Audio: Nor a mame
Audio: Kh’vel mitnemen
טײַערע פֿרײַנד,
מײַן מאַמעס צווייטער יאָרצײַט איז נאָר וואָס פֿאַרבײַ.. דאָס איז מײַן לעצטער ”פּאָסט“ (אָבער איך האַלט דאָס רעכט אַרויפֿצושטעלן נאָך לידער טאָמער וועל איך וועלן). אויף דער לעצטער וואָך האָב איך אויסגעקליבן צוויי לידער וואָס האָבן פֿאַר מיר אַ טיפֿן פּערזענלעכן באַטײַט. די ערטשע, דוד איינהאָרנס „נאָר אַ מאַמע“ האָט מען געזונגען אין די ייִדישע שולן פֿון צפֿון־אַמעריקע וווּ סײַ די מאַמע סײַ איך האָבן זיך געלערנט ווי קינדער. (אויף וויפֿל איך ווייס איז ניטאָ קיין רעקאָרדירונג דערפֿון. אויב עמעצער ווייסט יאָ פֿון אַ רעקאָרדירונג וועל איך אײַך קומען אַ דאַנק אויב איר לאָזט מיך וויסן דערפֿון*). די מאַמע און איך פֿלעגן אָפֿט ציטירן דאָס ליד, בפֿרט די שורה, „נאָר אַ מאַמע – זי איז איינע,
מער נישט איינע אויף דער וועלט.”
כאָטש עס איז מסתּמא ניט די בעסטע פּאָעזיע אויף דער וועלט איז עס סײַ רירנדיק סײַ אמת און איך האָב דאָס ליד געלייענט אויף דער מאַמעס לוויה.
דאָס צווייטע ליד, רחל קאָרנס „איך וועל מיטנעמען” איז פֿאַקטיש ניט וועגן מאַמעס; סע האָט צו טאָן מיט שטאַרבן און — לעבן און מע האָט עס געלייענט אויף דער אויפֿדעקונג פֿון דער מאַמעס מצבֿה.
איך דאָנק אײַך פֿאַר זײַן אַ טייל פֿון לידערליכט, פֿאַרן לייענען, פֿאַר אײַערע קאָמענטאַרן און פֿאַר אײַער שטיץ. שבֿע צוקער..
אַ דאַנק לייענערס וואָס האָבן געלאָזט וויסן וועגן עטלעכע רעקאָרדירונגען. איר קענט זיך דאָ צוהערן צו דזשאַסינטאַ אויף דעם אַלבאָם
Jacinta Autres Chansons Yiddish (Other Yiddish Songs)
און צו קלאַראַ קראַסנערן דאָ
http://www.library.upenn.edu/media/Freedman/nor_a.aif
דוד אײנהאָרן (1886־1973)
איז געבױרן געװאָרן אין קאַרעליטש, נאָװאָגרודקער ראַיאָן, דעמאָלט רוסלאַנד, אין אַ מיוחסדיקער משפּחה. ער האָט געקראָגן אַ פֿרום ייִדישער דערציִונג אין חדר און דערנאָך אין אַ װילנער ישיבֿה. צו 13 יאָר האָט ער אָנגעהױבן שרײַבן העברעיִשע לידער. ער איז אָבער געװאָרן נאָענט צום בונד און איז אַריבער אױף ייִדיש. אין 1909 איז אַרױס זײַן ערשטע לידער־זאַמלונג שטילע געזאַנגען אין װילנע; אַ פֿאַרברײטערטע אױסגאַבע איז אַרױס אין 1910 אין װאַרשע. זײַנע לידער האָבן שטאַרק אױסגענומען בײַ די לייענערס און בײַ די קריטיקערס. צוליב זײער אינטימער לירישקײט, זײער נאַציאָנאַל ראָמאַנטישן געמיט, זײער װאַקלען צװישן האָפֿענונג און טרױער, און זײער שװעבן צװישן דעם נעכטן און דעם אומבאַשטימטן מאָרגן האָבן די קריטיקערס ש. ניגער און בעל־מחשבֿות באַצײכנט אײנהאָרנס שרײַבן װי אַ װענדפּונקט אין דער מאָדערנער ייִדישער פּאָעזיע.
אין 1912 איז אײַנהאָרן אַרעסטירט געװאָרן פֿאַר זײַנע רעװאָלוציאָנערע פֿאַרבינדונגען און נאָך אַ האַלב יאָר אין אַ װילנער טורמע האָט ער געמוזט פֿאַרלאָזן רוסלאַנד. ער האָט זיך באַזעצט צו ערשט אין פֿראַנקרײַך און דערנאָך אין דער שװײץ. בײַם סוף פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט ער זיך באַזעצט אין װאַרשע און האָט װײַטער און אַפֿילו אינטענסיװער זיך אָפּגעגעבן מיט בונדישע אױסגאַבעס װי לעבנס־פֿראַגן, אַרבעטער־לוח, אונדזער גרוס א”אַ. אין 1920 האָט ער זיך באַזעצט אין בערלין און איז געװאָרן אַ שטענדיקער מיטאַרבעטער פֿון פֿאָרװערטס, ניו־יאָרק. ער האָט זיך די אַלע יאָרן אױך אָפּגעגעבן מיט איבערזעצן טײלן פֿון תּנ״ך װאָס זײַנען געדרוקט געװאָרן אין װײַטער־בוך און דער אָנהײב, 1922. פֿון דעם לעצטן איז ער געװען רעדאַקטאָר און דאָרטן האָט ער אױך געדרוקט זײַן איבערזעצונג פֿון עלסאַ לאַסקער־שילערס דער וווּנדער־רבֿ פֿון באַרצעלאָנע. דערנאָך האָט ער געװױנט אין פּאַריז װוּ ער איז ביז דער מלחמה געװען רעדאַקטאָר פֿון דער בונדישער פּאַריזער טאָגצײַטונג אונדזער שטימע. אין 1940 װען די נאַציס האָבן זיך דערנעענטערט צו פּאַריז איז ער אַנטלאָפֿן און איז געקומען קײן ניו־יאָרק װוּ ער האָט אָפּגעלעבט זײַנע יאָרן.
זײַנע שריפֿטן װאָס זײַנען אַרױס אין בוכפֿאָרעם (װאָס איז אַגבֿ נאָר אַ קלײנער טײל פֿון זײַן שאַפֿונג) זײַנען: שטילע יוגנט, וואַרשע, 1920. געזאַמלטע לידער, בערלין, 1925, װיאָלעט, פּאַריז, 1930, פֿון בערלין ביז סאַן־פֿראַנציסקאָ, װאַרשע, 1930, אַבֿ הרחמים, ניו־יאָרק, 1943, געזאַמלטע לידער 1904־1951, ניו־יאָרק, 1952. ער האָט אױך אָנגעשריבן אַ סך קינדער־מעשׂהלעך. די װאָס זײַנען פּובליקירט געװאָרן קען מען געפֿינען אין אַ מאַמעס טרערן, אַ מעשׂה פֿון זיבן שטומע פֿײגעלעך, װילנע, 1917, און קאָרן־שװעסטערלעך, קיִעװ, 1917, א”אַ. א צאָל פֿון זײַנע לידער, ווי דאָס ליד וואָס מיר ברענגען דאָ, זײַנען געוואָרן באַקאַנטע זינגלידער..י
נאָר אַ מאַמע
אײַ־לי, ליו־לי, אײַ־לי, ליו,לי,
שלאָף, מײַן טײַערער, אין רו;
ווויל איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען
און אַ וויגעלע דערצו.
אַלֹצדינג קען מען נאָך געפֿינען,
אַלצדינג קריגט מען דאָך פֿאַר געלט;
נאָר אַ מאַמע – זי איז איינע,
מערנישט איינע אויף דער וועלט.
שלאָף, מײַן טײַערער, מײַן ליבער,
מאַך די אויגן צו און רו.
גוט איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען
און אַ וויגעלע דערצו.
דאָס איז דאָך אַ גאָטס מתּנה,
וועמען עס איז נאָר באַשערט.
וויי איז דעם, וואָס האָט קיין מאַמע
אויף דער גרויסער וויסטער ערד.
אײַ־לי, ליו־לי, אײַ־לי, ליו־לי,
ווי דער צער זאָל זײַן נישט גרויס,
תּמיד קען מען אים פֿאַרוויגן
אין דער מאַמעס שטילער שויס.
אײַ־לי, ליו־לי, אײַ־לי, ליו־לי,
ווי דער זינד זאָל זײַן נישט שווער,
אָפּוואַשן וועט תּמיד קענען
זי — דער מאַמעס ריינע טרער.
שלאָף, מײַן טײַערער, מײַן ליבער,
מאַך די אויגן צו און רו!…
ווויל איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען
און אַ וויגעלע דערצו.
NOR A MAME
Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Shlof, mayn tayerer, in ru;
Voyl iz dem vos hot a mamen
Un a vigele dertsu.
Altsding ken men nokh gefinen,
Altsding krigt men dokh far gelt;
Nor a mame – zi iz eyne,
Mernisht eyne oyf der velt.
Shlof mayn tayerer, mayn liber,
Makh di oygn tsu un ru.
Gut iz dem vos hot a mamen
Un a vigele dertsu.
Dos iz dokh a gots matone,
Vemen es iz nor bashert.
Vey iz dem, vos hot keyn mame
Oyf der groyser vister erd.
Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Vi der tsar zol zayn nisht groys,
Tomid ken men im farvign
In der mames shtiln shoys.
Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Vi di zind zol zayn nisht shver,
Opvashn vet tomid kenen
Zi – der mames reyne trer.
Shlof, mayn tayerer, mayn liber,
Makh di oygn tsu un ru!…
Voyl iz dem vos hot a mamen
Un a vigele dertsu.
Dear Friends,
My mother’s second yortsayt just passed. This is my last post (although I reserve the right to post again should I be so inspired). For this last week I have chosen two poems that have great personal meaning for me. The first “Only a Mother” was sung in the Yiddish schools of North America which both my mother and I attended as children. We would often quote it, especially the line, “But a mother – she is one, / There is only one in the world.“ Although I don’t think it’s the greatest poem in the world it is both moving and true and I read it at my mother’s funeral. I have posted two sung renditions up above.
The second poem, “I Will Take with Me” by Rokhl Korn, is not about mothers per se but it is about dying and living and was read at my mother’s unveiling. It makes me think of the beautify and fragility of life that we feel so strongly when someone dies.
Thank you for sharing these poems with me, for your reading, for your comments, and for your support. Sheva Zucker
David Eynhorn (1886-1973)
was born in Karelitch, then Russia, into an aristocratic family. He received a religious Jewish education in kheyder and then in a Vilna yeshivah. At the age of 13 he began writing Hebrew poems but he soon became close to the Bund and began writing poems in YIddish. In 1909 his first collection of poems Shtile Gezangen (Quiet Chants) was published in Vilna; an expanded edition came out in Warsaw in 1910. His poems were well received by both the public and the critics. Because of their intimate lyricism, their national romantic mood, their wavering between hope and sadness, and their hovering between the past and the undetermined future the critics Sh. Niger and Bal-Makhshoves designated Eynhorn’s writing a turning point in modern Yiddish poetry.
In 1912 Eynhorn was arrested for his revolutionary ties and after a half year in a prison in Vilna he was forced to leave Russia. He settled first in France and then in Switzerland. At the end of World War I he settled in Warsaw and continued even more intensely to devote himself to Bundist publications such as Lebns-fragn (Life issues), Arbeter-luekh (Worker’s Calendar), Undzer Grus (Our Greeting), etc. In 1920 he settled in Berlin and joined the editorial staff of the Forverts, NY. Throughout this time he also worked on translating parts of the Bible which were published in Vayter-bukh (Further-Book) and Der Onheyb (The Beginning), 1922. He became the editor of the latter and there he also published his translation of Elsa Lasker-Schuler’s Der Vunder-rov fun Bartselona (The Wonder Rabbi of Barcelona). After that he lived in Paris where until the war he edited the Bundist Paris daily newspaper Undzer Shtime (Our Voice).When the Nazis neared Paris in 1940 he fled and came to New York where he lived until his death.
His writings which appeared in bookform (which were only a small portion of his oeuvre) are: Shtile Yugnt (Quiet Youth), Warsaw, 1920, Gezamlte Lider (Collected Poems), Berlin, 1925, Violet (Violet), Paris, 1930, Fun Berlin biz San-Francisco (From Berlin to San Francisco), Warsaw, 1930, Av Harakhamim (Father of Compassion), New York, 1943, Gezamlte Lider 1904-1941 (Collected Poems), New York, 1952. He also wrote many children’s stories. Those that were published can be found in A Mames Trern (A Mother’s Tears), A Mayse fun Zibn Shtume Feygelekh (A Story of Severn Mute Little Birds), Vilna, 1917, Korn-Shvesterlekh (Rye Sisters), Kiev, 1917, etc.
ONLY A MOTHER
Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Sleep peacefully, my child,
Happy is she who has a mother
And a cradle too.
Everything can still be found,
For money everything can still be gotten;
But a mother – she is one,
There is only one in the world.
Sleep, my dear one, my beloved,
Close your eyes and rest.
Fortunate is he who has a mother
And a cradle too.
This is, after all, a gift from God,
For those to whom it is destined.
Woe to the child who has no mother
On this vast and desolate earth.
Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
No matter how great the sorrow,
It can always be rocked away
In mother’s tranquil lap.
Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
No matter how heavy the sin,
It can always be washed away
By mother’s pure tear.
Sleep, my dear one, my beloved,
Close your eyes and rest!…
Happy are those who have a mother
And a cradle too.
Tr. Sheva Zucker
רחל (האַרינג) קאָרן (1898־1982)
איז געבױרן געװאָרן לעבן דאָרף פּאָדליסקי, מיזרח־גאַליציע אױף אַ גוט. איר ליבע און קענטעניש פֿון דער נאַטור װערט קלאָר אָפּגעשפּיגלט סײַ אין איר פּאָעזיע סײַ אין איר פּראָזע. איר דערציִונג איז געװען אױף פּױליש און אָנגעהױבן שרײַבן האָט זי יונגערהײט אױף פּױליש. װען די ערשטע װעלט־מלחמה איז אויסגעבראָכן איז זי מיט דער משפּחה פֿאַרװאָגלט געװאָרן קײן װין. אין 1918 זײַנען זײ צוריק קײן פּױלן און געלעבט אין פּרעמיסלע ביז 1941. קאָרן האָט דעבוטירט אױף פּױליש אין 1918 אָבער צוליב די רדיפֿות אױף ייִדן אין פּױלן נאָך דער מלחמה איז זי אַװעק פֿון פּױליש און האָט באַשלאָסן צו שרײַבן אױף ייִדיש כאָטש זי האָט זיך געדאַרפֿט לערנען רעדן, לײענען און שרײַבן די שפּראַך. איר מאַן, הערש קאָרן, מיט װעמען זי האָט חתונה געהאַט אין 1920, האָט זי אױסגעלערנט. איר ערשט ייִדיש ליד איז אַרױס אין לעמבערגער טאַגעבלאַט אין 1919.
אין 1941 איז קאָרן אַנטלאָפֿן קײן אוזבעקיסטאַן און דערנאָך קײן מאָסקװע; דאָרטן איז זי געבליבן ביז נאָך דער מלחמה. איר מאַן, מאַמע, ברידער און זײערע משפּחות זײַנען אומגעקומען אין חורבן. זי איז צוריק קײן פּױלן אין 1946 און אין 1948 האָט זי עמיגרירט קײן קאַנאַדע װוּ זי האָט געלעבט און געבליבן שאַפֿעריש ביז איר טױט. זי איז געװען אַ װיכטיקע פֿיגור אין דער ייִדישער ליטעראַטור און אין 1974 האָט זי באַקומען די פּרעסטיזשיקע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור.
קאָרן איז געװען זײער פּראָדוקטיװ. אירע װערק זײַנען כּולל: דאָרף, לידער. ווילנע: 1928; ערד, דערצײלונגען. װאַרשע: 1936; רױטער מאָן, לידער. װאַרשע: 1937; הײם און הײמלאָזיקײט, לידער. בוענאָס־אײַרעס: 1948; באַשערטקײט, לידער 1928-48. מאָנטרעאַל: 1949; נײַן דערצײלונגען. מאָנטרעאַל: 1957; פֿון יענער זײַט ליד. תּל־אָבֿיבֿ: 1962; די גנאָד פֿון װאָרט. תּל־אָבֿיבֿ: 1968; אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע. תּל־אָבֿיבֿ: 1972; פֿאַרביטענע װאָר, לידער. תּל־אָבֿיבֿ: 1977. די אױסגעצײכנטע אױסגאַבע פּאַפּירענע רױזן: געקליבענע לידער פֿון רחל קאָרן, צװײשפּראַכיקע אױסגאַבע, רעדאַקטירט און איבערגעזעצט פֿון סימאָר לעװיטאַן. טאָראָנטע: 1985 האָט אַ פֿײַנעם אָפּקלײַב פֿון איר װערק אין דער ענגלישער איבערזעצונג.
Rokhl (Haring) Korn 1898-1982)
was born near Podliski, East Galicia on a farming estate. Her love and knowledge of nature is reflected both in her poetry and prose. She was educated in Polish and started writing poetry at an early age in Polish. At the start of the First World War, she and her family fled to Vienna, then returned to Poland in 1918 and lived in Przemysl until 1941. Korn’s first publications were in Polish in 1918 but pogroms against the Jews of Poland after the war led her to write in Yiddish, though she had to be taught to speak, read and write the language by her husband Hersh Korn whom she married in 1920. Her first Yiddish poem appeared in the Lemberger Tageblatt in 1919.
In 1941 Korn fled to Uzbekistan and then to Moscow, where she remained until the end of the war. Her husband, her mother, her brothers and their families all perished in the Holocaust. She returned to Poland in 1946 and in 1948 immigrated to Montreal, Canada where she lived and remained creative until her death. She was a major figure in Yiddish literature and in 1974 she won the prestigious Manger Prize.
Korn was extremely prolific. Her works include: Dorf, lider (Village, poems). Vilna: 1928; Erd, dertseylungen (Land, stories).Warsaw: 1936; Royter mon, lider (Red Poppies, poems). Warsaw: 1937; Heym un heymlozikayt, lider (Home and Homelessness, poems). Buenos Aires: 1948; Bashertkayt, lider 1928–48 (Fate, poems 1928–48). Montreal: 1949; Nayn dertseylungen (Nine Stories). Montreal: 1957; Fun yener zayt lid (On the Other Side of the Poem). Tel Aviv: 1962; Di gnod fun vort (The Grace of the Word) Tel Aviv: 1968; Af der sharf fun a rege (The Cutting Edge of the Moment). Tel Aviv: 1972; Farbitene vor, lider (Altered Reality, poems). Tel Aviv: 1977.
The wonderful bilingual edition Paper Roses: Selected Poems of Rokhl Korn, A Bilingual Edition, ed. and trans. Seymour Levitan. Toronto: 1985 offers a fine selection of her work in English translation.
כ’וועל מיטנעמען
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך די לאָנקעס גרינע
און פֿון מײַן טאַטנס סאָד דעם ריח פֿון ווײַנשלצוויט,
די שמאָלע סטעזשקע צווישן תּבֿואה־לאַנעס,
וואָס געדענקט נאָך מײַנע קינדערישע טריט.
כ’וועל מיטנעמען די פּוכיק ווײַסע כמאַרעס
ס’זאָל ווייכער זײַן דעם קאָפּ אַוועקצולייגן
און מײַן מאַמעס מידן, אויסגעצערטן שמייכל
ער זאָל זײַן צוקאָפּנס פֿון דעם גרויסן שווײַגן.
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך דעם אָטעם פֿונעם וואָרט
אין זײַן לויטערסטן טרויער און שטילסטן פֿאַרקלער —
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך מײַן ערשטע ליבע
און מײַן לעצטע טרער.
KH’VEL MITNEMEN
Kh’vel mitnemen mit zikh di lonkes grine
Un fun mayn tatns sod dem reyekh fun vaynshltsvit,
Di shmole stezhke tsvishn tvue-lanes,
Vos gedenkt nokh mayne kinderishe trit.
Kh’vel mitnemen di pukhik vayse khmares
S’zol veykher zayn dem kop avektsuleygn
Un mayn mames midn, oysgetsertn shmeykhl
Er zol zayn tsukopns fun dem groysn shvaygn.
Kh’vel mitnemen mit zikh dem otem funem vort
In zayn loyterstn troyer un shtilstn farkler –
Kh’vel mitnemen mit zikh mayn ershte libe
Un mayn letste trer.
I WILL TAKE WITH ME
I will take with me the green meadows
And from my father’s orchard, the scent of cherry blossoms,
The narrow path between the fields of wheat,
That still remembers my childish footstep.
I will take the fluffy white clouds
To rest my head more softly
And my mother’s pinched and weary smile
To lay at the head of the great silence.
I will take with me the breath of the word
In its purest grief and most quiet reflection –
I will take with me my first love
And my last tear.
Tr. Sheva Zucker