THIS WEEK
Sh. An-ski, די שבֿועה, The Oath
Mordkhe Gebirtig, מאָטעלע. Motele
Sh. An-ski, Di Shvue, from the CD, “In Love and In Struggle: The Musical Legacy of the Jewish Labor Bund,” The New Yiddish Chorale and the Workmen’s Circle Chorus
4 26 I call heaven and earth this day to witness against you that you shall soon perish from the land that you are crossing the Jordan to possess; you shall not long endure in it, but shall be utterly wiped out.
For a biography of Sh. An-Sky in English, click here.
This poem by folklorist Sh. An-ski, best known for writing the play, “The Dybbuk” became the hymn of the Jewish Labor Bund. Notice how the oath is sworn before the heavens and the earth.
די שבֿועה
ברידער און שװעסטער פֿון אַרבעט און נױט,
אַלע װאָס זײַנען צעזײט און צעשפּרײט.
צוזאמען, צוזאמען, די פֿאָן זי איז גרײם,
זי פֿלאַטערט פֿון צאָרן, פֿון בלוט איז זי רױט,
אַ שבֿועה, אַ שבֿועה אױף לעבן און טױט!
הימל און ערד װועט אונדז אױסהערן,
עדות װעלן זײַן די ליכטיקע שטערן,
אַ שבֿועה פֿון בלוט און אַ שבֿועה פֿון טרערן —
מיר שװערן, מיר שװערן, מיר שװערן!
ש. אַנ־סקי
THE OATH
Brothers and sisters in work and in need,
all who are scattered far and wide.
Together, together, the flag is ready,
it waves with rage, it is red with blood
An oath, a life-and-death oath!
Heaven and earth will hear us,
the bright stars will bear witness,
an oath of blood, an oath of tears –
We swear, we swear, we swear!
Sh. Ansky
Translation from Yosl and Chana Mlotek Yiddish Song Collection at the Workers Circle
Di Shvue
Brider un shvester fun arbet un noyt,
Ale vos zaynen tsezeyt un tseshpreyt.
Tsuzamen, tsuzamen, di fon zi iz greyt,
Zi flatert fun tsorn, fun blut iz zi royt,
A shvue, a shvue oyf lebn un toyt!
Himl un erd vet undz oyshern,
Eydes veln zayn di likhtike shtern,
A shvue fun blut un a shvue fun trern —
Mir shvern, mir shvern, mir shvern!
Sh. An-ski
Mordkhe Gebirtig, Motele from the CD “Genia Fayerman Sings Mordechai Gebirtig: A Song is born”. sung by Genia Fayerman
6 20When thy son asketh thee in time to come, saying: ‘What mean the testimonies, and the statutes, and the ordinances, which the LORD our God hath commanded you? 21then thou shalt say unto thy son: ‘We were Pharaoh’s bondmen in Egypt; and the LORD brought us out of Egypt with a mighty hand. 22And the LORD showed signs and wonders, great and sore, upon Egypt, upon Pharaoh, and upon all his house, before our eyes. 23And He brought us out from thence, that He might bring us in, to give us the land which He swore unto our fathers. 24And the LORD commanded us to do all these statutes, to fear the LORD our God, for our good always, that He might preserve us alive, as it is at this day. 25And it shall be righteousness unto us, if we observe to do all this commandment before the LORD our God, as He hath commanded us.’
ו: 20 אַז דײַן זון װעט דיך שפּעטער אַהין פֿרעגן, אַזױ צו זאָגן: װאָס זײַנען דאָס פֿאַר אָנזאָגן און חוקים און געזעצן, װאָס יהוה אונדזער גאָט האָט אײַך באַפֿױלן? 21 זאָלסטו זאָגן צו דײַן זון: קנעכט זײַנען מיר געװען בײַ פּרעהן אין מִצרַיִם, און גאָט האָט אונדז אַרױסגעצױגן פֿון מִצרַיִם מיט אַ שטאַרקער האַנט. 22 און גאָט האָט געטאָן צײכנס און גרױסע און בײזע װוּנדער אין מִצרַיִם, אױף פּרעהן און אױף זײַן גאַנצן הױז, פֿאַר אונדזערע אױגן. 23 און גאָט האָט אונדז באַפֿױלן צו טאָן אַלע די דאָזיקע געזעצן, מוֹרא צו האָבן פֿאַר יהוה אונדזער גאָט, כּדי אונדז זאָל גוט זײַן אַלע טעג, כּדי אונדז צו לאָזן לעבן, אַזױ װי הײַנטיקן טאָג. און אונדז האָט ער אַרױסגעצױגן פֿון דאָרטן, כּדי אונדז צו ברענגען, אונדז צו געבן דאָס לאַנד װאָס ער האָט צוגעשװאָרן אונדזערע עלטערן. 24 און גאָט האָט אונדז באַפֿױלן צו טאָן אַלע די דאָזיקע געזעצן, מוֹרא צו האָבן פֿאַר יהוה אונדזער גאָט, כּדי אונדז זאָל גוט זײַן אַלע טעג, כּדי אונדז צו לאָזן לעבן, אַזױ װי הײַנטיקן טאָג. 25 און אַ גערעכטיקײט װעט עס זײַן פֿון אונדז פֿאַר יהוה אונדזער גאָט, אױב מיר װעלן היטן צו טאָן אַלדאָס דאָזיקע געבאָט, אַזױ װי ער האָט אונדז געבאָטן.
For a biography of Mordkhe Gebirtig in English, click here.
מאָטעלע
— װאָס װעט דער סוף זײַן, מאָטל, זאָג זשע מיר?
ביסט ערגער נאָך פֿון פֿריער געװאָרן,
באַקלאָגט האָט זיך דער רבי הײַנט אױף דיר,
אַז דו דערגײסט אים זײַנע יאָרן.
ס’איז נישט גענוג דו װילסט נישט לערנען גאָר,
דעם רבין נעבעך טוסט דערצערנען,
שלאָגסטו זיך אַרום און שפּילסט זיך נאָר,
און שטערסט די קינדערלעך דאָס לערנען?
— נישט אמת, טאַטע, װאָס דער רבי זאָגט,
אַ שלעכטער מענטש, נישטאָ זײַן גלײַכן,
פֿאַר װאָס דערצײלט ער נישט, װי ער אונדז שלאָגט,
זע, טאַטעניו, דעם בלאָען צײכן.
כ’האָב מיט אַבֿרהמלען זיך צעװערטלט בלױז,
ער האָט מײַן חומשל צעריסן,
דערפֿאַר האָט אונדז דער רבי אױף זײַן שױס
נאָך מיט אַ ניגונדל געשמיסן.
— װאָס װעט דער סוף זײַן, מאָטל? ענטפֿער ד’רױף:
די שכנים זאָגן, כ’מוז זײ גלײבן,
דו יאָגסט זיך גאַנצע טעג אַָרום אין הױף,
און חבֿרסט זיך מיט יאַנעקס טױבן, —
צי איז דאָס שײן פֿאַר ייִדן, זאָג אַלײן,
מים טױבן זיך אַרומצױאָגן?
האָסט נעכטן, מאָטל, װידער מיט אַ שטײן
דעם שכנס שױבן אױסגעשלאָגן?
— נישט אמת, מאַטע, ס’איז נאָר קױם אַרױס
אַ שטיקל שױב, מען קענ’ס צוקלעפּן.
איך יאָג זיך נישט, איך קוק זיך צו נאָר בלױז,
װי שײן די טײַבעלעך זיך שװעבן,
װי פֿרײַ זײ שפּרינגען זיך אַרוס אין הױף,
װי שײן די קערנדלעך זײ פּיקן,
װי שנעל זײ גיבן זיך א לאָז אַרױף,
װען זײ אַ פֿרעמדע טױב דערבליקן.
— װאָס װעט דער סוף זײַן, מאָטל, כ’פֿרעג דיך נאָר?
אַ גרױסער יונג, קײן עין–הרע.
װען איך בין אַלט געװעזן דרײַצן יאָר,
געקענט װי װאַסער די גמרא,
אַ ייִד מוז לערנען תּורה מיט גרױס פֿרײד,
נישט האָבן נאַרישקײט אין זינען —
אַז װױל דעם מענטש, װאָס איז צו גאָט, צו לײַט,
װאָס קען גוט לערנען און געלט פֿאַרדינען.
— דער זײדע האָט אַ מאָל דערצײלט פֿון דיר,
פֿלעגסט אױך נאָך טײַבעלעך זיך יאָגן,
ביסט אױך פֿיל בעסער נישט געװען פֿון מיר,
דײַן רבי האָט דיך אױך געשלאָגן,
הײַנט קענסטו לערנען און האָסט געלט דערצו,
האָב, טאַטעניו, פֿאַר מיר קײן מורא,
װען איך װועל װערן גרױם, װעל איך, װי דו,
פֿאַרדינען געלט און לערנען תורה.
MOTELE
“How will it end, Motl, tell me?
You’re worse than you were before,
the teacher complained about you today,
that you are tormenting him.
It’s not enough you don’t want to learn,
but you infuriate the poor teacher,
you just roam around and play,
and disturb the children who are learning?”
“It’s not true, Father, what the teacher says,
he’s a bad person, worse than anyone,
why doesn’t he tell you that he hits us,
Look, Father dear, at these blue marks,
because the teacher took us on his knee
and chanted while he whipped us.”
“How will it end, Motl? Answer me:
The neighbors say, I have to believe them,
you run around in the yard all day
and make friends with Yanek’s doves –
Is that a nice thing for a Jew, tell me yourself,
to chase around after the doves?
Yesterday, Motl, did you smash out
he neighbor’s window with a stone?”
“It’s not true, Dad. It’s just barely out,
a bit of a pane, it can be glued back.
I don’t chase around, I only watch
how beautifully the doves fly,
how freely they hop around in the yard,
how fine the seeds they peck at,
how quickly they take off
when they spy a strange dove.”
“How will it end, Motl, I’m asking you?
A grown youth (no evil eye).
When I was thirteen years old,
I knew the Talmud fluently
a Jew must study Torah with great joy,
not think about foolish things –
God and man think well of the person
who can study well and can earn well.”
“Grandfather told me about you once,
that you used to chase after doves, too,
and you were not much better than I am,
your teacher hit you, too.
Today you can study and have money, too.
Father dear, don’t worry about me,
when I grow up I will, like you,
earn money and study the Torah.
Translation from Yosl and Chana Mlotek Yiddish Song Collection at the Workers Circle
MOTELE
— Vos vet der sof zayn, Motl, zog zhe mir?
Bist erger nokh fun frier gevorn,
Baklogt hot zikh der rebe haynt oyf dir,
Az du dergeyst im zayne yorn.
S’iz nisht genug du vilst nisht lernen gor,
Dem rebn nebekh tust dertsernen,
Shlogstu zikh arum un shpilst zikh nor,
Un shterst di kinderlekh dos lernen?
— Nisht emes, tate, vos der rebe zogt,A shlekhter mentsh, nishto zayn glaykhn,
Far vos dertseylt er nisht, vi er undz shlogt,
Ze, tatenyu, dem bloyen tseykhn.
Kh’hob mit Avremlen zikh tsevertlt bloyz,
Er hot mayn khumeshl tserisn,
Derfar hot undz der rebe oyf zayn shoys,
Nokh mit a nigndl geshmisn.
— Vos vet der sof zayn, Motl? Entfer d’royf:
Di shkheynim zogn, kh’muz zey gleybn,
Du yogst zikh gantse teg arum in hoyf,
Un khaverst zikh mit Yaneks toybn-
Tsi iz dos sheyn far yidn, zog aleyn,
Mit toybn zikh arumtsuyogn?
Host nekhtn, Motl, vider mit a shteyn
Dem shokhns shoybn oysgeshlogn?
— Nisht emes, tate, s’iz nor koym aroys
A shtikl shoyb, men ken’s tsuklepn.
lkh yog zikh nisht, ikh kuk zikh tsu nor bloyz,
Vi sheyn di taybelekh zikh shvebn,
Vi fray zey shpringen zikh arum in hoyf,
Vi sheyn di kerndlekh zey pikn,
Vi shnel zey gibn zikh a loz aroyf,
Ven zey a fremde toyb derblikn.
— Vos vet der sof zayn, Motl, kh’freg dikh nor?
A groyser yung, keyn ayn-hore,
Ven ikh bin alt gevezn draytsn yor,
Gekent vi vaser di gemore,
A yid, muz lernen toyre mit groys freyd,
Nisht hobn narishkeyt in zinen-
Az voyl dem mentsh, vos iz tsu got, tsu layt,
Vos ken gut lernen un gelt fardinen.