachel is fasting still.

She runs, and the golden earring casts
Above her its bright gleam.
Ah, how she would want those rings
Were there but two of them.
Tr. Leonard Wolf
The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose, Translated and edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002

Rokhl geyt tsum brunem nokh vaser

Rokhl shteyt baym shpigl un flekht
ire lange shvartse tsep,
hert vi der tate hust
un sapet oyf di trep.

loyft zi gikh tsum alker tsu:
“Leye! der tate! shnel!”
Leye bahalt dem shundroman
un vayzt zikh oyf der shvel.

dos ponem bleykh un oysgetsamt,
di oygn royt un farveynt.
“Leye, makhst fun di oygn a tel,
genug shoyn far haynt geleynt”.

un Rokhl nemt dem vaserkrug
un lozt zikh tsum brunem geyn —
di demerung iz blo un mild,
khotsh nem un khap a veyn.

zi geyt un ibern tunklen feld
blitst shnel farbay a hoz.
—tshirik! — a lamed-vov|nikl
tshirket in tifn groz.

un oyfn himl shemerirt
an oyringl fun gold:
“ven s’voltn khotsh gevezn tsvey,
ay volt ikh zey gevolt”.

a fayfl fayft in der noent:
trili, trili, trili—
un s’shmekt mit demerung un hey
fun ale shof un ki.

zi loyft. shoyn shpet. in khumesh shteyt:
baym brunem vart a gast,
di kats hot zikh gevashn haynt
un zi hot haynt gefast.

zi loyft un s’finklt iber ir
dos oyringl fun gold:
ven s’voltn khotsh gevezn tsvey,
ay volt zi zey gevolt.
“Khumesh-lider”, Lid un balade

Unfortunately, I don’t have a translation of this next Manger poem yet but since I think it illustrates the problem of marrying two sisters better than the previous poem I decided to post it for the enjoyment of those who understand Yiddish.

‏רחל און לאה

רחל שטײט באָרװעס אױף דער שװעל
און טרילערט שטיל אַ ליד,
די שװאַלבן װאָס פֿלאַטערן פֿאַרבײַ
שמעקן מיט פֿרילינג און צװיט.

יעקבֿ, דער ליכטיקער פּאַרשױן,
איז איר געקומען צו חלום בײַ נאַכט
און האָט איר פֿאַר זײַן האַרטער מי
דרײַ שײנע מתּנות געבראַכט.

אַ בענטשערל און שיכלעך פֿון לאַק
און אַ פֿינגערל פֿון גאָלד—“
אױ, װען די שװאַלבן װאָלטן געװוּסט,
װי שטאַרק זי האָט אים האָלט!

זי זשמורעט די אױגן צו דער זון
און לאַכט און לאַכט און קװעלט,
װאָס אָט די אײגענע גרױסע זון
שײַנט אױך אױף אים אין פֿעלד.

אַ װינטל לאַשטשעט אירע פֿיס
און שטיפֿט אין אירע האָר
און רױמט איר שטיל אין אױער אײַן:
„נאָך גאַנצע פֿינעף יאָר”.

„רחל! (די שװעסטער לאה רופֿט)
די קאַװע װערט דיר קאַלט“.
רחל טוט אַ ציטער שטיל:
„אָט, תּיכּף, לאה! באַלד!“

און זי װערט טרױעריק מיט אַ מאָל,
זי װײסט אַז לאה װײנט
אױף איר געלעגער יעדע נאַכט
און זי װײסט דאָך װאָס דאָס מײנט. . .

און ס’טוט בײַם האַרצן איר אַ קלעם
און זי לױפֿט אין אַלקער גיך:
„נאַ דיר, לאה,שװעסטערל קרױן,
דאָס בענטשערל און די שיך!

און נאַ דיר, לאה, שװעסטערל קרױן,
דאָס פֿינגערל פֿון גאָלד,
נאָר לאָז פֿאַר מיר, פֿאַר מיר אַלײן,
אָט דעם װאָס איך האָב האָלט“.

און ס’אָטעמט פֿון די שװעסטער שאַרף
די בענקשאַפֿט און דער צער
און װער ס’לאַכט פֿון זײ און שפּעט,
איז אַ רשע און אַ נאַר. . .
„חומש־לידער”, מדרש איציק‏

Rokhl un Leye

Rokhl shteyt borves oyf der shvel
un trilert shtil a lid,
di shvalbn vos flatern farbay
shmekn mit friling un tsvit.

Yakov/Yankev, der likhtiker parshoyn,
iz ir gekumen tsu kholem bay nakht
un hot ir far zayn harter mi
dray sheyne matones gebrakht.

a bentsherl un shikhlekh fun lak
un a fingerl fun gold—
oy, ven di shvalbn voltn gevust,
vi shtark zi hot im holt!

zi zhmuret di oygn tsu der zun
un lakht un lakht un kvelt,
vos ot di eygene groyse zun
shaynt oykh oyf im in feld.
a

vintl lashtshet ire fis
un shtift in ire hor
un roymt ir shtil in oyer ayn:
“nokh gantse finef yor”.

“Rokhl! (di shvester Leye ruft)
di kave vert dir kalt”.
Rokhl tut a tsiter shtil:
“ot, teykef, Leye! bald!”

un zi vert troyerik mit a mol,
zi veyst az Leye veynt
oyf ir geleger yede nakht
un zi veyst dokh vos dos meynt. . .

un s’tut baym hartsn ir a klem
un zi loyft in alker gikh:
“na dir, Leye,shvesterl kroyn,
dos bentsherl un di shikh!

un na dir, Leye, shvesterl kroyn,
dos fingerl fun gold,
nor loz far mir, far mir aleyn,
ot dem vos ikh hob holt”.

un s’otemt fun di shvester sharf
di benkshaft un der tsar
un ver s’lakht fun zey un shpet,
iz a roshe un a nar. . .