Mayn Mamen onshtot a matseyve -audio
English follows Yiddish.
Rokhl Korn
רחל (האַרינג) קאָרן (1898־1982)
איז געבױרן געװאָרן לעבן דאָרף פּאָדליסקי, מיזרח־גאַליציע אױף אַ גוט. איר ליבע און קענטעניש פֿון דער נאַטור װערט קלאָר אָפּגעשפּיגלט סײַ אין איר פּאָעזיע סײַ אין איר פּראָזע. איר דערציִונג איז געװען אױף פּױליש און אָנגעהױבן שרײַבן האָט זי יונגערהײט אױף פּױליש. װען די ערשטע װעלט־מלחמה איז אויסגעבראָכן איז זי מיט דער משפּחה פֿאַרװאָגלט געװאָרן קײן װין. אין 1918 זײַנען זײ צוריק קײן פּױלן און געלעבט אין פּרעמיסלע ביז 1941. קאָרן האָט דעבוטירט אױף פּױליש אין 1918 אָבער צוליב די רדיפֿות אױף ייִדן אין פּױלן נאָך דער מלחמה איז זי אַװעק פֿון פּױליש און האָט באַשלאָסן צו שרײַבן אױף ייִדיש כאָטש זי האָט זיך געדאַרפֿט לערנען רעדן, לײענען און שרײַבן די שפּראַך. איר מאַן, הערש קאָרן, מיט װעמען זי האָט חתונה געהאַט אין 1920, האָט זי אױסגעלערנט. איר ערשט ייִדיש ליד איז אַרױס אין לעמבערגער טאַגעבלאַט אין 1919.
אין 1941 איז קאָרן אַנטלאָפֿן קײן אוזבעקיסטאַן און דערנאָך קײן מאָסקװע; דאָרטן איז זי געבליבן ביז נאָך דער מלחמה. איר מאַן, מאַמע, ברידער און זײערע משפּחות זײַנען אומגעקומען אין חורבן. זי איז צוריק קײן פּױלן אין 1946 און אין 1948 האָט זי עמיגרירט קײן קאַנאַדע װוּ זי האָט געלעבט און געבליבן שאַפֿעריש ביז איר טױט. זי איז געװען אַ װיכטיקע פֿיגור אין דער ייִדישער ליטעראַטור און אין 1974 האָט זי באַקומען די פּרעסטיזשיקע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור.
קאָרן איז געװען זײער פּראָדוקטיװ. אירע װערק זײַנען כּולל: דאָרף, לידער. ווילנע: 1928; ערד, דערצײלונגען. װאַרשע: 1936; רױטער מאָן, לידער. װאַרשע: 1937; הײם און הײמלאָזיקײט, לידער. בוענאָס־אײַרעס: 1948; באַשערטקײט, לידער 1928-48. מאָנטרעאַל: 1949; נײַן דערצײלונגען. מאָנטרעאַל: 1957; פֿון יענער זײַט ליד. תּל־אָבֿיבֿ: 1962; די גנאָד פֿון װאָרט. תּל־אָבֿיבֿ: 1968; אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע. תּל־אָבֿיבֿ: 1972; פֿאַרביטענע װאָר, לידער. תּל־אָבֿיבֿ: 1977. די אױסגעצײכנטע אױסגאַבע פּאַפּירענע רױזן: געקליבענע לידער פֿון רחל קאָרן, צװײשפּראַכיקע אױסגאַבע, רעדאַקטירט און איבערגעזעצט פֿון סימאָר לעװיטאַן. טאָראָנטע: 1985 האָט אַ פֿײַנעם אָפּקלײַב פֿון איר װערק אין דער ענגלישער איבערזעצונג.
מײַן מאַמען
אַנשטאָט אַ מצבֿה אױף איר אומבאַקאַנטן קבֿר
זינט דו ביסט מער נישטאָ, בין איך געװאָרן המשך
פֿון אַלע דײַנע נאָך נישט אױסגעלעבטע טעג,
און דו ביסט אַזױ שטיל אין מיר אַרײַנגעפֿלאָסן,
גלײַך כ’װאָלט געװען פֿון לאַנג פֿאַר טרױם דײַנעם דער ברעג.
און כ’בין איצט קליגער און באַשײדענער, מײַן מאַמע,
גלײַך כ’װאָלט דעם גאַנצן האַרבסט אין זיך אַרײַנגענומען
און דורך דעם בלעטערפֿאַל פֿון מײַנע מידע טעג
זיך אײַנגעהאָרכט אין לײד, װאָס דאַרף צו מיר נאָך קומען.
איך װײס שױן, אַז פֿון אַלע רײַזעס צו דעם גליק
דאַרף מען זיך אומקערן צוריק צו ערשטער קינדערטרער,
װי צו אַן אײגענער שװעל, דאָרט ערגעץ, צװישן חורבֿות,
װאָס װאַרט נאָך אַלץ געטרײַ, װען ס’װאַרט שױן קײנער מער.
און כ’װײס שױן, אַז צוליב דער קאַרגשאַפֿט פֿונעם האַרץ,
װען עמעץ װאַרט אומזיסט אױף בליק, אױף װאָרט, אױף קלאַנג,
בלײַבט מען שטײן בײַ דעם ראַנד פֿון דער אײגענער נאַכט,
װי אין מיטן פֿון זומער אַ לײדיקע זאַנג.
איך װײס שױן, אַז מײַן װאָרט איז בלױז אַ שטילע שפּור,
די שפּור נאָך טעותן, װאָס אָדערן זיך אײַן
אין רױ־ערד פֿונעם זײַן — און ס’איז מײַן װאָרט אַ זיװג,
דער זיװג, װאָס פֿאַרבינדט מיך מיט דער מינדסטער שײַן.
כ’װײס שױן אַ סך, אַ סך, גלײַך דורך די פֿאַלדן ערד,
װאָלטסט אָנגערירט מײַן קאָפּ מיט דײַנע שטילע הענט —
נאָר ס’שטײט נאָך אַלץ מײַן װיסן אָרעם און פֿאַרשעמט
פֿאַר אָט דער פּשטות, װאָס דו האָסט דורך זיך אַלײן דערקענט.
עס איז נאָר דיר געװען באַשערט די חכמה פֿונעם האַרץ
דערפֿירן אַזױ גאַנץ צום ראַנד פֿון אײגענע ליפּן,
אַז װערן זאָל דאָס װאָרט, װי הײם, װי טעגלעך ברױט
פֿאַר יעדן, װעמען ס’האָט די ליבע אױסגעמיטן.
נאָר דיר איז עס געװען באַװיליקט, מאַמע מײַנע,
זיך אָנפֿאַרטרױען אַזױ גאַנץ דער אײג’נער, שטילער טרער,
זי זאָל דיך צופֿירן צום סאַמע אָנהײב צער,
װאָס קען פֿון זיך אַלײן שױן נישט אַנטרינען מער.
און בלױז בײַ דיר, בײַ דיר האָט עס געקענט געשען,
אַז דער קרײַז פֿון דײַן בליק, װי אַ דאַך, װי אַ װאַנט,
זאָל אַרומנעמען אַלץ, װאָס איז אײנזאַם און הפֿקר,
פֿון קראַנקער שװאַלב ביז אַ פֿאַרשעמטער, אויפֿגעשטעלטער האַנט.
פֿון אַלע רײַזעס צו דעם גליק, קער איך זיך אום צוריק
צום סאַמע טיפֿסטן, לעצטן אורזין פֿונעם לײד,
און צו דער גרױסער תּמימות פֿון דײַן ליבשאַפֿט,
װאָס איז שטאַרקער פֿון טױט און פֿון אײג’נער אײנזאַמקײט.
מאָסקװע, אלול, 1944
היים און היימלאָזיקייט, בוענאָס־אײַרעס,1948
MAYN MAMEN
Onshtot a matseyve af ir umbakantn keyver
Zint du bist mer nishto, bin ikh gevorn hemshekh
Fun ale dayne nokh nisht oysgelebte teg,
Un du bist azoy shtil in mir arayngeflosn,
Glaykh kh’volt geven fun lang far troym daynem der breg.
Un kh’bin itst kliger un basheydener, mayn mame,
Glaykh kh’volt dem gantsn harbst in zikh arayngenumen
Un durkh dem bleterfal fun mayne mide teg
Zikh ayngehorkht in leyd, vos darf tsu mir nokh kumen.
Ikh veys shoyn, az fun ale rayzes tsu dem glik
Darf men zikh umkern tsurik tsu ershter kinder-trer,
Vi tsu an eygener shvel, dort ergets, tsvishn khurves,
Vos vart nokh alts getray, ven s’vart shoyn keyner mer.
Un kh’veys shoyn, az tsulib der kargshaft funem harts,
Ven emets vart umzist af blik, af vort, af klang,
Blaybt men shteyn ba dem rand fun der eygener nakht,
Vi in mitn fun zumer a leydike zang.
Ikh veys shoyn, az mayn vort iz bloyz a shtile shpur,
Di shpur nokh toesn, vos odern zikh ayn
In roy-erd funem zayn – un s’iz mayn vort a ziveg,
Der ziveg, vos farbindt mikh mit der mindster shayn.
Kh’veys shoyn a sakh, a sakh, glaykh durkh di faldn erd,
Voltst ongerirt mayn kop mit dayne shtile hent –
Nor s’shteyt nokh alts mayn visn orem un farshemt
Far ot der pashtes, vos du host durkh zikh aleyn derkent.
Es iz nor dir geven bashert di khokhme funem harts
Derfirn azoy gants tsum rand fun eygene lipn,
Az vern zol dos vort, vi heym, vi teglekh broyt
Far yedn, vemen s’hot di libe oysgemitn.
Nor dir iz es geven bavilikt, mame mayne,
Zikh onfartroyen azoy gants der eyg’ner, shtiler trer,
Zi zol dikh tsufirn tsum same onheyb tsar,
Vos ken fun zikh aleyn shoyn nisht antrinen mer.
Un bloyz ba dir, ba dir hot es gekent geshen,
Az der krayz fun dayn blik, vi a dakh, vi a vant,
Zol arumnemen alts, vos iz eynzam un hefker,
Fun kranker shvalb biz a farshemter, ufgeshtelter hant.
Fun ale rayzes tsu dem glik, ker ikh zikh um tsurik
Tsum same tifstn, letstn ur-zin funem leyd,
Un tsu der groyser tmimes fun dayn libshaft,
Vos iz shtarker fun toyt un fun eyg’ner eynzamkeyt.
Moskve, Elel, 1944
Korn inscription to my parents
Heym un heymlozikayt, Buenos Aires,1949A copy of title page of Korn’s book Home and Homelessness with an inscription to my parents. It reads: “Your words brought back the fragrance of our old home, dear Mr. Tsuker. It was good to meet with you and your dear wife Miriam. Yours, Rokhl Korn, Winnipeg, 14/V/1949.
ררחל קאָרנס ווידמונג מײַנע עלטערן: עס האָט פֿאַרשמעקט מיט אונדזער אַלטער היים פֿון אײַערע רייד, ליבער פֿרײַנד צוקער. עס איז געווען גוט צו טרעפֿן זיך דאָ מיט אײַך און מיט אײַער ליבער פֿרוי מרים. אײַער רחל קאָרן וויניפּעג, מײַ 14, 1949
Rokhl (Haring) Korn 1898-1982)
was born near Podliski, East Galicia on a farming estate. Her love and knowledge of nature is reflected both in her poetry and prose. She was educated in Polish and started writing poetry at an early age in Polish. At the start of the First World War, she and her family fled to Vienna, then returned to Poland in 1918 and lived in Przemysl until 1941. Korn’s first publications were in Polish in 1918 but pogroms against the Jews of Poland after the war led her to write in Yiddish, though she had to be taught to speak, read and write the language by her husband Hersh Korn whom she married in 1920. Her first Yiddish poem appeared in the Lemberger Tageblatt in 1919.
In 1941 Korn fled to Uzbekistan and then to Moscow, where she remained until the end of the war. Her husband, her mother, her brothers and their families all perished in the Holocaust. She returned to Poland in 1946 and in 1948 immigrated to Montreal, Canada where she lived and remained creative until her death. She was a major figure in Yiddish literature and in 1974 she won the prestigious Manger Prize.
Korn was extremely prolific. Her works include: Dorf, lider (Village, poems). Vilna: 1928; Erd, dertseylungen (Land, stories).Warsaw: 1936; Royter mon, lider (Red Poppies, poems). Warsaw: 1937; Heym un heymlozikayt, lider (Home and Homelessness, poems). Buenos Aires: 1948; Bashertkayt, lider 1928–48 (Fate, poems 1928–48). Montreal: 1949; Nayn dertseylungen (Nine Stories). Montreal: 1957; Fun yener zayt lid (On the Other Side of the Poem). Tel Aviv: 1962; Di gnod fun vort (The Grace of the Word) Tel Aviv: 1968; Af der sharf fun a rege (The Cutting Edge of the Moment). Tel Aviv: 1972; Farbitene vor, lider (Altered Reality, poems). Tel Aviv: 1977.
The wonderful bilingual edition Paper Roses: Selected Poems of Rokhl Korn, A Bilingual Edition, ed. and trans. Seymour Levitan. Toronto: 1985 offers a fine selection of her work in English translation.
To My Mother,
in place of the stone that would have marked her grave
Now you are gone and I live
all the days that were taken from you.
You flow into me so peacefully,
as if I long ago became the shore to your dream.
I am more modest and discerning, mother,
I have all of autumn in me,
and in the leaf-fall of my days
I hear the sorrow destined to me.
I know that every journey to good fortune
ends with our return to childish tears,
our doorway in the ruins,
true to us when nothing else is.
And I know the heart’s withholding,
how we wait for a glimpse a word a sound
and are left at the edge of our darkness
like an empty stalk in the summer sun.
And I know the word is only the spoor
left by errors that root themselves
in the untilled ground of our being, and the word is my bridegroom,
mated to me, binding me to the least light of day.
I know a great deal now, as if through folds
of earth you laid your hands on my head,
but even now, all I know stands poor and shamefaced
before your innocence.
Only you were fated to guide the wisdom of the heart
whole to the threshold of the lips,
so that the word would be home and daily bread
for all who were turned away by love.
Only you
trusted tears
to lead you to the very start of pain
no longer able to hide from itself.
And only you, only you were given
the encircling gaze, like a roof, like a wall,
that took into itself everything abandoned and alone,
from a sick swallow to a shamed, outstretched hand.
I have turned back from all my journeys to good fortune
to the deepest, the ultimate source of sorrow
and to the great innocence of your love:
it is stronger than death and my own loneliness.
Moscow, Elul 1944
Moscow, Elul 1944
Translated from the Yiddish by Seymour Levitan
English translation copyright Seymour Levitan, Paper Roses / Papirene royzn, 1985.