Mayn mames yidishe tfile – Audio
English follows Yiddish.
חיים־לײב פֿוקס (1897־1984)
איז געבױרן געװאָרן אין לאָדזש, פּױלן. ער האָט געשטרעבט צו װעלטלעכקײט אַפֿילו װי אַ ישיבֿה־בחור, און איז געװען אַקטיװ בײַם פֿאַרלײגן דער גרופּע ייִדישע שרײַבערס אין לאָדזש. ער איז געװאָרן אַ חבֿר אין בונד און דערנאָך אַריבער אין דער ציוניסטישער אַרבעטער־באַװעגונג. צו 17 יאָר האָט ער שוין אָנגעהױבן דרוקן אַרטיקלען און לידער אין זשורנאַלן און צײַטונגען און האָט דעבוטירט מיט לידער אין פֿאָלקסבלאַט; נאָך דעם האָט ער זיך אָפֿט געדרוקט אין פֿאַרשײדענע פּובליקאַציעס. ער האָט אַרױסגעגעבן זײַן ערשטן באַנד לידער דאָרשטיקע לעמער אין 1926. מלחמה־צײַט איז ער געלאָפֿן מיט זײַן טראָגעדיקער פֿרױ קיין ביאַליסטאָק װאָס איז דעמאָלט געװען אונטער די סאָװעטן און דערנאָך קײן קאַזאַכסטאַן. אין 1946 איז ער צוריקגעקומען קײן לאָדזש און איז דערנאָך אַריבער קײן פּאַריז. דאָרטן האָט ער אַרױסגעגעבן נאָך אַ באַנד לידער, שעה פֿון ליד.
אין 1953 האָט ער זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק. במשך זײַן לעבן האָט ער אַרױסגעגעבן עטלעכע מאָנאָגראַפֿן און צען ביכער,צווישן זײ, 6 בענד פּאָעזיע. ער האָט באַטראַכט זײַן ליטעראַרישע ביאָגראַפֿיע פֿון די לאָדזשער שרײַבערס לאָדזש של מעלה װי אַ לױבגעזאַנג דער שטאָט װאָס האָט אים גײַסטיק געקאָרמעט און אױסגעפֿורעמט. hיים־לײב האָט אױסגעלעבט זײַנע לעצטע שאַפֿערישע יאָרן אין מאָנטרעאַל, קאַנאַדע, װוּ ער האָט אין 1980 אַרױסגעגעבן דעם לעקסיקאָן 100 יאָר ייִדישע און העברעיִשע ליטעראַטור אין קאַנאַדע. דער באַנד איז נאָך ביזן הײַנטיקן טאָג אַ װיכטיקער מקור פֿאַר אַ סך ליטעראַרישער פֿאָרשונג איבער דער טעמע. ער איז געשטאָרבן אין ניו־יאָרק.
אַ דאַנק דעם מחברס זון מנחם פֿוקס וואָס האָט אַרײַנגעשיקט דאָס ליד. בײַ וואָך 11 וועט איר געפֿינען נאָך אַ ליד פֿון חיים־לייב פֿוקס — מײַן מאַמע צינדט ליכט.
מײַן מאַמעס ייִדישע תּפֿילה…
מײַן מאַמעס ייִדישע תּפֿילה, איך געדענק זי ביז איצטער,
װי דעם שטערן אין הימל, װאָס מיט אײביקײט בליצט ער…
ער באַלײַכט מײַנע אױגן און װײַזט מיר דעם חידוש,
װוּ די זון און לבֿנה, װאָלטן רעדן אױף ייִדיש.
איך פֿאַרנעם אירע װערטער, װאָס שטראָמען פֿון האַרצן,
װי איר פּשוטע תּפֿילה, װאָס מוטיקט און שטאַרקט זי.
פֿון דעמאָלט עד־היום איך שרײַב זײ, די שורות
פֿון מײַן פֿריִען באַגינען ביז צו די יאָרן פֿון גבֿורה…
איך פֿאַרנעם אירע שעפּטשען, זײ שטײַגן צום באַשעפֿער.
זײ זינגען און קלינגען אין מײַן נשמה אָן אױפֿהער.
געלײַטזעליקט זײ שװעבן צו די העכסטע הײכן,
װאָס נאָר תּמימים, צו זײ קענען גרײכן.
אױך יעצט אין באַגינען איך זע זײ די װערטער
זײ קומען צו מיר פֿון יענע אײביקע ערטער.
װי עס קומען די לידער װאָס איך דאַװן אין ייִדיש
פֿאַר די ייִדישע מאַמעס װאָס האָבן זײער לעבן צום בורא געקידושט…
צו די הימלען אַרויף, מאָנטרעאָל, ציקאָ,1951
MAYN MAMES YIDISHE TFILE
Mayn mames yidishe tfile, ikh gedenk zi biz itster,
Vi dem shtern in himl, vos mit eybikeyt blitst er…
Er balaykht mayne oygn un vayzt mir dem khidesh,
Vu di zun un levone, voltn redn af Yidish.
Ikh farnem ire verter, vos shtromen fun hartsn,
Vi ir poshete tfile, vos mutikt un shtarkt zi.
Fun demolt ad-hayem ikh shrayb zey, di shures
Fun mayn frien baginen biz tsu di yorn fun gvure…
Ikh farnem ire sheptshen, zey shtaygn tsum bashefer.
Zey zingen un klingen in mayn neshome on ufher.
Gelaytzelikt zey shvebn tsu di hekhste heykhn,
Vos nor tmimim, tsu zey kenen greykhn.
Oykh yetst in baginen ikh ze zey di verter
Zey kumen tsu mir fun yene eybike erter.
Vi es kumen di lider vos ikh davn in Yidish
Far di yidishe mames vos hobn zeyer lebn tsum boyre gekidesht…
Tsu di himlen aruf, 1951
Chaim Leib Fox (Fuks) (1897-1984)
was born in Lodz, Poland. He developed worldly interests even as a yeshiva student, and was soon involved with founding the Yiddish Writers’ Group in Lodz, engaged with the Bund, and then the Zionist workers movement. He began publishing articles and poems in journals and newspapers at the age of 17, debuting with poems in the Folksblatt and he published extensively after that time. He published his first book of verse Durshtike lemer (Thirsty lambs) in 1926. When war came, he fled with his expecting wife to the Soviet-controlled Bialystok and then to Kazakhstan. In 1946 he returned to Lodz and subsequently moved to Paris where in 1951 he published another volume of verse, Shoh Fun Lid (Hour of song).
In 1953 he resettled in the United States . Through the course of his lifetime he published several monographs and ten volumes, including six books of poetry. He considered his literary biography of the city of Lodz, Lodzh shel mayle, (Lodz on high) a paean to the city that nurtured and formed him. Chaim Leib spent his last active years in Montreal, Canada, where in 1980 he produced the literary lexicon, 100 Yor Yiddishe un Hebreishe Literatur in Kanade, (100 Years of Yiddish and Hebrew literature in Canada which serves as a central source of much literary research on this topic to this day. He died in New York.
Thanks to the poet’s son, Michael Fox, for sending in the poem. See Week 11 for a previous posting of a poem by Chaim Leib Fox (Fuks).
My Mother’s Yiddish Prayer
My mother’s Yiddish prayer. I remember it still,
Like a star in the heavens, it eternally will
Enlighten my eyes with great revelations
As if the sun and the moon would hold Yiddish conversations.
I swim in her words, that stream from the heart
It’s in her simple prayer that my strength and courage had their start
From days past until now, as I write I immerse
From my dawning to my twilight I hearken to her verse…
I hear her murmured words. To the Creator they ascend.
They sing and they chime in my soul without end
Gracefully they soar to the highest places
Where only Innocents can leave their traces.
Even now as it dawns, my words come to me
From those rarified intimations of eternity.
From there come my poems, my Yiddish prayers
I offer them to the Yiddish mothers as to the Creator they sanctified theirs…
Tr. by Michael Fox
…