THIS WEEK
Sholem Aleichem, פֿון „אַ מענה־לשון פֿון אַ שטיפֿמאַמע”, From “A Stepmother’s Invective”

Sholem Aleichem, A mayne-loshn fun a shtifmame

The list of curses (toykhekhe) goes from 26: 14- 45 but a few verses should be enough to give you the idea.

26: 14But if ye will not hearken unto Me, and will not do all these commandments; 15and if ye shall reject My statutes, and if your soul abhor Mine ordinances, so that ye will not do all My commandments, but break My covenant; 16I also will do this unto you: I will appoint terror over you, even consumption and fever, that shall make the eyes to fail, and the soul to languish; and ye shall sow your seed in vain, for your enemies shall eat it. 17And I will set My face against you, and ye shall be smitten before your enemies; they that hate you shall rule over you; and ye shall flee when none pursueth you. 

/26:14 אױב אָבער איר װעט ניט צוהערן צו מיר, און װעט ניט טאָן אַלע די דאָזיקע געבאָט, /26:15 און אױב מײַנע חוקים װעט איר פֿאַראַכטן, און אױב מײַנע געזעצן װעט פֿאַראומװערדיקן אײַער זעל, ניט צו טאָן אַלע מײַנע געבאָט, כּדי איר זאָלט פֿאַרשטערן מײַן בונד, /26:16 װעל איך אױך טאָן דאָס דאָזיקע צו אײַך: איך װעל אָנזעצן אױף אײַך אַ בהלה – די דער, און קדחת, װאָס מאַכן אױסגײן די אױגן און פֿאַרשמאַכטן די זעל. און איר װעט זײען אײַער זאָמען אומנישט, װאָרום אײַערע פײַנט װעלן עס אױפֿעסן. /26:17 און איך װעל קערן מײַן פּנים אַקעגן אײַך, און איר װעט געשלאָגן װערן פֿאַר אײַערע פײַנט, און אײַערע שָׂונאים װעלן געװעלטיקן איבער אײַך; און איר װעט לױפֿן װען קײנער יאָגט אײַך ניט. 

For a biography of Sholem Aleichem in Yiddish and English see Week 3. 

פֿון „אַ מענה־לשון פֿון אַ שטיפֿמאַמע”

      אין דעם קאַפּיטל פֿון זײַן אויטאָביאָגראַפֿיש ווערק פֿונעם יאַריד דערציילט שלום־עליכם ווי דער טאַטע, אַן אַלמן, פֿאָרט קיין בערדיטשעוו כּדי צו געפֿינען אַ שטיפֿמאַמע פֿאַר די קינדער. צו ערשט, דאַכט זיך,
      איז מען געווען צופֿרידן מיטן אָנקוק. אַ ייִדענע אַ בכּבֿודע, נישט קיין נאַרישע, און דער עיקר—אַ ליבלעכע, צוגעלאָזטע, אַ גוטע, אַ מענטש אָן אַ גאַל. הײַנט וואָס האָבן זיי דאָ געפּילדעט, געמאַכט אָנשטעלן— „שטיפֿמאַמע”? . . .         אין אַ װאָך אַרום אָדער אין צװײ, האָט זיך די שטיפֿמאַמע אַרויסגעװיזן מיט  איר היציקן טעמפּעראַמענט און קודם־כּל אַרויס מיט  איר שפּראַך, מיט  איר אמת בערדיטשעװער שטיפֿמאַמע־לשון, אַ שפּראַך אַ גלאַטע, אַ רײַכע, אַ בלומענדיקע. אויף איטלעכס װאָרט אַ קללה, און צום גראַם, און דווקא אין גוטן מוט. למשל:
עסן—עסן זאָלן דיך װערעם!
טרינקען—טרינקען זאָלן דיך פּיאַװקעס!
שרײַען—שרײַען זאָלסטו אויף די צײן!
פֿאַרנײען—נײען זאָל מען אײַך תּכריכים!
גיין—גיין זאָלסטו אין דער ערד!
שטיין—שטיין זאָלסטו פּראַװצעם!
זיצן—זיצן זאָלט  איר אין געהאַקטע וווּנדן!
ליגן—ליגן זאָלט  איר אין דער ערד!
רעדן—רעדן זאָלט  איר פֿון היץ!
שװײַגן—אַנטשװיגן זאָלט  איר װערן אויף אײביק!
זאָגן—געזאָגט זאָל אײַך װערן אַל דאָס בײז!
האָבן—האָבן זאָלסטו מכּות בכורות!
ניט האָבן—ניט האָבן זאָלסטו קײן גוטס װײַל דו לעבסט!
טראָגן—טראָגן זאָל דיך דער רוח אויף די פּלײצעס!
אַרײַנטראָגן—אַרײַנטראָגן זאָל מען דיך אַ קראַנקן!
אַרויסטראָגן—אַרויסטראָגן זאָל מען דיך אַ טױטן!
אַרומטראָגן—אַרומטראָגן זאָל מען דיך אויף די הענט!
אַוועקטראָגן—אַוועקטראָגן זאָל מען דיך אויפֿן בית־עולם!
צי, אַ שטײגער, למשל, נעמט אַזאַ אומשולדיק װאָרט, װי שרײַבן?
איז שרײַבן זאָל מען דיר רעצעפּטן!
פֿאַרשרײַבן—פֿאַרשריבן זאָלסטו װערן צום טױט!
אָפּשרײַבן—אָפּשרײַבן זאָל מען דיך פֿון קדחת!
אַרײַנשרײַבן—אַ משוגענעם אויסמעקן און דיך אַרײַנשרײַבן! . . .
און אַ מאָל, איז זי געװען אויפֿגעלייגט און אַ װאָרט האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט  איר אין מױל אַרײַן, האָט זיך עס געדרייט און געפֿלאָכטן און געגאָסן זיך און געצױגן זיך, װי אַ גוטער בױמל, גאָר אָן אַן אָפּשטעל, און אין איין אָטעם, װי בײַ אַ גוטן חזן די עשׂרת־בני־המן: „ס’זאָל דיר אָנכאַפּן, רבונו־של־עולם, אַ שטעכעניש און אַ ברעכעניש, אַ רײַסעניש און אַ בײַסעניש, אַ טריקעניש, אַ פֿאַרטריקעניש, אַן אויסטריקעניש, אַן אײַנטריקעניש, אַ דאַרעניש, אַ פֿאַרדאַרעניש, אַן אײַנדאַרעניש, אַ שרימפּעניש, אַן אײַנשרימפּעניש, ליבער גאָט! האַרציקער פֿאָטער, געטרײַער!“ . . .
דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע איז זיך מודה, אַז אַ היפּש ביסל קללות און שלאָגװערטער אין זײַנע שפּעטערדיקע װערק האָט ער גענאַשט פֿון דער שטיפֿמאַמע און פֿון  איר מענה־לשון. נאָך גאָר־גאָר אין די יונגע יאָרן, ער האָט נאָך גאָרנישט געוווּסט, װאָס שרײַבן באַדײַט און האָט נאָך גאָר אַפֿילו ניט געחלומט, אַז ער װעט אַ מאָל זײַן אַ שרײַבער, האָט זיך אים, אַלס קוריאָז, פֿאַרװאָלט פֿאַרשרײַבן אַלע קללות, װאָס ער האָט זיך אָנגעהערט פֿון זײַן שטיפֿמאַמע, צונױפֿזאַמלען זײ אין איינעם, מאַכן אַ מין װערטערביכל. האָט ער זיך ניט געפֿױלט, געזאַמלט און געזאַמלט, און אַז ער האָט זײ אָנגעזאַמלט אַ היפּש ביסל, האָט ער זײ גענומען סאָרטירן נאָכן אַלף-בית, אָפּגעשװיצט אַ פּאָר גוטע נעכט און צונױפֿגעשטעלט אַ גאַנץ פֿײַנעם לעקסיקאָן, על-פּי אַ“ב, װעלכער עס װערט דאָ געגעבן נאָר אויפֿן זכּרון:
אַ—אביון, אומגליק, אידיאָט, אײזל, אײַנגעגעסענע בריאה, אָפּגעריסענער נאַר, אַשמדאי.
ב—באָלװאַן, באָדיונג, בטלן, בײַטל־שנײַדער, בלינדערהאָץ, בעדער, בעזעם, בעטלער, בערן־טרײַבער, בעל־עגלה, באַשעפֿעניש.
ג—גױ, גולם, גדלן, גזלן, גנבֿ, געשלײערטע האַנדזיע.
ד—דאָנאָשטשיק, דבר־אַחר, דלות, דערקאַטש.
ה—האָלעדראַנציעס, האָצמאַך, האָצעקלאָץ, הולטײַ, הינטשלעגער, הינקעדיקער שנײַדער, המן, הפֿקר־יונג.
ו—װאַנץ, וויסטע קאַליקע, װעווערק, װערעמיקער, וצדקתך.
ז—זאַיִקע, זאַק פּאָלאָווע, זױערע קיסליצע, זומער־פֿױגל, זױפֿער, זיצפֿלײש.
ח—חאַליפֿוסניק, ח(כ)אַפּער, חוזק, חזיר, חײם־יענקעל, חכם־בלילה, חלירע.
ט—טאָטער, טאָרבע, טױגעניכטס, טיפּש, טערקישער פֿעפֿער, טריפֿה קישקע.
י—יאַטקע־הונט, יונגאַטש, יורקע, ימח־שמוניק, ים־קאָטער.
כּ—כּזבן, כּל־בוניק,כּלבֿ שבכּלבֿים.
ל—לאָבוס, לאַבאַזניק, לאָדער, לא־יוצלח, לאַמטערן־שיסער,
ליגנער, לײדיקגייער, למד־וואָווניק.
מ—מאַלפּע, מאַמעטליװע בחור, מאָנדריש, מגיד, מלמד, משומד.
נ—נאַריש פּנים, נאַפּודעלע, נאַשער, נודניק, נכפּהניק.
ס—סאַוווּלע, סװאָלאָטש, סװישטשון, סמאַרקאַטש.
ע—עזות־פּנים, עני־ואבֿיון, עיפּוש, עקדיש, עקשן.
פּ—פּאַסקודניאַק, פּאַציאָרע, פּאַרטאַטש, פּאַרך, פּוסטעפּאַסניק, פּופּיק, פּיפּערנאָטער, פּלעצל, פּענטעלעלע, פּעמפּיק, פּרא־אָדם, פּריטשעפּע.
פֿ—פֿאָנפֿאַטש, פֿאַלשער מענטש, פֿױליאַק, פֿײַפֿער, פֿליאַסקעדריגע, פֿלאָכט, פֿלאָקן־שיסער, פֿערדאַטש, פֿאַרשלעפּטע קרענק, פֿרעסער.
צ—צבֿועק, צדיק אין פּעלץ, צורה־מלוכה, צלם־קאָפּ, צעבראָכענער שאַרבן, צרעת.
ק—קאַטאָרזשניק, קאָכלעפֿל, קאַליקע, קאַרטאָפֿליע־שלינגער, קאָרטן־שפּילער, קאַפּעליוש־מאַכער, קבצן, קױמען־קערער, קישקע אָן אַ דנאַ, קלעק, קריכער, קשקשת.
ר—רױטער, רוצח, רכילותניק, רעטעך, רשע־מרושע.
ש — שאַרלאַטאַן, שבת־גױ, שוטה פֿון פּיקהאָלץ, שוסטער, שײנעץ, שליאַטענטש, שיקסע, שלאַנג, שלימזל, שמאַטע, שמד־קאָפּ, שמינדער בגעץ, שמענדריק, שנױץ מיט ברױט, שקראַב.
תּ—תּרח . . .
פֿון פֿונעם יאַריד

From “A STEPMOTHER’S INVECTIVE”

In this chapter of his autobiography Sholem Aleichem recounts how is widowed father goes Berditchev to bring back a stepmother for the children. At first she is on her best behavior, but . . .

Only in a week or two, did Stepmother show her true disposition and fiery temper. First, her language, her authentic Berditchev stepmotherly vocabulary-glib, juicy, blooming. Every word was accompanied by a curse, delivered good-naturedly.

For example: If she said
“Eat,” she’d add: May the worms eat you!
Drink: May leeches drink your blood! Yell: May a toothache make you yell!
Sew: May they sew shrouds for you! Go: Go to hell!
Stand: Stand on your feet till you drop!
Sit: Sit on scorpions! Lie: Lie six feet under! Talk: Talk in delirium!
Silence: Fall silent forever!
Have: Have troubles! •
Not have: May you not have any peace! Carry: May an ill wind carry you away!
Carry in: May you be carried in on a stretcher! Carry out: May you be carried out feet first!
Carry around: May you be carried around in a basket!
Carry away: May you be carried away to the cemetery!

Now take an innocent word like “write.”
Write: May they write prescriptions for you!
Written down: May you be written down for death!
Written up: May you be written up in shame!
Written off: May a madman be written off a  madhouse roster  and you be written in!

Sometimes when Stepmother was in a good mood and latched onto a word, she’d twist it and turn it  and stretch  it  like dough—there was no stopping her. She’d let it out in one breath, like the Megilla reader rattling off the ten’. sons of Haman on Purim, and in rhyme no less:
“God Almighty, may you be bitten and smitten, eaten and beaten, swell and yell; may you get gout and shout, ha:ve aches and  breaks and itches and twitches, dear merciful Father in heaven!”

The hero of this autobiography must admit that many of the curses and maledictions in his works came straight from his stepmother’s invective. Very early on, before Sholom knew anything about writing, and never even dreamed he would be a writer, he wanted to jot down all of Stepmother’s curses just for the fun  of  it  and  collect them into a little dictionary. He assiduously gathered  them  one by one until he had enough material to  alphabetize.  He sweated  over this for a couple of nights and assembled  quite a nice lexicon,  which if memory serves him went something like this:

A– abusive,’ addlepate, aggravator, animal, ape, apostate, argumentative, ass
B–backscratcher, bandit, bathhouse flunky, beggar, boaster, broom, bum
C– cardsharp, carouser, clunk, creature, creep, crook
D-dogcatcher, dolt, dope, dummy, dunderhead, dupe
E– eager beaver, eccentric, edgy, eerie, empty-headed,
equivocator
F– failure, faithless, fathead, flea, fool, fresh brat
G -gadabout,  ganev,  gawk,  ghastly,  golem,  goose, goy
H-haggler, halfhearted, half-wit, Haman, harebrain, hoaxer; humbug
I-idiot, idolator, ill-made, imbecile, impulsive, informer, in- solent, Ishmael’
J-jackal, jack-in- the-box, jaundiced, jealous, jerk
K-kennel-keeper, kicker, kill-joy, knave,  knothole,  knuckle head
M-malingerer, measly, meddling, milksop,  misfortune,  mon key, mummer, murderer
N-naughty, ne’er-do-well, nervous,  nincompoop ,  ninny,  nit wit, nomad, noodlehead, nudnik
0—oaf, obnoxious, obstacle, obstinate, oddball, off-beat, opinionated, outlandish
P-pauper, peculiar, pepless, pest, pickpocket, pig, pimple, pip squeak, plague
Q-quack, qualmy, queasy, queer, querulous, quick-tempered, quicksilver, quivery
R-radish, ragamuffin, raggedy, rambunctious, rascal,  rattle brain, . reeking, reprobate, robber, rusty
S-sap, screwball, seedy, shlemiel, shrimp, snitcher, sniveler, snotnose, softhead, swine
T-tagtail, talebearer, terror, testy, thickwit,  thief,  tippler, turtle
U-ugly, ulcer, ululant, unclean, uncouth, unthinking, upstart, usurper
V-vassal, vengeful, vice-monger, vindictive, viper, visor head, vixen, voracious, vulpine
W-wacky, warped, wart, washpot, whelp, windbag, wise guy, worm
X-xanthic, xenophobic, xeric, Xerxes, xyster
Y-yackety-yak, yapper, yawner, yawp, yeller, yellow, yelper, yokel, yowler
Z-zany, zealot, zebra, zero, zigzag, zombie, zookeeper, zwieback
Tr. Curt Leviant, From the Fair: The Autobiography of Sholom Aleichem

Fun “A mayne-loshn fun a shtifmame”

In dem kaptil fun zayn oytobyografish verk Funem yarid dertseylt sholem aleykhem vi der tate, an almen, fort keyn berditshev kedey tsu gefinen a shtifmame far di kinder. tsu ersht, dakht zikh,
iz men geven tsufridn mitn onkuk. a yidene a bekoved|e, nisht keyn narishe, un der eykr—a liblekhe,  tsugelozte, a gute, a mentsh on a gal haynt vos hobn shey do gepildet, gemakht onshteln— “shtifmamye”? . .
in a vokh arum oder in tsvey, hot zikh di shtifmame aroysgevizn mit  ir hitsikn temperament un koydem-Kol aroys mit  ir shprakh, mit  ir emes barditshever shtifmame-losun, a shprakh a glate, a raykhe, a blumendike. oyf itlekhs vort a klole, un tsum gram, un davke in
gutn mut. lemoshl:
esn—esn zoln dikh verem!
trinken—trinken zoln dikh pyavkes!
shrayen—shrayen zolstu oyf di tseyn!
farneyen—neyen zol men aykh Takhrikhim!
geyn—geyn zolstu in der erd!
shteyn—shteyn zolstu pravtsem!
zitsn—zitsn zolt  ir in gehakte vundn!
lign—lign zolt ir in der erd!
redn—redn zolt  ir fun hits!
shvaygn—antshvign zolt  ir vern oyf eybik!
zogn—gezogt zol aykh vern al dos beyz!
hobn—hobn zolstu makes-bkhoyres
nit hobn—nit hobn zolstu keyn guts vayl du lebst!
trogn—trogn zol dikh der ruekh oyf di pleytses!
arayntrogn—arayntrogn zol men dikh a krankn!
aroystrogn—aroystrogn zol men dikh a toytn.
arumtrogn—arumtrogn zol men dikh oyf di hent!
avektrogn—avektrogn zol men dikh oyfn besoylem!
tsi, a shteyger, lemoshl, nemt aza umshuldik vort,vi shraybn?
iz shraybn zol men dir retseptn!
farshraybn—farshribn zolstu vern tsum toyt!
opshraybn—opshraybn zol men dikh fun kedokhes!
araynshraybn—a meshugenem oysmekn un dikh araynshraybn! . . .
un a mol, iz zi geven oyfgeleygt un a vort hot zikh arayngekhapt  ir in moyl arayn, hot zikh es gedreyt un geflokhtn un gegosn zikh un getsoygn zikh, vi a guter boyml, gor on an opshtel, un in eyn otem, vi bay a gutn khazn di aseres bney homen : “s’zol dir onkhapn, reboyne-shel-oylem, a shtekhenish un a brekhenish, a raysenish un a baysenish, a trikenish, a fartrikenish, an oystrikenish, an ayntrikenish, a darenish, a fardarenish, an ayndarenish, a shrimpenish, an aynshrimpenish, liber got! hartsiker foter, getrayer!”
der held fun der doziker byografye iz zikh moyde, az a hipsh bisl kloles un shlogverter in zayne shpeterdike verk hot er genasht fun der shtifmame un fun  ir mayneloshn. nokh gor-gor in di yunge yorn, er hot nokh gornisht gevust, vos shraybn badayt un hot nokh gor afile nit ge|kholem|t, az er vet a mol zayn a shrayber, hot zikh im, als kuryoz, farvolt farshraybn ale kloles, vos er hot zikh ongehert fun zayn shtifmame, tsunoyfzamlen zey in eynem, makhn a min verter-bikhl. hot er zikh nit gefoylt, gezamlt un gezamlt, un az er hot zey ongezamlt a hipsh bisl, hot er zey genumen sortirn nokhn alef-beys, opgeshvitst a por gute nekht un tsunoyfgeshtelt a gants faynem leksikon, al-pi a”b, velkher es vert do gegebn nor oyfn zikorn:
a—evyen, umglik, idyot, eyzl, ayngegesene briye, opgerisener nar, ashmeday
b—bolvan, bodyung, batlen, baytel-shnayder, blinderhots, beder, bezem, betler, berntrayber, balegole, bashefenish.
g—goy, goylem, gadlen, gazlen, ganev, geshleyerte handzye.
d—donoshtshik, dover-akher, dales, derkatsh.
h—holedrantsyes, hotsmakh, hotseklots, hultay, hintshleger, hinkediker shnayder, homen, hefker-yung.
v—vants, viste kalike, veverk, veremiker, vetsidkoskhe
z—zaike, zak polove, zoyere kislitse, zumerfoygl, zoyfer, zitsfleysh.
kh—khalifusnik, khaper, khoyzek, khazer, khayem-yenkel, khokhem-b|layle, kholere.
t—toter, torbe, toygenikhts, tipesh, terkisher fefer, treyfe kishke.
y—yatke-hunt, yungatsh, yurke, yemakh|-shmoynik, yam-koter,
K—Kazvn, Kol-boynik, kelev shebiklovim.
l—lobus, labaznik, loder, loy-yutslekh lamtern-shiser,
ligner, leydikgeyer, lamed-vovnik.
m—malpe, mametlive bokher, mondrish, maged, melamed, meshumed.
n—narish ponem, napudele, nasher, nudnik, nikhpenik.
s—savule, svolotsh, svishtshun, smarkatsh.
e—azes-ponem, oni-ve|evyen,ipesh, ekdish, akshn.
p—paskudnyak, patsyore, partatsh, parkh, pustepasnik, pupik, pipernoter, pletsl, pentelele, pempik, pereodem, pritshepe.
f—fonfatsh, falsher mentsh, foylyak, fayfer, flyaskedrige, flokht, flokn-shiser, fardatsh, farshlepte krenk, freser.
ts—tsvuyak, tsadik in pelts, tsure-melukhhe, tseylem-kop, tsebrokhener sharbn, tsoras.
k—katorzhnik, kokhlefl, kalike, kartoflye-shlinger, kortn-shpiler, kapelyush-makher, kabtsn, koymen-kerer, kishke on a dno, klek, krikher, kashkeshes.
r—royter, retseyekh, rekhiles|nik, retekh, roshe-merushe.
sh — sharlatan, shabes|-goy, shoyte fun pikholts, shuster, sheygets, shlyatentsh, shikse, shlang, shlimzl, shmate, shmad-kop, shminder begets, shmendrik, shnoyts mit broyt, shkrab.
T—Terekh . . .
Fun Funem yarid