Ir Demb – Audio
Erd-tsiternish – Audio
In Zisn Veytik – Audio
English follows Yiddish.
מלכּה חפֿץ־טוזמאַן (1898־1987)
איז געבוירן געוואָרן אין באָלשאַיאַ־כײַטשאַ אין וואָלין. אירע פֿריסטע לידער האָט זי געשריבן אויף ייִדיש און רוסיש. צו 16 יאָר האָט זי אימיגרירט קיין אַמעריקע (שיקאַגע) און האָט אַנגעהויבן שרײַבן לידער אויף ענגליש אָבער איז באַלד אַריבער אויף ייִדיש געמוטיקט פֿונעם שרײַבער קלמן מאַרמאָר. זי האָט דעביוטירט אין 1918. זי האָט געאַרבעט ווי אַ לערערין אין די ייִדיש־וועלטלעכע שולן אין מילוואָקי און האָט זיך געלערנט אין וויסקאַנסאָנער אוניווערסיטעט. שפּעטער האָט זי, מיט איר מאַן און צויי זין, זיך אַריבערגעצויגן קיין לאָס אַנדזשעלעס. אין 1981 האָט זי געוווּנען די פּרעסטיזשפֿולע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער פּאָעזיע.
איר פּאָעזיע, לויט דעם אַרײַנפֿיר פֿון מאַרשאַ פֿאַלק אין איר זאַמלונג With Teeth in the Earth (מיט ציין אין ערד), “אויפֿריכטיק און זוכנדיק, נאָוואַטאָריש אין לשון – ווײַזט אַרויס די רײַכקייט און קאָמפּליצירטקייט פֿון אַ פֿרויס לעבן”. זי איז געשטאָרבן אין בערקלי, קאַליפֿאָרניע.
חפֿץ־טוזמאַן האָט אַרויסגעגעבן לידער, דערציילונגען און עסייען אין ייִדיש־זשורנאַלן סײַ אין אַמעריקע סײַ אין אייראָפּע. אירע זעקס בענד לידער זײַנען לידער, מילד מײַן ווילד, שאָטנס פֿון געדענקען, בלעטער פֿאַלן ניט, אונטער דײַן צייכן און הײַנט איז אייביק.
איר קענט געפֿינען נאָך אַ ליד פֿון מלכּה חפֿץ־טוזמאַנען אין וואָך 2.
איר דעמב
מאַמע מײַנע
אַכט שטײען מיר אַרום אונדזער מאַמען.
אַזױ װי אַ פֿעדערל איז גרינג אונדזער מאַמע.
װוּ נעמט עס אַ גרינגינקע מאַמע
אַזאַ שװער געװײן?
אַ קלוגשאַפֿט װי אַ זונפֿלעק
פֿלאַטערט אױף איר פּנים ―
פֿלאַטערט אום צװישן װיִעס און איר מױל.
און איר קלוגשאַפֿט, דוכט זיך,
צײלט אונדז דרײַ מאָל איבער.
און איר קלוגשאַפֿט, דוכט זיך,
טײַטלט מיט די פֿינגער:
אַכט זענט איר, אַכט!
אַכט זענט איר מיר ― שפּענער.
און ער געװען איז אײנער,
אײנער ― מײַן דעמב.
לידער (1949)
ערד־ציטערניש
צװײ בײזע הענט האָבן מיך פֿון מאַמען אָפּגעריסן.
איך קניפּ זיך אַרײַן אין מאַמעס צעפֿלאַטערט קלײדל
און הענג איבער אַן אָפּגרונט.
מײַן קלײן הענטל רײַסט זיך צו מאַמעס טיכל.
אָט, אָט דערלאַנג איך אירע האָר.
די האָר!
אַ װיכער צערײַסט דעם קנופּ און דרײט מיך אַרײַן
אינדערלײדיק.
קלײנע פֿינגערלעך װי מאָטילן
ציטערן אין דער לופֿטן:
עלנט, עלנט, עלנט.
עקעלעך פֿון מאַמעס טיכל
גײען אױס.
פֿונקען ― מײַן מאַמעס האָר
צוקען זיך.
מײַן מאַמע־גאָט האָט מיך אַראָפּגעװאָרפֿן.
מאַמע־גאָטס פּנים
לעשט זיך.
מאַמעשקײט שװימט אַװעק פֿון מיר
און איך פֿאַרגײ זיך אױף אַ פֿרעמדן אַקסל.
פֿרעמדן אַקסל.
מילד מײַן װילד, 1958
אין זיסן װײטיק
יאָסעלען און יודעלען
איר טורעמט איבער מיר
מײַנע גרױסע זין.
סTussman Ir dembאַ פּיצינקע איך בין
בײַ אײַער זײַט.
איך האָב דאָך קײן מאָל זיך ניט אָפּגעקניפּט
פֿון אײַער עופֿלצײַט.
אין ערשטן ,,שרײַ”
פֿון מײַלעכל אַרױסגעצוווּנגען
קלאָר איך האָב געהערט
,,איך”
פֿאַרציטערט כ’האָב אַרױסגעשטאַמלט:
דו. דו.
אין ערשטן סימן פֿון דערקען אין אײגלעך אײַערע
װי אַ פֿלאַטערשריפֿט געלײענט כ’האָב
,,דו”.
שטיל געענטפֿערט האָט מײַן שמײכל:
יאָ, איך.
ערשטער צײנדל אין מײַן ברוסט אַרײַנגעביסן,
און געװאָרן איז אַ בונד פֿאַרשניטן:
,,איך־דו־דו”.
ערשטער צײנדל אין מײַן ברוסט אַרײַנגעביסן,
און געװאָרן איז אַ בונד פֿאַרשניטן:
,,איך־דו־דו”.
אָט אַזױ
אין זיסן װײטיק
געװאָרן זענען מיר
אײנס דעם צװײטן נײטיק.
הײַנט איז אײביק, תּל־אָבֿיבֿ, 1977
IR DEMB
Mame Mayne
Akht shteyen mir arum undzer mamen.
Azoy vi a federl iz gring undzer mame.
Vu nemt es a gringinke mame
Aza shver geveyn?
A klugshaft vi a zunflek
Flatert oyf ir ponem –
Flatert um tsvishn vies un ir moyl.
Un ir klugshaft, dukht zikh,
Tseylt undz dray mol iber.
Un ir klugshaft, dukht zikh,
Taytlt mit di finger:
Akht zent ir, akht!
Akht zent ir mir – shpener.
Un er geven iz eyner,
Eyner – mayn demb.
Lider (1949)
ERD-TSITERNISH
Tsvey beyze hent hobn mikh fun mamen opgerisn.
Ikh knip zikh arayn in mames tseflatert kleydl
Un heng iber an opgrunt.
Mayn kleyn hentl rayst zikh tsu mames tikhl.
Ot, ot derlang ikh ire hor.
Di hor!
A vikher tserayst dem knup un dreyt mikh arayn
Inderleydik.
Kleyne fingerlekh vi motiln
Tsitern in der luftn:
Elnt, elnt, elnt.
Ekelekh fun mames tikhl
Geyen oys.
Funken — mayn mames hor
Tsuken zikh.
Mayn mame-got hot mikh aropgevorfn.
Mame-gots ponem
Lesht zikh.
Mameshkeyt shvimt avek fun mir
Un ikh fargey zikh oyf a fremdn aksl.
Fremdn aksl.
Mild Mayn Vild, 1958
IN ZISN VEYTIK
Yoselen un Yudelen
Ir turemt iber mir
Mayne groyse zin.
Sa pitsinke ikh bin
Ba ayer zayt.
Ikh hob dokh keyn mol zikh nit opgeknipt
Fun ayer eyfltsayt.
In ershtn ,,shray”
Fun maylekhl aroysgetsungen
Klor ikh hob gehert
,,Ikh”
Fartsitert kh’hob aroysgeshtamlt:
Du. Du.
In ershtn simen fun derken in eyglekh ayere
Vi a flatershrift geleyent kh’hob
,,Du”.
Shtil geentfert hot mayn shmeykhl:
Yo, ikh.
Ershter tseyndl in mayn brust arayngebisn,
Un gevorn iz a bund farshnitn:
,,Ikh-du-du”.
Ershter tseyndl in mayn brust arayngebisn,
Un gevorn iz a bund farshnitn:
,,Ikh-du-du”.
Ot azoy
In zisn veytik
Gevorn zenen mir
Eyns dem tsveytn neytik.
Haynt Iz Eybik, Tel-Oviv, 1977
Malka Heifetz Tussman (1896-1987)
was born in Bolshaya-Khaitcha, Ukraine. She wrote her earliest poetry in Yiddish and Russian. She immigrated to the US at the age of 16 joining family in Chicago and began writing poetry in English but soon switched to Yiddish. She made her literary debut in 1918. She became a teacher in a secular Yiddish school in Milwaukee and studied at the University of Wisconsin. Later she, her husband and two sons moved to Los Angeles. In 1981 she was awarded the prestigious Itsik Manger Prize for Yiddish Poetry in Tel Aviv. Her poetry, according to the introduction in With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman, translated and edited by Marcia Falk, “Frank and exploring, innovative in language – reveals the richness and complexity of a woman’s life.” She died in Berkeley, California.
Heifetz Tussman published poems, stories and essays in Yiddish magazines both in America and Europe. Her six volumes of published verse include Lider (Poems), MIld mayn vild (Mild, my Wild), Shotns fun gedenken (Shadows of remembering), Bleter farn nit (Leaves don’t fall), Unter dayn tseykhn (Under your sign), and Haynt iz eybik (Today is forever).
Another poem by Malka Heifetz Tussman may be found at Week 2.
Her Oak
For Mother
Eight, we stand around our mother.
Our mother is light as a feather.
From where in such a light mother
Does such heavy weeping come?
Wisdom like a sunspot
Flutters on her face –
Flutters between eyelashes and moth.
And her wisdom, it seems,
Counts us three times,
Points with her fingers:
Eight, you are eight!
My eight you are – chips.
And he was one,
One –
My oak.
Tr. Kathryn Hellerstein
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, eds. B. and B. Harshav, University of California Press, 1986.
I am offering two translatons of the poem “Earthquake,” one by Kathryn Hellerstein and one by Marcia Falk.
Earthquake
Bad hands tear me from Mama.
I knot myself into Mama’s fluttering skirts
And dangle over an abyss.
My little hand tries for her kerchief.
Soon, soon I’ll reach her hair.
Her hair!
A whirlwind breaks the knot and spins me
In the void –
Little fingers like butterflies
Trembling in the air:
Forsaken! Forsaken!
The ends of Mama’s kerchief
Flicker out.
Sparks – my Mama’s hair –
Dive.
My Mama-god has cast me down.
Mama-god’s face grows dim.
A Mama-world drifts away from me.
And I sob on a stranger’s shoulder.
Stranger’s shoulder.
Tr. Kathryn Hellerstein
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology.
Earthquake
Two angry hands
tear me away from Mama –
I knot myself intso Mama’s billowing dress
and hang above a cliff.
My small hands grab for Mama’s kerchief –
I’ve almost got her hair.
The hair!
A whirlwind tears the knot and spins me
into emptiness.
My little fingers tremble
like butterflies in the air:
alone, alone, alone.
The corners of Mama’s kerchief fade away.
Sparks – my Mama’s hair –
flicker out.
My Mama-god has thrown me down.
Mama-god’s face
is extinguished.
Mame-ness swims away from me
and I gasp on a stranger’s shoulder.
A stranger’s shoulder.
Tr. Marcia Falk
With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman,
Translated, edited and introduced by Marcia Falk,Wayne State University Press, 1992.
In Sweet Pain
for Yosele and Yudele
You tower over me,
my big beatiful sons.
How tiny I am
next to you.
Still, I’ve never unknotted myself
from your babyhood.
In the first cry, forced
from a little mouth,
I heard clearly:
“I.”
And trembling, I stammered:
“You, You.”
In the first sign of recognition
In your little eyes,
I read, as in a flutter-script:
“You.”
My smile quietly answered:
Yes. I.”
When the first little tooth
bit into my breast,
a covenant was cut:
I-you-you.”
That’s how in sweet pain
we became
necessary to each other.
Tr. Marcia Falk
With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman.