THIS WEEK
Rokhl Korn, לוטס ווײַב, Lot’s wife
Miryem Ulinover, צו מאָרגנס, The Next Morning
Reyzl Zhikhlinski, הגר אין מידבר, Hagar in the Desert
Itsik Manger, אַבֿרהם אָבֿינו פֿאָרט מיט יצחקן צו דער עקידה, Abraham Takes Itsik to the Sacrifice
Yankev Glatshteyn, מײַן טאַטע יצחק, My Father Isaac
Khave Rosenfarb, יצחקס חלום, Isaac’s Dream
Rokhl Korn, Lots vayb
19: 17And it came to pass, when they had brought them forth abroad, that he said: ‘Escape for thy life; look not behind thee, neither stay thou in all the Plain; escape to the mountain, lest thou be swept away.’
24Then the LORD caused to rain upon Sodom and upon Gomorrah brimstone and fire from the LORD out of heaven; 25and He overthrow those cities, and all the Plain, and all the inhabitants of the cities, and that which grew upon the ground. 26But his wife looked back from behind him, and she became a pillar of salt.
17 און עס איז געװען, װי זײ האָבן אים אַרױסגעפֿירט דרױסן, אַזױ האָט ער געז ָאגט: אַנטרין מיט דײַן לעבן; זאָלסט זיך ניט אומקוקן הינטער דיר, און זיך ניט אָפּשטעלן אין דער גאַנצער געגנט; אַנטרין צום באַרג, כּדי זאָלסט ניט אומגעבראַכט װערן.
24 און גאָט האָט געמ ַאכט רעגענען אױף סדום און אױף עמורה שװעבל און פֿײַער, פֿון גאָט, פֿון הימל. 25 און ער האָט איבערגעקערט די דאָזיקע שטעט,און די גאַנצע געגנט, און אַלע באַװױנער פֿון די שטעט, און די שפּראָצונג פֿון דער ערד. 26 און זײַן װײַב האָט זיך אומגעקוקט פֿון הינטער אים, און איז געװאָרן אַ זײַלזאַלץ.
Rokhl Korn
For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.
לוטס װײַב
כ‘האָב נישט געהאַט קײן מוט צו קוקן אױף צוריק,
װען הינטער מיר געפלאַקערט האָט מײַן הײם
און ס‘איז פֿאַרלענדט געװאָרן אַלץ,
װאָס האָט אַ מאָל געהײסן — גליק.
דעריבער בין איך דיך אַזױ מקנא,
װאָס האָסט זיך אָפּגעשטעלט אין מיטן גײן
און האָסט דײַן גאַנצע ליבשאַפֿט אײַנגעזאַמלט
אין זאַלציק־האַרטן שטײן.
דער נע־ונד האָט דיך געשראָקן מער װי יהוהס צאָרן
און בענקשאַפט איז געװעזן שטאַרקער פֿון זײַן שטראָף —
ס‘האָט אונטער דײַנע װיִעס זיך אײַנגענעסט דײַן הײם,
די װיג, דער סוף, די ברױנע סטאַדעס שאָף,
װען ס‘האָט דער בראַנד געלעקט מיט פֿײַערדיקע צונגען
די װוּנדן אָפֿענע פֿון ערד, פֿון שטײן, פֿון לײם.
איצט שטײסטו אױף דער װאַך פֿון אַלע דײַנע טרױמען,
אַ היטערין פֿון הױלע בערג, פֿון טױטן ים —
עס טרי ֿפט אַרײַן די שקיעה בלוט אין דײַנע גלידער,
און אין דעם אָפּשײַן פֿון איר פֿלאַם
שימערט מיט אַ יונגשאַפֿט ראָזלעכער דײַן לײַב,
און ס‘שמײכלען דײַנע ליפּן מיט דערמאָנונג
פֿאַרזיװגט צו דײַן אײגענעם, פֿאַרטרױטן נאָמען —
ביסט װידער דו — און נישט נאָר פֿון דײַן מאַן דאָס װײַב.
כ‘האָב נישט געה ַאט דעם מוט צו קוקן אױף צוריק,
איז איצט מײַן האַרץ פֿאַרשטאַרט — אַ גרודע שטײן,
און ס‘זאַלציקט זיך דאָס װאָרט אױף מײַנע ליפּן
מיט אַ שטיל, נישט אױסגעװײנט געװײן.
רחל קאָרן, די גנאָד פֿון װאָרט, תּל־אָבֿיבֿ, 1968
LOT’S WIFE
I lacked the courage to look back
when my home burned behind me
and everything once called happiness
was torn apart.
And so I’m so jealous of you
stopping in mid-flight
and gathering together all your love
in salty-hard stone.
Exile was more terrifying than God’s anger,
yearning stronger than His punishment—
your home nested under your eyelids,
the cradle, the orchard, brown flocks of sheep,
when tongues of flame licked
the open wounds of earth, stone, clay.
Now you stand guard over all your dreams,
guarding bare mountains, the dead sea—
blood trickles into your limbs with twilight,
and in the glow of its flame
your young body shimmers pink,
a smile on your lips as you remember–
mated to your own, entrusted name,
you’re you again—not just your husband’s wife.
I lacked courage to look back,
and now my heart is stiffened— a clod of stone —
and the word on my lips turns to salt
with silent, unfinished tears.
Rokhl Korn
By permission of Translator Seymour Levitan
lots vayb
kh’hob nisht gehat keyn mut tsu kukn oyf tsurik,
ven hinter mir geflakert hot mayn heym
un s’iz farlendt gevorn alts,
vos hot a mol geheysn — glik.
deriber bin ikh dikh azoy mekane,
vos host zikh opgeshtelt in mitn geyn
un host dayn gantse libshaft
ayngezamlt in zaltsik-hartn shteyn.
der na-venad hot dikh geshrokn
mer vi yhvhs tsorn
un benkshaft iz gevezn shtarker fun zayn shtrof —
s’hot unter dayne vies zikh ayngenest dayn heym,
di vig, der sof, di broyne stades shof,
ven s’hot der brand gelekt mit fayerdike tsungen
di vundn ofene fun erd, fun shteyn, fun leym.
itst shteystu oyf der vakh fun ale dayne troymen,
a hiterin fun hoyle berg, fun toytn yam —
es trift arayn di shkiye blut in dayne glider,
un in dem opshayn fun ir flam
shimert mit a yungshaft rozlekher dayn layb,
un s’shmeykhlen dayne lipn mit dermonung
far|ziveg|t tsu dayn eygenem, fartroytn nomen
—bist vider du — un nisht nor fun dayn man dos vayb.
kh’hob nisht gehat dem mut tsu kukn oyf tsurik,
iz itst mayn harts farshtart — a grude shteyn,
un s’zaltsikt zikh dos vort oyf mayne lipn
mit a shtil, nisht oysgeveynt geveyn.
Rokhl korn, di gnod fun vort
Miryem Ulinover, Tsu morgns
21: 6And Sarah said: ‘God hath made laughter for me; every one that heareth will laugh on account of me.’ 7And she said: ‘Who would have said unto Abraham, that Sarah should give children suck? for I have borne him a son in his old age.’
6 און שׂרה האָט געז ָאגט: אַ געלעכטער האָט מיר גאָט געמ ַאכט; איטלעכער װאָס הערט עס, װעט לאַכן װעגן מיר. 7 און זי האָט געז ָאגט: װער װאָלט געז ָאגט אבֿרהמען: שׂרה װעט קינדער זײגן? אַז איך װעל געבערן אַ זון אױף זײַן עלטער?
For a biography of Miriam Ulinover click here.
צו מאָרגנס
און שבת צו מאָרגנס װערט ליכטיק און שײן,
קאָנסט װידער פֿון טײַטש־חומש הערן און זען.
װען פֿון באָבעס װערט בײַ אונדז אַרומגערעדט,
װי די מאַמע שׂרה לאַכט זיך אױס אין בעט
אין איר שענסטן קאָפּטוך, גליקלעך, שטאָלץ ביז גאָר,
אַז מלאָכים־צוזאָג איז געװאָרן װאָר…
און פֿון גאָלד’נעם מיזרח שטראָמט אַ זיסער דופֿט,
און דאָס סעדל באָדט זיך אין באר־שבע־לופֿט,
און די הימלען שמײכקען ניסימדיק און בלאָ:
אין די באָבע־יאָרן ג’האַט אַ זונעניו!
מרים אולינאָווער
THE NEXT MORNING
And Shabes morning sunny and beautiful it will be,
And the wonders of the women’s bible you’ll be able to hear and see,
Where the subjects of grandmothers is discussed
And Mother Sarah is in bed laughing out loud
In her most lovely headscarf, happy and so very proud
That the angels’ promise has come true…
And from the golden East a sweet scent blew,
And the little orchard is reveling in Be’er Sheva air,
And the heavens are smiling miraculous and blue:
In her grandmother years she gave birth to a zunenyu.
Miriam Ulinover
Tr. Sheva Zucker
tsu morgns
un shabes tsu morgns vert likhtik un sheyn,
konst vider fun taytsh-khumesh hern un zen. v
en fun bobes vert bay undz arumgeredt,
vi di mame Sore lakht zikh oys in bet
in ir shenstn koptukh, gliklekh, shtolts biz gor,
az malokhem-tsuzog iz gevorn vor…
un fun gold’nem mizrekh shtromt a ziser duft,
un dos sedl bodt zikh in ber-sheva-luft,
un di himlen shmeykhken nisimdik un blo:
in di bobe-yorn g’hat a zunenyu!
Miryem Ulinover
Reyzl Zhikhlinski, Hoger in midber
21: 14And Abraham arose up early in the morning, and took bread and a bottle of water, and gave it unto Hagar, putting it on her shoulder, and the child, and sent her away; and she departed, and strayed in the wilderness of Beer-sheba. 15And the water in the bottle was spent, and she cast the child under one of the shrubs. 16And she went, and sat her down over against him a good way off, as it were a bow-shot; for she said: ‘Let me not look upon the death of the child.’ And she sat over against him, and lifted up her voice, and wept.
14 האָט אבֿרהם זיך גע ֿפעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט גענומען ברױט און אַ לאָגל װאַסער, און געגעבן צו ָהָגרן – אַרױפֿגעטאָן אױף איר אַקסל – און אױך דאָס קינד, און האָט זי אַװעקגעשיקט; און זי איז אַװעקגעגאַנגען, און האָט אומגעבלאָנדזשעט אין דעם מדבר פֿון באר- שבֿע. 15 איז דאָס װאַסער אױסגעג ַאנגען פֿון לאָגל, און זי האָט אַװעקגעװאָרפֿן דאָס קינד אונטער אײנעם פֿון די בײמלעך, 16 און זי איז אַװעק און האָט זיך געזעצט אַקעגנאיבער פֿאַר אַ בױגנש ָאס װײַט, װאָרום זי האָט געז ָאגט: לאָמיך ניט זען װי דאָס קינד שטאַרבט. און זי איז געזעסן אַקעגנאיבער, און האָט אױ ֿפגעהױבן איר קול און האָט געװײנט.
For a biography of Reyzl Zhikhlinski click here.
For a biography of Reyzl Zhikhlinski in Yiddish click here.
הגר אין מידבר
די קליינע הגר בלאָנדזשעט אין דעם גרויסן מידבר און וויינט.
דער מידבר איז נאָך נישט געוואָרן קלענער,
און הגר איז נישט געוואָרן גרעסער.
הינטער צוגעמאַכטע אויגן זעט זי דעם מאַן,
וואָס זי האָט ליב.
געלע ז אַמדן אַרום און אַרום.
דער ווינט ֿפאַרשיט די קליינע ֿפרויענטריט
דער מידבר שלינגט דער קליינער הגרס טרערן,
די קרוג איז ליידיק. און אַלע מידע,
און אַלע דורשטיקע
טראָגן מיט ביידע הענט
הגרס ליידיקע קרוג.
HAGAR IN THE DESERT
Little Hagar wanders in the great desert
And weeps.
The desert has not yet grown smaller,
And Hagar has not yet grown bigger.
Behind closed eyes she sees the man
Whom she loves.
Yellow sand all around.
The wind covers over the little female steps
The desert swallows little Hagar’s tears,
The jug is empty,
And all who are weary,
And all who are thirsty
Carry with both hands
Hagar’s empty jug.
Reyzl Zhikhlinski
Tr. Sheva Zucker
di kleyne Hoger blondzhet in dem groysn midber
un veynt.
der midber iz nokh nisht gevorn klener,
un Hoger iz nisht gevorn greser.
hinter tsugemakhte oygn zet zi dem man,
vos zi hot lib.
gele zamdn arum un arum.
der vint farshit di kleyne froyentrit
der midber shlingt der kleyner Hogers trern,
di krug iz leydik.
un ale mide,
un ale durshtike
trogn mit beyde hent Hogers leydike krug.
Reyzl Zhikhlinski, Shvaygndike tirn, NY, 1962
Hear Itsik Manger read, Avrom Ovinu fort mit Yitskhokn tsu der akeyde, available on my CD The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer
Genesis 22: 1-5
1And it came to pass after these things, that God did prove Abraham, and said unto him: ‘Abraham’; and he said: ‘Here am I.’ 2And He said: ‘Take now thy son, thine only son, whom thou lovest, even Isaac, and get thee into the land of Moriah; and offer him there for a burnt-offering upon one of the mountains which I will tell thee of.’ 3And Abraham rose early in the morning, and saddled his ass, and took two of his young men with him, and Isaac his son; and he cleaved the wood for the burnt-offering, and rose up, and went unto the place of which God had told him. 4On the third day Abraham lifted up his eyes, and saw the place afar off. 5And Abraham said unto his young men: ‘Abide ye here with the ass, and I and the lad will go yonder; and we will worship, and come back to you.’
כב1און עס איז געװען נאָך די דאָזיקע געשעענישן, האָט גאָט 9 געפּרוּװט אַבֿרהמען, און האָט צו אים געז ָאגט: אַבֿרהם! האָט ער געענט ֿפערט:דאָ בין איך. 2 האָט ער געז ָאגט: נעם דײַן זון, דײַן אײנאײנציקן, װאָס דו האָסט ליב, יצחקן, און גײ דיר קײן לאַנד מוIִיה, און ברענג אים אױף דאָרטן פֿאַר אַ בר ַאנד ָאפּ ֿפער אױף אײנעם פֿון די בערג װאָס איך װעל דיר זאָגן. 3האָט אבֿרהם זיך גע ֿפעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט אָנגעזאָטלט זײַן אײזל,און גענומען מיט זיך זײַנע צװײ יונגען, און זײַײן זון יצחקן; און ער האָט צעה ַאקט דאָס האָלץ פֿאַרן בר ַאנד ָאפּ ֿפער, און ער איז אױ ֿפגעשט ַאנען, און איז געג ַאנגען צו דעם אָרט װאָס גאָט האָט אים געז ָאגט. 4 אױ ֿפן דריטן טאָג האָט אבֿרהם אױ ֿפגעהױבן זײַײנע אױגן, און האָט דערזען דעם אָרט פֿון װײַטן. 5און אבֿרהם האָט געז ָאגט צו זײַנע יונגען: בלײַבט אײַך דאָ מיטן אײזל, און איך און דער ייִנגל װעלן גײן ביז אַהין, און מיר װעלן זיך בוקן, און זיך אומקערן צו אײַך.
די גראָע מאָרגן־דעמערונג
דעמערט איבער דער ערד,
דער אַלטער געטרײַער אליעזר שפּאַנט
אין וואָגן די קאַרע פֿערד.
אַבֿרהם טראָגט אויף זײַנע הענט
זײַן בן־זקונים אַרויס,
אַ פֿרומער בלאָער שטערן בליצט
איבער דעם אַלטן הויז.
„הײַדאַ אליעזר!“ — דאָס בײַטשל קנאַלט
און אָט זילבערט זיך דער שליאַך.
(טרויעריק און שיין, זאָגט דער פּאָעט,
זענען די וועגן פֿון תּנך).
די גראָע ווערבעס פּאַזע וועג
אַנטלויפֿן אויף צוריק,
אַ קוק טון, צי די מאַמע וויינט
איבער דער פּוסטער וויג.
„וווּ פֿאָרן מיר איצטער, טאַטעשי?“
„קיין לאַשקעוו אויפֿן יריד“.
„וואָס וועסטו מיר קויפֿן, טאַטעשי,
אין לאַשקעוו אויפֿן יריד?“
„אַ זעלנערל פֿון פּאָרצעלײַ,
אַ פּײַקל און אַ טרומייט
און פֿאַר דער מאַמען אין דער היים
אַטלעס אויף אַ קלייד“.
אַבֿרהמס אויגן ווערן פֿײַכט,
ער פֿילט ווי דאָס מעסער בריט
אונטער דער זשופּיצע דאָס לײַב:
— שוין איין מאָל אַ יריד…
„אליעזר, בײַ דער וואַסערמיל
דאָרט זאָלסטו בלײַבן שטיין!
פֿון דאָרט וועל איך מיט יצחלקען
צו פֿוס שוין ווײַטער גיין“.
אליעזר אויף דער קעלניע ברומט
און קוקט אַלץ אויפֿן שליאַך.
(טרויעריק און שיין, זאָגט דער פּאָעט,
זענען די וועגן פֿון תּנך).
איציק מאַנגער, ליד און באַלאַדע
ABRAHAM TAKES ITZIK TO THE SACRIFICE
The gray light of the dawning
Touches the earth with dawn.
Eliezer, the loyal servant, puts
The black team’s harness on.
Taking the child up in his arms,
Old Abraham shuts the door.
Over his ancient roof, there gleams
A blue and pious star.
“Up, Eliezer” – the whip rings out,
The road has a silvery look.
“Sad and lovely,” the poet says,
“Are the roads of the Holy Book.”
The graying willows on the way
Run to the house again
To see if his mother stands beside
The cradle of her son.
“Daddy, where are we going now?”
“To Lashkev – to the fair.”
“Daddy, what are you going to buy
At Lashkev – at the fair?
“A soldier made of porcelain,
A trumpet, and a drum;
A piece of satin to make a dress
For mother, who waits at home.”
Abraham feels his eyes grow moist
And the steel knife pressing, where
It scalds the flesh beneath his shirt…
“To Lashkev… the fair…. some fair.”
“Eliezer, stop at the water mill.
Stop for a while and wait.
Isaac, my son, and I will go
On from there on foot.”
Eliezer sits and grumbles, and casts
Down the road an anxious look.
“Sad and lovely,” the poet says,
“Are the roads of the Holy Book.”
Tr. Leonard Wolf, The World According to Itzik
avrom ovinu fort mit Yitskhok|n tsu der ekeyde
di groe morgn-demerung demert iber der erd,
der alter getrayer Elyezer shpant
in vogn di kare ferd.
avrom trogt oyf zayne hent
zayn bn-zkunim aroys,
a frumer bloer shtern blitst
iber dem altn hoyz.
"hayda Elyezer!'' --- dos baytshl knalt
un ot zilbert zikh der shlyakh.
(troyerik un sheyn, zogt der poet,
zenen di vegn fun Tanakh).
di groe verbes paze veg
antloyfn oyf tsurik,
a kuk tun, tsi di mame veynt
iber der puster vig.
"vu forn mir itster, tateshi?''
"keyn lashkev oyfn yarid_''.
"vos vestu mir koyfn, tateshi,
in lashkev oyfn yarid_?''
"a zelnerl fun portselay,
a paykl un a trumeyt
un far der mamen in der heym
atles oyf a kleyd''.
avrom|s oygn vern faykht,
er filt vi dos meser brit
unter der zhupitse dos layb:
--- shoyn eyn mol a yarid_...
"Elyezer, bay der vasermil
dort zolstu blaybn shteyn!
fun dort vel ikh mit its|kheylek|en
tsu fus shoyn vayter geyn''.
Elyezer oyf der kelnye brumt
un kukt alts oyfn shlyakh.
(troyerik un sheyn, zogt der poet,
zenen di vegn fun Tanakh).
itsik manger, lid un balade
Yankev Glatshteyn, Mayn tate Yistkhok
22:7-8
7And Isaac spoke unto Abraham his father, and said: ‘My father.’ And he said: ‘Here am I, my son.’ And he said: ‘Behold the fire and the wood; but where is the lamb for a burnt-offering?’ 8And Abraham said: ‘God will provide Himself the lamb for a burnt-offering, my son.’ So they went both of them together.
7 האָט יצחק זיך אָפּגערופֿן צו זײַן פֿאָטער אבֿרהמען, און האָט געזאָגט: מײַן פֿאָטער! האָט ער געענטפֿערט: דאָ בין איך, מײַן זון. האָט ער געזאָגט: אָט איז דאָס פֿ ַײער און דאָס האָלץ, און װוּ איז דאָס לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער? 8 האָט אבֿרהם געזאָגט: גאָט װעט זיך שױן זען אַ לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער, מַײן זון. און זײ זַײנען בײדע געגאַנגען באַנאַנד.
For a biography of Yankev Glatshteyn, click here.
For a YIddish biography of Yankev Glatshteyn, click here.
מײַן טאַטע יצחק
אַז מען האָט דעם אַלטן יצחק געפֿירט צו דער עקדה,
האָט ער אױפֿגעהױבן צום הימל די פֿאַרטונקלטע אױגן,
געזאָגט האָט ער מיט אַ שטים אַ מידער:
כ’װײס אַז כ’װעל איצט זײַן דײַן װידער.
קײן גוטער מלאך איז נישט אָנגעפֿלױגן.
ס’װערט דאָס פֿײַער פֿלאַמענדיקער און גרעסער.
פֿאַר מײַן האַלדז איז געשאַרפֿט דאָס מעסער.
דער אַלטער יצחק האָט זיך נישט גענאַרט,
װי װען ער איז אַ חומש־ייִנגל געװען.
ער האָט אױף קײן לעמל נישט געװאַרט.
װען מען האָט אים גענומען בינדן צום מזבח
און ער האָט דערפֿילט דעם זענגענדיקן ריח,
האָט ער אַזױ געטאָן זאָגן:
גאָט װעט די שחיטה נישט איבערשלאָגן.
ער האָט אױסגערופֿן מיט אַ שטים אַ מידער:
הנני, כ’בין גרײט צו זײַן דײַן װידער.
יעקבֿ גלאַטשטײן, שטראַלנדיקע ייִדן, ניו־יאָרק, 1946
MY FATHER ISAAC
As Isaac in his old age
was being led to the sacrifice,
he lifted up to heaven his clouded eyes
and said in a tired voice:
“I know that now I’ll be your choice.”
No good angel came flying,
the flames burned more brightly and higher.
“The blade has been sharpened for my throat.”
Isaac, old, was not deceived
as when he was that lad from Genesis;
he knew that there would be no lamb.
And as they bound him to the altar,
and as he smelled the searing fumes,
he spoke his mind thus:
“God will not interrupt this slaughter!”
He called out in a tired voice:
“Here I am — prepared to be your ram.”
Yankev Glatshteyn, Tr. Etta Blum, Jacob Glatstein: Poems, 1970
mayn tate Yitskhok
az men hot dem altn Yistkhok gefirt tsu der akeyde,
hot er oyfgehoybn tsum himl di fartunklte oygn,
gezogt hot er mit a shtim a mider:
kh’veys az kh’vel itst zayn dayn vider.
keyn guter malekh iz nisht ongefloygn.
s’vert dos fayer flamendiker un greser.
far mayn haldz iz gesharft dos meser.
der alter yitskhok hot zikh nisht genart,
vi ven er iz a khumesh-yingl geven.
er hot oyf keyn leml nisht gevart.
ven men hot im genumen bindn tsum mizbeyekh
un er hot derfilt dem zengendikn reyekh,
hot er azoy geton zogn:
got vet di shkhite nisht ibershlogn.
er hot oysgerufn mit a shtim a mider:
hineyni, kh’bin greyt tsu zayn dayn vider.
yankev glatshteyn, shtralndike yidn, nyu-york, 1946
Khave Rosenfarb, Yitskhoks kholem
All of Genesis 22 but these passages, in particular.
22 7And Isaac spoke unto Abraham his father, and said: ‘My father.’ And he said: ‘Here am I, my son.’ And he said: ‘Behold the fire and the wood; but where is the lamb for a burnt-offering?’ 8And Abraham said: ‘God will aprovide Himself the lamb for a burnt-offering, my son.’ So they went both of them together.
13And Abraham lifted up his eyes, and looked, and behold behind him a ram caught in the thicket by his horns. And Abraham went and took the ram, and offered him up for a burnt-offering in the stead of his son.
23And Bethuel begot Rebekah; JPS 1917
23And Bethuel begot Rebekah;
כב 7 האָט יצחק זיך אָפּגערופֿן צו זַײן פֿאָטער אבֿרהמען, און האָט געזאָגט: מײַן פֿאָטער! האָט ער געענטפֿערט: דאָ בין איך, מײַן זון. האָט ער געזאָגט: אָט איז דאָס פֿײַער און דאָס האָלץ, און װוּ איז דאָס לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער? 8 האָט אבֿרהם געזאָגט: גאָט װעט זיך שױן זען אַ לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער, מַײן זון. און זײ זַײנען בײדע געגאַנגען באַנאַנד.
13 האָט אבֿרהם אױפֿגעהױבן זַײנע אױגן, און האָט דערזען ערשט הינטן האָט אַ װידער זיך אַײנגעדרײט אין אַ געצװַײג מיט זַײנע הערנער. איז אבֿרהם געגאַנגען, און האָט גענומען דעם װידער, און האָט אים אױפֿגעבראַכט פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער אָנשטאָט זַײן זון.
23 און בתוֵאל האָט געבאָרן רבקהן.
For a biography of Chava Rosenfarb click here.
For a biography of Chava Rosenfarb in Yiddish click here.
The parts in green were not included in Rosenfarb’s English translation.
יצחקס חלום
געשריבן דאָנערשטאָג דעם 6-טן סעפּטעמבער 942 ו. אין טעג פֿון דער „געט ָא— שפּערע”, דורך 10 טעג האָבן ייִדן ניט געטאָרט אַרױסגײן פֿון זײערע װױנונגען. די דײַטשן זענען געג ַאנגען ֿפון הױף צו הױף, ַאװעקגעריסן קינדער ֿפון מ ַאמעס, ט ַאטע- מ ַאמע ֿפון קינדער, קר ַאנקע ֿפון בעטן. מען ה ָאט ד ַאמ ָאלט דוכט זיך ַארױסגע ֿפירט ַא 18—20 טױזנט י ִידן. זײ זענען ַאלע ֿפ ַארניכטעט געװ ָארן אין כעלמנ ָא.
איך בין שױן געשט ַאנען צום װאַנדער אַ גרײטע,
דער רוקן געבױגן פֿון װעג, װאָס מיך װאַרט.
האָט טיר זיך צעעפֿנט,פֿאַר מיר איז דערשינען
פֿון הײליקסטע ספֿרים — זײַן ברױנע געשט ַאלט.
אַ נאַקעטער קערפּער, מעסער אין גאַרטל,
אין װײכע סאַנדאַלן די בר ָאנזענע פֿיס.
אױף אַקסלען—האָלץ אין אַ שײַטער געבונדן,
האָט ער געשמײכלט ייִנגליש און זיס.
גוט-מאָרגן, מײַן מײדל, דערקענסט מיך נישט ליבסטע?
אױף מיר האָסטו צװ ַאנציק יאָר לאַנג געװ ַארט.
דאָס בין איך יצחק, דײַן חתן-באַשערטער.
דורך דורות אומענדלעך צו דיר כ’האָב געג ַארט.
אַװעק וואַרף די קלײדער, אַ טוך נעם אַ װײַסעס
און בינד דיר די לענדן אַרום.
פֿלעכט אױף די צעפּ און הער אױף צו װײנען.
די האַנט גיב מיר דײַנע און קום!
מיר װעלן דורך װעגן װאַנדערן, ליבסטע
לענדער און ימים אומשפּרײַזן אָן צאָל.
ביז כ’װעל דיך ברענגען, מײַן כלה-באַשערטע
אַהין אינעם גרינעם חתונה-טאָל.
טאָ קום, לאָמיר שפּאַנען, די װײַטן, זײ רופֿן,
װאָס שטײסטו פֿאַרציטערט און פֿרעמד בײַ דער זײט?
פֿרעגסט, װאָס איז דער שײַטער אױף אַקסל?
און װאָס דאָס בלאַנקנדע מעסער באַדײַט?
טאָ קום, מײַן געליבטע, אַרױס צו די װעגן,
גיב מיר דײַן האַנט און כ’זאָג עס דיר באַלד;
פֿון האָלץ װעל איך שפּעטער אַ הײליקן שײַטער
בױען אױף לאָנקע, אין װאַלד.
און ס’מעסער, מײַן כלה, װעל איך דאָרט שלײַפֿן
דערנעבן אױף אַ נאַקעטן שטײן,
און װער ס’װעט דער קרבן זײַן פֿרעגסטו זיך?
הער זשע: דער קרבן װעסטו זײַן אַלײן!
דער קרבן פֿאַר גאָט איז דײַן קרבן פֿון לעבן,
װי ס’האָט מיר געז ָאגט מײַן טאַטע אבֿרהם.
אױב גלױבסטו אין ליבע און ליבסטו אין גלױבן
טאָ האָב נישט קײן מורא און קום!
כאָטש ברענען װעט שױן דער הילצערנער שײַטער
און לעקן דאָס לײַב דיר. דאָך װעסטו זען:
ס’װעט פֿאַלן פֿון האַנט מיר דאָס בלאַנקנדע מעסער.
דער נס װעט מיט דיר, װי מיט מיר דאַן געשען.
און ס’װעלן אונדז טײַכן דאָרט בײדע באַזינגען,
אונדז װעלן באַװײנען די בײמער די טריבע
און גאָט װעט פֿון בערג מיט זײַן דונערן-שטימע
מיט הײליקן ציטער אונדז לײענען די כתובה.
טאָ קום זשע, געליבטע, קום לאָמיר שפּאַנען
עס גרײט שױן דער הימל אַ חופּה פֿאַר דיר
קום צו די בלױע עקדהשע פֿלאַמען,
קום אױף דײַן לעצטן מײדל-שפּאַציר.
בין איך געשט ַאנען און האָב נאָר געשמײכלט,
װען ער האָט די הענט מיר געקושט.
פֿאַר מיר האָט אַ װעג זיך אַ װיסטער געצײכנט
מיט רױטקײט פֿון מײַן פֿאַרגליװערטן בלוט.
— גײ פֿון מיר יצחק, דו זוניקער בחור,
גײ און לאָז מיך דאָ איבער אַלײן.
ניט דו ביסט מײַן חתן, ניט איך בין דײַן כלה.
קענסטו מיך פֿירן אין ספֿר אַרײַן?
מיט מיר װעט קײן נס, װי מיט דיר, נישט געשען
כאָטש ס’ליבט מיך מײַן גוטער טאַטע אַבֿרהם
. כאָטש אים ציטערט די האַנט, װען ער טוט מיך בענטשן.
ער גלײבט נישט אין גאָט — און איך נישט אין אים.
מײַן טאַטע אַבֿרהם גײט מיט מיר דערנעבן,
מיר בלאָנדזשען בײדע, פֿאַרלאָשן דאָס ליכט
און אַנשטאָט דאַװענען װילן מיר עסן,
אױף װעג צו עקדה, מײַן טאַטע און איך.
גײ פֿון מיר, יצחק, איך גײ צו גאָלגאָטע,
דאָרט װאַרט אױף מיר קריסטוס און ס’װאַרטן מיט אים
די ליכטיקע העלדן פֿון רעװ ָאלוציעס.
די ייִדן און גוים פֿון קידוש-השם.
זײ װאַרטן אױף מיר און װעלן מיך גריסן
פֿון װײַטן מיט אַ װאַרעמער האַנט.
זײ װעלן מיך זאַלבן און וועלן מיך קרױנען
אַלס הײליקסטע אין זײער הײליקן לאַנד.
זײ האָבן אַלע געקעמ ֿפט און געליטן
געשט ָארבן צו מאַכן עמעצן פֿרײַ
נאָר איך בין גרעסער, נאָר איך בין העכער
נאָר אין לײדן בין איך נאָך רײַכער פֿון זײ.
אױף חושך-װעגן צו װײַטער עקדה
האָט גלײביק אַ פֿלעמל געװ ַאנדערט מיט זײ
נאָר איך בין גרעסער, נאָר איך בין העכער
נאָר אין גלױבן בין איך מער אָרעם פֿון זײ.
טאָ, װי קענען הײַנט געשען מיט מיר נסים,
אַז ס’זענען קײן נסים געשען מיט זײ
װאָס זײ האָבן אין גלױבן געלעבט און געתּפילהט
און איך װיל נאָר זאַט זײַן אין שעה פֿון פֿאַרגײַן.
טאָ גײ פֿון מיר, יצחק. מײַן װעג איז אַ װיסטער
דורך נעכט אָנע תּפֿילה, דורך טעג אָנע ברױט
מיך װעט פֿאַרציקן די װיסטע עקדה
מיך װעט אָנשטאָט גאָט — דערלײזן דער טױט.
און דאָ האָט די טיר אַ שטורעם צעע ֿפנט
אַ װינט האָט צעטר ָאגן מײַן הײם און מײַן הױז
און האָט זיך צע ֿפיפֿן אין שכנישע גאַסן
אַרױס, צו דעם שײַטער! אַרױס!
האָב איך געקוקט אױף מײַן טאַטן אַבֿרהמען.
נאָר ער האָט מיך שװײַגנד גענומען בײַם האַנט.
און בר ָאנזענער יצחק אין אַנגסטיקטן ציטער
געפּרעסט האָט זײַן גוף צו דער װאַנט.
— דו שרעקסט זיך גאָר יצחק? איך בין נאָר אַ חלום.
דערװ ַאך און דו ביסט שױן צוריק אין דער הײם.
דאָרט װאַרט אױף דיר רבקה, דײַן אמתע כּלה,
און רופֿט אין געצעלט דיך אַרײַן.
אײַל זיך צוריק אין דײַן לאַנד פֿון די נסים
און מיך מיט מײַן טאַטן לאָז איבער אַלײן.
דײַן גאָט גײט אַלײן הײַנט מיט אונדז צו עקדה,
טאָ אײַל זיך צוריק אין דײַן ספֿר אַרײַן.
חוה ראָזענפֿאַרב, די באַלאַדע פֿון נעכטיקן וואַלד און אַנדערע לידער, מאָנטרעאָל, 1948
ISAAC’S DREAM
As I was standing, all set for my exile,
Doom staring at me from the road’s blinding end,
The door, like a book’s heavy cover, opened,
To bring forth a guest from the Biblical land.
His body, half naked, a knife in his loincloth,
In sheep-leather sandals his tanned, bronze-like feet,
A bundle of firewood upon his shoulder—
He said, with a smile very boyish and sweet:
“Good morning, my girl; remember me, dearest?
You’ve waited for me so long—not in vain.
I’m Isaac, your bridegroom, ordained by the Heavens …
Through ages I’ve wandered to you, till I came.
Take off your dress. A sheet of plain linen
Is sufficient to drape round your navel and hops.
Undo your braids and let’s hurry, my sweetheart, Y
our hand clasped in mine and a chant on your lips.
Thus shall I lead you beyond the horizon,
Between north and south, through the west—to the east,
Until we reach Mount Moriah, my dearest,
There to be wedded, to rejoice and to feast.
So come, let us hurry, the distance is calling.
Pray, why do you shiver with anguish and cry?
You’re asking why all that wood on my shoulder,
The glittering knife on my hip—you ask why.
Then return your soul to my soul, my beloved. Read your fate in my fate, while I explain” Out of the wood I will construct an altar
And with love all redeeming set it aflame.
And the knife, my bride, I will file to its sharpest point
Up there, at the peak, on a rough mountain stone.
And who will be offered, you ask me—then listen:
The offerig, my dearest, shall be you, you alone.
A gift of life to the God of All Being,
As Abraham told me, his late-born son:
If you trust in love and love wholly trusting,
Then fear not, nor waver, dear girl, but come.
Though fire will blaze through the wood of the altar,
Flames licking your body, yet you shall see:
The knife will fall from my hand, and a miracle
Will happen to you, as it happened to me.
The river and seas shall sing Hallelujah!
The mountain pines, moved, will give praise to all life,
While the Voice Divine will, with thunder and lightning,
Proclaim me your husband, pronounce you my wife.
So hurry, my girl, the sky is already
Spreading its canopy, preparing the rite.
Come to the blue sacrificial fire—
Your last maiden stroll—to the altar, my bride.”
Thus he spoke. I smiled, then said in a whisper,
My eyes not on him, but fixed on the dark night,
Where another road was tracing its outlines
With the red of my blood, with signals of fright.
Oh leave me, Isaac, you bronzed, sunny man.
This road is not yours, not mine is your day.
I head for those places you never have dreamed of,
Where altars do smoulder with their unwilling prey.
As I spoke a gale swept towards my threshold.
The tempest took hold of my hearth and my house,
Whistling through streets, through the yards of the ghetto,
Hissing with rage: “Juden raus! Juden raus!”
Thus I stepped forward with Abraham, my father,
Who wrapped his arm round me as if with a shawl,
While delicate Isaac, all tremble and flutter,
Pressed his tanned sun-kissed frame to the wall.
You’re frightened, Isaac?” said I.
“I’m your nightmare. Awake and you’re back in your undying scroll,
Where Rebecca, your true betrothed awaits you,
To be taken with joy on her last maiden stroll.
Make haste, return to the Book that shall save thee.
Hide yourself in the Bible’s fairytale land.
For your God Himself walks with me and my father,
Right now, to the altar; with us—to His end.”
Tr. Chava Rosenfarb, Chava Rosenfarb, Exile at Last: Selected Poems, 2013
Yitskhok|s kholem
geshribn donershtog dem 6-tn september 942 u. in teg fun der “geto—shpere”,
durkh 10 teg hobn yidn nit getort aroysgeyn fun zeyere voynungen. di daytshn zenen gegangen fun hoyf tsu hoyf, avekgerisn kinder fun mames, tate-mame fun kinder, kranke fun betn. men hot damolt dukht zikh aroysgefirt a 18—20 toyznt yidn. zey zenen ale farnikhtet gevorn in khelmno.
ikh bin shoyn geshtanen tsum vander a greyte,
der rukn geboygn fun veg, vos mikh vart.
hot tir zikh tseefnt, far mir iz dershinen
fun heylikste sforem — zayn broyne geshtalt.
a naketer kerper, meser in gartl,
in veykhe sandaln di bronzene fis.
oyf akslen—holts in a shayter gebundn,
hot er geshmeykhlt yinglish un zis.
gut-morgn, mayn meydl, derkenst mikh nisht libste?
oyf mir hostu tsvantsik yor lang gevart.
dos bin ikh Yitskhok, dayn HTn-basherter.
durkh doyres umendlekh tsu dir kh’hob gegart.
avek varf di kleyder, a tukh nem a vayses
un bind dir di lendn arum.
flekht oyf di tsep un her oyf tsu veynen.
di hant gib mir dayne un kum!
mir veln durkh vegn vandern, libste
lender un yomem umshprayzn on tsol.
biz kh’vel dikh brengen, mayn kale-basherte
ahin inem grinem khasene|-tol.
21
to kum, lomir shpanen, di vaytn, zey rufn, vos shteystu fartsitert un fremd bay der zeyt? fregst, vos iz der shayter oyf aksl? un vos dos blanknde meser badayt?
to kum, mayn gelibte, aroys tsu di vegn,
gib mir dayn hant un kh’zog es dir bald;
fun holts vel ikh shpeter a heylikn shayter
boyen oyf lonke, in vald.
un s’meser, mayn khlh, vel ikh dort shlayfn
dernebn oyf a naketn shteyn,
un ver s’vet der korbn zayn fregstu zikh?
her zhe: der korbn vestu zayn aleyn!
der korbn far got iz dayn korbn fun lebn,
vi s’hot mir gezogt mayn tate avrom.
oyb gloybstu in libe un libstu in gloybn
to hob nisht keyn moyre un kum!
khotsh brenen vet shoyn der hiltserner shayte
r un lekn dos layb dir. dokh vestu zen:
s’vet faln fun hant mir dos blanknde meser.
der nes vet mit dir, vi mit mir dan geshen.
un s’veln undz taykhn dort bayde bazingen,
undz veln baveynen di beymer di tribe
un got vet fun berg mit zayn dunern-shtime
mit heylikn tsiter undz leyenen di ksibe.
to kum zhe, gelibte, kum lomir shpanen
es greyt shoyn der himl a khupe far dir
kum tsu di bloye ekdhshe flamen,
kum oyf dayn letstn meydl-shpatsir.
bin ikh geshtanen un hob nor geshmeykhlt,
ven er hot di hent mir gekusht.
far mir hot a veg zikh a vister getseykhnt
mit roytkayt fun mayn farglivertn blut.
— gey fun mir Yitskhok, du zuniker bokher, gey un loz mikh do iber aleyn.
nit du bist mayn khosn, nit ikh bin dayn khlh. kenstu mikh firn in seyfer arayn?
mit mir vet keyn nes, vi mit dir, nisht geshen
khotsh s’libt mikh mayn guter tate eyvrom.
khotsh im tsitert di hant, ven er tut mikh bentshn.
er gleybt nisht in got — un ikh nisht in im.
mayn tate eyvrom geyt mit mir dernebn,
mir blondzhen beyde, farloshn dos likht
un anshtot davenen viln mir esn,
oyf veg tsu akeyde, mayn tate un ikh.
gey fun mir, Yitskhok, ikh gey tsu golgote,
dort vart oyf mir kristus un s’vartn mit im
di likhtike heldn fun revolutsyes.
di yidn un goym fun kidesh_hashem.
zey vartn oyf mir un veln mikh grisn
fun vaytn mit a varemer hant.
zey veln mikh zalbn un veln mikh kroynen
als heylikste in zeyer heylikn land.
zey hobn ale gekemft un gelitn
geshtorbn tsu makhn emetsn fray
nor ikh bin greser, nor ikh bin hekher
nor in leydn bin ikh nokh raykher fun zey.
oyf khoyshekh-vegn tsu vayter akeyde
hot gleybik a fleml gevandert mit zey
nor ikh bin greser, nor ikh bin hekher
nor in gloybn bin ikh mer orem fun zey.
to, vi kenen haynt geshen mit mir nisem,
az s’zenen keyn nisem geshen mit zey
vos zey hobn in gloybn gelebt un getfilet
un ikh vil not zat zayn in sho fun fargeyn.
to gey fun mir, Yitskhok. mayn veg iz a viste durkh nekht one tfile, durkh teg one broyt mikh vet fartsikn di viste akeyde mikh vet onshtot got --- derleyzn der toyt.
un do hot di tir a shturem tseefnt a vint hot tsetrogn mayn heym un mayn hoyz un hot zikh tsefifn in shkheynishe gasn aroys, tsu dem shayter! aroys!
hob ikh gekukt oyf mayn tatn eyvrom|en.
nor er hot mikh shvaygnd genumen baym hant. un bronzener Yitskhok in angstiktn tsiter geprest hot zayn guf tsu der vant.
— du shrekst zikh gor Yitskhok? ikh bin nor a kholem. dervakh un du bist shoyn tsurik in der heym.
dort vart oyf dir rbkh, dayn emes|e kale,
un ruft in getselt dikh arayn.
ayl zikh tsurik in dayn land fun di nisem
un mikh mit mayn tatn loz iber aleyn.
dayn got geyt aleyn haynt mit undz tsu akeyde, to ayl zikh tsurik in dayn seyfer arayn.
Khave rozenfarb, di balade fun nekhtikn vald un andere lider, montreol,
1948