Fun a farloyrener poeme – Audio

Mayn tate – Audio

 Fun zint mayn frume mame – Audio

English follows Yiddish.

אַבֿרהם סוצקעװער (1913 — 2010) ‏

איז געבױרן געװאָרן אין סמאַרגאָן, װײַסרוסלאַנד. אין 1915 איז די משפּחה אַנטלאָפֿן קײן סיביר כּדי זיך צו ראַטעװען פֿון די דײַטשן. די תּקופֿה אין סיביר װערט אָפּגעשפּיגלט אין זײַן באַנד סיביר (1953). דאָרטן איז דער טאַטע זײַנער געשטאָרבן. אין 1920 איז די משפּחה געקומען קײן װילנע און דאָרט האָט סוצקעװער געקראָגן זײַן דערציִונג אין חדר, תּלמוד־תּורה, פּױליש־ייִדישער גימנאַזיע און דערנאָך װי אַ פֿרײַער צוהערער אין װילנער אוניװערסיטעט װוּ ער האָט זיך געלערנט ליטעראַטור־קריטיק. אונטער דער השפּעה פֿון דעם אינטעלעקטועלן קלימאַט אין ייִװאָ איז ער געװאָרן אַ טײל פֿון דער שרײַבער־גרופּע “יונג־װילנע”. אַ ראָמאַנטישער פּאָעט װאָס האָט באַזונגען די נאַטור, שײנקײט און לשון, איז ער געװען קינסטלעריש און אידעאָלאָגיש זײער אַנדערש פֿון דער גרופּע װאָס זײער שרײַבן האָט אָפּגעשפּיגלט אַ שטאָטישע, לינקע אָריענטירונג. זײַן ערשטע זאַמלונג, לידער (1937), איז גוט אױפֿגענומען געװאָרן פֿון די קריטיקערס װאָס האָבן עס געלױבט פֿאַר דער נאָװאַטאָרישקײט פֿון אימאַזשן און פּאָעטישער לאַנדשאַפֿט, שפּראַך און פֿאָרעם. סוטזקעװערס זאַמלונג װאַלדיקס (1940) איז אַ לױבגעזאַנג צו דער נאַטור די פֿעסטונג(1945) שפּיגלט אָפּ זײַנע איבערלעבונגען אין דער צײַט פֿון חורבן װי אַ פּאַרטיזאַנער. די פּראָזעװערק פֿון װילנער געטאָ (1946) און גרינער אַקװאַריום (1953־54: 1975) און די לידער־זאַמלונגען לידער פֿון געטאָ (1946), געהײמשטאָט (1946), ייִדישע גאַס (1946), און לידער פֿון ים־המװת (1968) זײַנען באַזירט אױף זײַנע איבערלעבונגען בשעתן חורבן. ‏זײַן מאַמע איז אומגעקומען מיט די װילנער ייִדן, מסתּמא אין פּאָנאַר און זײַן ערשט קינד, אַ ייִנגעלע געבױרן אין 1942, האָבן די נאַציס פֿאַרסמט װײַל ברענגען קינדער אויף דער וועלט איז דעמאָלט געװען פֿאַרװערט.

בשעת דער מלחמה איז סוצקעװער געװען נישט נאָר אַ שרײַבער און אַ פּאַרטיזאַנער, נאָר אַ צענטראַלע פֿיגור אין װילנער געטאָ. ער האָט אָרגאַניזירט טעאַטער־רעװיוען, אױסשטעלונגען, רעפֿעראַטן און פּאָעזיע־פֿירלײענונגען. ער איז געװען אַ טײל פֿון דעם אײנזאַצשטאַב־ראָזענבערג װאָס האָט זיך אַלײן גערופֿן “די פּאַפּיר־בריגאַדע”, אַ גרופּע פֿון אַ פֿערציק ייִדישע אינטעלעקטואַלן װאָס די נאַציס האָבן אָנגעשטעלט אױסצוקלײַבן קולטורעלע אוצרות װאָס די דײַטשן האָבן געװאָלט שיקן אין פֿראַנקפֿורטער מוזײ פֿאַר דער שטודיע פֿון אָריענטאַלישע פֿעלקער; דאָס איבעריקע האָט מען פֿאַרקױפֿט פֿאַר פּאַפ. סײַ במשך און גלײַך נאָך דער מלחמה האָט סוצקעװער אָנגעפֿירט מיט דער אַרבעט צו ראַטעװען פֿאַר די ייִדן אַלץ װאָס מע האָט געקענט ראַטעװען, צו ערשט פֿון די נאַציס און דערנאָך פֿון די סאָװעטן. זײַנע באַמיִונגען זײַנען נישט געװען אומזיסט: טױזנטער ביכער און דאָקומענטן האָט מען געראַטעװעט און סוף־כּל־סוף צורקגעגעבן דעם ייִװאָ אין די 1980ער און 1990ער יאָרן.

אין 1947 האָט סוצקעװער עולה געװען קײן ישׂראל. דאָרט האָט ער אַרױסגעגעבן אַ צאָל װערק פּאָעזיע און פּראָזע און רעדאַקטירט דעם ליטעראַרישן זשורנאַל די גאָלדענע קײט, ביז זי האָט זיך פֿאַרמאַכט אין 1995. איבערזעצונגען פֿון זײַנע װערק אױף ענגליש נעמען אַרײַן ‏Burnt Pearls: Ghetto Poems of Abraham Sutzkever tr. by Seymour Mayne, 1981, The Fiddle Rose: Poems 1970-92, tr. by Ruth Whitman, 1990 and A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, tr. by B. and B. Harshav, 1991.

אַרויסגעגעבן פֿון דער ייִדיש־ליגע

איר קענט לייענען נאָך וועגן סוצקעווערן אין אויפֿן שוועל, נומ’ 354־355. Yiddish readers can read more about Sutzkever in Afn Shvel, #354-355, dedicated to him.   ihttp://www.leagueforyiddish.org/palce3sdila1.html

פֿון אַ פֿאַרלױרענער פּאָעמע

מאַמע,
כ’בין קראַנק.
מײַן נשמה איז קרעציק.
און אפֿשר נאָך מער:
ס’איז אַ געלער שגעון.
און דער זאַלב פֿון דײַן קוש
איז צו הײליק, ער זאָל
מיר באַהױכן צו מאָל
מײַנע װוּנדיקע דנאָען.

נאָר אױב דאָס איז װאָר,
אַז דו ליבסט מיך װי שטענדיק
דעם צװײטן נאָך גאָט —
איז מײַן לעצטער געבעט און געבאָט:
— דערשטיק מיך!
דערשטיק מיט די מאַמישע פֿינגער
װאָס האָבן געשפּילט
אױף מײַן װערבענעם װיגל.

װעט מײנען:
דײַן ליבשאַפֿט איז שטאַרק װי דער טױט.
װעט מײנען:
דו האָסט מיר דײַן ליבשאַפֿט פֿאַרטרױט.
און איך װעל פֿאַרקערן
אין אײדער־מײַן־װערן
און זײַן און ניט זײַן
װי אַ שטערן
אין װאַסער.
     װילנער געטאָ
     לידער פֿון ים־המוות, 1968

מײַן טאַטע

מײַן טאַטע איז אַ קריִע אױף די טײַכן פֿון סיביר,—
מײַן מאַמע איז אַ שײַטער־הױפֿן לעבן דער װיליִע,
נאָר בײדע זענען זײ אין מיר,
דער שײַטער־הױפֿן און די קריִע.

מײַן קינד, זײ װעלן זײַן אין מיר
אױך הינטער מײַן פֿאַרהאַקטער װיִע

פֿון זינט מײַן פֿרומע מאַמע

פֿון זינט מײַן פֿרומע מאַמע האָט געגעסן ערד יום־כּיפּור,
געגעסן אום יום־כּיפּור שװאַרצע ערד געמישט מיט פֿײַער,
אַ לעבעדיקער, מוז איך עסן שװאַרצע ערד יום־כּיפּור,
און בין אַלײן אַ יאָרצײַט־ליכט געצונדן פֿון איר פֿײַער.

ס’פֿאַרזינקען אומדערבאַרעמדיק פֿון זונפֿאַרגאַנג די מאַסטן,
אַ שטערן צו אַ צװײטן שטערן פֿױגליש טוט אַ היפּער,
נאָר זינט מײַן מאַמע עסט יום־כּיפּור ערד אָנשטאָט צו פֿאַסטן,
פֿון יעמאָלט מוז איך עסן ערד יום־כּיפּור נאָך יום־כּיפּור.

אַ הײשעריק האָט ניט געלאָזן מער אױף מײַנע ליפּן,
װי זאַנגענע צװײ זילבן פֿון אַ וואָרט אַן אײנציקס: מאַמע.
באַזונדער פֿון מײַן לײַב־און־לעבן שװימען זײ, די ליפּן,
צום קיניגרײַך װוּ ס’האָט געפֿאַסט אַ מאָל מײַן פֿרומע מאַמע.

די שטילקײט צװישן אונדז װערט שטילער. ביז צום דנאָ אַ שטילע.
און די װאָס עסט יום־כּיפּור ערד פֿאַרנעמט איר זונס געדאַנקען
און תּפֿילה טוט זי, אַז אים זאָל באַשירעמען איר תּפֿילה
בשעת די יאָרצײַט־ליכט װעט נעמען צאַנקען.
צװילינג־ברודער: לידער פֿון טאָגבוך, 1974־1985, 1986

FUN A FARLOYRENER POEME

Mame,
Kh’bin krank.
Mayn neshome iz kretsik.
Un efsher nokh mer:
S’iz a geler shigoen.
Un der zalb fun dayn kush
Iz tsu heylik, er zol
Mir bahoykhn tsu mol
Mayne vundike dnoen.

Nor oyb dos iz vor,
Az du libst mikh vi shtendik
Dem tsveytn nokh Got –
Iz mayn letster gebet un gebot:
– Dershtik mikh!
Dershtik mit di mamishe finger
Vos hobn geshpilt
Af mayn verbenem vigl.

Vet meynen:
Dayn libshaft iz shtark vi der toyt.
Vet meynen:
Du host mir dayn libshaft fartroyt.
Un ikh vel farkern
In eyder-mayn-vern
Un zayn un nit zayn
Vi a shtern
In vaser.
Vilner Geto
Lider fun yam-hamoves, 1968

MAYN TATE

My tate iz a krie oyf di taykhn fun Sibir, –
Mayn mame iz a shayter-hoyfn lebn der Vilie,
Nor beyde zenen zey in mir,
Der shayter-hoyfn un di krie.

Mayn kind, zey veln zayn in mir
Oykh hinter mayn farhakter vie –
Der shayter-hoyfn un di krie.
In midber sinay, 1957, Avrom Sutskever: Poetishe Verk, Band 2, 1963

FUN ZINT MAYN FRUME MAME

Fun zint mayn frume mame hot gegesn erd Yom-kiper,
Gegesn um yom-kiper shvartse erd gemisht mit fayer,
A lebediker, muz ikh esn shvartse erd Yom-kiper,
Un bin aleyn a yortsayt-likht getsundn fun ir fayer.

S’farzinken umderbaremdik fun zunfargang di mastn,
A shtern tsu a tsveytn shtern foyglish tut a hiper,
Nor zint mayn mame est Yom-kiper erd onshtot tsu fastn,
Fun yemolt muz ikh esn erd Yom-kiper nokh Yom-kiper.

A heysherik hot nit gelozn mer oyf mayne lipn,
Vi zangene tsvey zilbn fun a vort an eyntsiks: mame.
Bazunder fun mayn layb-un-lebn shvimen zey, di lipn,
Tsum kinigraykh vu s’hot gefast a mol mayn frume mame.

Di shtilkeyt tsvishn undz vert shtiler. Biz tsum dno a shtile.
Un di vos est Yom-kiper erd farnemt ir zuns gedanken
Un tfile tut zi, az im zol bashiremen ir tfile
Beshas di yortsayt-likht vet nemen tsanken.
Tsviling-bruder: lider fun togbukh, 1974-1985, 1986

 

Avrom Sutzkever  (1913 – 2010 )
was born in Smargon, Byelarus. In 1915 the family fled to Siberia to escape the invading Germans. His father died there. In 1920 the family returned to Vilna where Sutzkever was educated. He attended the University of Vilna and studied literary criticism. Influenced by intellectual thought at the YIVO Institute, he became associated with Yung Vilne  (Young Vilna), a group of aspiring Yiddish writers living in that city. A romantic poet who celebrated nature, beauty, and language, he was artistically and ideologically at odds with this group whose work reflected a more urban, leftist orientation. His first published collection Lider  (Songs; 1937) received critical acclaim  and was praised for its innovation in imagery and poetic landscape, language, and form.  His collection Valdiks (Sylvan;  1940)  celebrates nature. Di festung (The Fortress; 1945) reflects his experiences during the Holocaust as a partisan.  The prose volumes Fun Vilner Geto  (From the Vilna Ghetto; 1946) and Griner Akvarium (Green Aquarium; 1953-54; 1975)  and the poetry collections Lider fun Geto  (Songs from the Ghetto; 1946),  Geheymshtot  (Secret City; 1946), Yidishe Gas  (Jewish Street; 1946) and Lider fun Yam-Hamoves (Songs from the Sea of Death; 1968) are based on his experiences during WWII. His mother was murdered with the Jews of Vilna, probably in Ponar, and his newborn son, born in 1942, was poisoned by the Germans because giving birth to Jewish children was forbidden.
During the war, in addition to being a writer and a partisan, Sutzkever was a central cultural figure in the Vilna Ghetto, organizing and inspiring theatrical revues, exhibitions, lectures, and poetry readings.  He was a member of the Alfred Rosenberg Squad, nicknamed the “Paper Brigade,” a group of some 40 Jewish intellectuals chosen to select cultural artifacts to be sent by the Nazis to the Frankfurt Museum for the Study of Oriental Peoples; the remainder was sold for pulp. Both during and immediately after the war, Sutzkever led the effort to save for the Jews whatever could be saved, first from the Nazis, then from the Soviets. His efforts were not in vain, thousands of volumes and documents were rescued and finally reclaimed by the YIVO Institute in Vilna and New York in the 1980s and 1990s.
In 1947 Sutzkever settled in Palestine  where he published several volumes of poetry and prose and edited the Yiddish literary journal Di Goldene Keyt  (The golden chain) until its demise in 1995. Translations of his work into English include include Burnt Pearls: Ghetto Poems of Abraham Sutzkever tr. by Seymour Mayne, 1981, The Fiddle Rose: Poems 1970-72, tr. by Ruth Whitman (1990) and A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, tr. by B. and B. Harshav (1991).

From a Lost Poem

Mama,
I’m sick.
My soul is a leper.

Translation by B. and B. Harshav

And maybe more:
Yellow madness.
The balm of your kiss –
Too holy
To breath
Into my wounded abyss.

But if it is true
that you love me as ever,
Next to God –
My last pleas and commandment:
– Strangle me!
Strangle me with your Mama fingers
That played
On my willow cradle.

It will mean:
Your love is stronger than death.
It will mean:
You trusted me with your love.
And I will go back
To before-my-becoming
And be and not be
Like a star
In water.
Vilna Ghetto
Tr. Barbara and Benjamin Harshav, A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, tr. from the Yiddish by Barbara and Benjamin Harshav with an introduction by Benjamin Harshav, 1991.

My Father

My father is a floe on rivers of Siberia,
My mother is a bonfire on Viliya’s mire,
But both are inside me,
The floe and the bonfire.
My child, they will stay inside me,
Behind the eyelids of my eyes –
The bonfire and the floe of ice.
Tr. B. and B. Harshav

Ever Since My Pious Mother

Ever since my pious mother ate earth on Yom Kippur,
Ate on Yom Kippur black earth mixed up with fire,
I, alive, must eat black earth on Yom Kippur,
I am myself a yortsayt candle kindled from her fire.

The masts of sunset mercilessly sink, mast after mast.
Like little birds, one star hops over to another.
But ever since my mother eats earth and doesn’t fast,
I eat black earth on every Yom Kippur, like my mother.

A locust has left nothing on my lips
But two thin stalks of syllable: Ma – ma.
Separate from life-and-body, they swim, my lips,
To the kingdom where she used to fast, my pious Mama.

The silence between us grows deeper. To the dregs.
And she, who eats Yom Kippur earth, she sees her son’s thoughts sprout:
Oh, that her prayer should guard his steps, she begs,
When her one yortsayt candle flickers out.
Tr. B. and B. Harshav

Illustration to Sutzkever’s ghetto poems by Samuel Bak