THIS WEEK
—Aleksander Shpiglblat מעשׂה־בראשית The creation of the world
—Avrom Sutzkever מײַן יוגנט־חבֿר לייבעלע Just before his bar-mitzvah a boyhood friend of mine
—Itsik Manger חווה ברענגט אָדמען דעם עפּל Eve Brings Adam the Apple
—H. Leyvik קין און הבֿל Cain and Abel
Shpiglblat — Mayse breyshes
Genesis 1:31 And God saw all that He had made, and behold it was very good, and it was evening and it was morning, the sixth day.
2:2 And God completed on the seventh day His work that He did, and He abstained on the seventh day from all His work that He did. 3And God blessed the seventh day and He hallowed it, for thereon He abstained from all His work that God created to do. Chabad.org
א31 און גאָט האָט געזען אַלץ װאָס ער האָט געמאכט, ערשט עס איז זײער גוט. און עס איז געװען אָװנט, און עס איז געװען פֿרימאָרגן, דעם זעקסטן טאָג.
ב 2 און גאָט האָט געענדיקט צום זיבעטן טאָג זַײן אַרבעט װאָס ער האָט געמאַכט, און ער האָט גערוט אױפֿן זיבעטן טאָג פֿון זײַן גאַנצער אַרבעט װאָס ער האָט געמאַכט. 3 און גאָט האָט געבענטשט דעם זיבעטן טאָג, און האָט אים געהײליקט, װאָרום אין אים האָט ער גערוט פֿון זײַן גאַנצער אַרבעט װאָס גאָט האָט באַשאַפֿנדיק געמאַכט.
For a biography of Alexander Shpiglblat, click here.
For a biography of Shpiglblat in Yiddish, click here.
מעשׂה־בראשית
האָט דיך ניט אױסגעלײזט
פֿון אײנזאַמקײט,
באַשעפֿער
די װעלט איז אַנטלאָפֿן
פֿון דײַן װאַרשטאַט
מיט װײכע,
נאָך ניט פֿאַרגליװערטע צײכנס
פֿון דײַנע פֿינגער.
זי האָט זיך ניט דערװאַרט
אױף דײַן לעצטן „כּי טובֿ!“
צו פֿרי נאָך געװען
דיך צו לאָזן אַלײן
אױפֿן כּיסא־הכּבֿוד
אין אײביקן שבת.
די אײנזאַמקײט האָט דיך
מסתּמא געצװוּנגען
צו װערן אַ גאָט פֿון נקמה!
אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט, אין געלן צװישנליכט פֿון ערבֿ רעגן, 1998
The creation of the world
Did not save you
From loneliness,
Creator
The world fled
Your workshop
With the soft,
Not yet hardened signs
Of your fingers.
It couldn’t wait for
Your last, “It is good!”
It was still too early
To let You alone
On your divine throne
In an eternal Sabbath.
The loneliness
Forced you, no doubt,
To become a God of vengeance.
Alexander Spiegelblatt
Tr. Sheva Zucker
mayse-breyshes
hot dikh nit
oysgeleyzt fun eynzamkeyt,
bashefer
di velt iz antlofn
fun dayn varshtat
mit veykhe,
nokh nit fargliverte tseykhns
fun dayne finger.
zi hot zikh nit dervart
oyf dayn letstn “ki tov!”
tsu fri nokh geven
dikh tsu lozn aleyn
oyfn kise-hakoved
in eybikn shabes.
di eynzamkeyt hot dikh
mistome getsvungen
tsu vern a got fun nekome!
Aleksander Shpiglblat, in geln tsvishnlikht fun erev regn
Sutzkever — Mayn yugnt-khaver Leybele
3:2 And the woman said to the serpent, “Of the fruit of the trees of the garden we may eat. 3:3 But of the fruit of the tree that is in the midst of the garden, God said, “You shall not eat of it, and you shall not touch it, lest you die.'” 4 And the serpent said to the woman, “You will surely not die. 5 For God knows that on the day that you eat thereof, your eyes will be opened, and you will be like angels, knowing good and evil.” Chabad.org
2: 16 And the Lord God commanded man, saying, “Of every tree of the garden you may freely eat. 17 But of the Tree of Knowledge of good and evil you shall not eat of it, for on the day that you eat thereof, you shall surely die.”
ב 16 און גאָט דער האַר האָט אָנגעזאָגט דעם מענטשן, אַזױ צו זאָגן: פֿון אַלע בײמער פֿון גאָרטן מעגסטו עסן; 17 אָבער פֿון דעם בױם פֿון װיסן גוטס און שלעכטס, פֿון אים זאָלסטו ניט עסן, װאָרום אין דעם טאָג װאָס דו עסט פֿון אים, װעסטו זיכער שטאַרבן.
For a biography of the poet Avrom Sutzkever, click here.For a biography of Sutzkever in Yiddish, click here.
מײַן יוגנט־חבֿר לײבעלע האָט ערבֿ זײַן בר־מיצװה
געפּרוּװט זיך הענגען. קײנער װייס ניט: ערנצט אָדער שפּאַסיק.
ס’קען זײַן, דער ייִנגל האָט געטראַכט: זיך הענגען איז אַ מיצװה!
זײַן מלאך האָט אים אָבער אָפּגעשניטן פֿונעם פּאַסיק
און אױסגעלײזט פֿון הענגעניש.
און לײבעלע איז אױסגעװאַקסן איבער נאַכט. ער איז
אַנטרינען קײן פּאַריז
פֿון הינערפּלעט און ענגעניש.
בשעת מיר האָבן זיך באַגעגנט האָט אַ שפּיגל זיך דערשראָקן:
אַנשטאָט אַ לײבעלע פּאָיאַװעט פּלוצעם זיך אַ זקן
און גאָר אַ װאַזשנער נאָמען
אין די סודות פֿון אַטאָמען.
ס’האָט װער געצױגן מיר די צונג צו פֿרעגן אים די סיבה
פֿון זײַן אַמאָליקן הענגען זיך: אַ מײדל? ערשטע ליבע?
און אַז איך האָב אים שפּעטער צו באַגלײט צום עראָפּלאַן,
אַרױסגעריסן האָט זיך פֿון מײַן שטומער צונג די פֿרעגעניש.
און ס’האָט געענטפֿערט מיר דער ייִנגל און באַרימטער מאַן:
ס’האָט יעמאָלט זיך געפּיקט אין מיר דער אָנהײב פֿון אַ דראַמע:
אַ תּשוקה צו דערזען דעם טױט—מײַן סאַמע
ערשטמאָליקסטע אַטאָמישע באַגעגעניש.
אַבֿרהם סוצקעװער, צעוואַקלטע װענט, 1996
Just before his bar-mitzvah a boyhood friend of mine, Leybeleh,
tried to hang himself. No one knew if he was serious or joking.
Maybe the boy thought: Hanging oneself is a good deed—a mitzvah!
But his angel cut him down from the belt
and rescued him from hanging.
And Leybeleh grew up overnight. He
fled to Paris,
fled torpor and stricture.
When we met, a mirror grew startled:
Instead of a Leybeleh an old man, suddenly turned up,
with quite a name
in the secrets of atoms.
Something was itching me to ask what
made him hang himself back then: A girl? First love?
And when later on I accompanied him to the plane,
that curiosity shot out from my mute tongue.
And that boy and famous man answered:
“Back then the beginning of a drama was hatching in me,
a passion to catch a glimpse of death—my very first
unique atomic encounter.”
Avrom Sutzkever
Tr. Richard J. Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever, SUNY Press, 2019 By permission of the translator
mayn yugnt-khaver leybele hot erev zayn bar-mitsve
gepruvt zikh hengen. keyner veys nit: ernst oder shpasik.
s’ken zayn, der yingl hot getrakht: zikh hengen iz a mitsve!
zayn malekh hot im ober opgeshnitn funem pasik
un oysgeleyzt fun hengenish.
un leybele iz oysgevaksn iber nakht. er iz
antrinen keyn pariz
fun hinerplet un engenish.
beshas mir hobn zikh bagegnt hot a shpigl zikh dershrokn:
anshtot a leybele poyavet plutsem zikh a zokn
un gor a vazhner nomen
in di soydes fun atomen.
s’hot ver getsoygn mir di tsung tsu fregn im di sibe
fun zayn amolikn hengen zikh: a meydl? ershte libe?
un az ikh hob im shpeter tsu bagleyt tsum eroplan,
aroysgerisn hot zikh fun mayn shtumer tsung di fregenish.
un s’hot geentfert mir der yingl un barimter man:
s’hot yemolt zikh gepikt in mir der onheyb fun a drame:
a tshuke tsu derzen dem toyt—mayn same
ershtmolikste atomishe bagegenish.
Avrom sutskever, tsevaklte vent, 1996
Manger — Khave brengt Odemen dem epl
3:6 And the woman saw that the tree was good for food and that it was a delight to the eyes, and the tree was desirable to make one wise; so she took of its fruit, and she ate, and she gave also to her husband with her, and he ate. Chabad.org
ג: 6 האָט די פֿרױ געזען אַז דער בױם איז גוט צום עסן, און אַז ער איז אַ גאַרונג פֿאַר די אױגן, און דער בױם איז גלוסטיק אָנצוקוקן, און זי האָט גענומען פֿון זַײן פֿרוכט, און האָט געגעסן; און זי האָט אױך געגעבן איר מאַן מיט איר, און ער האָט געגעסן.
portrait by Arur Kolnik
For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.
חווה ברענגט אָדמען דעם עפּל
אָדם הראשון ליגט אין גראָז
און שפּײַט צום װאָלקן אַרױף.
בעט זיך דער װאָלקן תּחנונימדיק: —
„אָדמשי קרױן, הער אױף!“
שטעלט אים אָדם אַרױס די צונג:
„כמאַרע, קאַפּאַרע, אַבע!“
און ס’פֿליט אַ דינער שטראַל—אַ שפּײַ—
„און נאַ דיר, נעם און זע!“
דער װאָלקן װישט מיט דער לאַפּע אָפּ
דעם שפּײַ און ברומט פֿאַר כּעס:
„אַז מע טוט נישט גאָרנישט גאַנצע טעג
און מע גײט אום פּוסט און פּאַס!“
אָדם הראשון לאַכט און קײַכט
און שטשירעט די װײַסע צײן,יי
קומט פֿון דער גרינער עפּל־אַלײ
די מוטער חווה צו גײן.
„וווּ ביסטו געװען, עװאַ מײַן װײַב,
װוּ ביסטו געװען, מײַן קינד?“
„איך בין געװען אין דער פֿלױמען־אַלײ
און געפּלױדערט מיטן װינט“.
„דו ביסט נישט געװען אין דער פֿלױמען־אַלײ,
דו זאָגסט מיר אַ ליגנט גאָר,י
סע שמעקט דאָך מיט עפּל פֿון דײַן לײַב
און מיט עפּל פֿון דײַנע האָר“.י
„כ’בין טאַקע געװען אין דער עפּל־אַלײ,
סאַראַ שװאַכן זכּרון איך האָב;
האָסט טאַקע געטראָפֿן, אַדאַם מײַן מאַן,
אַ לעבן אױף דײַן קאָפּ“.
„װאָס האָסטו געטון אין דער עפּל־אַלײ,
עװאַ מײַן גאָלדענעס קינד?“
„איך האָב געפּלױדערט מיט דער שלאַנג
מכּוח דער מיצװה זינד“.
און ס’ציטערט דער עפּל אין איר האַנט
און פֿינקלט װי שאַרלעך רױט
און ס’שאָטנט אױס די דעמערונג
די תּאװה און דעם טױט.
אָדם הראשון פֿיבערט און קאָן
באין־אופֿן נישט פֿאַרשטײן,
פֿאַר װאָס איר קול איז צוקער־זיס
און זי איז מלא־חן.
ער שטרעקט מיט אַ ציטער אױס די האַנט.
„וואָס טוסטו, אָדם, האַ?“
די נאַכט לעשט בײדע געשטאַלטן אױס
און פּתח שין מאַכט —שאַ.
איציק מאַנגער, מדרש איציק, ירושלים, 1969
EVE BRINGS ADAM THE APPLE
The first man, Adam, lies in the grass,
And spits at a passing cloud,
Humbly, the cloud says, “Adam,
“Please, would you cut that out.”
But Adam sticks out his tongue
And says to the cloud, “Too bad,”
Then spits a slender stream of spit
And says, “There more of that.”
Wiping the spittle from his sleeve
The cloud grumbles angrily,
That’s what comes of nothing to do,
And lying about all day.”
The first man, Adam, laughs and laughs,
His teeth make a fine display
Just as Mother Eve comes back
From her walk in the apple allée.
“Where have you been, oh Eve, my wife,
My dear, where have you been?”
“Strolling about in the plum allée
And chatting with the wind.”
“You haven’t been to the plum allée,
It’s a lie; you’ve not been there.
Your body smells of ripe apples
And there’s apple smell in your hair.”
“It’s true, I’ve been in the apple allée—
What a poor memory I have;
You’ve guessed it at once, my dear husband,
God bless you, my darling love.”
“What did you do in the apple allée,
My dear, where have you been?”
“I was chatting with the serpent
About a blessed-sin.”
The apple trembles in her hand,
Gleaming scarlet red,
Foreshadowing, as she holds it,
Twilight and passion and death.
The first man, Adam, is puzzled by
The sweetness in her voice.
And he simply cannot understand
Her strange new loveliness.
Trembling, he puts his hand out—
“Stop, Adam. You’re making me blush.”
The night extinguishes their shapes—
H,U,S,H spells “Hush.”
Itzik Manger
Tr. Leonard Wolf
The World According to Itzik:
Selected Poetry and Prose, Translated and
edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002
Khave brengt Odemen dem epl
odem Harishn ligt in groz
un shpayt tsum volkn aroyf.
bet zikh der volkn takhnunim|dik:
“odem|shi kroyn, her oyf!”
shtelt im odem aroys di tsung:
“khmare, kapare, abe!”
un s’flit a diner shtral—a shpay—
“un na dir, nem un ze!”
der volkn visht mit der lape op
dem shpay un brumt far kas:
“az me tut nisht gornisht gantse teg
un me geyt um pust un pas!”
odem harishn lakht un kaykht
un shtshiret di vayse tseyn,
kumt fun der griner epl-aley
di muter Khave tsu geyn.
“vu bistu geven, eva mayn vayb,
vu bistu geven, mayn kind?”
“ikh bin geven in der floymen-aley
un geploydert mitn vint”.
“du bist nisht geven in der floymen-aley,
du zogst mir a lignt gor,
se shmekt dokh mit epl fun dayn layb
un mit epl fun dayne hor”.
“kh’bin take geven in der epl-aley,
sara shvakhn zikorn ikh hob;
host take getrofn, adam mayn man,
a lebn oyf dayn kop”.
“vos hostu getun in der epl-aley,
eva mayn goldenes kind?”
“ikh hob geploydert mit der shlang
mekoyekh der mitsve zind”.
un s’tsitert der epl in ir hant
un finklt vi sharlekh royt
un s’shotnt oys di demerung
di tayve un dem toyt.
odem harishn fibert un kon
beeyn-oyfn nisht farshteyn,
far vos ir kol iz tsuker-zis
un zi iz mole-kheyn.
er shtrekt mit a tsiter oys di hant.
“vos tustu, odem, ha?”
di nakht lesht beyde geshtaltn oys
un pasekh shin makht — sha.
itsik manger, Medresh itsik, Yerusholaim, 1969
Leyvik — Kayen un Hevl
4:8 And Cain spoke to Abel his brother, and it came to pass when they were in the field, that Cain rose up against Abel his brother and slew him.
ד 8 האָט קין גערעדט צו זײַן ברודער הבֿלען. און עס איז געװען, װי זײ זײַנען געװען אין פֿעלד, אַזױ איז קין אױ ֿפגעשט ַאנען קעגן זײַן ברודער הבֿלען, און האָט אים געהרגעט.
.For a biography of the poet H. Leivick, click here.
קין און הבֿל
הבֿל ליגט אױפֿן פֿעלד דערמאָרדעט,
און קין זיצט איבער אַ טאָפּ און עסט.
ער שפּאַרט אין טאָפּ אַרײַן טיף זײַן מאָרדע,
װי אַ בער דעם שנוק אין אַ בינעננעסט.
ס‘איז האַלבער טאָג. די זון—צעפֿלאַקערט,
די ערד—פֿאַרטריקנט, שטײניק װיסט;
אַ קלײן שטיק פֿעלד נאָר װאָס צעאַקערט,
עס װאַרט אױפֿן זײער—װאַרט אומזיסט.
ער פֿרעסט זיך אָן, דער מערדערשער ברודער,
און גיט זיך אַ װאָרף מיטן פּנים אַרױף,
ער שנאָרכעט אײַן, און אין שנאָרך־גערודער
צעװאַקסט זיך נאָך מער זײַן שטאָלענער גוף.
װי אָנגענאָדלטע צעפֿלאָכטענע דערנער
אַלע זײַנע פֿינגער פֿאַרװאַרפֿן זיך קרום,
און איבער זײַן שטערן רױטהאָריקע הערנער
זײַנע בײדע שלײפֿן דרײען אַרום.
עס קומען חיות און שלענג אים צוקאָפּן
און בלײַבן געלײמט, געפּלעפֿט פֿון שרעק,
װאָס ס‘װאַרפֿט אױף זײ אָן דאָס הילכיקע כראָפּען,
זײ דרײען זיך אום און קריכן אַװעק.
זײ קריכן אַװעק צום ברודער צום צװײטן,
װײַל יענער ליגט שטיל, אָן מינדסטן ריר,
מיטן פּנים אַראָפּ צװישן גליבעס פֿון בײטן,
אַן אומגעװאָרפֿענער אױף אַלע פֿיר.
הבֿל ליגט שטיל מיטן מױל אַרונטער,
װי אײנער װאָס קושט פֿון דער ערד דעם שטױב;
און װען אָװנט קומט און די זון גײט אונטער—
צעװיגט זיך איבער אים די גריװע פֿון לײב.
דער לײב צעברומט זיך איבער הבֿלס צוקאָפּן,
ער װיל שױן אַרײַן אין הבֿלס געבײן—
װען קין, פֿאַרגאָסן מיט שװײסיקע טראָפּן,
גיט װידער אַ כראָפּ און אַ קריץ
מיט די צײן.
דער לײב װאַרט איבער, ביז ס‘װערט צעטראָגן
איבער אַלע רױמען קינס כראָפּ.
ביז שטערן הײבן אָן מיט ליכט צו שלאָגן
איבער די ראַנדן פֿון לײדיקן טאָפּ.
דער לײבט זינגט אַרײַן אין הבֿלס גלידער
מיט שױמיקן האַס צו טױטער רױב,—
און הבֿל—ער ליגט זיך מיטן מױל אין נידער
און קושט אָן אױפֿהער פֿון דער ערד דעם שטױב.
פֿון שלאָף כאַפּט זיך אױף דער ברודער, דער קין,
ער גיט אַ גענעץ—אַנטלױפֿט דער לײב;
דער קין װיל ברודערשאַפֿט װידער באַנײַען—
איז אָבער פֿון הבֿלען פֿאַרבליבן נאָר דרױב.
אַ קאָפּ. אַ פֿוס. צעברעקלטע ריפּן.
דער קין װױעט אין טאָפּ אַרײַן;
און הבֿלס קאָפּ—איצט אַרױף מיט די ליפּן—
ליגט שטיל און שמײכלט אין אָװנטשײַן.
ה. לײװיק, אַלע װערק פֿון ה. לײװיק, ערשטער באַנד: לידער און פּאָעמעס 1914־1940, 1940
CAIN AND ABEL
Abel lies in the field,
killed. Cain eats
with his snout in the pot,
a bear after sweets.
Noon, the sun is afire.
A dry waste field—
only a patch is tilled,
and no sower.
Face up, the killer lies
gorged.
His steely body swells
as he snores.
His fingers are tangles
of thorns.
Red hairs on his temples
whorl like horns.
Beasts come.
Weak and numb
they turn and creep
from that fearful sleep.
They crawl to the other,
who never stirs
face down in the furrow
on all fours.
Abel lies still, earth
in his mouth:
over him at evening
the lion’s mane dangling.
Over Abel’s head the lion roars
for marrow and meat.
Sweating Cain snores
and grinds his teeth.
The lion bides his time
till Cain’s grunts wane
and stars gleam
on the pot’s rim.
He sinks into Abel’s limbs,
his hatred foams.
Abel with his mouth down
keeps kissing the ground.
Cain rouses and yawns—
The lion runs.
Cain wants his brother’s love again:
sparse are his remains.
A head. A foot. Bits of rib.
Cain howls into his pot.
The head in the evening light smiles—
face up.
H. Leivick
Tr. Cynthia Ozick A Treasury of Yiddish Poetry,
Eds. Irving Howe and Eliezer Greenberg, 1969
Kayin un Hevl
Hevl ligt oyfn feld dermordet,
ץun Nayin zitst iber a top un est
er shpart in top arayn tif zayn morde,
vi a ber dem shnuk in a binennest.
s’iz halber tog. di zun—tseflakert,
di erd—fartriknt, shteynik vist;
a kleyn shtik feld nor vos tseakert,
es vart oyfn zeyer—vart umzist.
er frest zikh on, der merdersher bruder,
un git zikh a vorf mitn ponem aroyf,
er shnorkhet ayn, un in shnorkh-geruder
tsevakst zikh nokh mer zayn shtolener guf.
vi ongenodlte tseflokhtene derner
ale zayne finger farvarfn zikh krum,
un iber zayn shtern roythorike herner
zayne beyde shleyfn dreyen arum.
es kumen khayes un shleng im tsukopn
un blaybn geleymt, gepleft fun shrek,
vos s’varft oyf zey on dos hilkhike khropen,
zey dreyen zikh um un krikhn avek.
zey krikhn avek tsum bruder tsum tsveytn,
vayl yener ligt shtil, on mindstn rir,
mitn ponem arop tsvishn glibes fun beytn,
an umgevorfener oyf ale fir.
Hevl ligt shtil mitn moyl arunter,
vi eyner vos kusht fun der erd dem shtoyb;
un ven ovnt kumt un di zun geyt unter—
tsevigt zikh iber im di grive fun leyb.
der leyb tsebrumt zikh iber Hevls tsukopn,
er vil shoyn arayn in Hevls gebeyn—
ven Kayin, fargosn mit shveysike tropn,
git vider a khrop un a krits mit di tseyn.
der leyb vart iber, biz s’vert tsetrogn
iber ale roymen Kayins khrop.
biz shtern heybn on mit likht tsu shlogn
iber di randn fun leydikn top.
der leybt zingt arayn in Hevls glider
mit shoymikn has tsu toyter royb,—
un Hevl—er ligt zikh mitn moyl in nider
un kusht on oyfher fun der erd dem shtoyb.
fun shlof khapt zikh oyf der bruder,
der Kayin, er git a genets—antloyft der leyb;
der Kayin vil brudershaft vider banayen—
iz ober fun Hevlen farblibn nor droyb.
a kop. a fus. tsebreklte ripn.
der Kayin voyet in top arayn;
un Hevls kop—itst aroyf mit di lipn—
ligt shtil un shmeykhlt in ovntshayn.
h. leyvik, ale verk fun h. leyvik, ershter band: lider un poemes 1914- 1940, 1940