THIS WEEK
Meylekh Ravitsh, ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן, Vayikro — And He Called B
Yankev Glatshteyn, טירטלטױבן, Turtledoves

Ravitsh, Vayikro — Un er hot gerufn Beys

1: 1 And THE LORD called unto Moses, and spoke unto him out of the tent of meeting, saying: 2Speak unto the children of Israel, and say unto them:

1:1 און {dn גאָט} האָט גערופֿן צו משהן, און האָט צו אים גערעדט פֿון אוֹהל-מוֹעד, אַזױ צו זאָגן: /1:2 רעד צו די קינדער פֿון ישׂראל, און זאָלסט זאָגן צו זײ:

For a biography of Meylekh Ravitsh, see the previous week, Week 23.

The following story is a continuation of the story of the previous week. If you haven’t read it, go back to Week 23 P’kudei to read it.

ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן

ב

‏און אָט איז געקומען דער שבת־נאָכמיטיקפֿון דער צערעמאָניע. אַלע פֿעטערס און גוטע־פֿרײַנט אַרום טיש, װאָס מע האָט פֿאַרלענגערט מיט נאָך אַ סך טישן. און דער טיש בלאַנקט מיט די װײַסע טישטעכער און גליצערט מיט טאַצן און מיט פֿלאַשן און מיט כּל־טובֿ אין אַלע פֿאַרבן און אין אַלע ריחות. מען האָט אַזאַ טיש גערופֿן ,,אַ זיסער טיש” ― כאָטש אױך ביר און ניסלעך האָבן נישט געפֿעלט. און דער זײדע זיצט אױבנאָן ― דער טאַטע אַן אָנגעכמורעטער ― אַנטקעגן. אַ געדיכטער קראַנץ ייִדן אין שטרײַמלען אַרום טיש און אַ געדיכטער קראַנץ מומעס און געסט, באַלעבאָסטעס און שװעסטערקינדער ― שטײענדיק אַרום. און אָט טראָגט מען מיך פֿון ערגעץ אַרױס און איך שטײ שױן אין מיטן טיש. אַ גראַנאַט־אָנצוג, װי די מאַטראָזן טראָגן, האָט מיר דער זײדע ספּעציעל געקױפֿט צום חומש־אָנהײבן און אױפֿן קאָפּ ― אַ מאַטראָזן־היטל מיט בענדער און מיט דער אױפֿשריפֿט ,,טריִעסט”. אױף דער ברוסט דער ציץ־כּלי־קודש און אין יעדער קעשענע אַ גאָלדן זײגערל און פֿון די זעקס זײגערלעך אַ פּלאָנטער פֿון גאָלדענע קײטן אַרום מיר ― און אין מױל אַ פּלאָנטער פֿון װערטער, װאָס איך האָב זײער טײַטש נישט געקענט. נאָר זײ געקענט זײער גוט פֿון אױסנװײניק. און משהלע דער פֿרעגער הײבט אָן צו פֿרעגן: 

― זאָג מיר נאָר ייִנגעלע, ייִנגעלע ― װאָס גײסטו איצט טאָן?
― איך גײ אָנהײבן חומש לערנען, אַזױ װי גאָט און משה רבינו האָבן אונדז געבאָטן!
―  ייִנגעלע, ייִנגעלע ― װאָס הייסט חומש?
― חומש הײסט פֿינעף.
― װאָס פֿינעף? אפֿשר האָסטו געגעסן פֿינעף בײגל אומגעװאַשן?
― נײן, פֿינעף הײליקע ספֿרים זײַנען דאָ אין דער הײליקער תּורה װאָס דער רבונו־של־עולם האָט אונדז געגעבן אױף הר־סיני!
― ייִנגעלע, ייִנגעלע ― און װעלכן פֿון די פֿינעף חומשים װעסטו אָנהײבן לערנען?
― דעם חומש ויקראָ װעל איך אָנהײבן לערנען!
― ויקראָ, ויקראָ ― װאָס הײסט ויקראָ?
― ויקראָ ― און ער האָט גערופֿן!
― װער האָט גערופֿן? אפֿשר דער בעלפֿער אין חדר אַרײַן? אפֿשר דער שמשׂ אין שיל אַרײַן?
― נײן, ויקראָ ― און גאָט האָט גערופֿן ―  אל ― צו ― משה ― משהן ― גאָט האָט גערופֿן צו משהן ― אאַז”וו. 

אַז דער טײל האָט זיך געענדיקט האָב איך אָנגעבױגן דעם קאָפּ און בנימין האָט אַרױפֿגעלײגט זײַנע הענט אױף מײַן מאַטראָזן־היטל און האָט מיך געבענטשט. ער איז געװען זײער דערשראָקן און האָט געמאָלן  שנעל*, שנעל זײַן בענטשונג און נאָר דאָס װאָרט ,,כּלה” װאָס איז דאָרט דאָ אין דער בענטשונג, האָט ער אַרױסגערעדט זײער הױך און מיט אַ קװיטש. און אַז איך האָב אָנגעבױגן דעם קאָפּ, האָב איך געזען מײַן טאַטנס אױגן אױף מיר און זײ זענען געװען בײז און אָנגעכמורעט, כאָטש איך האָב געװוּסט, אַז איך בין דאָ עפּעס אַן אומזיסטער קרבן, װײַל איך בין גאָט די נשמה שולדיק. נאָר אַז בנימין האָט עטלעכע מאָל איבערגעחזרט דאָס װאָרט כּלה, מיט אַ קװיטש, און אַז אַ סך בײַם טיש און אַרום דעם טיש האָבן זיך צעלאַכט ― און סײַ װי האָב אױך איך געװוּסט, אַז דאָס איז נישט קײן שײן װאָרט ― און אַ ביסל שיכּור בין איך נאָך דערצו אױך געװען, װײַל מײַן זײדע האָט ליב געהאַט צו מאַכן שפּאַס מיט קינדער און זײ צו געבן װײַן צו טרינקען ― האָב איך מיך שױן נישט געקענט באַהערשן און אױסגעבראָכן אין אַ ספּאַזמאַטיש און היסטעריש געװײן. דער טאַטע האָט מיך באַלד אַ כאַפּ געטאָן פֿון טיש װי פֿון אַ שׂרפֿה אַרױס. אַלע זײגערלעך האָט ער מיט ציטערדיקע הענט אָפּגעשפּיליעט פֿון מיר און דעם ציץ־כּלי־קודש האָט ער מיט כּעס אַריבערדערלאַנגט צו זײַן באַזיצער דעם זײדן. און איך האָב נאָך אַלץ געװײנט און געװײנט. די סעודה האָט מען נישט איבערגעריסן ― מילא, אַ קינד צעװײנט זיך דאָרט. ‏‏

‏אײן מינוט שפּעטער בין איך שױן געלעגן אין בעט און דער טאַטע איז נישט אָפּגעטראָטן פֿון מיר. ער האָט געהאַט אַ גוטן אױסרײד נישט מיטצוזײַן מער אױף דער סעודה. דער זײדע האָט זיך נאָך פֿרײלעך געמאַכט, נאָר ער האָט שױן געװוּסט, אַז ער האָט פֿאַרשפּילט און זײַן הױפּטצװעק װעט ער נישט דערגרײכן. אין חדר אַרײַן, צו לערנען חומש, װעט מען מיך נישט שיקן. חומש װעל איך לערנען מיטן ביאור [ביִער] פֿון משה מענדלסאָן ימח־שמו… און אין דער הײם.

אױף צו מאָרגנס איז דער טאַטע געפֿאָרן קײן קראָקע און געבראַכט פֿון דאָרט אַ “לעהרער” ― תּורה, סחורה און געפּוצטע שטיװל ― מיטן נאָמען יוסף הײלמאַן און ער האָט נישט אָנגעהױבן מיט ויקראָ און נאָר מיט בראשית― בראשית, אַם אַנפֿאַנגע, ברא, ערשוף, אלהים, גאָט ― את השמים, דען היממעל, ואת הארץ, אונד די ערדע. נאָר דאָס לערנען בײַ יוסף הײלמאַן איז אַ מעשׂה פֿאַר זיך. עס לױנט זי באַזונדער צו דערצײלן. ‏
       מלך ראַוויטש, דאָס מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן, באַנד 1

The following story is a continuation of the story of the previous week. If you haven’t read it, go back to Week 23 P’kudei to read it.

VAYIKRO — AND HE CALLED

And now the Shabes afternoon of the ceremony is here. All my uncles and family friends are around the table, that has been lengthened by the addition of many other tables. And this long table is shining with white tablecloths and sparkling with trays and bottles and with all sorts of good things in all colors and smells. This kind of table was called “a sweet table”—although it didn’t lack for beer and nuts. And my grandfather sat at the head of the table—my father looking glum – opposite him: a thick garland of men with fur shtraymls on their heads sitting at the table and a thick garland of aunts and guests, wives and cousins—standing around behind them. And now I’m being carried out from somewhere, and I’m standing in the middle of the table. My grandfather had bought a navy blue sailor suit for me, especially for the occasion of starting to learn Khumesh and on my head —was a sailor hat with ribbons, inscribed with “Trieste.” On my chest, the breastplate, and in each pocket a golden watch and around me a jumble of golden chains from the six watches—and in my mouth a jumble of words whose meaning I didn’t know. But I knew them very well by heart. And Moyshele the Asker begins to ask, “Tell me, little boy, little boy—what are you going to do now?”

“I’m going to start learning Khumesh, as God and Moses Our Teacher, have commanded us!”
“Little boy, little boy, what does Khumesh mean?”
“Khumesh means five.”
“Five what? Maybe you ate five bagels without washing your hands and making a blessing first?”
“No, there are five holy books in the holy toyre that God gave us at Mount Sinai!”
“Little boy, little boy—and which of the five books will you start learning?”
“I’ll start learning the holy book Vayikro, Leviticus!”
“Vayikro, Vayikro—what does Vayikro mean?”
“Vayikro—and he called!”
“Who called? Was it the rebbe’s helper calling to go to kheyder? Or was it the shames to go to synagogue?”
“No, Vayikro—and God called—eyl to—Moshe —God called to Moyshe”—and so on.

When that part was over I bent my head and Binyomen placed his hands on my sailor hat and blessed me. He was very frightened and ground out his blessing quickly, quickly and only the word “kale” in the blessing, meaning “bride” did he pronounce very loudly and with a shriek. And when I inclined my head I saw my father’s eyes on me and they were angry and sullen, although I knew that I was somehow an innocent victim here, because I was guiltless as a new-born babe. But when Binyomen repeated the word kale several times with a shriek, and when a lot of people around the table burst out laughing—and in any case I knew that it was not a nice word—and I was a little drunk, to boot, because my grandfather liked to tease children/have fun at the expense of children and give them wine to drink—I couldn’t control myself and burst out into spasmodic and hysterical crying. Right away my father snatched me from the table as if from a fire. With trembling hands he unpinned all the watches from me and angrily handed the breastplate and the tunic over to its owner, my grandfather. And I kept on crying and crying. The meal was not interrupted—a child is crying, oh well. 

A minute later I was lying in bed and my father didn’t leave my side. He had a good excuse not to be present at the meal anymore. My grandfather was still making merry, but he already knew that he had lost and would not attain his main goal. I would not be sent to kheyder to learn Khumesh. I would learn Khumesh with Bier, the translation of Moses Mendelssohn, may his name be erased… and at home.

The next morning my father traveled to Krakow and brought from there a “lehrer,” a Herr Teacher—Torah, trade, and tiptop boots—by the name of Yoysef Heylman. He didn’t start with Vayikro but with Breyshes, Genesis, and we translated into German: Breyshes, in the beginning, boro, created, Elohim, God—es hashomayim, the heavens, ve’es hoarets, and the earth. 

But studying with Yoysef Heylman is a story unto itself. It warrants a separate telling.
Tr. Sheva Zucker

Vayikro —Un er hot gerufn

B

‏un ot iz gekumen der shabes|-nokhmitik fun der tseremonye. ale feters un gute-fraynt arum tish, vos me hot farlengert mit nokh a sakh tishn. un der tish blankt mit di vayse tishtekher un glitsert mit tatsn un mit flashn un mit Kol-|tuv in ale farbn un in ale reykhes. men hot aza tish gerufn ,,a ziser tish” — khotsh oykh bir un nislekh hobn nisht gefelt. un der zeyde zitst oybnon — der tate an ongekhmureter — antkegn. a gedikhter krants yidn in shtraymlen arum tish un a gedikhter krants mumes un gest, balebostes un shvesterkinder — shteyendik arum. un ot trogt men mikh fun ergets aroys un ikh shtey shoyn in mitn tish. a granat-ontsug, vi di matrozn trogn, hot mir der zeyde spetsyel gekoyft tsum khumesh|-onheybn un oyfn kop — a matrozn-hitl mit bender un mit der oyfshrift ,,triest”. oyf der brust der tsits-|kley_koydesh un in yeder keshene a goldn zeygerl un fun di zeks zeygerlekh a plonter fun goldene keytn arum mir — un in moyl a plonter fun verter, vos ikh hob zeyer taytsh nisht gekent. nor zey gekent zeyer gut fun oysnveynik. un moyshele der freger heybt on tsu fregn: 

— zog mir nor yingele, yingele — vos geystu itst ton?
— ikh gey onheybn khumesh lernen, azoy vi got un Moyshe rbinu hobn undz gebotn!
—  yingele, yingele — vos heyst khumesh?
— khumesh heyst finef.
— vos finef? efsher hostu gegesn finef beygl umgevashn?
— neyn, finef heylike sforem zaynen do in der heyliker toyre vos der reboyne shel-oylem hot undz gegebn oyf hr-sinay!
— yingele, yingele — un velkhn fun di finef khumoshem vestu onheybn lernen?
— dem khumesh vayikro vel ikh onheybn lernen!
— vayikro, vayikro— vos heyst vayikro?
— vayikro — un er hot gerufn!
— ver hot gerufn? efsher der belfer in kheyder arayn? efsher der shames in shil arayn?
— neyn, vayikro — un got hot gerufn —  el — tsu — Moshe — moyshen
— got hot gerufn tsu moyshen— un azoy vayter. az”v.

az der teyl hot zikh geendikt hob ikh ongeboygn dem kop un Binyomen hot aroyfgeleygt zayne hent oyf mayn matrozn-hitl un hot mikh gebentsht. er iz geven zeyer dershrokn un hot gemoln  shnel*, shnel zayn bentshung un nor dos vort ,,kale” vos iz dort do in der bentshung, hot er aroysgeredt zeyer hoykh un mit a kvitsh. un az ikh hob ongeboygn dem kop, hob ikh gezen mayn tatns oygn oyf mir un zey zenen geven beyz un ongekhmuret, khotsh ikh hob gevust, az ikh bin do epes an umzister korbn, vayl ikh bin got di neshome shuldik. nor az Binyomen hot etlekhe mol ibe|rege|Hzrt dos vort kale, mit a kvitsh, un az a sakh baym tish un arum dem tish hobn zikh tselakht — un say vi hob oykh ikh gevust, az dos iz nisht keyn sheyn vort — un a bisl shiker bin ikh nokh dertsu oykh geven, vayl mayn zeyde hot lib gehat tsu makhn shpas mit kinder un zey tsu gebn vayn tsu trinken — hob ikh mikh shoyn nisht gekent bahershn un oysgebrokhn in a spazmatish un histerish geveyn. der tate hot mikh bald a khap geton fun tish vi fun a sreyfe aroys. ale zeygerlekh hot er mit tsiterdike hent opgeshpilyet fun mir un dem tsits-|kley_koydesh hot er mit kas ariberderlangt tsu zayn bazitser dem zeydn.un ikh hob nokh alts geveynt un geveynt. di sude hot men nisht ibergerisn
— meyle, a kind tseveynt zikh dort. ‏‏

‏eyn minut shpeter bin ikh shoyn gelegn in bet un der tate iz nisht opgetrotn fun mir. er hot gehat a gutn oysreyd nisht mittsuzayn mer oyf der sude. der zeyde hot zikh nokh freylekh gemakht, nor er hot shoyn gevust, az er hot farshpilt un zayn hoypttsvek vet er nisht dergreykhn. in kheyder arayn, tsu lernen khumesh, vet men mikh nisht shikn. khumesh vel ikh lernen mitn bi#ur [bier] fun Moyshe mendlson yemakh|-shmoy … un in der heym.

oyf tsu morgns iz der tate geforn keyn kroke un gebrakht fun dort a “lehrer”
— toyre, skhoyre un geputste shtivl — mitn nomen Yoysef heylman un er hot nisht ongehoybn mit oykro un nor mit b|reyshes|— b|reyshes, am anfange, boro, ershuf, elohim, got — es hashomaim, den himmel, ve-es hoarets, und di erde. nor dos lernen bay Yoysef heylman iz a mayse far zikh. es loynt zi bazunder tsu dertseyln.
      meylekh ravitsh, dos mayse|-bukh fun mayn lebn, band 1

Yankev Glatshteyn, Tirtltoybn

14And if his offering to the LORD be a burnt-offering of fowls, then he shall bring his offering of turtle-doves, or of young pigeons. 15And the priest shall bring it unto the altar, and pinch off its head, and make it smoke on the altar; and the blood thereof shall be drained out on the side of the altar.

/1:14 און אױב אַ בראַנדאָפּפֿער פֿון עוֹפֿות איז זײַן קָרבן צו {dn גאָט}, זאָל ער ברענגען זײַן קָרבן פֿון טורטלטױבן אָדער פֿון יונגע טױבן. /1:15 און דער כֹּהן זאָל אים גענענען צום מזבח, און אָפּקנײַפּן זײַן קאָפּ, און דעמפֿן אױפֿן מזבח; און זײַן בלוט זאָל אױסגעקװעטשט װערן אױף דער װאַנט פֿון מזבח. 

For a biography of Yankev Glatshteyn in both English and Yiddish, see Weeks 4, 8 and 14.

טירטלטױבן

אימפּולסן פֿון געדאַנק
בליציקע און ראַשיק—
בליאַסק פֿון זון אױף מעסערשאַרף.
פּלוצעם:—
חדר־יאָרן און אַ װאָרט,
מער נישט װי אַ װאָרט:
טירטלטױבן.
און ס’לאָזט ניט אָפּ,
מיט דעם װײכן קנײטש פֿון טירטל,
מיט דעם לאַסטשענדיקן קנײטש.
אָ, טירטלטױבן
טירטלטױבן.
טירטל־טירטל
טירטלטױבן.
חדר־יאָרן, קינדער־יאָרן.
און עס זינגט.
און פֿאַרפֿאָלגט.
און פֿאַרװיגט.
און דערמאָנט:
טירטלטױבן
טירטל־טירטל
טירטלטױבן. ‏
יעקבֿ גלאַטשטיין, 1921

TURTLEDOVES

The thrust of thought,
sunglare across
bare blade, flare
of memory.
Suddenly—
cheder years and a word—
just one word:
Turtledoves.
It won’t go away:
Supple crinkle of turtle,
its caressing wrinkle.
Oh, turtledoves
turtledoves,
Turtle-turtle
turtledoves.
Cheder years, childhood years.
And it sings.
And stalks.
And croons.
And haunts:
Turtledoves
turtle-turtle
turtledoves.
By permission of the translator
Richard Fein, Selected Poems of Yankev Glatshteyn, JPS, 1987

Tirtltoybn

impulsn fun gedank
blitsike un rashik—
blyask fun zun oyf mesersharf.
plutsem:—
kheyder-yorn un a vort,
mer nisht vi a vort:
tirtltoybn.
un s’lozt nit op,
mit dem veykhn kneytsh fun tirtl,
mit dem las|tshendikn kneytsh.
o, tirtltoybn
tirtltoybn.
tirtl-tirtl
tirtltoybn.
kheyder-yorn, kinder-yorn.
un es zingt.
un farfolgt.
un farvigt.
un dermont:
tirtltoybn
tirtl-tirtl
tirtltoybn.
    Yankev Glatshteyn, 1921