THIS WEEK
Arn Glants-Leyeles, דער גאָט פֿון ישׂראל, The God of Israel
Rokhl Korn, כ’וועל מיטנעמען, I Will Take with Me
Avrom Sutskever, אַל דאָס געוועזענע, איבערגעלעבטע, אַמאָליקע, All that is past, experienced, previous
Arn Glants-Leyele leyent, Der Got fun Yisroel. This recording can be found on Di Goldene Pave: Dos Kol fun dem yidishn shrayber, bilingual book and recording by Sheva Zucker.
Pretty much all of Ch. 32 (the whole sedre) is relevant to Leyeles’s poem, but these versesare key:
4The Rock, His work is perfect;
For all His ways are justice;
A God of faithfulness and without iniquity,
Just and right is He.
5Is corruption His? No; His children’s is the blemish.
A generation crooked and perverse.
6Do ye thus requite the LORD,
O foolish people and unwise?
Is not He thy father that hath gotten thee?
Hath He not made thee, and established thee?
45And when Moses made an end of speaking all these words to all Israel, 46he said unto them: ‘Set your heart unto all the words wherewith I testify against you this day; that ye may charge your children therewith to observe to do all the words of this law. 47For it is no vain thing for you; because it is your life, and through this thing ye shall prolong your days upon the land, whither ye go over the Jordan to possess it.’
4 דער פֿעלז – זײַן װערק איז גאַנץ, װײַל אַלע זײַנע װעגן זײַנען רעכט; אַ גאָט פֿון געטרײַשאַפֿט, און אָן אומרעכט, גערעכט און רעכטפֿאַרטיק איז ער.
5 איז פֿון אים די פֿאַרדאַרבונג? נײן! זײַנע קינדער, זײערס איז דער פֿעלער; אַ קרומער און פֿאַרדרײטער דָור.
6 װילט איר אַזױ גאָט פֿאַרגעלטן, געמײן און אומקלוג פֿאָלק? איז ער ניט דײַן פֿאָטער װאָס האָט דיך געשאַפֿן? ער – װאָס האָט דיך געמאַכט און געפֿורעמט?
45 און װי משה האָט געענדיקט רעדן אַלע די דאָזיקע װערטער צו גאַנץ ישׂראל, 46 האָט ער צו זײ געזאָגט: לײגט צו אײַער האַרץ צו אַלע װערטער װאָס איך זאָג אײַך הײַנט אָן, אַז איר זאָלט זײ באַפֿעלן צו אײַערע קינדער, צו היטן צו טאָן אַלע װערטער פֿון דער דאָזיקער תּוֹרה. 47 װאָרום דאָס איז ניט אַ הױל גערײד פֿאַר אײַך, נײַערט דאָס איז אײַער לעבן, און דורך דער דאָזיקער זאַך װעט איר מַאֲריך-יָמים זײַן אױף דער ערד װאָס איר גײט אַהין אַריבער דעם יַרדן, זי צו אַרבן.
A biography of Aaron Glanz Leyeles in English can be found here.
אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס (1889־1966)
אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס (אַהרן גלאַנץ) איז געבוירן געוואָרן אין 1886 אין וולאָצלאַוועק, פּוילן און איז אויפֿגעוואָקסן אין לאָדזש, וווּ זײַן טאַטע איז געווען אַ לערער אין אַ מאָדערנער תּלמוד־תּורה און האָט פֿון צײַט צו צײַט געשריבן פֿאַר דער צײַטונג המליץ. זײַנע ערשטע פּאָעטישע פּרוּוון ווי אַ קינד זײַנען געווען אויף רוסיש. ער האָט שטודירט ליטעראַטור פֿון 1905 ביז 1908 אין לאָנדאָנער אוניווערסיטעט און דערנאָך פֿון 1910 ביז 1913 אין קאָלאָמביע־אוניווערסיטעט אין ניו־יאָרק נאָך זײַן אימיגראַציע קיין אַמעריקע אין 1909. אין אַמעריקע האָט ער זיך אָנגעהויבן דרוקן אויף ייִדיש און האָט אין 1914 דעביוטירט אין דער אַנאַרכיסטישער צײַטונג פֿרײַע אַרבעטער־שטימע. אין דעם זעלבן יאָר איז ער געוואָרן אַ מיטאַרבעטער אין טאָג,וווּ ער האָט העכער 50 יאָר געאַרבעט ווי פּאָליטישער און ליטעראַרישער רעדאַקטאָר און געשריבן אַ וואָכיקע רובריק פֿון ליטעראַטור־קריטיק, „וועלט און וואָרט”. פּראָזע האָט ער געדרוקט אונטער זײַן אייגענעם נאָמען, אַהרן גלאַנץ, און פּאָעזיע אונטערן פּסעוודאָנים אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס.
צוזאַמען מיט גלאַטשטיין און מינקאָוו איז ער אין 1919 געווען איינער פֿון די גרינדערס פֿון „אינזיך”, די שיטה פֿון ייִדישן אינטראָספּעקטיוויזם, און דער הויפּט־טעאָרעטיקער. הגם ער איז געווען פֿון די פּיאָנערן פֿון פֿרײַע פֿערזן אויף ייִדיש האָט ער אַ סך עקספּערימענטירט מיט גראַם און אויך אַ סך מחדש געווען און האָט אײַנגעפֿירט שטרענגע מעטרישע און פֿערזנפֿאָרמען, ווי דער ווילאַנעל און ראָנדאָ אין דער ייִדישער פּאָעזיע. צווישן זײַנע פֿריסטע פּאָעטישע ווערק זײַנען לאַבירינט, 1918 און יונגהאַרבסט, 1922. אין 1926 איז אַרויס ראָנדאָס און אַנדערע לידער, וווּ ער באַזינגט אורבאַניזם בכלל און ניו־יאָרק בפֿרט און עקספּערימענטירט מיט קאָמפּליצירטע קלאַסישע סטראָפֿישע פֿאָרמען. אין 1937 איז אַרויס „פֿאַביוס לינד. ער האָט צוויי מאָל באַקומען די ל. לאַמעד־פּרעמיע, אין 1947 פֿאַר אַ ייִד אויפֿן ים, אַ זאַמלונג חורבן־לידער, און אין 1957 פֿאַר בײַם פֿוס פֿון באַרג. אין אַמעריקע און איך באַזינגט ער אַמעריקאַנער אידעאַלן. ער האָט אויך געשריבן עטלעכע פּאָעטישע דראַמעס, די באַקאַנטסטע זײַנען די צויי היסטאָרישע משיח־דראַמעס, שלמה מולכו, 1926 און אָשר לעמלען, 1928. חוץ שרײַבן האָט ער אויך איבערגעזעצט ביכער, לידער און אַנדערע טעקסטן פֿון דײַטש, רוסיש, פּויליש און ענגליש אויף ייִדיש. ער איז אויך געווען אַן אַקטיוויסט פֿאַר דער ייִדישער קולטור און איז געווען אַ לערער אין דער ערשטער ייִדישער שול אין ניו־יאָרק און האָט געהאָלפֿן פֿאַרלייגן ייִדישע שולן אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן און קאַנאַדע.
דער גאָט פֿון ישׂראל
דער גאָט פֿון ישׂראל איז נישט רײַך.
כ’האָב געזען די סיסטינער קאַפּליצע,
די נאָטר־דאַם, דעם דאָם פֿון קעלן.
ס’איז דאָ דאָס אויג צו לאָבן, צו געפֿעלן.
דער גאָט פֿון ישׂראל איז קאַרג
ער וויל נישט אָנפֿילן זײַן מוזיי מיט סטאַטוען,
מיט געמעלן, אַלטאַרן, טראָגשטולן,
פּורפּורנע קליידער, דרײַ־גאָרנדיקע קרוינען,
ער וויל אין קיין פּאַלייען נישט וווינען.
דער ייִדישער מוזיי האָט ווינציק פּאַרשוינען.
אַ חנוכּה־לעמפּל, אַ פּרוכת, אַ מגילה,
אַ בשׂמים־ביקסל, אַ תּפֿילין־זעקל, אַ יד,
אַ מנורה, כּתר־תּורה, מכשירים פֿאַר מילה,
און אַ פֿאַרצײַטיקער, פֿאַר־פֿאַר־פֿאַר־פֿאַרצײַטיקער כּתבֿ־יד,
נאָך אַ מאַנוסקריפּט און נאָך אַ מאַנוסקריפּט,
געוויקלט, געבונדן, פֿאַרקניפּט,
אותיות אין אותיות פֿאַרליבט.
וואָס וויל דער גאָט פֿון ישׂראל?
וואָס מאָנט דער גאָט פֿון ישׂראל?
דער גאָט פֿון ישׂראל איז אַ גערעכטער מאָנער.
דער גאָט פֿון ישׂראל איז אַ שטרענגער מאָנער.
דער גאָט פֿון ישׂראל איז אַ קאַרגער מאָנער:
זוך אַליין, פֿאָרש אַליין, לײַד אַליין —
פֿאַר דײַן און פֿאַר מײַן אייגענעם האָנער.
האָט ער גענומען אין אַ גרוי־גרויען אַמאָל,
און פֿון (אַ) באַרג־אַראָפּ אין אַ טאָל,
געוואָרפֿן צוויי הויפֿנס אותיות,
זיי צעשאָטן איבער די וועגן פֿון דער ערד.
זיי האָבן געפֿינקלט מיט רייד, מיט מימרות געפֿלעמלט,
און פֿון דעמאָלט —
שוין טויזנטער יאָרן ווי מען זוכט זיי,
שוין טויזנטער יאָרן ווי מען קלײַבט זיי,
שוין טויזנטער יאָרן ווי מען טײַטשט זיי,
און נאָך אַלץ נישטאָ קיין באַשייד,
פֿאַר די אותיות, פֿאַר די מימרות, פֿאַר די רייד.
נאָך אַ מאַנוסקריפּט און נאָך אַ מאַנוסקריפּט,
געוויקלט, געבונדן, פֿאַרקניפּט,
אותיות אין אותיות פֿאַרליבט.
אַ ייִד אויפֿן ים, נ”י, 1947; אַ גלאַנץ-לעיעלעס אָפּקלײַב, נ”י, 1968
THE GOD OF ISRAEL
The God of Israel is not rich.
I saw the Sistine Chapel,
Notre־Dame, the Cathedral of Cologne –
You can feast your eyes on them, you can enjoy.
The God of Israel is stingy.
He won’t fill his museum with statues,
Paintings, altars, thrones,
Purple gowns, three־tiered crowns,
He does not wish to live in a Palais.
The Jewish museum has a modest display.
A Chanukah־lamp, a curtain, a scroll,
A spice־box, tefillin, a pointing Hand,
A menorah, a Torah Crown, tools for circumcision,
And an old, ancient manuscript.
And another manuscript and another manuscript,
Entangled, bound, locked together.
Letters in love with letters.
What does the God of Israel ask?
What does the God of Israel demand?
The God of Israel is a just demander.
The God of Israel is a strict demander.
The God of Israel is a stingy demander.
Search for yourself, research for yourself, suffer yourself –
For your own and for my honor.
In a gray-gray once-upon-a-time,
From a mountain־top into a valley,
He dropped two handfuls of letters,
Scattered them over the roads of the earth.
They sparkled with speech, blazed with sayings,
And since them –
For thousands of years we seek them,
For thousands of years we save them,
For thousands of years we explain them,
And there is no solution on earth
For the letters, the sayings, the words.
Another manuscript, and another manuscript,
Entangled, bound, locked together –
Letters in love with letters.
Tr. B. and B. Harshav,
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, University of California Press, 1986.
der got fun yisroel
der got fun yisroel iz nisht raykh.
kh’hob gezen di sistiner kaplitse,
di notr-dam, dem dom fun keln.
s’iz do dos oyg tsu lobn, tsu gefeln.
der got fun yisroel iz karg
er vil nisht onfiln zayn muzey mit statuen,
mit gemeln, altarn, trogshtuln,
purpurne kleyder, dray-gorndike kroynen,
er vil in keyn paleyen nisht voynen.
der yidisher muzey hot vintsik parshoynen.
a khaneke|-lempl, a poroykhes, a megile,
a bsomim-biksl, a tfiln-zekl, a yad,
a menoyre, Keyse-|toyre, makhshirem far mile,
un a fartsaytiker, far-far-far-fartsaytiker ksav|-yad,
nokh a manuskript un nokh a manuskript,
geviklt, gebundn, farknipt,
oysyes in oysyes farlibt.
vos vil der got fun yisroel?
vos mont der got fun yisroel?
der got fun yisroel iz a gerekhter moner.
der got fun yisroel iz a shtrenger moner.
der got fun yisroel iz a karger moner:
zukh aleyn, forsh aleyn, layd aleyn ---
far dayn un far mayn eygenem honer.
hot er genumen in a groy-groyen amol,
un fun barg-arop in a tol,
gevorfn tsvey hoyfns oysyes,
zey tseshotn iber di vegn fun der erd.
zey hobn gefinklt mit reyd, mit meymres geflemlt,
un fun demolt ---
shoyn toyznter yorn vi men zukht zey,
shoyn toyznter yorn vi men klaybt zey,
shoyn toyznter yorn vi men taytsht zey,
un nokh alts nishto keyn basheyd,
far dioysyes, far di meymres, far di reyd.
nokh a manuskript un nokh a manuskript,
geviklt, gebundn, farknipt,
oysyes in oysyes farlibt.
a yid oyfn yam, Nyu-York, 1947; a glants-leyeles opklayb,Nyu-York, 1968
Rokhl Korn, Kh’vel mitnemen
The first poem by Rokhl Korn and the next poem by Avrom Sutzkever relate to this verse.
32: 50 You shall die on the mountain that you are about to ascend, and shall be gathered to your kin, as your brother Aaron died on Mount Hor and was gathered to his kin;
50 און שטאַרב אױף דעם באַרג װאָס דו גײסט אַהין אַרױף, און װער אײַנגעזאַמלט צו דײַן פֿאָלק, אַזױ װי דײַן ברודער אַהרן איז געשטאָרבן אױפֿן באַרג הוֹר, און איז אײַנגעזאַמלט געװאָרן צו זײַן פֿאָלק.
For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.
כ’וועל מיטנעמען
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך די לאָנקעס גרינע
און פֿון מײַן טאַטנס סאָד דעם ריח פֿון ווײַנשלצוויט,
די שמאָלע סטעזשקע צווישן תּבֿואה־לאַנעס,
וואָס געדענקט נאָך מײַנע קינדערישע טריט.
כ’וועל מיטנעמען די פּוכיק ווײַסע כמאַרעס
ס’זאָל ווייכער זײַן דעם קאָפּ אַוועקצולייגן
און מײַן מאַמעס מידן, אויסגעצערטן שמייכל
ער זאָל זײַן צוקאָפּנס פֿון דעם גרויסן שווײַגן.
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך דעם אָטעם פֿונעם וואָרט
אין זײַן לויטערסטן טרויער און שטילסטן פֿאַרקלער —
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך מײַן ערשטע ליבע
און מײַן לעצטע טרער.
I WILL TAKE WITH ME
I will take with me the green meadows
And from my father’s orchard, the scent of cherry blossoms,
The narrow path between the fields of wheat,
That still remembers my childish footstep.
I will take the fluffy white clouds
To rest my head more softly
And my mother’s pinched and weary smile
To lay at the head of the great silence.
I will take with me the breath of the word
In its purest grief and most quiet reflection –
I will take with me my first love
And my last tear.
Tr. Sheva Zucker
KH’VEL MITNEMEN
Kh’vel mitnemen mit zikh di lonkes grine
Un fun mayn tatns sod dem reyekh fun vaynshltsvit,
Di shmole stezhke tsvishn tvue-lanes,
Vos gedenkt nokh mayne kinderishe trit.
Kh’vel mitnemen di pukhik vayse khmares
S’zol veykher zayn dem kop avektsuleygn
Un mayn mames midn, oysgetsertn shmeykhl
Er zol zayn tsukopns fun dem groysn shvaygn.
Kh’vel mitnemen mit zikh dem otem funem vort
In zayn loyterstn troyer un shtilstn farkler –
Kh’vel mitnemen mit zikh mayn ershte libe
Un mayn letste trer.
Avrom Sutskever, Al dos gevezene
For a biography of Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.
אַל דאָס געוועזענע, איבערגעלעבטע, אַמאָליקע,
שוועבט מיר אַדורך דורך די שלייפֿן אַצינד
ווי פֿאַרנאַכטיקע וואָלקנס, כּדי
איבערצולעבן דאָס איבערגעלעבטע
און זען דאָס געזעענע ווידער:
אמתדיק זאָל איך דערפֿילן מײַן וועלט
און זי מישפּטן
איידער די הענט ווערן ליידיק . . .
נעענטער, מײַנע חבֿרים,
אײַך וויל איך דאַנקען און בענטשן.
איר געטלעכע טראָפּנס
וואָס האָבן געהיילט מײַן גריזאָטע,
וואָס האָבן געלויכטן און וועלן ניט אויפֿהערן
לײַכטן.
צעוואַקלטע ווענט, 1996
All that is past, experienced, previous,
now floats through me and through my temples
like twilight clouds, in order
to re-live what was outlived,
and to see again what was seen:
May I truthfully sense my world
and weigh it in the balance
before my hands become vacant . . .
Come closer, my friends,
I want to thank you and bless ou:
Your divine drops
that have healed my vexation,
that have given light and will not cease
to give light.
Tr. Richard Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever, SUNY Pess, 2019
al dos gevezene, ibergelebte, amolike,
shvebt mir adurkh durkh di shleyfn atsind
vi farnakhtike volkns, kedey
ibertsulebn dos ibergelebte
un zem dos gezeene vider:
emes|dik zol ikh derfiln mayn velt
un zi mishpetn
eyder di hent vern leydik . . .
neenter, mayne khaveyrim,
aykh vil ikh danken un bentshn.
ir getlekhe tropns
vos hobn geheylt mayn grizote,
vos hobn geloykhtn un veln nit oyfhern
laykhtn.
tsevaklte vent, 1996
.