Ikh geher – Audio

Vi a kind – Audio

A gebet fun a froy – Audio

English follows Yiddish.

אײַדע מאַזע (1893 ― 1962)

פֿון דער הײם זשוקאָפֿסקי איז געבױרן געװאָרן אין דאָרף אוגלי, לעבן קאַפּוליע, מינסקער געגנט. איר משפּחה האָט זיך אָנגעקערט מיט דער משפּחה פֿון מענדעלע־מוכר־ספֿרים (אַבראַמאָװיטש), דעם זײדן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור װאָס איז אױך דאָרטן געבױרן געװאָרן. בֿיז 12 יאָר װען זי האָט אימיגרירט קײן אַמעריקע האָט זי געהאַט געלערנט אַן ערך אײן יאָר אין אַ חדר צוזאַמען מיט אירע ברידער. אױסער דעם איז זי געװען אַן אױטאָדידאַקט װאָס האָט געהאַט אַ סך װיסן װעגן דער ענגלישער, אײראָפּעיִשער, אַמעריקאַנער און װעלט־ליטעראַטור. זי האָט זיך באַזעצט אין מאָנטרעאַל צוזאַמען מיט דער משפּחה װען זי איז געװען 14 יאָר אַלט. אין 1912 האָט זי חתונה געהאַט מיט אַלכּסנדר מאַסי (אליה־גרשון םאַזע), אַ קאָמיװאָיאַזשאָר.

מאַזע האָט אָנגעהױבן שרײַבן לירישע לידער אױף ייִדיש נאָך װי אַ מײדל, און בפֿרט קינדער־לידער. איר ערשט װערק, אַרױס אים בוכפֿאָרעם, אַ מאַמע, מאָנטרעאַל; 1931 האָט זי געשריבן נאָכן טױט פֿו איר ערשטן זון, בערנאַרד. נאָך דעם זײַנען אַרױס 4 ביכער פּאָעזיע: — לידער פֿאַר קינדער, װאַרשע; 1936, נײַע לידער, מאָנטרעאַל; 1941, און װאַקסן מײַנע קינדערלעך, מאָנטרעאַל; 1954 ― און אין 1970 דינה, אַן אױטאָביאָגראַפֿישער ראָמאַן. מאַזע האָט זיך געדרוקט אין י.י. סעגאַל און אַ.ש. שקאָלניקאָװס זשורנאַל קאַנאַדע און אין העפֿטן, װוּ זי איז אױך געװען אַ מיטרעדאַקטאָר (1935 ― 1937), װי אױך אין פּובליקאַציעס װי קענעדער אָדלער, דער ייִדישער זשורנאַל, בײַ אונדז (טאָראָנטע), און  צוקונפֿט, קינדער־זשורנאַל, קינדערװעלט און קינדער־צײַטונג אין ניו־יאָרק, װי אױך די גאָלדענע קײט, הײמיש און פֿאָלקסבלאַט אין ישׂראל און פֿאַר אונזערע קינדער אין פּאַריז. זי האָט זיך אָפֿט געדרוקט אין ליטעראַרישע בײַלאַגעס פֿון צײַטונגען װי פֿאָרװערטס, און אַנדערע איבער דער גאַנצער ייִדישער װעלט.

מאַזע איז געװעןנישט ווייניקער באַקאַנט פֿאַר איר אַקטיװיזם אין ייִדישן קולטורעלן לעבן װי פֿאַר איר שרײַבן. ייִדישע שרײַבערס האָבן זי גערופֿן „די מאַמע”. זי האָט געהאָלפֿן אַרױסגעבן אַ סך פֿון זײערע װערק און פֿאַר און בשעת דער צװײטער װעלט־מלחמה האָט זי, צוזאַמען מיטן שרײַבער מלך ראַװיטש און קולטור־טוער הירש הערשמאַן, שװער געאַרבעט אַרױסצובאַקומען װיזעס פֿאַר ייִדישע שרײַבערס און קולטורעלע טוערס זיי זאָלן  זיך באַזעצן אין מאָנטרעאַל. איר הײם איז געװאָרן באַקאַנט װי אַן אומפֿאָרמעלער ליטעראַרישער סאַלאָן װוּ דאָס עסן און דאָס רעדן זײַנען פֿרײַ געפֿלאָסן. זי איז געשטאָרבן אין מאָנטרעאַל אין 1963.

איך געהער

איך געהער צו יענע פֿרױען,
װעמענס מאַן איז ניט קײן העלד:
ניט בײַם יאַדג אין װעלדער,
ניט אין געיעג נאָך געלט.

איך געהער צו יענע פֿרױען,
מיטן לעבן אײַנפֿאַרטרױט
צו אַ מאַן װי אַלע מענער,
װאָס זוכן שװער דאָס ברױט.

איך געהער צו יענע פֿרױען,
פֿון יאָך און הױזגעזינד;
װאָס צירן זײערע העלדזער,
מיט די אָרעמס פֿון אַ קינד.
     נײַע לידער, מאָנטרעאַל, 1941

װי אַ קינד

כ’בין אַ מאַמע פֿון קינדער שױן גרױסע,
און בין נאָך אַלײן װי אַ קינד:
כּסדר איך בױ זיך נאָך טורעמס,
כּסדר צעבלאָזט זײ דער װינט.

כ’דערפֿרײ זיך מיט יעדן פֿרימאָרגן,
װער אומעטיק יעדן פֿאַרנאַכט:
און שפּיל זיך אַרום מיט מײַן מזל,
װי אַ קינד מיט די אױגן פֿאַרמאַכט.

כ’האָב מורא בײַ נאַכט אין דער פֿינצטער,
און בענק נאָר נאָך אַלץ װאָס איז גרױס:
כ’האָב אַזױ מורא פֿאַר אומגליק,
און כּסדר נאָר זוכט עס מיך אױס.

כ’בין אַ מאַמע פֿון קינדער שױן גרױסע,
און בין נאָך אַלײן װי אַ קינד:
כּסדר איך בױ זיך נאָך טורעמס,
כּסדר צעבלאָזט זײ דער װינט.
װאַקסן מײַנע קינדערלעך, מאָנטרעאַל, 1954

אַ געבעט פֿון אַ פֿרױ

גאָט, נעם מיך צו פֿון דער װעלט,
צו דײַן בעסערער רויִקער װעלט,
װוּ ס’װאַרט גרײט אין דער טיף מײַן געצעלט,
פֿון זאָרגיקן טומל פֿאַרשטעלט.

גענוג מיך געפֿירט בײַ דער האַנט
אין צירק פֿון דײַן לעבנדיק לאַנד,
מיך שװינדלט דער אומגײן אױף שטריק,
גענוג שױן  — איך װיל שױן צוריק.

ס’איז מער לעכערלעך װי עס איז שװער,
און אַז איך װײס שױן דעם טעם פֿון מער װי אײן טרער?
פֿון װײטיק און פֿרײד, פֿון בױ און צעשטער,
גענוג זאָל זײַן, כ’װיל שױן ניט מער!

איך בין אַ פֿרױ װאָס קען איר שטאַם
און האַלט װי מיט צײן אַרום זיך דעם צאַם
כאָטש עס שפּרינגט דאָס האַרץ װי אַ צעשראָקענע לאַם,
איך לעש מיט טרערן דורך נעכט דעם פֿלאַם.

מיר האָבן באַנאַנד אונדזער עלנט געזײט,
איך אין דער הײם הינטער שטעכיקן פּלױט,
ער איבער װעגן קרום און פֿאַרדרײט,
װי אַ בלינדער גײער, זוכט זײַן ברױט.

איך בין אַ מאַמע װאָס האָט געבױרן,
לעבן געגעבן און צוריק פֿאַרלאָרן,
עס האָט מיך יענע גרוב באַשװאָרן;
ביז איך בין מיט אים, אײנס געװאָרן.

ס’האָט דײַן האַנט אַזױ באַפֿױלן,
שטעל אַװעק אַ װיג אין הײלן,
װעסט דײַן קינד דאָרט קענען װיגן,
װעט דיר היימלעך זײַן דאָס ליגן.

איך װײס דעם ניגון פֿון מער װי אײן ליד
נאָר איצט בין איך מידער װי מיד,
און װיל װײַט און װיל שטילקײט און רו,
קום: מאַך די אױגן מיר צו.
          נײַע לידער, מאָנטרעאַל, 1941

IKH GEHER

Ikh geher tsu yene froyen,
Vemens man iz nit keyn held:
Nit baym yadg in velder,
Nit in geyeg nokh gelt.

Ikh geher tsu yene froyen,
Mitn lebn aynfartroyt
Tsu a man vi ale mener,
Vos zukhn shver dos broyt.

Ikh geher tsu yene froyen,
Fun yokh un hoyzgezind;
Vos tsirn zeyere heldzer,
Mit di orems fun a kind.
Naye lider, Montreal, 1941

VI A KIND

Kh’bin a mame fun kinder shoyn groyse,
Un bin nokh aleyn vi a kind:
keseyder ikh boy zikh nokh turems,
Keseyder tseblozt zey der vint.

Kh’derfrey zikh mit yedn frimorgn,
Ver umetik yedn farnakht:
Un shpil zikh arum mit mayn mazl,
Vi a kind mit di oygn farmakht.

Kh’hob moyre bay nakht in der finster,
Un benk nor nokh alts vos iz groys:
Kh’hob azoy moyre far umglik,
Un keseyder nor zukht es mikh oys.

Kh’bin a mame fun kinder shoyn groyse,
Un bin nokh aleyn vi a kind:
keseyder ikh boy zikh nokh turems,
Keseyder tseblozt zey der vint.
Vaksn mayne kinderlekh, Montreal, 1954

A GEBET FUN A FROY

Got, nem mikh tsu fun der velt,
Tsu dayn beserer ruiker velt,
Vu s’vart greyt in der tif mayn getselt,
Fun zorgikn tuml farshtelt.

Genug mikh gefirt bay der hant
In tsirk fun dayn lebndik land,
Mikh shvindlt der umgeyn oyf shtrik,
Genug shoyn – ikh vil shoyn tsurik.

s’iz mer lekherlekh vi es iz shver,
Un az ikh veys shoyn dem tam fun mer vi eyn trer?
Fun veytik un freyd, fun boy un tseshter,
Genug zol zayn, kh’vil shoyn nit mer!

Ikh bin a froy vos ken ir shtam
Un halt vi mit tseyn arum zikh dem tsam
Khotsh es shpringt dos harts vi a tseshrokene lam,
Ikh lesh mit trern durkh nekht dem flam.

Mir hobn banand undzer elnt gezeyt,
Ikh in der heym hinter shtekhikn ployt,
Er iber vegn krum un fardreyt,
Vi a blinder geyer, zukht zayn broyt.

Ikh bin a mame vos hot geboyrn,
Lebn gegebn un tsurik farlorn,
Es hot mikh yene grub bashvorn;
Biz ikh bin mit im, eyns gevorn.

s’hot dayn hant azoy bafoyln,
shtel avek a vig in heyln,
Vest dayn kind dort kenen vign,
Vet dir heymlekh zayn dos lign.

Ikh veys dem nign fun mer vi eyn lid
Nor itst bin ikh mider vi mid,
Un vil vayt un vil shtilkayt un ru,
Kum: makh di oygn mir tsu.
Naye lider, Mntreal, 1941

R-L: Montreal writers Rokhl Korn, Maza and Kadya Molodowsky

Ida Maza (1893 – 1962)
was born Ida Zukovsky in the village of Ogli, Belarus, near Kapulye, Minsk region. Her family was related to Mendele Moykher Sforim (S.Y. Abramovitsh), the grandfather of Yiddish literature, who was born there. Before the age of twelve, when she immigrated to America (New York) with her family, Ida had had approximately one year of schooling in a kheyder-style establishment, but was otherwise an autodidact who  amassed a wealth of knowledge of classical English, European, American and world literature. She and the family settled in Montreal when she was fourteen. In 1912 she married Alexander Massey (Elye-Gershn Maze) who was a traveling salesman.
Maza began writing lyrical poems in Yiddish while still in her teens, and in particular, poetry for young people. Her first work, published in book form as A mame (A Mother: Children’s Songs; Montreal, 1931), was composed in the wake of the death of her firstborn son, Bernard.This was followed by another four books of poetry: – Lider far kinder (Songs for Children, Warsaw; 1936), Naye lider (New Songs, Montreal; 1941) and Vaksn mayne kinderlekh (My Children Grow: Mother and Children’s Songs; Montreal; 1954) –  and in 1970 by the posthumous publicaiton of Dina, an autobiographical story. Her work appeared in J. I. Segal and A. S. Shkolnikov’s short-lived journal Kanade and in Heftn, of which she was a coeditor, (1935 – 1937),  and in publications such as the Kanader Odler, Der Yidisher Zhurnal, Bay Undz (Toronto) and Zukunft, Kinder-journal, Kinder-velt and Kinder-tsaytung in New York, as well as Goldene Keyt, Heimish and Folksblat in Israel and Far undzere kinder in Paris.
Maza was known as much for her activism in Yiddish cultural life as for her writing. She was nicknamed “di mame” (the mother) by Yiddish writers many of whose works she helped publish. During and after World War II, she, together with writer Meylekh Ravitsh and cultural activist Hirsch Hershman, was active in obtaining Canadian entry visas for Jewish writers and cultural leaders whom she helped settle in Montreal. Her home became an informal literary salon where ideas and food flowed freely. She died in Montreal in 1963.

I Am Among Those Women

I am among those women
Whose husbands can not succeed:
Not in heroic hunts in the woods,
Nor in chasing the money we need.

I am among those women
Who place their confidence and trust
In a man, like many men,
Who must battle for a crust.

I am among those women
Tied to home and family care;
Where the clinging arms of a child
Are the only necklaces we wear.
Tr. Hinde Ena Burstin

Like a Child

I’m a mother of full-grown children,
But it seems that a child I’ll remain;
I’m still building up castles,
And the wind blows them all down again.

I feel happy with each sunny morning,
And am sad at the coming of night;
I play with my fate in my blindness
Like a child with its eyes shut tight.

I’m fearful at night in the darkness
And wish more adults were about;
I have such a terror of trouble
And it’s always finding me out.

I’m a mother of full-grown children,
But it seems that a child I’ll remain;
I’m still building up castles,
And the wind blows them all down again.
Tr. Irving Massey

A Woman’s Prayer

God, take me away from this world
to a better and quieter world,
where a tent is prepared for me
in deeps hidden from care and confusion.

You have led me by the hand
in this circus of living lands,
my dissolution hanging by a thread.
Enough. I want to return.

It has become more laughable than hard.
What if I know the taste of tears of all kinds,
of hurt and joy, building up and disruption?
Enough. I no longer want any of it.

I am a woman who knows her origin
and has kept the bit tight between her teeth.
What if the heart leaps up like a frightened lamb?
At night my tears put out the flame.

I am a married woman.
My husband and I together drag the yoke.
I behind a barbed fence at home,
he like a blundering ship at sea.

Each of us sows his own isolation.
One at home behind the menacing fence,
the other on the winding roads,
earning his bread like a blind wanderer.

I am a mother. I have given birth.
Life came out of me and I lost it,
and the grave bound me to itself
until I became one with it.

But the will of your hand was:
“Set a cradle in the deeps,
you will rock your child there
when you lie there, and it will be like home.”

I know how to sing more than one song.
But I am more tired than tired now.
I want to be far away and I want silence and rest.
Come close my eyes.
Tr. Seymour Levitan, Outlook, Vol. 49 No. 2 Mar/Apr 2011

‏