Mame, Ikh ken nit aynshlofn
Tsebisn in eynem di lip
Ikh bin fri avek
רחל פֿישמאַן (1935 — 1984)
איז געבױרן געװאָרן אין פֿילאַדעלפֿיע אין אַ ייִדיש־קולטורעלער הײם. זי האָט געענדיקט העכערע קורסן בײַ דער מיטלשול אין פֿילאַדעלפֿיע און האָט צו 19 יאָר עולה געװען און זיך באַזעצט אין קיבוץ בית־אַלפֿאַ. דאָרטן האָט זי חתונה געהאַט און דערצױגן צװײ קינדער. טאַטע־מאַמע האָבן זיך געזאָרגט אַז זי װעט זײַן װײַט פֿון דער ייִדישער קולטור װאָס זײ האָבן מיט אַזױ פֿיל איבערגעגעבנקײט געפּרוּװט אַרײַנפֿלאַנצן אין איר. אָבער אַפֿילו אין ישׂראל, אַ לאַנד װאָס איז געװען אַנטי־ייִדיש װען זי האָט עולה געװען און װוּ שרײַבן אױף ייִדיש איז געװען אַנטי־ישׂראלדיק האָט זי געשריבן אױף ייִדיש. זי איז געװען די ייִנגסטע און די אײנציקע אַמעריקאַנער געבױרענע פֿון דער שרײַבער־גרופּע יונג־ישׂראל װאָס האָט זיך געשאַפֿן אין 1951. אירע פּאָעטישע מדריכים זײַנען געװען מלכּה חפֿץ־טוזמאַן פֿון לאָס אַנדזשעלעס מיט װעמען זי האָט זיך באַקענט װי אַ צענערלינג און אַבֿרהם סוצקעװער װאָס פֿלעגט זיצן מיט איר אין אַ תּל־אָבֿיבֿער קאַפֿע און רעדאַקטירן אירע לידער.
זי האָט זיך באַטײליקט אין די אױסגאַבעס פֿון דער גרופּע יונג־ישׂראל און זיך געדרוקט אין אַ סך פּובליקאַציעס, בתוכם: די גאָלדענע קײט, לעצטע נײַעס, ישׂראל־שטימע, על המשמר, און סבֿיבֿה.אַרױס אין בוכפֿאָרעם זײַנען: זון איבער אַלץ, 1962, דערנער נאָכן רעגן, 1966, הימל צװישן גראָזן — שמים בעשב, 1968 און די װילדע ציג — עזה פּזיזה, 1976. אין 1978 האָט זי באַקומען די מאַנגער־פּרעמיע . צו לײענען נאָך װעגן פֿישמאַנען לײענט דוד ראָסקעסעס אױסגעצײכנטן אַרײַנפֿיר אין דעם צװײשפּראַכיקן באַנד אַזױ װיל איך פֿאַלן: אָפּגעקליבענע לידער פֿון רחל פֿישמאַן/I Want to Fall Like This: Selected Poems of Rukhl Fishman, Wayne State University Press, 1994.
מאַמע, איך קען ניט אײַנשלאָפֿן
מאַמע,
איך קען ניט אײַנשלאָפֿן.
נעם דעק מיך גוט אײַן
מיטן װאָרט “הײם”.
איך קען, מאַמע, ניט אײַנשלאָפֿן.
טאַטע, מיט פּאַסיקער ערנסטקײט
האָסטו פֿאַר מײַנע קינדעריש שטומפּיקע פֿינגער
אַנטדעקט װי אַזױ
די שיכבענדלעך פֿאַרבינדן.
ניט צו דערקענען איצטער מײַנע פֿיס.
איך יאָג זיך נאָך זײ אַ גאַנצן טאָג.
טאַטעניו־מאַמעניו ―
דעם זומער
האָבן אין די היצן
אַלע מײַנע זיכערקײטן געציטערט.
װעמען האָב איך געזאָלט דערצײלן
אױב ניט אײַך?
אַלעמען װאָלט איך דערצײלט ―
נאָר ניט אײַך. 1955
זון איבער אַלץ, תּל־אָבֿיבֿ, 1962
* * *
צעביסן אינאײנעם די ליפּ
און דאָס ליד.
אַזױ דין ― הױט.
לעכערלעך שװאַך די צאַמען
װאָס לאָזן
דעם אמת ניט צו.
אַז דו װעסט עלטער װערן
זאָלסטו װיסן אַן אונטערשיד
פֿון דעם ים
מיט אַ מבול דערקװיקן,
ביז אַ שׂרפֿה אין פֿלאַמען
דערשטיקן.
אױ מאַמע
דערנער נאָכן רעגן, 1966
* * *
איך בין פֿרי אַװעק פֿון הױז.
צו פֿיל ליבע,
צו פֿיל שטאָלץ,
צו פֿיל טרױער,
אױגן, אױגן.
צו פֿיל פֿאָדער,
ייִדיש,
פֿרײד.
זעט נאָר!
װי שײן דאָס קינד שטיפֿט.
װי שײן דאָס קינד שרײַבט.
װי שײן די קלײנע לױפֿט פֿון אונדז אַװעק.
אַזױ פֿיל ליבע, אַזױ פֿיל שטאָלץ ―
אַזױ פֿיל פֿאָדער אין די רײד ―
כ’האָב שױן צוגענוג און איבערפֿיל
צו שרײַבן
און צו שטומען.
טאַטע.
װוּ
איז אַהין
דײַן פּנים.
דערנער נאָכן רעגן, תּל־אָבֿיבֿ,1966
MAME, IKH KEN NIT AYNSHLOFN
Mame,
Ikh ken nit aynshlofn.
Nem dek mikh gut ayn
Mitn vort “heym”.
Ikh ken, Mame, nit aynshlofn.
Tate, mit pasiker ernstkeyt
Hostu far mayne kinderish shtumpike finger
Antdekt vi azoy
Di shikhbendlekh farbindn.
Nit tsu derkenen itster mayne fis.
Ikh yog zikh nokh zey a gantsn tog.
Tatenyu-Mamenyu —
Dem zumer
Hobn in di hitsn
Ale mayne zikherkaytn getsitert.
Vemen hob ikh gezolt dertseyln
Oyb nit aykh?
Alemen volt ikh dertseylt —
Nor nit aykh. 1955
Zun iber alts, Tel-aviv, 1962
* * *
Tsebisn ineynem di lip
Un dos lid.
Azoy din — hoyt.
Lekherlekh shvakh di tsamen
Vos lozn
Dem emes nit tsu.
Az du vest elter vern
Zolstu visn an untershid
Fun dem yam
Mit a mabl derkvikn,
Biz a sreyfe in flamen
Dershtikn.
Oy mame
Derner nokhn regn, Tel-Oviv, 1966
* * *
Ikh bin fri avek fun hoyz.
Tsu fil libe,
Tsu fil shtolts,
Tsu fil troyer,
Oygn, oygn.
Tsu fil foder,
Yidish,
Freyd.
Zet nor!
Vi sheyn dos kind shtift.
Vi sheyn dos kind shraybt.
Vi sheyn di kleyne loyft fun undz avek.
Azoy fil libe, azoy fil shtolts —
Azoy fil foder in di reyd —
Kh’hob shoyn tsugenung un iberfil
Tsu shraybn
Un tsu shtumen.
Tate.
Vu
Iz ahin
Dayn ponem.
Derner nokhn regn, 1966
Rukhl Fishman (1935 – 1984)
was born in Philadelphia in a cultured Yiddishist home. She finished hekhere kursn (higher courses, i.e. Yiddish high school) in Philadelphia and emigrated to Israel when she was 19 making her home in Kibbutz Beit Alfa. There she married and she and her husband adopted two children. When she left the US for Israel her parents worried that she would be far from the Yiddish culture that they had tried with so much devotion to instill in her but even in Israel, a country that was at the time quite anti-Yiddish and where writing in Yiddish was considered anti-Israeli she made the decision to write in Yiddish. She was the youngest and the only American born member of the writer group Yung-Yisroel (Young Israel) which was founded in 1951.
Her poetic mentors were Malka Heifetz Tussman of Los Angeles whom she got to know when she was a teenager and Avrom Sutzkever who would sit with her in his favorite Tel-Aviv café editing her poems. She contributed to several of the publications of Yung-Yisroel and published in many Yiddish publications, including: Di Goldene Keyt, Letste Nayes, Yisroel-Shtime, Al Hamishmar and Svive. She published the following books: Zun Iber Alts (Sun Over Everything; 1962), Derner Nokhn Regn (Thistles After Rain; 1966), Himl Tsvishn Grozn (Sky Among the Grass, bilingual Yiddish/Hebrew; 1968) and Di Vilde Tsig (The Wild She-Goat, bilingual Yiddish/Hebrew; 1976). She received the Manger Prize in 1978.
To find out more about Fishman see the excellent introduction by David Roskies in
the bilingual Azoy Vil Ikh Faln: Opgeklibene Lider fun Rokhl Fishman/I Want to Fall: Selected Poems of Rukhl Fishman, with poems beautifully translated by Seymour Levitan.
Momma, I Can’t Sleep
Mame,
I can’t sleep.
Tuck me in
with the word heym.
I can’t sleep, Momma.
Tate,
you were so serious
when you showed my stubby young fingers
how to tie my shoes.
You wouldn’t recognize my feet now.
I chase them all day long.
Tatenyu, Mamenyu
all my certainties wavered
in the heat
this summer.
Whom should I have told
if not you?
I’d have told everyone –
but not you. 1955
Tr. Seymour Levitan
I Want to Fall Like This: Selected Poems of Rukhl Fishman
אַזוי וויל איך פֿאַלן: אָפּגעקליבענע לידער פֿון רחל פֿישמאַן
Translated from the Yiddish by Seymour Levitan, 1994
* * *
Bit my lip all up together
With the poem.
So thin – is skin.
Ridiculously flimsy the fences
That don’t let
The truth in.
When you get older
May you know the difference
Between refreshing the sea
With a downpour,
And choking a fire
With flames.
Oy Mame.
Tr. Sheva Zucker
The following poem actually mentions by name only the father but I believe she is referring to both parents throughout the poem.
* * *
I left home early.
Too much love,
Too much pride,
Too much sadness,
Eyes, eyes.
Too much demanding,
Yiddish,
Joy.
Just look!
How beautifully the child makes mischief.
How beautifully the child writes.
How beautifully the little one runs away from us.
So much love, so much pride –
So much demanding in those words –
I have already toomuch and morethanenough
To write
And to be silent.
Daddy.
Where
Has your face
Gone.
Tr. Sheva Zucker