39. Moshe Lemster – My Mother Osne Lemster

Prologlid; Di amolike teg     

Der mames troym

S’hot nit ver; Epitafye

משה לעמסטער (1946 — )
איז געבוירן געוואָרן אין מאָלדאַווישן דאָרף סטאָלניטשען. אין 1949 איז זײַן טאַטע געשטאָרבן און אין 1953 האָט ער מיט זײַן מאַמען זיך אַריבערגעצויגן אין שטעטל יעדיניץ. פֿון פאַך אַ פֿיזיקער און מאַטעמאַטיקער, ער האָט אָנגעהויבן שרײַבן לידער אויף ייִדיש נאָך ווי אַ סטודענט אין די 1960ער יאַָרן. אין 1981 האָט ער זיך באַזעצט אין קעשנעוו און דאָרטן אויסגעזוכט  דעם  ייִדישן שרײַבער יחיאל שרײַבמאַן ער זאָל זײַן זײַן ליטעראַרישער לערער. אין 1982 האָט ער דעביוטירט ווי אַ פּאָעט  אין  זשורנאַל סאָוועטיש הײמלאַנד. פֿון 1989 ביז 1991 האָט ער זיך באַטייליקט אין די ליטעראַרישע קורסן אין מאָסקווע אויף גאָרקיס נאָמען אין דער ייִדיש־אָפּטיילונג אָנגעפֿירט פֿון אַהרן ווערגעליס, רעדאַקטאָר פֿון סאָוועטיש היימלאַנד. אין 1996 האָט דער שרײַבער אַבֿרהם קאַרפּינאָוויטש אַרויסגעגעבן אין תּל־אָבֿיבֿ לעמסטערס ערשטע זאַמלונג לידער אַ ייִדישער רעגן. נאָכן עולה זײַן פֿון קעשענעוו  מיט זײַן פֿרוי און צוויי טעכטער אין 2000, האָט ער אַרויסגעגעבן אין 2008 אַ זאַמלונג לידער און פּאָעמעס: אַמאָל בראשית. אין ישׂראל האָט ער באַקומען עטלעכע ליטעראַרישע פּרײַזן.

מײַן מאַמע אַָסנע לעמסטער
פּראַָלאַָגליד
 
“מאַמע” —
דאַָס ערשטע וואַָרט, וואַָס פֿאַלט אַרײַן
אין קינדישן הערצל.
דער אַָפּקלאַנג פֿונעם קלינגענדיקן פֿאַלן
דאַָס גאַצע לעבן הערט זיך…
1990

די אַמאַָליקע טעג

מײַן מאַמע אַָסנע לעמסטער,
וואַָס איז אַלט בערך אַכציק יאַָר,
זיצט אין איר צימער,
בײַם אַָפֿענעם פֿענצטער,
אויפֿן זיבעטן שטאַָק
און קוקט אַראַָפּ —
זי הערט זיך צו צום לעבן,
וואַָס כוואַליעט זיך דאַָרט אונטן
וואַָס רוישט אַ גאַנצן טאַָג.

פֿאַר די מאַָרגנס
זי דאַרף זיך שוין ניט זאַָרגן.
די טויזנטער טעג אַדורכגעגאַנגענע,
האַָט זי, ווי לײַוונטענע לײַלעכער
אויסגעוואַשן,
          אויסגעפּרעסט,
                              אַָפּגעבלײכט
און צונויפֿגעלײגט אײנס אויפֿן אַנדערן
אין אַ היפּש געפּעק
פֿון ציכטיקע, ליכטיקע לײַלעכער־טעג.
זײ ליגן אויף אַ פּאַָליצע אין איר זכּרון
און שטראַלן אַרויס
פֿון אירע אויגן לויטערע, קלאַָרע…
1993

דער מאַמעס טרוים

אַך, ווען איך קאַָן
אַלע אין דער פֿרי
אויסטאַָן פֿון זיך די עלטער,
ווי אַן אַָפּגעטראַָגן מלבוש מע טוט אויס.
זי אויפֿהענגען בײַ דער טיר אויף אַ הענגער,
ווען פֿון דער היים איך גיי אַרויס.

דערנאַָך אין אַָוונט,
אומקערנדיק זיך שפּעט,
די עלטער ווידער אַָנטאַָן,
די ליכט פֿאַרלעשן,
אַ האַלבע נאַכט ניט שלאַָפֿן,
דרייען זיך אין בעט
וואַרטן מיט אַ ציטער
אויפֿן זונשטראַל ערשטן,
אויפֿן געבענטשטן אינדערפֿרי,
ווען אויסטאַָן כ’קאַָן די עלטער
און אַ יונגע ווידער
צו דער וועלט עפֿענען די טיר…
1991

ס’האַָט ניט ווער

כ’געדענק, ווען בײַ דער מאַמען
איך בין געווען אַ פֿויגל.
ווען קוועלן פֿלעגט זי פֿון מײַן הויכן פֿלי.
געשטראַלט האַָבן מיט פֿרײד די פֿרומע אירע אויגן,
ווען פֿרײַטיק אויף דער נאַכט
זי האַָט געבענטשט די ליכט.

ווען אויף דער ערד איך האַָב אַראַָפּגעלאַָזט זיך, שפּעטער,
די מאַמע קוועלן פֿלעגט פֿון מײַן געטאַָקטן טראַָט,
באַרימען זיך פֿאַר יעדערן אין שטעטל,
ווי רירעוודיק און פֿלינק
איר זון איז, דאַנקען גאַָט.    

איצט פֿלי איך שוין בלויז אין חלומות העלע,
איך לעב פּאַמעלעך,
ניט אײַלנדיק די טעג.
ניטאַָ נאַָר ווער ס’זאַָל זיך פֿרײען הײַנט און קוועלן
פֿון דעם, וואַָס כ’גײ געהיט, פּאַמעלעך
אויף מײַן לעבנסוועג.
1994

עפּיטאַפֿיע

זי האַָט אין איר לעבן ניט ווײניק געבידעוועט
איצט אין די הימלען גרינג איז איר פֿלי —
פֿון אַ קלײן שטעטל אַ פּשוטע ײִדענע,
אַ פּשוטער שטערן צווישן שטערן ווי זי…
1993

MAYN MAME OSNE LEMSTER
Prologlid

“Mame” –
Dos ershte vort, vos falt arayn
In kindishn hertsl.
Der opklang funem klingendikn faln
Dos gantse lebn hert zikh…
1990

Di Amolike Teg

Mayn mame Osne Lemster,
Vos iz alt beerekh akhtsik yor,
Zitst in ir tsimer,
Bam ofenem fenster,
Afn zibetn shtok,
Un kukt arop –
Zi hert zikh tsu tsum lebn,
Vos khvalyet zikh dort untn
Vos roysht a gantsn tog.

Far di morgns
Zi darf zikh shoyn nit zorgn.
Di toyznter teg adurkhgegangene,
Hot zi, vi layvntene laylekher
Oysgevashn,
Oysgeprest,
Opgebleykht
Un tsunoyfgeleygt eyns afn andern
In a hipsh gepek
Fun tsikhtike, likhtike laylekher-teg.
Zey lign oyf a politse in ir zikorn
Un shtraln aroys
Fun ire oygn loytere, klore…
1993

Der Mames Troym

Akh, ven ikh kon
Ale in der fri
oyston fun zikh di elter,
Vi an opgetrogn malbesh me tut oys.
Zi oyfhengen ba der tir oyf a henger,
Ven fun der heym ikh gey aroys.

Dernokh in ovnt,
Umkerndik zikh shpet,
Di elter vider onton,
Di likht farleshn,
A halbe nakht nit shlofn,
Dreyen zikh in bet
Vartn mit a tsiter
Afn zunshtral ershtn,
Afn gebentshtn inderfri,
Ven oyston kh’kon di elter
Un a yunge vider
Tsu der velt efenen di tir…
1991

S’hot Nit Ver

Kh’gedenk, ven ba der mamen
Ikh bin geven a foygl.
Ven kveln flegt zi fun mayn hoykhn fli.
Geshtralt hobn mir freyd di frume ire oygn,
Ven Fraytik af der nakht
Zi hot gebentsht di likht.

Ven af der erd ikh hob aropgelozt zikh, shpeter,
Di mame kveln flegt fun mayn getoktn trot,
Barimen zikh far yedern in shtetl,
Vi rirevdik un flink
Ir zun iz, danken Got.

Itst fli ikh shoyn bloyz in khaloymes hele,
Ikh leb pamelekh,
Nit aylndik di teg.
Nito nor ver s’zol zikh freyen haynt un kveln
Fun dem, vos kh’gey gehit, pamelekh
Af mayn lebnsveg.
1994

Epitafye

Zi hot in ir lebn nit veynik gebidevet
Itst in di himlen gring iz ir fli —
Fun a kleyn shtetl a poshete yidene,
A posheter shtern tsvishn shtern vi zi…
1993

Moyshe Lemster (1946 – )
was born in the Moldavian village of Stolnitshin. In 1949 his father died and in 1953 he and his mother moved to the shtetl Yedinits. By training a physicist and mathematician, he starting writing Yiddish poetry as a student in the 1960s . In 1981 he came to live in Kishinev, and sought out the Yiddish writer Yechiel Shraibman as his literary mentor. In 1982 he made his debut as a poet in the journal Sovetish Heymland. From 1989 until 1991 he participated in the Yiddish section of  literary courses in Moscow named for Maxime Gorky, conducted by Aaron Vergelis, editor of Sovetish Heymland. In 1996 the writer Avrom Karpinovitch published Lemster’s first volume of poetry, A Yidisher Regn (A Jewish Rain). After emigrating to Israel in 2000 with his wife and two daughters he published the collection of poetry Amol Breyshis (Once in the Beginning) in 2008. In Israel he has received several literary prizes.

My Mother Osne Lemster
    Prologue Poem

“Momma” –
The first word that falls into
A child’s heart.
The reverberation of that fall can be heard
A whole life long…
1990

Days Gone By

My mother Osne Lemster,
Is about eighty years old,
She sits in her room,
At the open window,
On the seventh floor
And looks down –
She is listening to the life
That is surging down below
And rushing about noisily the whole day long.

For the tomorrows
She need no longer worry.
The thousands of days she has gone through
She has like linen sheets
Washed,
Pressed,
Bleached
And folded one on top of the other
In a hefty pack
Of tidy, bright linen-days.
They lie on a shelf in her memory
Shining forth
From her eyes, so pure and clear…
1993

My Mother’s Dream

Oh, if every morning
I could
Take off my old age,
Like you take off a worn-out garment.
Hang it up at the door on a hanger,
When I leave the house.

Then later in the evening
Returning home late,
Put on my old age,
Turn out the lights,
Not sleep half the night,
Toss and turn in bed
Waiting with a quiver
For the first ray of sun,
For the blessed morning,
When I can take off my old age
And a young woman once again
Open the door to the world…
1991

There’s Nobody

I remember, when to my mother
I was a bird.
When she would delight in my soaring flight
Her pious eyes beamed with joy,
When she blessed the candles
Friday night.

When later I came down to earth,
My mother would delight in my well-turned  step,
Boast to everyone in town,
How lively and agile
Her son was, thank the one above.

Now I only soar in bright dreams,
I live slowly,
Not hurrying the days along.
There’s no one now to take joy and to delight
That I walk carefully, slowly
Down my life’s path.

Not hurrying along the days.
There’s no one now to take joy and to delight
That I walk carefully, slowly
Down my life’s way.
1994

Epitaph

She suffered not a little in her life
Now in the heavens her flight is easy
From a small town a simple Jewish woman,
A simple star among stars such as she…
1993

38. Malka Heifetz Tussman – Her Oak; Earthquake; In Sweet Pain

Ir Demb – Audio

Erd-tsiternish – Audio

In Zisn Veytik – Audio

English follows Yiddish.

מלכּה חפֿץ־טוזמאַן (1898־1987)
איז געבוירן געוואָרן אין באָלשאַיאַ־כײַטשאַ אין וואָלין. אירע פֿריסטע לידער האָט זי געשריבן אויף ייִדיש און רוסיש. צו 16 יאָר האָט זי אימיגרירט קיין אַמעריקע (שיקאַגע) און האָט אַנגעהויבן שרײַבן לידער אויף ענגליש אָבער איז באַלד אַריבער אויף ייִדיש געמוטיקט פֿונעם שרײַבער קלמן מאַרמאָר. זי האָט דעביוטירט אין 1918. זי האָט געאַרבעט ווי אַ לערערין אין די ייִדיש־וועלטלעכע שולן אין מילוואָקי און האָט זיך געלערנט אין וויסקאַנסאָנער אוניווערסיטעט. שפּעטער האָט זי, מיט איר מאַן און צויי זין, זיך אַריבערגעצויגן קיין לאָס אַנדזשעלעס. אין 1981 האָט זי געוווּנען די פּרעסטיזשפֿולע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער פּאָעזיע.
איר פּאָעזיע, לויט דעם אַרײַנפֿיר פֿון מאַרשאַ פֿאַלק אין איר זאַמלונג With Teeth in the Earth (מיט ציין אין ערד),  “אויפֿריכטיק און זוכנדיק, נאָוואַטאָריש  אין לשון – ווײַזט אַרויס די רײַכקייט און קאָמפּליצירטקייט פֿון אַ פֿרויס לעבן”. זי איז געשטאָרבן אין בערקלי, קאַליפֿאָרניע.
חפֿץ־טוזמאַן האָט אַרויסגעגעבן לידער, דערציילונגען און עסייען אין ייִדיש־זשורנאַלן סײַ אין אַמעריקע סײַ אין  אייראָפּע. אירע זעקס בענד לידער זײַנען לידער, מילד מײַן ווילד, שאָטנס פֿון געדענקען, בלעטער פֿאַלן ניט, אונטער דײַן צייכן און הײַנט איז אייביק.

איר קענט געפֿינען נאָך אַ ליד פֿון מלכּה חפֿץ־טוזמאַנען אין וואָך 2.

איר דעמב
        מאַמע מײַנע

אַכט שטײען מיר אַרום אונדזער מאַמען.
אַזױ װי אַ פֿעדערל איז גרינג אונדזער מאַמע.
װוּ נעמט עס אַ גרינגינקע מאַמע
אַזאַ שװער געװײן?

אַ קלוגשאַפֿט װי אַ זונפֿלעק
פֿלאַטערט אױף איר פּנים ―
פֿלאַטערט אום צװישן װיִעס און איר מױל.
און איר קלוגשאַפֿט, דוכט זיך,
צײלט אונדז דרײַ מאָל איבער.
און איר קלוגשאַפֿט, דוכט זיך,
טײַטלט מיט די פֿינגער:

אַכט זענט איר, אַכט!
אַכט זענט איר מיר ― שפּענער.
און ער געװען איז אײנער,
אײנער ― מײַן דעמב.
לידער (1949)

ערד־ציטערניש

צװײ בײזע הענט האָבן מיך פֿון מאַמען אָפּגעריסן.

איך קניפּ זיך אַרײַן אין מאַמעס צעפֿלאַטערט קלײדל
און הענג איבער אַן אָפּגרונט.
מײַן קלײן הענטל רײַסט זיך צו מאַמעס טיכל.
אָט, אָט דערלאַנג איך אירע האָר.
די האָר!
אַ װיכער צערײַסט דעם קנופּ און דרײט מיך אַרײַן
אינדערלײדיק.
קלײנע פֿינגערלעך װי מאָטילן
ציטערן אין דער לופֿטן:
עלנט, עלנט, עלנט.

עקעלעך פֿון מאַמעס טיכל
גײען אױס.
פֿונקען ― מײַן מאַמעס האָר
צוקען זיך.
מײַן מאַמע־גאָט האָט מיך אַראָפּגעװאָרפֿן.
מאַמע־גאָטס פּנים
לעשט זיך.
מאַמעשקײט שװימט אַװעק פֿון מיר
און איך פֿאַרגײ זיך אױף אַ פֿרעמדן אַקסל.
פֿרעמדן אַקסל.
מילד מײַן װילד, 1958

אין זיסן װײטיק
  יאָסעלען און יודעלען

איר טורעמט איבער מיר
מײַנע גרױסע זין.
סTussman Ir dembאַ פּיצינקע איך בין
בײַ אײַער זײַט.
איך האָב דאָך קײן מאָל זיך ניט אָפּגעקניפּט
פֿון אײַער עופֿלצײַט.

אין ערשטן ,,שרײַ”
פֿון מײַלעכל אַרױסגעצוווּנגען
קלאָר איך האָב געהערט
,,איך”
פֿאַרציטערט כ’האָב אַרױסגעשטאַמלט:
דו. דו.

אין ערשטן סימן פֿון דערקען אין אײגלעך אײַערע
װי אַ פֿלאַטערשריפֿט געלײענט כ’האָב
,,דו”.
שטיל געענטפֿערט האָט מײַן שמײכל:
יאָ, איך.

ערשטער צײנדל אין מײַן ברוסט אַרײַנגעביסן,
און געװאָרן איז אַ בונד פֿאַרשניטן:
,,איך־דו־דו”.

ערשטער צײנדל אין מײַן ברוסט אַרײַנגעביסן,
און געװאָרן איז אַ בונד פֿאַרשניטן:
,,איך־דו־דו”.

אָט אַזױ
אין זיסן װײטיק
געװאָרן זענען מיר
אײנס דעם צװײטן נײטיק.
הײַנט איז אײביק, תּל־אָבֿיבֿ, 1977

IR DEMB
Mame Mayne

Akht shteyen mir arum undzer mamen.
Azoy vi a federl iz gring undzer mame.
Vu nemt es a gringinke mame
Aza shver geveyn?

A klugshaft vi a zunflek
Flatert oyf ir ponem –
Flatert um tsvishn vies un ir moyl.
Un ir klugshaft, dukht zikh,
Tseylt undz dray mol iber.
Un ir klugshaft, dukht zikh,
Taytlt mit di finger:

Akht zent ir, akht!
Akht zent ir mir – shpener.
Un er geven iz eyner,
Eyner – mayn demb.
Lider (1949)

ERD-TSITERNISH

Tsvey beyze hent hobn mikh fun mamen opgerisn.

Ikh knip zikh arayn in mames tseflatert kleydl
Un heng iber an opgrunt.
Mayn kleyn hentl rayst zikh tsu mames tikhl.
Ot, ot derlang ikh ire hor.
Di hor!
A vikher tserayst dem knup un dreyt mikh arayn
Inderleydik.
Kleyne fingerlekh vi motiln
Tsitern in der luftn:
Elnt, elnt, elnt.

Ekelekh fun mames tikhl
Geyen oys.
Funken — mayn mames hor
Tsuken zikh.
Mayn mame-got hot mikh aropgevorfn.
Mame-gots ponem
Lesht zikh.
Mameshkeyt shvimt avek fun mir
Un ikh fargey zikh oyf a fremdn aksl.
Fremdn aksl.
Mild Mayn Vild, 1958

IN ZISN VEYTIK
Yoselen un Yudelen

Ir turemt iber mir
Mayne groyse zin.
Sa pitsinke ikh bin
Ba ayer zayt.
Ikh hob dokh keyn mol zikh nit opgeknipt
Fun ayer eyfltsayt.

In ershtn ,,shray”
Fun maylekhl aroysgetsungen
Klor ikh hob gehert
,,Ikh”
Fartsitert kh’hob aroysgeshtamlt:
Du. Du.

In ershtn simen fun derken in eyglekh ayere
Vi a flatershrift geleyent kh’hob
,,Du”.
Shtil geentfert hot mayn shmeykhl:
Yo, ikh.

Ershter tseyndl in mayn brust arayngebisn,
Un gevorn iz a bund farshnitn:
,,Ikh-du-du”.

Ershter tseyndl in mayn brust arayngebisn,
Un gevorn iz a bund farshnitn:
,,Ikh-du-du”.

Ot azoy
In zisn veytik
Gevorn zenen mir
Eyns dem tsveytn neytik.
Haynt Iz Eybik, Tel-Oviv, 1977

Malka Heifetz Tussman (1896-1987)
was born in Bolshaya-Khaitcha, Ukraine. She wrote her earliest poetry in Yiddish and Russian. She immigrated to the US  at the age of 16  joining family in Chicago and began writing poetry in English but soon switched to Yiddish. She made her literary debut in 1918. She became a teacher in a secular Yiddish school in Milwaukee and studied at the University of Wisconsin. Later she, her husband and two sons moved to Los Angeles. In 1981 she was awarded the prestigious Itsik Manger Prize for Yiddish Poetry in Tel Aviv. Her poetry, according to the introduction in With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman, translated and edited by Marcia Falk, “Frank and exploring, innovative in language – reveals the richness and complexity of a woman’s life.” She died in Berkeley, California.
Heifetz Tussman published poems, stories and essays in Yiddish magazines both in America and Europe. Her six volumes of published verse include Lider (Poems), MIld mayn vild (Mild, my Wild), Shotns fun gedenken (Shadows of remembering), Bleter farn nit (Leaves don’t fall), Unter dayn tseykhn (Under your sign), and Haynt iz eybik (Today is forever).

Another poem by Malka Heifetz Tussman may be found at Week 2.

Her Oak
For Mother

Eight, we stand around our mother.
Our mother is light as a feather.
From where in such a light mother
Does such heavy weeping come?

Wisdom like a sunspot
Flutters on her face –
Flutters between eyelashes and moth.
And her wisdom, it seems,
Counts us three times,
Points with her fingers:
Eight, you are eight!
My eight you are – chips.
And he was one,
One –
My oak.
Tr. Kathryn Hellerstein
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, eds. B. and B. Harshav, University of      California Press, 1986.

I am offering two translatons of the poem “Earthquake,” one by Kathryn Hellerstein and one by Marcia Falk.

Earthquake

Bad hands tear me from Mama.

I knot myself into Mama’s fluttering skirts
And dangle over an abyss.
My little hand tries for her kerchief.
Soon, soon I’ll reach her hair.
Her hair!
A whirlwind breaks the knot and spins me
In the void –
Little fingers like butterflies
Trembling in the air:
Forsaken! Forsaken!

The ends of Mama’s kerchief
Flicker out.
Sparks – my Mama’s hair –
Dive.
My Mama-god has cast me down.
Mama-god’s face grows dim.
A Mama-world drifts away from me.
And I sob on a stranger’s shoulder.
Stranger’s shoulder.

Tr. Kathryn Hellerstein
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology.

Earthquake

Two angry hands
tear me away from Mama –

I knot myself intso Mama’s billowing dress
and hang above a cliff.
My small hands grab for Mama’s kerchief –
I’ve almost got her hair.
The hair!
A whirlwind tears the knot and spins me
into emptiness.
My little fingers tremble
like butterflies in the air:
alone, alone, alone.

The corners of Mama’s kerchief fade away.
Sparks – my Mama’s hair –
flicker out.
My Mama-god has thrown me down.
Mama-god’s face
is extinguished.
Mame-ness swims away from me
and I gasp on a stranger’s shoulder.
A stranger’s shoulder.

Tr. Marcia Falk
With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman,
Translated, edited and introduced by Marcia Falk,Wayne State University Press, 1992.

In Sweet Pain
for Yosele and Yudele

You tower over me,
my big beatiful sons.
How tiny I am
next to you.
Still, I’ve never unknotted myself
from your babyhood.

In the first cry, forced
from a little mouth,
I heard clearly:
“I.”
And trembling, I stammered:
“You, You.”

In the first sign of recognition
In your little eyes,
I read, as in a flutter-script:
“You.”
My smile quietly answered:
Yes. I.”

When the first little tooth
bit into my breast,
a covenant was cut:
I-you-you.”

That’s how in sweet pain
we became
necessary to each other.
Tr. Marcia Falk
With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman.

37. Yankev Glatshteyn: From the Nursery; Mother’s Pride; Our Child

GLATSHTEYN LEYENT: Zeyger un mame; A yingele un a zemele

Fun kinder-tsimer: Zeyger; Yingele un a zemele: Audio

Fun kinder-tsimer: Nakht zay shtil – Audio

Der mames shtolts  

Undzer Kind – Audio

יעקבֿ גֿלאַטשטײן ( 1896— 1971)

איז געבױרן געוואָרן אין לובלין, פּױלן. ער שטאַמט פֿון אַ רעליגיעזער משׂכּילישער משפּחה. ער האָט געקראָגן אַ גוטע, טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג אין חדרים ביז זעכצן יאָר און האָט געענדיקט זעקס קלאַסן גימנאַזיע װי אַן עקסטערן. זײַן טאַטע, אַ ליבהאָבער פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור, האָט זיך געפֿרײט מיט זײַנע ערשטע ליטעראַרישער פּרוּװן. דעביוטירט האָט גלאַטשטײן אָבער אין 1914 מיט אַ דערצײלונג „די געפֿערלעכע פֿרױ” אין דער אַנאַרכיסטישער פֿרײַע אַרבעטער־שטימע נאָך זײַן אימיגראַציע קײן אַמעריקע אין דעם זעלבן יאָר. װי אַ סטודענט אין יורידישן פֿאַקולטעט אין ניו־יאָרקער אוניװערסיטעט האָט גלאַטשטײן זיך באַקענט ממיט די פּאָעטן נ.ב. מינקאָװ און אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס. צוזאַמען האָבן זײ געשאַפֿן אינזיך, די אינטראָספּעקטיװע ריכטונג אין דער ייִדישער פּאָעזיע. זײ האָב אָפּגעװאָרפֿן דעם געדאַנק אַז אַ ליד דאַרף זײַן עלעגאַנט און געשליפֿן און געזאָגט אַז פֿאָרעם און אינהאַלט זײַנען פֿאַרבונדן: יעדעס ליד דאַרף האָבן זײַן אײגענעם ריטעם װאָס דריקט אױס זײַן אינהאַלט. דער פּאָעט דאַרף זיך באַניצן מיט סוגעסטיע און אַסאָציאַציע במקום אַ לאָגישער אַנטװיקלונג װײַל דאָס שפּיגלט בעסער אָפּ דעם אמת. דאָס ליד „פֿון קינדער־צימער” וואָס מיר ברענגען דאָ אַ טייל דערפֿון איז אַ גוטע דוגמא דערפֿון.

במשך זײַן לאַנגער און געניאַלער קאַריערע איז גלאַטשטײן װײַט אַװעק פֿון זײַנע פֿריִערדיקע קרעדאָס און האָט עקספּערימענטירט מיט פֿאַרשײדענע פּאָעטישע פֿאָרמעס. די צװײטע װעלט־מלחמה און דער חורבן האָבן געהאַט אַ גװאַלדיקע השפּעה אױף זײַן שרײַבן און ער איז געװאָרן אײנער פֿון די גרױסע מקוננים פֿון דעם פֿאַרשניטענעם מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדישן לעבן. זײַן כּעס און זײַן צער האָט זיך אָפּגעשפּיגלט אין פֿילצאָליקע לידער װוּ ער ראַנגלט זיך מיט זיך אַלײן און מיט גאָט.

ער האָט אַרױסגעגעבן אַן ערך אַ טוץ בענד פּאָעזיע, צװישן זײ: יעקבֿ גלאַטשטײן (1921), פֿרײַע פֿערזן (1926), געדענקלידער (1943), שטראַלנדיקע ייִדן (1946), אַ ייִד פֿון לובלין (1966) און געזאַנגען פֿון רעכץ צו לינקס (1971). ער האָט אױך געשריבן צװײ אױטאָביאָגראַפֿישע ראָמאַנען, װען יאַש איז געפֿאָרן (1938) און װען יאַש איז געקומען (1940). אַ גרױסער טײל פֿון זײַן זשורנאַליסטיק, אַן ערך 600 עסײען פֿון ליטעראַטור־קריטיק און פּובליציסטיק, זײַנען אײַנגעזאַמלט אין די בענד אין תּוך גענומען (1947, 1956, 1960) און אין פּראָסט און פּשוט (1978).

די װאָס װילן הערן װי גלאַטשטײן לײענט (און ס’איז כּדאַי) װעלן הנאה האָבן פֿון מײַן קאָמפּאַקטל די גאָלדענע פּאַװע: דאָס קול פֿון דעם ייִדישן שרײַבער:

http://shevazucker.com/golden-peacock.html

פֿון קינדער־צימער

זײגער און מאַמע

אַ קליק טיקט און זי אַ
איז אַ װאַרעם און אױג
און אױג און כאַ און האַנט און האַנט
און קלײד און קליק
קליק קליק קליק.
     אַ ייִנגעלע און אַ זעמעלע

אַ ייִנגעלע עסט אַ זעמל מיט פּוטער,
אַ קעצל קוקט אים אין די אױגן.
דאָס ייִנגעלע איז שלעפֿע און הונגע.
אײן אױג קלעפּט זיך.
די קאַץ האָט אַ גרױס גלעזערן אױג
און די נאַכט האָט דרײַ אָדער אפֿשר פֿיר
גלעזערנע אױגן.
און די מאַמע האָט אַן עק און לאַפּעס מיט נעגל
זי טוט אים אױס און דראַפּעט.
זי איז גוט און דראַפּעט.
דער זעמל איז פֿינצטער, װי די נאַכט,
פֿון דאַנען ביז אַהער און העט.
און די נאַכט איז אַ גלעזערנע.
אַ שװאַרץ פֿענצטער איז די נאַכט,
װאָס ליגט אױפֿן דיל און אין מאַמעס ליד.
מאָרגן װעט זײַן בעסער.
עס װעט זײַן אַ ביסל ליכטיק
און מע װעט נישט מורא האָבן צו קוקן
דורכן קעצלאױג צום דרױסן.

נאַכט, זײַ שטיל צו מיר

נאַכט, זײַ שטיל צו מיר —
שטילע נאַכט.
נאַכט, זײַ לאַנג צו מיר—
לאַנגע נאַכט.
מיט מיר אונטער דעם צודעק
זײַ שװײַג צו מיר —
שװײַגע נאַכט.
איך װעל עס דרײַ מאָל איבעראיבערן.
העכער פֿון דער מורא זינגען.
הײמלעך איז מיר דער גרױל פֿון דײַנע
קעצלדיקע אױגן אין אַלע טונקלען.
ליב איז מיר די שרעק פֿון דײַנע
מיליאַסן רױשן אין אַלע װינקלען.
די מאַמע איז אַ מערדערין.
איר אַרט נישט, װאָס אַ שאָטן
שאַרפֿט אַ מעסער און װיל מיך קױלען.
זי איז אַװעק, אין טאַטנס בעט,
און איר אַרט נישט, װאָס מאָרגן
װעט מען מיך געפֿינען אַ דערװאָרגן.
אַרט מיך נישט.
אַרט מיך נישט
אַרט מיך אױך
נישט.
דורך דער שמאָלער סטעזשקע
נאַכט, זײַ קום צו מיר.
צו מיר אין פֿענצטער.
נאַכט, זײַ קוק צו מיר.
קוקע נאַכט.
    ייִדיש־טײַטשן, 1937

     ייִדיש־טײַטשן, 1937

דער מאַמעס שטאָלץ
מאָריס סאַמיועלן מיט נאָנטשאַפֿט

דער באַשערטער יום־טובֿ פֿון שטאַרבן
צינדט אין דער מאַמעס אױגן
שװאַרצע פֿאַרבן.
זי װאָלט שױן אַהינגעפֿלױגן,
זי קען אַלע טרעפּ,
אָבער זי װײסט — אירע לעצטע צאַפּלען
זענען מדרגות.
זי דאַרף דורכטאַנצן אַלע שטאַפּלען,
מיט אַ ביסל שרעק און אַ סך גלױבן.
זי רײניקט זיך אַנטקעגן,
יענע אײַנגעדענקטע װעגן אױבן,
מיט קלײנעם באַשײדענעם שטאָלץ.

צװײ געטרײַע פֿליגן
ברענגען אַ זשום פֿון טײַטש־חומש־ניגון.
די פֿרומע גסיסה
איז ס’ביסל אײגנס, אָפּגעהיט,
אָפּגעשפּאָרט פֿון דער מאַמעס
פֿאַרהאָרעװעט, שװער געמיט.
זי װײסט װי אַ כּשרע ייִדענע שטאַרבט.

דער װאַנטזײגער צײלט אַרײַן
אירע אָטעמדיקע טריט,
ערגעץ אין דער מיט
פֿון אַן אײביקער אײביקײט.
די קלײנע מאַמע שטאַרקט זיך.
זי איז גרײט.
זי נעמט זיך פּלוצעם אײַלן.
הױט־און־בײן שפּאַנט מײַלן
אומגעריכט,
צו איר ליכט — דער פֿינצטערער װאַנט.
זי װײסט װי פֿײַערלעך זי װערט דאָרט אָפּגעהאַרט.

נאָך איצטער פֿאַרקלעמט מיר דאָס האַרץ,
אױב מע האָט חלילה,
אַזאַ פֿאַרגלײבטע גוטסקײט
פֿינצטער אָפּגענאַרט.
      אַ ייִד פֿון לובלין, ניו־יאָרק, 1966

אונדזער קינד

אונדזער קינד, די אַלטע מאַמע,
מיט די חכמות אירע,
װאָס האָבן אונדזער טיש
פֿרײלעך געמאַכט
איז אַװעק.
מיר האָבן זיך קעגן זײ געקליגלט.
אירע חכמות האָבן אונדז
נישט אײן מאָל אױסגעלאַכט.

אונדזער קינד, די אַלטע מאַמע,
האָבן מיר צערטלעך אײַנגעװיגלט.

איר חדר איז איצטער
מצבֿהדיק אונדזער פֿרײד.
מיר טראָגן ליב דעם עול
פֿון געדענקטע,
שפּעט־קינדישע רײד.
    אַ ייִד פֿון לובלין, ניו־יאָרק, 1966

FUN KINDER-TSIMER

Zeyger un Mame

A klik tikt un zi a
Iz a varem un oyg
Un oyg un kha un hant un hant
Un kleyd un klik
klik klik klik.


A Yingele un a Zemele

A yingele est a zeml mit puter,
A ketsl kukt im in di oygn.
Dos yingele iz shlefe un hunge.
Eyn oyg klept zikh.
Di kats hot a groysn glezern oyg
Un di nakht hot dray oder efsher fir
Glezerne oygn.
Un di mame hot an ek un lapes mit negl
Zi tut im oys un drapet.
Zi iz gut un drapet.
Der zeml iz fintster, vi di nakht,
Fun danen biz aher un het.
Un di nakht iz a glezerne.
A shvarts fentster iz di nakht,
Vos ligt afn dil un in mames lid.
Morgn vet zayn beser.
Es vet zayn a bisl likhtik
Un me vet nisht moyre hobn tsu kukn
Durkhn ketsloyg tsum droysn.

NAKHT, ZAY SHTIL TSU MIR

Nakht, zay shtil tsu mir –
Shtile nakht.
Nakht, zay lang tsu mir –
Lange nakht.
Mit mir unter dem tsudek
zay shvayg tsu mir –
Shvayge nakht.
Ikh vel es dray mol iberibern.
Hekher fun der moyre zingen.
Heymlekh iz mir der groyl fun dayne
Ketsldike oygn in ale tunklen.
Lib iz mir di shrek fun dayne
Milyasn royshn in ale vinklen.
Di mame iz a merderin.
Ir art nisht, vos a shotn
Sharft a meser un vil mikh koylen.
Zi iz avek, in tatns bet,
Un ir art nisht, vos morgn
Vet men mikh gefinen a dervorgn.
Art mikh nisht.
Art mikh nisht
Art mikh oykh
Nisht.
Durkh der shmoler stezhke
Nakht, zay kum tsu mir.
Tsu mir in fentster.
Nakht, zay kuk tsu mir.
Kuke nakht.

Yidish-taytshn, 1937

DER MAMES SHTOLTS
Moris Samyueln mit nontshaft

Der basherter yon-tef fun shtarbn
Tsindt in der mames oygn
Shvartse farbn.
Zi volt shoyn ahingefloygn,
Zi ken ale trep,
Ober zi veyst – ire letste tsaplen
Zenen madreyges.
Zi darf durkhtantsn ale shtaplen,
Mit a bisl shrek un a sakh gloybn.
Zi reynikt zikh antkegn,
Yene ayngedenkte vegn oybn,
Mit kleynem basheydenem shtolts.

Tsvey getraye flign
Brengen a zhum fun taytsh,khumesh-nign.
Di frume gsise
Iz s’bisl eygns, opgehit,
Opgeshport fun der mames
Farhorevet, shver gemit.
Zi veyst vi a koshere yidene shtarbt.

Der vantzeyger tseylt arayn
Ire otemdike trit,
Ergets  in der mit
Fun an eybiker eybikeyt.
Di kleyne mame shtarkt zikh.
Zi iz greyt.
Zi nemt zikh plutsem ayln.
Hoyt-un-beyn shpant mayln
Umgerikht,
Tsu ir likht – der finsterer vant.
Zi veyst vi fayerlekh zi vert dort opgehart.

Nokh itster farklemt mir dos harts,
Oyb me hot kholile,
Aza fargleybte gutskayt
Finster opgenart.
A Yid fun Lublin, Nyu-York, 1966

UNDZER KIND

Undzer kind, di alte mame,
Mit di khokhmes ire,
Vos hobn undzer tish
Freylekh gemakht
Iz avek.
Mir hobn zikh kegn zey gekliglt.
Ire khokhmes hobn undz
Nisht eyn mol oysgelakht.

Undzer kind, di alte mame,
Hobn mir tsertlekh ayngeviglt.

Ir kheyder iz itster
Matseyvdik undzer freyd.
Mir trogn lib dem ol
Fun gedenkte,
Shpet-kindishe reyd.
A Yid fun Lublin, Nyu-York, 1966

 Yankev Glatshteyn (1896-1971)
was born into a religious, maskilic  (enlightened) family in  Lublin, Poland.  He received a solid traditional Jewish education and studied secular subjects with private tutors.  His first literary endeavors in Poland, beginning at about age thirteen, were greeted with much joy by his father. Glatshteyn immigrated to America in 1914 and made his  debut there in the same year with a story, “Di Geferlekhe Froy” (The Terrible Woman) in the anarchist paper, Fraye Arbeter -Shtime.  As a student at New York University Law School  he met the poets N.B. Minkov and Aron Glanz-Leyeles. Together they founded the In Zikh,  introspectivist school of Yiddish poetry, in 1920 and its organ, a magazine by the same name.  The In Zikhistn  rejected formal elegance in favor of free verse whose rhythms were to be the expression of unique, individual experience. They believed poems should work by suggestion and association rather than by direct statement and logical development. The poem ”From the Nursery” presented here is a fine example of this.
Throughout his long and celebrated career Glatshteyn  moved far from his early credos and experimented with a variety of  forms. The war and the Holocaust saw him emerge as one of the great elegists of Eastern European Jewish life, reflected in  countless soul-searching, God-wrestling poems.
He published many volumes of poetry, among them Yankev  Glatshteyn (1921), Fraye Ferzn  (Free Verse) (1926), Kredos (Credos)  (1929), Gedenklider  (Remembrance Poems)(1943), Shtralndike Yidn (Radiant Jews) (1946), A Yid fun Lublin  (A Jew from Lublin) (1966) and Gezangen fun Rekhts tsu Links (Songs from Right to Left) (1971).  He also wrote two  autobiographical novels, Ven Yash iz Geforn  (When Yash Went) (1938) and Ven Yash iz Gekumen (When Yash Came) (1940)  (English translation: Homecoming at Twilight, 1962). His  prolific journalistic writings,  some six hundred essays of literary criticism and political commentary are collected in the volumes  In Tokh Genumen (The Heart of the Matter) (1947); 1956; 1960) and in Prost un Poshet (Plain and Simple) (1978).

Those wishing to hear more of Glatshteyn reading his poetry may enjoy my CD, The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer: http://shevazucker.com/golden-peacock.html

FROM THE NURSERY

Clock and Mommy

A click ticks and she a
Is warm, and eye,
And eye, and ha and hand and hand
And dress and click,
Click, click, click.
Tr. Sheva Zucker

A Little Boy and a Little Roll

A little boy eats a roll and butter,
A cat looks him in the eye.
The little boy is slee–– and hung–– .
One eyes is stuck shut.
The cat has a big glass eye
And the night has three or four glass eyes,
And Mommy has a tail and claws with nails.
She undresses him and scratches.
She is good and scratches.
The roll is dark as the night
From here to there and beyond.
And the night is made of glass.
A black window is the night
Lying on the floor and in Mommy’s song.
Tomorrow will be better.
There will be a little light
And it won’t be so scary to look through
The kitten’s eye to the outside.
Tr. Sheva Zucker

See above to hear Glatshteyn himself reading these two part of the poem in Yiddish.

Night, Be Mood to Me

Night, be mood to me –
Mood night.
Night, be long to me –
Long night.
With me under the cover, be calm to me –
Calm night.
Three times I shall repeatrepeatrepear,
Louder than fear I shall sing.
Intimate is the terror
Of your catty eyes in all darknesses.
Lovely is the scare
Of your myriad noises in all corners.
My mother is a murderess,
She doesn’t care that a shadow
Sharpens his knife and will kill me.
She left, she’s in daddy’s bed,
She doesn’t care that in the morning
They’ll find me strangled,
So I don’t’ care either.
I don’t care.
I don’t’ care either.
I don’t’ care.
I don’t
Care either.
Through the narrow path,
Night, be come to me.
To me in the window.
Night, be look to me.
Look night.
Tr. by Benjamin and Barbara Harshav,
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, eds. B. and B. Harshav, University of California Press, 1986.

MOTHER’S PRIDE

The fated holy day,
her day of death,
stirs dark specks
in Mother’s eyes.
Ready to set out,
she knows the way,
but knows that her last throes
are passages.
With some fear and a store of faith,
she will glide through every stage.
She purifies herself to face
that concentrated climb,
with a touch of modest pride.

Two faithful flies
drone in women’s-Bible singsong.
The pious death-rattles
are her own – guarded and saved
by Mother from her days
of labor and a heavy heart.
She knows how a pious Jewish woman dies.

The wall clock counts
the pace of her breath
towards a private eternity,
The shrunken mother braces herself.
She is ready.
She suddenly sets out.
Facing the dark wall,
her skin and bones,
unaware,
span miles
toward her light.
She knows that she will be
received with ceremony.

Yet now I am troubled –
if, Heaven forbid,
such a friend of goodness
lies in the dark, deceived.
Tr. Richard Fein
Selected Poems of Yankev Glatshteyn, Translated, edited, and with         an introduction by Richard J. Fein

OUR CHILD

Our child, our old mother,
With her bits of wisdom
That made our table
Happy
Is gone.
We tried to figure out how to respond.
More than once her wisdom made fools of us.

Our child, our old mother,
So gently we rocked her to sleep.

Her room is now
A monument to our happiness,
Lovingly we carry the burden
Of remembered,
Late-childish talk.
Tr. Sheva Zucker

I am under no illusions that my translation is good or even adequate, or even literal, for that matter. Because of the many nuances Glatshteyn packs into a word certain words like khokhmes (witticisms, facetious remarks, jokes, drolleries…) and matseyvedik (tombstone-like, monumental, something invoking permanence and/or death) just can’t be adequately translated into English (or at least, not by me). Also, forget about the briliant rhyming between his newly created verbs gekliglt and ayngeviglt. I welcome any suggestions.

36. Yisroel Shtern – From the Cycle: “Mothers” – I.  The  loveliest  flight  of  a  host  of  pigeons  II.  A  young   mother  sings III.   Second  mother  sings   IV.  Third  mother  sings  

Der shenster fli    

Yunge mame zingt  

Tsveyte mame zingt 

Drite mame veynt

English follows Yiddish.

ישׂראל שטערן (1894— 1942)

איז געבױרן געװאָרן אין אָסטראָלענקע, פּױלן. ער האָט געלערנט אין חדר און אין די ישיבֿות פֿון לאָמזשע און סלאָבאָדקע, דערנאָך אין אַ װאַרשעװער מוסר־קיבוץ. ער איז געװען אַ מוסרניק אָבער אױך גאַנץ נאָענט צו די שיטות פֿון בראָסלעװער חסידות. אין 1919 האָט ער דעבוטירט מיט לידער אין װאָכנבלאַט דאָס פֿאָלק און האָט דערנאָך זיך באַטײליקט אין פֿאַרשײדענע װאַרשעװער ייִדישע אױסגאַבעס. ער האָט אױך געשריבן אַ סך עסײען און ליטעראַריש־קריטישע אַרטיקלען. מיט דער הילף פֿון מאַרק ראַקאָװסקי האָט ער איבערגעזעצט שעקספּירס שײַלאָק.

ער איז געװען אַן עלנטער מענטש װאָס האָט קײן מאָל ניט חתונה געהאַט און איז שטענדיק געװען זײער אָרעם. ער איז געװען אין װאַרשעװער געטאָ און איז אומגעקומען דאָרטן  אָדער אין טרעבלינקע. די װאָס זײַנען דאָרטן געװען דערציילן אַז ער האָט אין געטאָ אַ סך געשריבן אָבער ביז איצט האָט זיך גאָרניט אָפּגעפֿונען. פֿון אים איז געבליבן אײן בוך, אַרױס 13 יאָר נאָך זײַן טױט: ישׂראל שטערן: לידער און עסיען (צונױפֿגעשטעלט פֿון ה. לײװיק), 1955 אָבער מיט דעם איז ער אַרײַן אין דער יידיש־ליטעראַרישער אײביקײט. שלמה ביקל האָט געזאָגט װעגן אים, “אין שטערנס ליד פֿלאַקערן… דער באַגער צו גאָט־באַהעפֿטונג און די פּײַן פֿון סאָציאַלן אומרעכט”.

צו לײענען נאָך װעגן ישׂראל שטערן רעקאָמענדיר איך דאָס אױסגעצײכנטע ישׂראל־שטערן־װעבזײַטל:http://www.yisroelshtern.org

פֿונעם ציקל: “מאַמעס”

דער שענסטער פֿלי פֿון אַ מחנה טױבן

דער געמאָסטענער פֿלי פֿון אַ מחנה טױבן
איז נישט אַזױ האַרמאָניש און שײן,
איז נישט אַזױ נאָענט צום אױבן
װי דער בליק פֿון מאַמעס, װען זײ זיצן אַלײן

און קוקן דורכן פֿענצטער אין דער נאַכטיקער װײַט
און האָרכן איבער זיך אַ גערױש װי פֿון פֿליגל
און דערקענען די שטימען: אײנס לאַכט און אײנס שרײַט,
און אײנס װיל דװקא אַרױספֿאַלן פֿון װיגל.

אַזױ װייך דער דרױסן, און זײ קאָנען נישט פֿאַרשטײן
װי זײער הױזגעזינד איז זיך פֿונאַנדערגעפֿלױגן;
און כאָטש זײ זיצן אין דער נאַכט בײַם פֿענצטער אַלײן
װײנען און לאַכן די קינדער בײַ זײ אין די אױגן.

און זײ װײסן: גוט און גערעכט איז כּבֿיכול און גרױס,
ער איז די שיף אױף די װאָלקנס און דער דופֿט אין די גראָזן,
און די װאָס זענען פֿון זײערע לענדן אַרױס
זענען אױך זײַנע און ער װעט נישט פֿאַרלאָזן.

אין די אַלטע הערצער איז אַ גאָרטן פֿון גלױבן,
אַז זײערע טעכטער און זין װאַקסן ערגעץ אין גליק.
און דער שענסטער פֿלי פֿון אַ מחנה טױבן
איז נישט אַזױ האַרמאָניש װי זײער בליק.

אַ יונגע מאַמע זינגט

טיף אונטערן װיגעלע
בײַ חײמל צו פֿיסן
שטייט אַ גאָלדן ציגעלע,
פֿון װאַנען זאָלן מענטשן װיסן?

און אַז מען װײסט נישט איז דאָך גוט,
װעט מען נישט פֿאָרן האַנדלען,
דאָס באַהאַלטנסטע אין בלוט
און טײַערער פֿון מאַנדלען.

אונטער חיימלס װיגעלע
שטײט אַ גאָלדן קריגעלע,
קײנער װײסט גאָרנישט דערפֿון
אַז איך האָב אַ רײַכן זון.

און אַז מען װײסט נישט איז דאָך גוט,
יעדער אוצר איז געהײם.
װען אין הימל צעבליט זיך דער סוד פֿון בלוט
װיל די אָפֿענע זון שױן אונטערגײן.

צװײטע מאַמע זינגט

איז שװער. איז שפּעט. און אַלע שלאָפֿן.
אַ באַלױכטענער פֿענצטער לױפֿט נאָך דעם װינט.
דער װאָס האָט זי געליבט, איז אַנטלאָפֿן,
װי באַלױכטענער פֿענצטער לױפֿט נאָך דעם װינט.

ער איז הײס געװען, און זײַנע נעכט
האָבן זי שװאַרץ געמאַכט װי קױל.
װער איז שולדיק און װער איז גערעכט?
אַם שענסטן איז איר טעכטערלס מױל.

דאָס צימער דריקט אױף איר װי מעטאַל.
זײַן בילד קלינגט דאָ צװישן די װענט.
זײער חתונה האָט געהאַט אַן אָרעמען באַל,
אָבער די נאַכט האָט געהאַט װײך בלאָע הענט.

װי שטעכיק רעגנדיק דאָס לעבן צערינט.
שפּעט איז, שװער איז. און אַלע שלאָפֿן.
אַ באַלױכטן פֿענצטער לױפֿט נאָך דעם װינט.
נאָר איר טעכטערל האַלט ס’מײַלעכל אָפֿן.

דריטע מאַמע װײנט

דאָס רײַכע יאָר איז נאָך װײַט,
און מײַן זון איז איצט אַזױ קלײן.
ער ליגט נאָך דערװײַלע און שרײַט
און האָט נאָך נישט קײן צײן.

װײַט איז דאָס רײַכע יאָר,
און דורך אַלע טױערן
קריכן אױס פֿאַר הונגער די האָר.
און די שטערן טרױערן.

דאָס רײַכע יאָר איז נאָך װײַט,
נאָך איז ערד נישט מיט זומער באַפֿאַרבט,
װינטערדיק לאַנג שלאָפֿט די צײַט
און זעט אַ חלום: זי שטאַרבט.

און זעט פֿעלדער מיט קאָרן מיט רײַכן,
נאָר זי באַקומט נישט קײן ביס;
און זעט װײַטע געשפּיגלטע טײַכן,
נאָר זי פֿאַלט פֿון דאָרשט פֿון די פֿיס.

איז דאָס אַ חלום אַ בײזער,
און מײַן קינד איז איצט אַזױ קלײן.
װער זאָל זײַן דער דערלײזער?
מײַן קינד האָט נאָך נישט קײן צײן.

װײַט הענגט די קרױן פֿון דעם טאָג,
װען זײַן טאַט װעט זײַן בענטשונג דער מאַמען,
און די װעלט איז אַ שטײנערנער בלאָק
װאָס קרישלט זיך בײַ ברעגעס פֿון ימען.

איר גערעכטיקײט איז: רודערשפּור
װאָס װערט אין װאַסער פֿאַרלױרן,
און ווי זױמען אין שױס פֿון אַ הור
װעט איר גאװה גאָרנישט געבױרן.

װעלט קאָרטשעט זיך אין יולדת־װײ,
נאָר די קימפּעטאָרין װעט נישט דערפֿרײען.
די טעג פֿאַלן אַראָפּ װי שנײ
און באַגראָבן דעם מענטש אונטער שנײען.

דער װינטער ציט אױס זיך אַלץ מער,
און אַלץ שװערער קאָשמאַרנער דער שלאָף.
די קעלט שנײַדט זיך נענטער אַהער,
לאָמיך באַהיט און באַשיצט זײַן פֿון שטראָף.

מײַן קינדס אױגן! אַזױנע אױגן!
און ער שמעקט װי עפּל אין סאָד.
ער האָט נאָך קנאַפּ פֿון דער ערד געזױגן,
פֿון שטראָף באַשירעם מיך, גאָט!

איך װעל פֿעסט די פֿענצטער פֿאַרקלעפּן,
זאָל אין מײַן שטוב נישט אַרײַן קײן פֿאַרקילונג;
מײַן קינד טראָגט װאַרעמקײט, לעבן.
איך װעל זײַן די מוטער פֿון פֿרילינג.

מײַן זונס דריבנע גלידער,
װי קלײנע פֿײגל זינגען זײ,
זײַנע צײן רײמען זיך װי לידער
װען דיכטערהאַרץ לױפֿט דורך זײ.

װי דער פֿרידן אין אַ װוּנדער־פֿאַרנאַכט,
גאָלדיקט שטיל זיך זײַן האָר.
גאָטס האַנט איז שױן אױפֿגעמאַכט,
כאָטש װײַט איז צום רײַכן יאָר.

כאָטש דער הימל קוקט טונקל און שלעכט,
כאָטש מענטשן זענען שטיקער געװײן,
אָבער איך הער שױן דורך שטילקײט פֿון נעכט,
איך הער מײַן קינד װאַקסן די צײן.

ער װעט גרױס זײַן און שטאַרק זײַן און קלוג זײַן,
און װי אַ זונבלום אױפֿגײן מיט פֿרײד,
די פֿונקען פֿון זײַן אױג װעלן גענוג זײַן
צו פֿאַרװאַרפֿן אַ ליכטיקע קײט

אַרום די, װאָס שװײַגן און לײַדן דערשראָקן,
אָדער פֿאַרשעלטן דעם טאָג פֿון געבױרן,
אָדער װאַרפֿן, װי מיסט, זיך פֿון שטאָקן
אָדער האָבן אין בלענדשפּיל פֿאַרלױרן

די טריט פֿון דעם אײביקן װאַנדערער:
דאָס בלוט, װאָס גײט שטאָלץ אינעם לײַב,
און זײ לעקן די שפּיז, װאָס אַן אַנדערער
שטעכט אין זײ, זײער קינד, זײער װײַב.

מײַן קינד װעט שטאַרק זײַן און קלוג זײַן און טיף.
דער שענסטער שטערן איז געפֿאַלן אױף מײַן הױז.
כ’האָב נײַן חדשים געשריבן אַ בריװ,
איצט שיק איך אים אין דער װעלט אַרױס.

זאָלן אים לײענען אַלע װאָס פֿילן
טרערן אױף זײער געזיכט.
גאָט, גיב מײַן זון דעם װילן
פֿון אַ ריכטער בײַם לעצטן געריכט.
פֿאָרױס, נ’ 16, װאַרשע, דעם 8טן יולי 1938
    די גאָלדענע קײט, נ’ 128,   1990

FUNEM TSIKL “MAMES”

DER SHENSTER FLI FUN A MAKHNE TOYBN

Der gemostener fli fun a makhne toybn
Iz nisht azoy harmonish un sheyn,
Iz nisht azoy noent tsum oybn
Vi der blik fun mames, ven zey zitsn aleyn

Un kukn durkhn fentster in der nakhtiker vayt
Un horkhn iber zikh a geroysh vi fun fligl
Un derkenen di shtimen: eyns lakht un eyns shrayt,
Un eyns vil davke aroysfaln fun vigl.

Azoy vaykh der droysn, un zey konen nisht farshteyn
Vi zeyer hoyzgezind iz zikh funandergefloygn;
Un khotsh zey zitsn in der nakht bam fenster aleyn
Veynen un lakhn di kinder ba zey in di oygn.

Un zey veysn: gut un gerekht iz kivyokhl un groys,
Er iz di shif oyf di volkns un der duft in di groyzn,
Un di vos zenen fun zeyere lendn aroys
Zenen oykh zayne un er vet  nisht farlozn.

In di alte hertser iz a gortn fun gloybn,
Az zeyere tekhter  un zin vaksn ergets in glik.
Un der shenster fli fun a makhne toybn
Iz nisht azoy harmonish vi zeyer blik.

A YUNGE MAME ZINGT

Tif untern vigele
Ba Khayeml tsu fisn
Shteyt a goldn tsigele,
Fun vanen zoln mentshn visn?

Un az men veyst nisht iz dokh gut,
Vet men nisht forn handlen,
Dos bahaltnste in blut
Un tayerer fun mandlen.

Unter Khayim|ls vigele
Shteyt a goldn krigele,
Keyner veyst gornisht derfun
Az ikh hob a raykhn zun.

Un az men veyst nisht iz dokh gut,
Yeder oytser iz geheym.
Ven in himl tseblit zikh der sod fun blut
Vil di ofene zun shoyn untergeyn.

TSVEYTE MAME ZINGT

Iz shver. Iz shpet. Un ale shlofn.
A baloykhtener fentster loyft nokh dem vint.
Der vos hot zi gelibt, iz antlofn,
Vi baloykhtener fentster loyft nokh dem vint.

Er iz heys geven, un zayne nekht
Hobn zi shvarts gemakht vi koyl.
Ver iz shuldik un ver iz gerekht?
Am shenstn iz ir tekhterls moyl.

Dos tsimer drikt oyf ir vi metal.
Zayn bild klingt do tsvishn di vent.
Zeyer khasene hot gehat an oremen bal,
Ober di makht hot gehat veykh bloe hent.

Vi shtekhik regndik dos lebn tserint.
Shpet iz, shver iz. Un ale shlofn.
A baloykhtn fentster loyft nokh dem vint.
Nor ir tekhterl halt s’maylekhl ofn.

DRITE MAME VEYNT

Dos raykhe yor iz nokh vayt,
Un mayn zun iz itst azoy kleyn.
Er ligt nokh dervayle un shrayt
Un hot nokh nisht keyn tseyn.

Vayt iz dos raykhe yor,
Un durkh ale toyern
Krikhn oys far hunger di hor.
Un di shtern troyern.

Dos raykhe yor iz nokh vayt,
Nokh iz erd nisht mit zumer bafarbt,
Vinterdik lang shloft di tsayt
Un zet a kholem: zi shtarbt.

Un zet felder mit korn mit raykhn,
Nor zi bakumt nisht keyn bis;
Un zet vayte geshpiglte taykhn,
Nor zi falt fun dorsht fun di fis.

Iz dos a kholem a beyzer,
Un mayn kind iz itst azoy kleyn.
Ver zol zayn der derleyzer?
Mayn kind hot nokh nisht keyn tseyn.

Vayt hengt di kroyn fun dem tog,
Ven zayn tat vet zayn bentshung der mamen,
Un di velt iz a shteynerner blok
Vos krishlt zikh ba breges fun yamen.

Ir gerekhtikayt iz: rudershpur
Vos vert in vaser farloyrn,
Un di zoymen in shoys fun a hur
Vet ir gayve gornisht geboyrn.

Velt kortshet zikh in yoldes-vey,
Nor di kimpetorn vet nisht derfreyen.
Di teg faln arop vi shney
Un bagrobn dem mentsh unter shneyen.

Der vinter tsit oys zikh alts mer,
Un alts shverer koshmarner der shlof.
Di kelt shnaydt zikh nenter aher,
Lomikh bahit un bashitst zayn fun shtrof.

Mayn kinds oygn! azoyne oygn!
Un der shmekt vi epl in /sod.
Er hot nokh knap fun der erd gezoygn,
Fun shtrof bashirem mikh, got!

IKh vel fest di fentster farklepn,
Zol in mayn shtub nisht arayn keyn farkilung;
Mayn kind trogt varemkayt, lebn.
Ikh vel zayn di muter fun friling.

Mayn zuns dribne glider,
Vi kleyne feygl zingen zey,
Zayne tseyn reymen zikh vi lider
Ven dikhterharts loyft durkh zey.

Vi der fridn in a vunder-farnakht,
Goldikt shtil zikh zayn hor.
Gots hant iz shoyn oyfgemakht,
Khotsh vayt iz tsum raykhn yor.

Khotsh der himl kukt tunkl un shlekht,
Khotsh mentshn zenen shtiker geveyn,
Ober ikh her shoyn durkh shtilkayt fun nekht,
Ikh her mayn kind vaksn di tseyn.

Er vet groys zayn un shtark zayn un klug zayn,
Un vi a zunblum oyfgeyn mit freyd,
Di funken fun zayn oyg veln genug zayn
Tsu farvarfn a likhtike keyt

Arum di, vos shvaygn un laydn dershrokn,
Oder farsheltn dem tog fun geboyrn,
Oder varfn, vi mist, zikh fun shtokn
Oder hobn in blendshpil farloyrn

Di trit fun dem eybikn vanderer:
Dos blut, vos geyt shtolts inem layb,
Un zey lekn di shpiz, vos an anderer
Shtekht in zey, zeyer kind, zeyer vayb.

Mayn kind vet shtark zayn un klug zayn un tif.
Der shenster shtern iz gefaln oyf mayn hoyz.
Kh’hob nayn khadoshem geshribn a briv,
Itst shik ikh im in der velt aroys.

Zoln im leyenen ale vos filn
Trern oyf zeyer gezikht.
Got, gib mayn zun dem viln
Fun a rikhter bam letstn gerikht.
Foroys, N’ 16, Varshe, dem 8tn Yuli 1938
Di Goldene Keyt, N’ 128, 1990

For a much more complete biography and to read more by and about Yisroel Shtern I would like to direct you to the wonderful Yisroel Shtern website  established by Andrew Firestone of Melbourne, Australia: http://www.yisroelshtern.org

Yisroel Shtern (1894 – 1942)
was born in Ostrolenke, Poland. He studied in kheyder and in yeshivas in Lomzhe and Slobodke, and then in a Warsaw musar-collective. He was a student of musar (Jewish religious philosophy of moral edification more prevalent in Lithuanian yeshivas) as well as very drawn to the world of  Braslaver hasidism. In 1919 he made his debut with poems in the weekly periodical Dos folk  and continued to publish in various Yiddish publications in Warsaw. He also wrote many essays and literary critical articles. With the help of Mark Rakowski he translated Shakespeare’s Merchant of Venice for the Warsaw Yiddish youth  theater in 1929.
He was a lonely man who never married and was always very poor. He was in the Warsaw Ghetto and perished either there or in Treblinka. Those who knew him there say he wrote a great deal in the ghetto but thus far nothing has been found. One volume, Yisroel Shtern: Lider un Esayen (Yisroel Shtern: Poems and Essays; 1955), edited by the great Yiddish writer H. Leyvik,  was published posthumously.  Of him the literary critic Shloyme Bikl said, “In Shtern’s poetry…. there blazes the desire to unite with God and the pain of social injustice.”

MOTHERS
By  Yisroel  Shtern

I.  The  loveliest  flight  of  a  host  of  pigeons 

The  measured  flight  of  a  host  of  pigeons
is  not  as  serene  nor  as  lovely
nor  as  near  to  the  Above
as  the  gaze  of  mothers,  when  they  sit  alone

to  look  out  the  window  deep  into  the  night
hear  rustling  above  like  the  sound  of  wings
and  recognise  the  voices:  one  laughing  one  yelling
and  one  set  on  falling  from  its  cradle.

The  weather  is  so  mild.  They  can’t  understand
how  their  brood  has  flown  apart;
and  though  at  night  they  sit  alone  at  the  window
their  eyes  still  see  the  children  laugh  and  cry.

They  know  how  good  great  and  just  is  the  Name
He  is  the  ship  above  the  clouds,  the  grasses’  fragrance,
and  those  who  came  from  their  loins
are  His  as  well,  He  won’t  abandon  them.

Within  their  old  hearts  is  a  garden  of  faith,
that  somewhere  their  children  flourish  in  joy
and  the  loveliest  flight  of  a  host  of  pigeons
Is  not  as  serene  as  their  gaze.

II.  A  young   mother  sings

Tucked  away  beneath  his  cot
close  to  Chaim’s  feet,
a  golden  kid  is  standing  –
but  how  could  anyone  know?

And  not  to  know  is  very  good
then  you  won’t  go  off  trading
what’s  deepest  hidden  is  blood
more  precious  far  than  almonds.

Under  little  Chaim’s  cot
stands  a  little  golden  jug,
no  one  at  all  can  know
I  have  a  rich  son.

For  not  to  know  is  best,
every  treasure  is  in  secret.
When  the  secret  of  blood  blossoms  in  the  sky
the  bright  sun  itself  wants  to  go  down.

III.   Second  mother  sings

It’s  hard.  It’s  late.  All  are  asleep.
A  lit‐up  window  chases  the  wind.
He  who  loved  her  has  run  away
like  the  lit‐up  window  that  chases  the  wind.

He  was  hot‐blooded,  and  his  nights
turned  her  black  as  coal.
Who  is  at  fault  and  who  is  right?
Loveliest  is  her  little  girl’s  mouth.

The  room  presses  down  on  her  like  lead.
His  image  echoes  from  these  walls.
Humble  was  their  wedding  party
yet  that  night  had  blue  and  tender  hands.

Painful  and  trashy,  life  dribbles  away.
It’s  late.  It’s  hard.  And  all  are  asleep.
A  lit‐up  window  chases  the  wind,
but  her  daughter  keeps  her  little  mouth  open.

IV.  Third  mother  sings

The  year  of  plenty  is  still  far  off
and  my  son  is  still  so  small.
Now  he  lies  there  yelling
without  a  single  tooth  yet.

Far  off  is  the  year  of  plenty
while  through  all  the  gates
hunger  makes  hair  fall  out
so  that  the  stars  mourn.

The  year  of  plenty  is  still  far  off
Earth  hasn’t  yet  put  on  summer  colours
Time  has  a  long  winter  sleep,
sees  in  a  dream  that  she  dies:

a  vision  of  fields  of  abundant  rye
yet  not  one  bite  for  her;
a  vision  of  distant  reflecting  streams
while  she  drops  to  the  ground  from  thirst.

Such  a  nasty  dream
and  my  son  is  still  so  small.
Who  will  the  rescuer  be?
My  child  has  no  teeth  yet.

The  day  of  honour  is  still  far  off
when  his  mother  will  be  blessed  for  his  acts…
the  world  is  a  block  of  stone
that  crumbles  by  the  shore  of  seas  –

its  righteousness  but  a  rudder’s  trail
that  vanishes  in  the  water,
and  like  semen  in  the  lap  of  a  whore
its  pride  will  give  birth  to  nothing.

In  birth  pains  the  world  writhes
but  no  relief  will  they  bring.
The  days  fall  away  like  snow
and  bury  us  under  snowfalls.

More  and  more  the  winter  drags  out
with  sleep  ever  nightmarish  harder.
Ever  closer  cuts  the  cold  –
shelter,  protect  us  from  chastisement.

My  child’s  eyes!  Such  eyes!
And  he  smells  like  an  apple‐orchard.
He  has  sucked  so  little  yet  from  the  earth,
protect  me  from  punishment,  God!

I  shall  seal  the  windows  tight
let  no  chill  into  my  home.
My  child  bears  warmth  and  life
I  shall  be  mother  of  spring.

My  little  boy’s  delicate  limbs
sing  like  little  birds.
His  teeth  rhyme  like  songs
when  a  poet’s  heart  flows  through  them.

Like  the  joy  of  a  wondrous  twilight
is  his  quiet  golden  hair.
God  has  opened  up  his  hand
though  it’s  still  far  to  the  year  of  plenty.

Though  the  sky  looks  dark  and  ugly
and  people  are  hunks  of  tears,
yet  through  the  stillness  of  night
I  can  hear  my  child’s  teeth  growing.

He  will  be  big  and  strong  and  clever
and  will  bloom  with  joy  like  a  sunflower.
Just  the  sparks  from  his  eyes
will  fling  out  a  brilliant  chain.

Around  those  who  are  silent  and  suffer  in  fear
or  curse  the  day  they  were  born,
or  throw  themselves  from  buildings,  like  garbage
or  who,  through  gambling,  have  lost

the  steps  of  the  eternal  wanderer.
the  blood  that  flows  proud  in  the  body  –
and  who  lick  the  spear  that  another
has  plunged  into  them,  their  child,  their  wife:

my  child  will  be  strong,  wise  and  deep.
Upon  my  mind  landed  the  loveliest  star,
for  nine  months  I  wrote  a  letter
now  I  send  it  out  to  the  world.

Let  all  read  it  who  feel
walls  before  their  faces.
God,  give  my  son  the  strength  of  will
of  a  judge  at  the  last  judgement.
Translated  by  Floris  Kalman

35. Rukhl Fishman – Momma, I Can’t Sleep; Bit My Lip; I Left Home Early

Mame, Ikh ken nit aynshlofn

Tsebisn in eynem di lip

 Ikh bin fri avek

רחל פֿישמאַן (1935 — 1984)

איז געבױרן געװאָרן אין פֿילאַדעלפֿיע אין אַ ייִדיש־קולטורעלער הײם. זי האָט געענדיקט העכערע קורסן בײַ דער מיטלשול אין פֿילאַדעלפֿיע און האָט צו 19 יאָר עולה געװען און זיך באַזעצט אין קיבוץ בית־אַלפֿאַ. דאָרטן האָט זי חתונה געהאַט און דערצױגן צװײ קינדער. טאַטע־מאַמע האָבן זיך געזאָרגט אַז זי װעט זײַן װײַט פֿון דער ייִדישער קולטור װאָס זײ האָבן מיט אַזױ פֿיל איבערגעגעבנקײט געפּרוּװט אַרײַנפֿלאַנצן אין איר. אָבער אַפֿילו אין ישׂראל, אַ לאַנד װאָס איז געװען אַנטי־ייִדיש װען זי האָט עולה געװען און װוּ שרײַבן אױף ייִדיש איז געװען אַנטי־ישׂראלדיק האָט זי געשריבן אױף ייִדיש. זי איז געװען די ייִנגסטע און די אײנציקע אַמעריקאַנער געבױרענע פֿון דער שרײַבער־גרופּע יונג־ישׂראל װאָס האָט זיך געשאַפֿן אין 1951. אירע פּאָעטישע מדריכים זײַנען געװען מלכּה חפֿץ־טוזמאַן פֿון לאָס אַנדזשעלעס מיט װעמען זי האָט זיך באַקענט װי אַ צענערלינג און אַבֿרהם סוצקעװער װאָס פֿלעגט זיצן מיט איר אין אַ תּל־אָבֿיבֿער קאַפֿע און רעדאַקטירן אירע לידער.

זי האָט זיך באַטײליקט אין די אױסגאַבעס פֿון דער גרופּע יונג־ישׂראל און זיך געדרוקט אין אַ סך פּובליקאַציעס, בתוכם: די גאָלדענע קײט, לעצטע נײַעס, ישׂראל־שטימע, על המשמר, און סבֿיבֿה.אַרױס אין בוכפֿאָרעם זײַנען: זון איבער אַלץ, 1962, דערנער נאָכן רעגן, 1966, הימל צװישן גראָזן — שמים בעשב, 1968 און די װילדע ציג — עזה פּזיזה, 1976. אין 1978 האָט זי באַקומען די מאַנגער־פּרעמיע . צו לײענען נאָך װעגן פֿישמאַנען לײענט דוד ראָסקעסעס אױסגעצײכנטן אַרײַנפֿיר אין דעם צװײשפּראַכיקן באַנד אַזױ װיל איך פֿאַלן: אָפּגעקליבענע לידער פֿון רחל פֿישמאַן/I Want to Fall Like This: Selected Poems of Rukhl Fishman, Wayne State University Press, 1994.

מאַמע, איך קען ניט אײַנשלאָפֿן

מאַמע,
איך קען ניט אײַנשלאָפֿן.
נעם דעק מיך גוט אײַן
מיטן װאָרט “הײם”.
איך קען, מאַמע, ניט אײַנשלאָפֿן.

טאַטע, מיט פּאַסיקער ערנסטקײט
האָסטו פֿאַר מײַנע קינדעריש שטומפּיקע פֿינגער
אַנטדעקט װי אַזױ
די שיכבענדלעך פֿאַרבינדן.
ניט צו דערקענען איצטער מײַנע פֿיס.
איך יאָג זיך נאָך זײ אַ גאַנצן טאָג.

טאַטעניו־מאַמעניו ―
דעם זומער
האָבן אין די היצן
אַלע מײַנע זיכערקײטן געציטערט.
װעמען האָב איך געזאָלט דערצײלן
אױב ניט אײַך?
אַלעמען װאָלט איך דערצײלט ―
נאָר ניט אײַך. 1955
זון איבער אַלץ, תּל־אָבֿיבֿ, 1962

* * *

צעביסן אינאײנעם די ליפּ
און דאָס ליד.
אַזױ דין ― הױט.
לעכערלעך שװאַך די צאַמען
װאָס לאָזן
דעם אמת ניט צו.

אַז דו װעסט עלטער װערן
זאָלסטו װיסן אַן אונטערשיד
פֿון דעם ים
מיט אַ מבול דערקװיקן,
ביז אַ שׂרפֿה אין פֿלאַמען
דערשטיקן.

אױ מאַמע
דערנער נאָכן רעגן, 1966

* * *

איך בין פֿרי אַװעק פֿון הױז.

צו פֿיל ליבע,
צו פֿיל שטאָלץ,
צו פֿיל טרױער,
אױגן, אױגן.
צו פֿיל פֿאָדער,
ייִדיש,
פֿרײד.

זעט נאָר!
װי שײן דאָס קינד שטיפֿט.
װי שײן דאָס קינד שרײַבט.
װי שײן די קלײנע לױפֿט פֿון אונדז אַװעק.

אַזױ פֿיל ליבע, אַזױ פֿיל שטאָלץ ―
אַזױ פֿיל פֿאָדער אין די רײד ―
כ’האָב שױן צוגענוג און איבערפֿיל
צו שרײַבן
און צו שטומען.

טאַטע.

װוּ
איז אַהין
דײַן פּנים.
דערנער נאָכן רעגן, תּל־אָבֿיבֿ,1966

MAME, IKH KEN NIT AYNSHLOFN

Mame,
Ikh ken nit aynshlofn.
Nem dek mikh gut ayn
Mitn vort “heym”.
Ikh ken, Mame, nit aynshlofn.

Tate, mit pasiker ernstkeyt
Hostu far mayne kinderish shtumpike finger
Antdekt vi azoy
Di shikhbendlekh farbindn.
Nit tsu derkenen itster mayne fis.
Ikh yog zikh nokh zey a gantsn tog.

Tatenyu-Mamenyu —
Dem zumer
Hobn in di hitsn
Ale mayne zikherkaytn getsitert.
Vemen hob ikh gezolt dertseyln
Oyb nit aykh?
Alemen volt ikh dertseylt —
Nor nit aykh.  1955
Zun iber alts, Tel-aviv, 1962

* * *
Tsebisn ineynem di lip
Un dos lid.
Azoy din — hoyt.
Lekherlekh shvakh di tsamen
Vos lozn
Dem emes nit tsu.

Az du vest elter vern
Zolstu visn an untershid
Fun dem yam
Mit a mabl derkvikn,
Biz a sreyfe in flamen
Dershtikn.

Oy mame
Derner nokhn regn, Tel-Oviv, 1966

* * *
Ikh bin fri avek fun hoyz.

Tsu fil libe,
Tsu fil shtolts,
Tsu fil troyer,
Oygn, oygn.
Tsu fil foder,
Yidish,
Freyd.

Zet nor!
Vi sheyn dos kind shtift.
Vi sheyn dos kind shraybt.
Vi sheyn di kleyne loyft fun undz avek.

Azoy fil libe, azoy fil shtolts —
Azoy fil foder in di reyd —
Kh’hob shoyn tsugenung un iberfil
Tsu shraybn
Un tsu shtumen.

Tate.

Vu
Iz ahin
Dayn ponem.
Derner nokhn regn, 1966

Rukhl Fishman (1935 – 1984)
was born in Philadelphia in a cultured Yiddishist home. She finished hekhere kursn (higher courses, i.e. Yiddish high school) in Philadelphia and emigrated to Israel when she was 19 making her home in Kibbutz Beit Alfa. There she married and she and her husband adopted two children. When she left the US for Israel her parents worried that she would be far from the Yiddish culture that they had tried with so much devotion to instill in her but even in Israel, a country that was at the time quite anti-Yiddish and where writing in Yiddish was considered anti-Israeli she made the decision to write in Yiddish. She was the youngest and the only American born member of the writer group Yung-Yisroel (Young Israel) which was founded in 1951.
Her poetic mentors were Malka Heifetz Tussman of Los Angeles whom she got to know when she was a teenager and Avrom Sutzkever who would sit with her in his favorite Tel-Aviv café editing her poems. She contributed to several of the publications of Yung-Yisroel and published in many Yiddish publications, including: Di Goldene Keyt, Letste Nayes, Yisroel-Shtime, Al Hamishmar and Svive. She published the following books: Zun Iber Alts (Sun Over Everything; 1962), Derner Nokhn Regn (Thistles After Rain; 1966), Himl Tsvishn Grozn (Sky Among the Grass, bilingual Yiddish/Hebrew; 1968) and Di Vilde Tsig (The Wild She-Goat, bilingual Yiddish/Hebrew; 1976). She received the Manger Prize in 1978.
To find out more about Fishman see the excellent introduction by David Roskies in
the bilingual  Azoy Vil Ikh Faln: Opgeklibene Lider fun Rokhl Fishman/I Want to Fall: Selected Poems of Rukhl Fishman, with poems beautifully translated by Seymour Levitan.

Momma, I Can’t Sleep

Mame,
I can’t sleep.
Tuck me in
with the word heym.
I can’t sleep, Momma.

Tate,
you were so serious
when you showed my stubby young fingers
how to tie my shoes.
You wouldn’t recognize my feet now.
I chase them all day long.

Tatenyu, Mamenyu
all my certainties wavered
in the heat
this summer.
Whom should I have told
if not you?
I’d have told everyone –
but not you.  1955
Tr. Seymour Levitan
I Want to Fall Like This: Selected Poems of Rukhl Fishman
אַזוי וויל איך פֿאַלן: אָפּגעקליבענע לידער פֿון רחל פֿישמאַן
Translated from the Yiddish by Seymour Levitan, 1994

* * *
Bit my lip all up together
With the poem.
So thin – is skin.
Ridiculously flimsy the fences
That don’t let
The truth in.

When you get older
May you know the difference
Between refreshing the sea
With a downpour,
And choking a fire
With flames.

Oy Mame.
Tr. Sheva Zucker

The following poem actually mentions by name only the father but I believe she is referring to both parents throughout the poem.

* * *

I left home early.

Too much love,
Too much pride,
Too much sadness,
Eyes, eyes.
Too much demanding,
Yiddish,
Joy.

Just look!
How beautifully the child makes mischief.
How beautifully the child writes.
How beautifully the little one runs away from us.

So much love, so much pride –
So much demanding in those words –
I have already toomuch and morethanenough
To write
And to be silent.

Daddy.

Where
Has your face
Gone.
Tr. Sheva Zucker

34. Grunia Slutzky Kahn – A Mother’s Wish; To My Mother

English follows Yiddish.

A mames vuntsh – Audio   

Gevidmet der mamen – Audio

גרוניאַ סלוצקי־קאָהן ( 1928 —)

איז געבױרן געװאָרן אין גראָדנע, פּױלן. זי האָט געקראָגן אַ װעלטלעכע אַלגעמיינע דערציִונג און האָט זיך געלערנט אין אַ ייִדיש־װעלטלעכער שול אין גראָדנע ביז 1939. די מאַמע אירע איז געשטאָרבן פֿון אַ קראַנקײט אין צײַט פֿון דער מלחמה װען גרוניע איז געװען 13 יאָר אַלט. דער טאַטע איז אומגעקומען אין אױשװיץ. גרוניאַ איז אַנטלאָפֿן פֿון די נאַציס מיט אַ גרופּע אַכט מײדלעך דורך װײַס־רוסלאַנד קײן קאַזאַכסטאַן. אין אַפּריל 1942 האָט זי אַרױסגעװאַנדערט קײן סיביר און האָט דאָרטן געאַרבעט אין אַ װאָפֿן־פֿאַבריק אין סעװערסק. כּדי צו קענען ממשיך זײַן איר לערנען איז זי געגאַנגען צו פֿוס 60 קילאָמעטער צו דער גרעסערער שטאָט סװערדלאָװסק װוּ מע האָט זי אָנגענומען אין אַ טעכנישער שול. אין איר עלנטקײט האָט זי צו 15 יאָר אָנגעהױבן שרײַבן פּאָעזיע אױף רוסיש. אין 1946 האָט זי געעדניקט די גימנאַזיע און איז אָנגענומען געװאָרן אין דעם פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט פֿאַר פֿרעמדע שפּראַכן װוּ זי האָט אין 1950 געקראָגן אַ מאַגיסטער־דיפּלאָם. דאָס זעלבע יאָר האָט זי אָנגעהױבן אַרבעטן װי אַ לערערין אין אַ גימנאַזיע אין פּערװאָאוראַלסק, סיביר און האָט אױך חתונה געהאַט. מיט אַ יאָר שפּעטער איז זי אַריבער קײן ראָװנע, אוקראַיִנע צו זײַן מיט איר מאַן. דאָרטן האָט זי  פֿון 1950 ביז 1977 געלערנט די דײַטשע שפּראַך אין אַ גימנאַזיע און די לעצטע 16 יאָר געאַרבעט אין  אַ מעדיצין־שול און געמאַכט איבערזעצונגען.

סלוצקי־קאָהן האָט אימיגרירט קײן מאָנטרעאַל, קאַנאַדע אין 1977 און האָט אָנגעהױבן שרײַבן  פּאָעזיע אויף ייִדיש אין 1983. זי האָט אַרױסגעגעבן צען ביכער אױף ייִדיש — פּאָעזיע און פּראָזע, און בתוכם דרײַ קינדערביכער. איר ערשט ביכל, לידער און פּראָזע איז פּרעמירט געװאָרן פֿון דעם צענטראַלן ייִדישן קאָמיטעט פֿון מעקסיקע אין 1989. איר ביכל קוק ניט טרױעריק אַזױ אין פֿענצטער האָט געקראָגן די ייִדיש־פּרעמיע פֿון דעם ייִדישן ביכער־קאָמיטעט פֿון טאָראָנטע אין 1995. דאָס זעלבע יאָר האָט איר ליד “זײַ געגריסט, ירושלים!” געקראָגן די ייִדיש־פּרעמיע אין דער פֿירשפּראַכיקער פּאָעזיע־קאָנקורענץ אין קװיבעק לכּבֿוד 3000 יאָר ירושלים. גרוניאַ קאָהן איז אַקטיװ אין דער רוסיש־ייִדישער קהילה אין מאָנטרעאַל. זי װעט באַלד אַרױסגעבן איר צענט ביכל פּאָעזיע און דערצײלונגען, דער צװאַנטיקסטער יאָרהונדערט אין דרײַ שפּראַכן: ענגליש, רוסיש און ס’רובֿ אױף ייִדיש. זי האָט צװײ טעכטער און צװײ אײניקלעך.

אַ מאַמעס װוּנטש

שטאַרבן װיל איך אין דער שטיל,
אַז קײנער, קײנער זאָל נישט הערן,
איך װיל נישט, קינד, דײַן רו צעשטערן,
דו זאָלסט פֿאַרגיסן הײסע טרערן.

האָסט אױפֿגעבױט אַ נעסט אַלײן
און אין דײַן נעסט — צװײ פֿײגל זינגען.
זאָלן אין נעסט נאָר לידער קלינגען,
איך װיל נישט הערן קײן געװײן.

באַלד װעלן אױסגלײַכן די פֿליגלען,
די קלײנע פֿײגעלעך די צװײ און פֿליִען,
און זאָלן קײן װאָלקן זײ נישט שטערן,
זאָל שטענדיק זײַן דער הימל בלױ.
1992
אַ שטראַל פֿון האָפֿן, מאָנטרעאַל, 2004

געװידמעט דער מאַמען

נישט לאַנג האָסטו געגלעט מײַן קאָפּ
נישט לאַנג מײַן צאָפּ געפֿלאָכטן,
נישט לאַנג פֿאַרכּישופֿט מיט דײַן ליד,
װי שנעל אַלץ איז פֿאַרפֿלױגן.

נישט באַגלײט אין לאַנגן װעגן,
אין שװערן װעג, אין „יענע טעג”,
האָסט נישט געזען, װי כ’בין אַװעק…
נישט געהערט האָסט מײַן געװײן,
װען געבליבן בין איך אַלײן.

מיך צו דער חופּה נישט געפֿירט,
קײן חופּה־קלײד נישט אױפֿגענײט
בלױז ליבשאַפֿט אין מײַן האַרץ פֿאַרזײט,
צום ייִדיש ליד, פֿון קלײנערהײט.

און כ’טראָג דײַן ליד אַרום מיט זיך,
און װען ס’איז קאַלט, דערװאַרעמט מיך
דער זיסער ניגון פֿון דײַן ליד.
און װוּ איך גײ און װוּ איך שטײ,
אין װײַטן װעג, אין שװערן װעג,
ביסטו מיט מיר.

אַן אוצר איז פֿאַר מיר דײַן ליד,
איך היט עס אָפּ,
װי אַן אױג אין קאָפּ:
דײַן ליד, דעם ניגון און דײַן קול,
װאָס האָט פֿאַרכּישופֿט מיך אַ מאָל.
2000
אַ שטראַל פֿון האָפֿן, מאָנטרעאַל,2004

A MAMES VUNTSH

Shtarbn vil ikh in der shtil,
Az keyner, keyner zol nisht hern,
Ikh vil nisht, kind, dayn ru tseshtern,
Du zolst fargisn heyse trern.

Host ufgeboyt a nest aleyn
Un in dayn nest – tsvey feygl zingen.
Zoln in nest nor lider klingen,
Ikh vil nisht hern keyn geveyn.

Bald veln oysglaykhn di fliglen,
Di kleyne feygelekh di tsvey un flien,
Un zoln keyn volkn zey nisht shtern,
Zol shtendik zayn der himl bloy.
1992
A shtral fun hofn, Montreal, 2004

GEVIDMET  DER MAMEN

Nisht lang hostu geglet mayn kop
Nisht lang mayn tsop geflokhtn,
Nisht lang farkisheft mit dayn lid,
Vi shnel alts iz farfloygn.

Nisht bagleyt in langn vegn,
In shvern veg, in “yene teg”,
Host nisht gezen, vi kh’bin avek…
Nisht gehert host mayn geveyn,
Ven geblibn bin ikh aleyn.

Mikh tsu der khupe nisht gefirt,
Keyn khupe-kleyd nisht ufgeneyt
Bloyz libshaft in mayn harts farzeyt,
Tsum yidish lid, fun kleynerheyt.

Un kh’trog dayn lid arum mit zikh,
Un ven s’iz kalt, dervaremt mikh,
Der ziser nign fun dayn lid.
Un vu ikh gey un vu ikh shtey,
In vaytn veg, in shvern veg,
Bistu mit mir.

An oytser iz far mir dayn lid,
Ikh hit es op,
Vi an oyg in kop:
Dayn lid, dem nign un dayn kol,
Vos hot farkisheft mikh a mol.
2000
A shtral fun hofn, Montreal, 2004

Grunia Slutzky-Kohn (1928 –)
was born in Grodno, Poland. She received a secular education and went to a Yiddish secular school in Grodno until 1939 . Her mother died of illness during the war when Grunia was 13 years old. Her father perished in Auschwitz. She escaped the Nazis with a group of eight young girls who fled through  Belarus to Kazakhstan.  In April, 1942 she made her way to Siberia and worked in an ammunition factory in Seversk. In order to study she walked 60 kilometers to the big city of Sverdlovsk, where she was accepted in a technical school at night. In her loneliness she started, at the age of 15, to write poetry in Russian. In 1946 she finished high school and was accepted in the pedagogical Institute for Foreign Languages and received her master’s degree there in 1950.  That year she began teaching in a high school in Pervouralsk, Siberia and married. A year later she joined her husband in Rovno, Ukraine  where she taught high school and then taught German language and did translations for 16 years in a medical school.

She came to Montreal, Canada in 1977 and started to write Yiddish poetry in 1983.  She published 10 books in Yiddish, poetry and prose, three of them for children.  The first book, Lider un Proze (Poetry and Prose) received an award from the Central Jewish Committee of Mexico in 1989. Her book Kuk nit troyerik azoy in fenster (Don’t look so sadly in the window) was awarded the Jewish Book Committee’s prize for Yiddish literature in Toronto in 1995. The same year  her poem “Zay gegrist, Yerusholayim” (Salut to Jerusalem) was awarded the Yiddish prize in the quadrilingual poetry competition in Quebec, in honor of 3000 years of Jerusalem.  Grunia Kohn is active in the Russian-Jewish community in Montreal.  She writes poetry and short stories and will soon be publishing her tenth book of poetry and short stories, Der tsvantsikster yorhundert (The twentieth century)  in three languages: English, Russian and mostly Yiddish.  She has two daughters and two grandsons.

A Mother’s Wish

I would like to die quietly
So that no one, no one will hear
I do not want to spoil your rest, my child,
Or have you shed a tear.

You built a nest all by yourself
And in your nest – two birdies sing.
No crying do I want to hear
Only the sound of songs should ring.

Soon they’ll straighten and spread their wings
Those little birds will fly, those two,
And may no cloud hinder them
May their skies always be blue.
1992
Tr. Sheva Zucker

* * *  To Mother

Not long did you caress my head,
Not long did you braid my hair,
Not long did you enchant me with your song
How quickly everything has gone.

You didn’t accompany me on the long road,
The difficult road, in “those days,”
You didn’t see, how I went away…
You didn’t hear my cry and groan,
When I was left myself, alone.

You didn’t sew for me a wedding gown
Nor lead me to the canopy,
Only love did you sow in my young heart
For Yiddish song and poetry.

I carry your song around with me,
And when it’s cold how warm to me
Is the sweetness of its melody.
No matter where I go and where I stand
On the road so long and  hard
You are with me.

A treasure is your song for me,
And so I cherish it
Like something dear:
Your song, your voice and melody
That in days gone by enchanted me.
Tr. Sheva Zucker

 

33. Chaim Leib Fox – My Mother’s Yiddish Prayer

Mayn mames yidishe tfile – Audio

English follows Yiddish.

חיים־לײב פֿוקס (1897־1984)
איז געבױרן געװאָרן אין לאָדזש, פּױלן. ער האָט געשטרעבט צו װעלטלעכקײט אַפֿילו װי אַ ישיבֿה־בחור, און איז געװען אַקטיװ בײַם פֿאַרלײגן דער גרופּע ייִדישע שרײַבערס אין לאָדזש. ער איז געװאָרן אַ חבֿר אין בונד און דערנאָך אַריבער אין דער ציוניסטישער אַרבעטער־באַװעגונג.  צו 17 יאָר האָט ער שוין אָנגעהױבן דרוקן אַרטיקלען און לידער אין זשורנאַלן און צײַטונגען און האָט דעבוטירט מיט לידער אין פֿאָלקסבלאַט; נאָך דעם האָט ער זיך אָפֿט געדרוקט אין פֿאַרשײדענע פּובליקאַציעס. ער האָט אַרױסגעגעבן זײַן ערשטן באַנד לידער דאָרשטיקע לעמער אין 1926. מלחמה־צײַט איז ער געלאָפֿן מיט זײַן טראָגעדיקער פֿרױ קיין ביאַליסטאָק װאָס איז דעמאָלט געװען אונטער די סאָװעטן און דערנאָך קײן קאַזאַכסטאַן. אין 1946 איז ער צוריקגעקומען קײן לאָדזש און איז דערנאָך אַריבער קײן פּאַריז. דאָרטן האָט ער אַרױסגעגעבן נאָך אַ באַנד לידער, שעה פֿון ליד.

אין 1953 האָט ער זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק. במשך זײַן לעבן האָט ער אַרױסגעגעבן עטלעכע מאָנאָגראַפֿן און צען ביכער,צווישן זײ, 6 בענד פּאָעזיע. ער האָט באַטראַכט זײַן ליטעראַרישע ביאָגראַפֿיע פֿון די לאָדזשער שרײַבערס לאָדזש של מעלה װי אַ לױבגעזאַנג דער שטאָט װאָס האָט אים גײַסטיק געקאָרמעט און אױסגעפֿורעמט. hיים־לײב האָט אױסגעלעבט זײַנע לעצטע שאַפֿערישע יאָרן אין מאָנטרעאַל, קאַנאַדע, װוּ ער האָט אין 1980 אַרױסגעגעבן דעם לעקסיקאָן  100 יאָר ייִדישע און העברעיִשע ליטעראַטור אין קאַנאַדע. דער באַנד איז נאָך ביזן הײַנטיקן טאָג אַ װיכטיקער מקור פֿאַר אַ סך ליטעראַרישער פֿאָרשונג איבער דער טעמע. ער איז געשטאָרבן אין ניו־יאָרק.

אַ דאַנק דעם מחברס זון מנחם פֿוקס וואָס האָט אַרײַנגעשיקט דאָס ליד. בײַ וואָך 11 וועט איר געפֿינען נאָך אַ ליד פֿון חיים־לייב פֿוקס — מײַן מאַמע צינדט ליכט.

מײַן מאַמעס ייִדישע תּפֿילה…

מײַן מאַמעס ייִדישע תּפֿילה, איך געדענק זי ביז איצטער,
װי דעם שטערן אין הימל, װאָס מיט אײביקײט בליצט ער…
ער באַלײַכט מײַנע אױגן און װײַזט מיר דעם חידוש,
װוּ די זון און לבֿנה, װאָלטן רעדן אױף ייִדיש.

איך פֿאַרנעם אירע װערטער, װאָס שטראָמען פֿון האַרצן,
װי איר פּשוטע תּפֿילה, װאָס מוטיקט און שטאַרקט זי.
פֿון דעמאָלט עד־היום איך שרײַב זײ, די שורות
פֿון מײַן פֿריִען באַגינען ביז צו די יאָרן פֿון גבֿורה…

איך פֿאַרנעם אירע שעפּטשען, זײ שטײַגן צום באַשעפֿער.
זײ זינגען און קלינגען אין מײַן נשמה אָן אױפֿהער.
געלײַטזעליקט זײ שװעבן צו די העכסטע הײכן,
װאָס נאָר תּמימים, צו זײ קענען גרײכן.

אױך יעצט אין באַגינען איך זע זײ די װערטער
זײ קומען צו מיר פֿון יענע אײביקע ערטער.
װי עס קומען די לידער װאָס איך דאַװן אין ייִדיש
פֿאַר די ייִדישע מאַמעס װאָס האָבן זײער לעבן צום בורא געקידושט…

צו די הימלען אַרויף, מאָנטרעאָל, ציקאָ,1951

MAYN MAMES YIDISHE TFILE

Mayn mames yidishe tfile, ikh gedenk zi biz itster,
Vi dem shtern in himl, vos mit eybikeyt blitst er…
Er balaykht mayne oygn un vayzt mir dem khidesh,
Vu di zun un levone, voltn redn af Yidish.

Ikh farnem ire verter, vos shtromen fun hartsn,
Vi ir poshete tfile, vos mutikt un shtarkt zi.
Fun demolt ad-hayem ikh shrayb zey, di shures
Fun mayn frien baginen biz tsu di yorn fun gvure…

Ikh farnem ire sheptshen, zey shtaygn tsum bashefer.
Zey zingen un klingen in mayn neshome on ufher.
Gelaytzelikt zey shvebn tsu di hekhste heykhn,
Vos nor tmimim, tsu zey kenen greykhn.
Oykh yetst in baginen ikh ze zey di verter
Zey kumen tsu mir fun yene eybike erter.
Vi es kumen di lider vos ikh davn in Yidish
Far di yidishe mames vos hobn zeyer lebn tsum boyre gekidesht…

     Tsu di himlen aruf,  1951

Chaim Leib Fox (Fuks) (1897-1984)
was born in Lodz, Poland. He developed worldly interests even as a yeshiva student, and was soon involved with founding the Yiddish Writers’ Group in Lodz, engaged with the Bund, and then the Zionist workers movement. He began publishing articles and poems in journals and newspapers at the age of 17, debuting with poems in the Folksblatt and he published extensively after that time.  He published his first book of verse Durshtike lemer (Thirsty lambs) in 1926. When war came, he fled with his expecting wife to the Soviet-controlled Bialystok and then to Kazakhstan.  In 1946 he returned to Lodz and subsequently moved to Paris where in 1951 he published another volume of verse, Shoh Fun Lid (Hour of song).

In 1953 he resettled in the United States . Through the course of his lifetime he published several monographs and ten volumes, including six books of poetry. He considered his literary biography of the city of Lodz, Lodzh shel mayle, (Lodz on high)  a paean to the city that nurtured and formed him. Chaim Leib spent his last active years in Montreal, Canada, where in 1980 he produced the literary lexicon, 100 Yor Yiddishe un Hebreishe Literatur in Kanade, (100 Years of Yiddish and Hebrew literature in Canada which serves as a central source of much literary research on this topic to this day.  He died in New York.

Thanks to the poet’s son, Michael Fox, for sending in the poem. See Week 11 for a previous posting of a poem by Chaim Leib Fox (Fuks).

My Mother’s Yiddish Prayer

My mother’s Yiddish prayer.  I remember it still,
Like a star in the heavens, it eternally will
Enlighten my eyes with great revelations
As if the sun and the moon would hold Yiddish conversations.

I swim in her words, that stream from the heart
It’s in her simple prayer that my strength and courage had their start
From days past until now, as I write I immerse
From my dawning to my twilight I hearken to her verse…

I hear her murmured words.  To the Creator they ascend.
They sing and they chime in my soul without end
Gracefully they soar to the highest places
Where only Innocents can leave their traces.

Even now as it dawns, my words come to me
From those rarified intimations of eternity.
From there come my poems, my Yiddish prayers
I offer them to the Yiddish mothers as to the Creator they sanctified theirs…
Tr. by Michael Fox

32. Meylekh Ravitch – The Family Poem; Kaddish

Di Mishpokhe Ravitsh – Audio

Mayn Kadesh – Audio

English follows Yiddish.

מלך ראַװיטש 1893 — 1976

איז דער פּסעװאָדנים פֿון זכריה־חנא בערגנער. ער איז געװען אַ פּאָעט, עסיייִסט, דראַמאַטורג, קולטורעלער טוער און װעלט־אַרומפֿאָרער. ער איז געבױרן געװאָרן אין רעדים, מיזרח־גאַליציע אין אַ הײם װוּ די הױפּט גערעדטע שפּראַכן זײַנען געװען פּױליש און דײַטש. ער האָט געקראָגן אַן אַלגעמײנע װעלטלעכע בילדונג מיט אַ באַגרענעצטן טראַדיציאָנעלן ייִדישן חינוך. ער האָט זיך געלערנט אין אַ האַנדלשול אין סטאַניסלע און האָט געאַרבעט אין אַ באַנק אין לעמבעריק און װין. בעתן ערשטן װעלטקריג האָט ער געדינט אין דער עסטרײַכישער אַרמײ און איז פֿאַרװוּנדעט געװאָרן. זײַן ערשטער באַנד לידער, אױף דער שװעל, 1912 האָט אָפּגעשפּיגלט די נעאָראָמאַנטישע נטיה װאָס האָט כאַראַקטעריזירט די ייִדישע פּאָעזיע אין גאַליציע אין יענער צײַט.

ער האָט גאַנץ יונג אַװעקגעװאָרפֿן זײַן סטאַבילע פּרנסה אין באַנק און האָט באַשלאָסן זיך אָפּצוגעבן אין גאַנצן דער ייִדישער קולטור און ליטעראַטור. ער האָט זיך באַזעצט אין װאַרשע אין 1921 און דאָ האָט ער מעשׂה נס געקענט אָנװענדן זײַנע קענטענישן אין פֿינאַנצן און בוכאַלטעריע אין דינסט פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור: 10 יאָר (1924 — 1934) האָט ער געאַרבעט װי דער סעקרעטאַר פֿון דעם פֿאַראײן פֿון ייִדישע ליטעראַטן און זשורנאַליסטן אין װאַרשע. אין װאַרשע איז ער אױך שטאַרק באַײַנפֿלוסט געװאָרן פֿון די שרײַבערס פּרץ מאַרקיש און אורי־צבֿי גרינבערג. די דרײַ זײַנען געװאָרן דער יאָדער פֿון דער ייִדיש־ליטעראַרישער גרופּע „די כאַליאַסטרע” װאָס איז געװען דער אַװאַנגאַרד פֿון דער ייִדישער עקספּרעסיאָניסטישער ליטעראַטור װאָס האָט רעװאָלטירט קעגן רעאַליזם און איז געװען איבערגעגעבן דער עקספּערימענטאַלער פּאָעזיע.דאָס ביכל נאַקעטע לידער, 1921 האָט אָנגעװיזן אױף ראַװיטשעס נײַע נײגונג צו מאָדערניזם אין דער עקספּרעסיאָניסטישער פֿאָרעם. ראַװיטש האָט פֿאַרלײגט עטלעכע װיכטיקע ליטעראַרישע זשורנאַלן און איז געװען דער מחבר פֿון העכער 20 בענד פּאָעזיע, זכרונות און ליטעראַרישע פּאָרטרעטן. צוזאַמען מיט ישׂראל־יהושע זינגער, פּרץ מאַרקיש און נחמן מײַזעל איז ראַװיטש געװען דער פֿאַרלײגער פֿון ליטעראַרישע בלעטער, דעם הױפּט ליטעראַרישן זשורנאַל אין צװישנמלחמהדיקן פּױלן װוּ ער איז אױך געװען אַ מיטרעדאַקטאָר פֿון 1924 ביז 1926. שפּעטער האָט ער רעדאַקטירט די ליטעראַרישער אָפּטײלונג פֿון דער בונדישער פֿאָלקסצײַטונג. ‏‏

אין דער תּקופֿה צװישן די צװײ װעלט־מלחמות איז ראַװיטש אַרומגעפֿאָרן איבער דער װעלט און האָט נבֿואות געזאָגט אַז די ייִדן פֿון פּױלן און מיזרח־אײראָפּע װעלן מוזן אַנטלױפֿן פֿון יענע מקומות.  אין 1933 האָט ער איבערגעצײַגט אַ גרופּע ייִדישע געשעפֿטלײַט און אינטעלעקטואַלן זײ זאָלן אים שיקן קײן אױסטראַליע צו זוכן דאָרט אַן אָרט פֿאַר אַ ייִדישער הײמלאַנד. דאָס האָט אים געבראַכט אין קימבערלי־געגנט פֿון מערבֿ־אױסטראַליע װאָס האָט אים און אַנדערע אױסגעזען װי דאָס סאַמע װײַטסטע און זיכערסטע אָרט אױף דער װעלט. אָבער ניט געקוקט אױפֿן אינטערעס פֿון דער פֿרײַלאַנד־ליגע פֿאַר דער ייִדישער טעריטאָריאַליסטישער קאָלאָניזאַציע (וואָס האָט זיך דעמאָלט געפֿונען אין לאָנדאָן) און דער אַגיטאַציע אין אויסטראַליע פֿון דעם קאַריזמאַטישן פֿירער פֿון דער ליגע יצחק־נחמן שטײנבערג  פֿון 1939 ביז 1943 איז דער פּלאַן קײן מאָל נישט מקוים געװאָרן. דערצו איז ראַװיטש געפֿאָרן קײן כינע, אַרגענטינע, מעקסיקע און ניו־יאָרק אײדער ער האָט זיך באַזעצט אין מאָנטרעאַל אין 1941 װוּ ער איז געװאָרן אַ װיכטיקע פֿיגור אין דער װעלט פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, קולטור און דערציִונג. אַ סך יאָרן איז ער געװען דער רעדאַקטאָר פֿון דעם ליטעראַרישן אָפּטײל פֿון דער דאָרטיקער צײַטונג, קענעדער אָדלער. ער האָט אױך אָנגעשריבן אַ מחיהדיקעדרײַ־בענדיקע אױסטאָביאָגראַפֿיע, דאָס מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן. ראַוויטש איז געװען דער טאַטע פֿון דעם באַרימטן אױסטראַלישן/ישׂראלדיקן קינסטלער יאָסל בערגנער און דער ברודער פֿון דעם אױסטראַלישן ייִדישן שרײַבער הערץ בערגנער. ער האָט געװױנט אין מאָנטרעאַל ביז זײַן טויט אין 1976. ‏

דאָס ליד איז געשיבן געוואָרן אין 1921, דעם זעלבן יאָר וואָס ראַוויטשעס ברודער מוניאָ (משה הררי) האָט זיך גענומען דאָס לעבן.ער איז דער זון „אונטער דער ערד” וואָס ווערט דאָ דערמאָנט.

די משפּחה ראַװיטש

און אַז דו ביסט יונג געװעזן,
מוטער מײַנע;
װער קאָן דאָס פֿאַרשטײן, פֿאַר װאָס דו ביסט מײַן מוטער,
דִו, און נישט קײן אַנדערע פֿרױ,
און פֿאַר װאָס ס’איז אַזאַ װילדער צער
דיך צו דערמאָנען.
און צו געדענקען יענע נעכט אָן שלאָף,
װען דער צער פֿון קינדער־האָבן האָט אין דײַן לײַב געשטױסן,
און װען דער שרײַ פֿלעגט גײן דורך אַלע העל באַלױכטענע שטיבער,
װי דאָס הױזגעזינד פֿלעגט װאַך זײַן װאַרטנדיק פֿול שרעק.
די האַלבע שטאָט איז אױף געװען, און דרײַ דאָקטױרים,
און די נײַנציק־יאָרן־אַלטע באָבע שײנדל.
און אַז פֿאַר טאָג האָט דער רבֿ געקלאַפּט צום בעלזער אַ דעפּעשע:
הינדע בת בלימע געװינט, בעט רחמים!
האָט שױן באַלד געװײנט אָן אַ סוף
מיט דיר אין קימפּעט אונדזער דריטער ברודער.
מזל־טובֿ!
װער פֿאַרשטײט דאָס מזל פֿון אַ נײַ־געבױרן קינד,
װאָס װאַקסט פֿונאַנדער װי אַ זונבלום אין דער זון,
פֿרײַ צו אַלע װינטן און צו אַלע נעכט.
הײַנט זענען מיר שױן גרױס,
אַלע דרײַ,
מיט מזלות אַלערלײ, װער אױף דער ערד, װער אונטער דער ערד.

מוטער,
דורך דײַנע האָר גלאַנצט עס הײַנט װײַס,
אַ יעדע פֿון זײ איז אַ סימן
פֿון אַ נאַכט פֿול צער־װאַרטן
אױף אַ װײַסן טאָג אין פֿענצטער.
װידער איז נאַכט,
איך קען דיך,
בײַ אַ פֿענסטער שטײסטו שטאַר;
װי אַ שװאַלב
שלאָגט אָן זיך אָן דער שױב דער געפֿאַנגענער צער,
אױף די פֿענצטער טריפֿט דער אָסיען קאַלט,
אַרום די קױמענס פֿון אָפּגעברענטע הײַזער װױעט, װי אַן אײנזאַמער הונט
דער שטעטלדיקער װינט.
דער טאַטע איז אַלט, מיד, זאָגט ער:
— הינדזיע גײ שױן שלאָפֿן, גײ, דאַרפֿסט דאָך אױפֿשטײן פֿרי.
גײט ער פּריװן, צי די טירן זענען צו
און פֿאַרלעשט די ליכט,
און נאָר אַן אָפּגעריסן בלעכשטיק קלאַפּט אין דאַך
אַלע עטלעכע מינוט.
װי דעם גרױסן זײגערס פֿון דער שרעק פֿון דער גאַנצער װעלט
איז דאָס קלאַפּן,
און װילד לױפֿט אום אין שטוב דעם טאַטנס מידע, ערשטע כראָפּען,
מיר אָבער, די זין, די דערװאַקסענע
װאָגלען אױף דער װײַטער װעלט:
װער אױף דער ערד, װער אונטער דער ערד.
1921
נאַקעטע לידער, 1921
די לידער פֿון מײַנע לידער, 1909־1954

אין דעם ליד דערמאָנט ראַװיטש זײַן מאַמען, הינדע בערגנער, װאָס האָט, געמוטיקט פֿון אירע זין, געשריבן אַ באַנד זכרונות אין די לאַנגע װינטערנעכט. דאָס שרײַבן אַ ליטעראַריש װערק איז פֿאַר אַ פֿרױ ניט געװען קײן אָנגענומענע זאַך. אין דער הקדמה צו דעם ביכל שרײַבן אירע זין, „אַז די זין האָבן פֿאָרגעלײגט — און שױן גענוג שפּעט, ערשט אין יאָר 1937 — אַז די מאַמע זאָל שרײַבן אירע זכרונות, האָט זי זיך מיט אַ הײסן גײַסטיקן הונגער צוגעכאַפּט דערצו. ענדלעך איז איר חלום פֿאַרװיקלעכט. זי װעט מעגן שרײַבן און זיך נישט דאַרפֿן מיט דעם שעמען. ביז איצט, אַז אירע זין האָבן אַ מאָל, ערגעץ־װוּ אין ביכער באַהאַלטענע, באַמערקט אירע נאָטיצן און אַפֿילו לידער אין װײַסע פֿערזן, פֿלעגט זי רױט װערן פֿאַר בושה װי אַ קלײן קינד, װאָס האָט געטאָן גאָט װײסט װאָס פֿאַר אַ זאַך. ‏

מײַן קדיש צום יאָרצײַט פֿון מײַן טאַטן

און אַז דער טאַטע איז געשטאָרבן און די שיבֿעה־טעג זענען שױן אַװעק,
האָט זיך די מאַמע אונדזערע פֿון שיבֿעה־בענקעלע אױפֿגעשטעלט
צו שרײַבן דרײַ בריװ צו די זין; אײנעם קײן צפֿון, אײנעם קײן דרום
און אײנעם אױף יענער װעלט.

צו אַלע דרײַ האָט זי אין זעלבן נוסח פּשוט און פּראָסט װי אַ ליד געשריבן:
— און װי אַזױ דער קראַנקער טאַטע האָט זי אַ רוף געטאָן אין מיטן דער נאַכט,
און װי אַזױ ער האָט דעם טױט קראַנקן קאָפּ אױף אירע אַקסלען אָנגעשפּאַרט,
און שטיל, װי אַ קראַנקער, געפֿאַלענער פֿױגל די שװאַרצע אױגן אױף אײביק פֿאַרמאַכט.

און נאָך האָט זי געשריבן: — — און װי אַזױ זי האָט דעם טאַטנס קאָפּ פֿון אַקסל אירן
אַראָפּגענומען און אױפֿן קישן געלײגט, און װי װאַרעם ס’איז געװען זײַן טױטע הױט,
און די געקרײַזלטע האָר אױפֿן קאָפּ, װאָס זי האָט אַזױ ליב געהאַט, נאָך נישט אין גאַנצן גרױ.
און װי זײ האָבן אַלץ זיך נאָך געקרײַזלט דין װי זײַד, אַפֿילו נאָכן טױט.

די מאַמע אונדזערע איז אַ שװײַגנדיקע, גרױסע דיכטערין,
און װײסט אַפֿילו נישט, אַז זי פֿאַרמאָגט אַזאַ מין הימלישן טאַלענט.
און גרױס איז זי, װײַל נאָר אין דער נשמה און אין האַרץ איז זי אַ דיכטערין,
און מיר — די זין אירע — זענען שרײַבער נאָר מיט פֿעדערן אין די הענט —

אָבער צוריק צו די בריװ: און נישט אין זעלבן נוסח האָט די מאַמע די בריװ געענדיקט:
אונדז, די אױף דער ערד, דעם אײנעם אין צפֿון און דעם אײנעם אין דרום, אונדז צװײ
האָט זי געהײסן אײביק דעם טאַטנס נאָמען האַלטן הײליק און שײן,
און דעם אױף יענער װעלט: און איצט מײַן זון, נעם אים אױף װי ס’פּאַסט אַ זון, װאָס איז געטרײַ.

אָט אַזױ האָט די מאַמע צעשיקט נאָכן טאַטנס טױט דרײַ בריװ צו אירע דרײַ זין,
קײן צפֿון אײנעם, און דעם צװײטן קײן דרום פֿון דעם שטיק אומעט, װאָס רופֿט זיך ערד.
און דעם דריטן בריװ אױף דער אמתער װעלט. און פּינקטלעך האָבן די זין די בריװ באַקומען.
די קעפּ געבױגן און לאַנג אין דער װעלטנאַכט פֿון זײער געליבטן טאַטן געקלערט.
1941
67 לידער פֿון די לעצטע פֿינף־זעקס יאָר
די לידער פֿון מײַנע לידער, 1909־1954

DI MISHPOKHE RAVITSH

Un az du bist yung gevezn,
Muter mayne;
ver kon dos farshteyn, far vos du bist mayn muter,
Du, un nisht keyn andere froy,
Un far vos s’iz aza vilder tsar
Dikh tsu dermonen.
Un tsu gedenken yene nekht on shlof,
Ven der tsar fun kinder-hobn hot in dayn layb geshtoysn,
Un ven der shray flegt geyn durkh ale hel baloykhtene shtiber,
Vi dos hoyzgezind flegt vakh zayn vartndik ful shrek.
Di halbe shtot iz af geven, un dray doktoyrim,
Un di nayntsik-yorn-alte bobe Sheyndl.
Un az far tog hot der rov_ geklapt tsum belzer a depeshe:
Hinde bas_  blime gevint, bet rakhmim rakhmem!
Hot shoyn bald geveynt on a sof
Mit dir in kimpet undzer driter bruder.
Mazl-tov!
Ver farshteyt dos mazl fun a nay-geboyrn kind,
Vos vakst funander vi a zunblum in der zun,
Fray tsu ale vintn un tsu ale nekht.
Haynt zenen mir shoyn groys,
Ale dray,
Mit mazoles alerley,Ver af der erd, ver unter der erd.

Muter,
Durkh dayne hor glantst es haynt vays,
A yede fun zey iz a simen
Fun a nakht ful tsar-vartn
Af a vaysn tog in fenster.
Vider iz nakht,
Ikh ken dikh,
Bay a fenster shteystu shtar;
Vi a shvalb
Shlogt on zikh on der shoyb der gefangener tsar,
Af di fenster trift der osyen kalt,
Arum di koymens fun opgebrente hayzer voyet, vi an eynzamer hunt
Der shtetldiker vint.
Der tate iz alt, mid, zogt er:
– Hindzye gey shoyn shlofn, gey, darfst dokh ufshteyn fri.
Geyt er privn, tsi di tirn zenen tsu
Un farlesht di likht,
Un nor an opgerisn blekhshtik klapt in dakh
Ale etlekhe minut.
Vi dem groysn zeygers fun der shrek fun der gantser velt
Un dos klapn,
Un vild loyft um in shtub dem tatns mide, ershte khropen,
Mir ober, di zin, di dervaksene
Voglen af der vayter velt:
Ver af der erd, ver unter der erd.
1921
Nakete lider, 1921
Di lider fun mayne lider, 1909-1954

MAYN KADESH TSUM YORTSAYT FUN MAYN TATN

Un az der tate iz geshtorbn un di shive-teg zenen shoyn avek,
Hot zikh di mame undzere fun shive-benkele oyfgeshtelt
Tsu shraybn dray briv tsu di zin; eynem keyn tsofn, eynem keyn dorem
Un eynem af yener velt.

Tsu ale dray hot zi in zelbn nusekh poshet un prost vi a lid geshribn:
– Un vi azoy der kranker tate hot zi a ruf geton in mitn der nakht,
Un vi azoy er hot dem toyt krankn kop af ire akslen ongeshpart,
Un shtil, vi a kranker, gefalener foygl di shvartse oygn af eybik farmakht.

Un nokh hot zi geshribn: – – Un vi azoy zi hot dem tatns kop fun aksl irn
Aropgenumen un afn kishn geleygt, un vi varem s’iz geven zayn toyte hoyt,
Un di gekrayzlte hor afn kop, vos zi hot azoy lib gehat, nokh nisht in gantsn groy.
Un vi zey hobn alts zikh nokh gekrayzlt din vi zayd, afile nokhn toyt.

Di mame undzere iz a shvaygndike, groyse dikhtern,
Un veyst afile nisht, az zi farmogt aza min himlishn talent.
Un groys iz zi, vayl nor in der neshome un in harts iz zi a dikhtern,
Un mir – di zin ire – zenen shrayber nor mit federn in di hent –

Ober tsurik tsu di briv: Un nisht in zelbn nusekh hot di mame di briv geendikt:
Undz, di af der erd, dem eynem in tsofn un dem eynem in dorem, undz tsvey
Hot zi geheysn eybik dem tatns nomen haltn heylik un sheyn,
Un dem af yener velt: Un itst mayn zun, nem im uf vi s’past a zun, vos iz getray.

Ot azoy hot di mame tseshikt nokhn tatns toyt dray briv tsu ire dray zin,
Keyn tsofn eynem, un dem tsveytn keyn dorem fun dem shtik umet, vos ruft zikh erd.
Un dem dritn briv af der emeser velt. Un pinktlekh hobn di zin di briv bakumen.
Di kep geboygn un lang in der veltnakht fun zeyer gelibtn tatn geklert.
1941
67 lider fun di letste finf-zeks yor, 1946
Di lider fun mayne lider, 1909-1954

Portrait by Sylvia Ary

Meylekh Ravitch (1893 – 1976)
is the pseudonymn of Zekharye-Khone Bergner,  poet, essayist, playwright,  cultural activist and world traveller. He was born in Radymno, eastern Galicia  into a home where the main spoken languages were Polish and German. He received a general secular education with a limited traditional Jewish education. He studied commerce and went to work at an early age as a bank clerk. As a young man, he lived in Lemberg (Lvov)  and Vienna.  At the outbreak of the First World War, he was drafted into the Austrian army and wounded at the front.
His first volume of poetry, Af der shvel (On the Threshold; 1912) reflected the neoromantic trend that characterized Yiddish poetry in Galicia at that time.
Deciding to devote his life to the culture and literature of Yiddish he moved to Warsaw in 1921. Here he miraculously was able to put his skills in finance and bookkeeping to work  in the service of Yiddish literature and served for 10 years (1924 – 1934)  as the executive-secretary of the Association of Jewish writer and Journalists in Warsaw. Here  he was strongly influenced by the writers Peretz Markish and Uri Zvi Greenberg. These three writers were the nucleus of the Yiddish literary group Di khalyastre (The gang), a group at the vanguard of Yiddish expressionist literature that revolted against realism and was devoted to experimental offbeat poetry. The book Nakete lider (Naked Poems; 1921) signaled Ravitch’s turn toward modernism in its expressionist form. He founded several prestigious literary journals and was the author of more than 20 volumes of poetry, memoirs and literary sketches. Along with Israel Joshua Singer, Markish, and Nakhmen Mayzel, Ravitch was a cofounder of the main literary journal in interwar Poland, Literarishe bleter (Literary Pages), which he also coedited from 1924 to 1926. Later he edited the literature page of the Bundist daily Folks-tsaytung.
In the period between the two world wars, Ravitch travelled widely throughout the world warning that the Jews of Poland and Eastern Europe must flee to avoid the coming conflict that he foresaw. In 1933 He persuaded a group of Jewish businessmen and intellectuals to send him to Australia in search of a site for a Jewish homeland. This quest took him to the the Kimberley region in Western Australia which seemed to him the furthest and safest place in the world. But despite further interest from the London-based Freeland League and the presence in Australia from 1939 to 1943 of its co-founder, Dr Isaac-Nachman Steinberg,  this plan never came to fruition. In addition he  travelled to China, Argentina, Mexico and New York before settling in Montreal in 1941, where he became a catalyst for Yiddish literature, education and cultural activities. For many years was the editor of the literary section of the newspaper,  Kenader odler (Canadian Eagle). He also wrote a three-volume autobiography, Dos mayse-bukh fun mayn lebn (The Storybook of My Life).  He was the father of famed Australian/Israeli artist Yosl Bergner and brother of Yiddish writer Hertz Bergner.  He remained in Montreal until his death in 1976.

This poem was written in 1921, the same year Ravitsh’s brother, Moyshe Harari committed suicide, hence the reference to the son “under the ground.”

The Family Poem

and know that you were young
and were my mother
though wondering still that you should be my mother
you and not some other woman
and why it should cost me so much pain
remembering you –
and remembering those sleepless nights
the pain of childbirth thrust itself into you body
and how the cry ran through all those well-lit rooms
where the family waited sleepless and in terror
half the town up and three doctors
and Sheyndl too your ninety-year-old grandmother
and at dawn our rabbi sent a wire to the Belzer rebbe:
Hindeh, child of Blume, labors: beg for mercy!

there were tears by then and no end of it
you in childbed with a third brother coming –
Mazl-tov!
but who can measure a newborn’s luck
luck of a sunflower out in the sun
exposed to all winds and all nights?
now we’re grown –
three brothers –
luck’s gone different ways –
above ground or under it
mother
there’s white in your hair now
each hair a token
of a night’s waiting in pain
for a white dawn to come to your window –
now it’s night again
and I see you –
you’re standing silent at a window –
the pain of it beats on the glass like a bird –
asian frost melts on the windowpane –
like a beaten dog
from the chimneys of burned-out houses
the shtetl wind’s howling

father’s old, he’s tired, he says:
go to sleep, Hindzele, you’ll be getting up early
then goes to check if the doors are shut
and turns down the light –
and there’s only a torn piece of tin beating on the roof
every couple of minutes –
fear in that sound
like the stroke of the great clock that beats for the world –
and the wildness of my father’s first, tired snoring
breaks through the room

and your sons, all grown
adrift now in this monster of a world
above ground or under it
Tr. by Jerome Rothenberg
A Treasury of Yiddish Poetry edited by Irving Howe and Eliezer Greenberg, 1969

Ravitches mother, memoirist Hinde Bergner

The translation by Nathan Halper does not include one verse which deals with Ravitsh’s mother, Hinde Bergner. I have translated it and it appears in red.  Bergner herself, encouraged by her sons,  wrote a memoir called In di lange vinternekht (On long winter nights) now available in translation by Justin Cammy. Writing for a woman of her time was not a naturally accepted thing. In the forward to the book her sons write, “When her sons suggested – and this quite late, only in the year 1937 – that our mother should write her memoirs, she set herself to it with a fervent spiritual hunger. Finally, her dream was realized. Until now, when her sons sometimes noticed, somewhere hidden in books, her notes and even poems in free verse, she would blush with shame like a small child who had done God knows what. . . ” I hope this background will illuminate the added verse.

Kaddish

When he was dead, when mourning was over,
Our mother got up form the mourner’s bench
To write letters to her sons: one north, one south,
One to the other world.
All began the same way:
How our sick father called to her in the night,
Put his head on her shoulder
And, like a fallen bird, silently closed his black eyes.

She lifted his head from her shoulder
And put it back on the pillow. His skin was warm.
The hair she had always loved – it was not yet entirely gray –
Was curly, find as silk, even after he was dead.

Our mother is a silent, great poet,
And does not even know that she possesses this heavenly talent.
And she is great because only in her soul and in her heart is she a poet,
And we – her sons – are writers only with pens in our hands –

But back to the letters:
The letters ended in a different way.
The living – north, south –
Were told to cherish his name.
The one in the other world: Greet him in proper fashion!

That is how our mother wrote three letters to her sons.
One north, one south,
One in the real world.

The sons received them,
They bowed their heads.
In the night, they thought of their beloved father.
Nathan Halper,  A Treasury of Yiddish Poetry

.

31. Chava Rosenfarb – Child; A Dress for my Child;

Rosenfarb Leyent_-A_Kleyd far mayn kind

Kind – Audio

 A kleyd far mayn kind – audio

חוה ראָזענפֿאַרב (1923 — 2011)
איז אַ פֿירנדיקע פּערזענלעכקייט אין דער נאָכמלחמהדיקער ייִדישער ליטעראַטור. אַ געבוירענע אין לאָדזש, פּוילן האָט זי דאָרטן זיך געלערנט אין אַ ייִדישער שול און דערנאָך פֿאַרענדיקט אַ פּוילישע גימנאַזיע. ווי אַ קינד האָט זי ליב געהאַט פּאָעזיע און האָט צו 8 יאָר אָנגעהויבן שרײַבן. פֿון 1940 ביז 1944 האָט זי געלעבט אין לאָדזשער געטאָ. דאָרטן האָט זי אויסגעגאָסן איר האַרץ אין לירישער פּאָעזיע וואָס מע האָט שפּעטער צוגענומען בײַ איר אין אוישוויץ. איר ערשטע זאַמלונג געטאָלידער, די באַלאַדע פֿון נעכטיקן וואַלד, איז אַרויס אין לאָנדאָן אין 1947. נאָך דער מלחמה איז ראָזענפֿאַרב אַריבער קיין בעלגיע און אין 1950 האָט זי אימיגרירט קיין מאָנטראַל. ווען זי האָט אײַנגעזען אַז נישט פאָעזיע און נישט דראַמע קענען אויסדריקן די גאַמע און טיפֿקייט פֿון אירע עמאָציעס איז זי אַריבער צו בעלעטריסטיק. אין 1972 האָט זי אַרויסגעגעבן איר מײַסטערווערק, דער בוים פֿון לעבן, אַ טרילאָגיע וועגן לאָדזשער געטאָ.
צי אין פּאָעזיע, דראַמע, דערציילונג אָדער ראָמאַן, פֿליסן אַלע ראָזענפֿאַרבס ווערק פֿון אירע איבערלעבונגען בשעת דעם חורבן. ווי זי אַליין האָט עס אויסגעדריקט אין אַן אינטערוויו פֿאַר ראַדיאָ סי־בי־סי (2001), “די געטאָ איז געווען די ערד אויף וועלכער איך בין טאַקע אויסגעוואָקסן… אין געטאָ איז דער מענטש געווען נשמה־נאַקעט. דאָס וואָס איך האָב דאָרטן געזען, דאָס וואָס איך האָב זיך דאָרטן געלערנט האָט מיר געגעבן מײַן פּערספּעקטיוו אויף דער מענטשלעכער עקסיסטענץ, אויף מענטשן, אויפֿן לעבן בכלל”.
ראָזענפֿאַרב האָט באַקומען אַ סך ליטעראַרישע פּרעמיעס און כּיבודים, צווישן אַנדערע די י.־י. סיגאַל־פּרעמיע, 1993, די מאַנגער־פּרעמיע, 1979, און אַ כּבֿוד־דאָקטאָראַט פֿון לעטברידזשער אוניווערסיטיט אין דער קאַנאַדער שטאָט מיטן זעלבן נאָמען אין וועלכער זי האָט געוווינט ביז זי איז געשטאָרבן. די לידער דאָ, מיט נאָך אָ סך אַנדערע,  וועלן באַלד אַרויס אין דער ענגלישער איבערזעצונג אין דעם באַנד Exile at Last. די ייִדיש־ליגע גרייט אויך אַ פֿילם וועגן איר אונטערן רעזשי פֿון דזשאַש וואַלעצקי.

צו לייענען נאָך וועגן חוה ראָזענפֿאַרבן גייט אויף chavarosenfarb.com

קינד

אַ מאָל האָבן בלומען געבליט
אַזױ בלײך אױף מײַן שטוביקן פֿענסטער —
הײַנט בליט אױף ליפּ פֿון מײַן קינד
פֿון שמײכלען, דער שמײכל דער שענסטער.

אַ מאָל האָב איך לידער געשפּינט
און דער ניגון — אַ קױם, קױם געהערטער.
הײַנט איז מײַן ניגון — אַ קינד
און מײַן שװײַגן זינגט העלער פֿון װערטער.

אַ מאָל האָב איך פֿרײדן געזוכט —
און הײַנט קום איך פֿרײדן צו געבן
צום גרױסן בלױ־אױגיקן ליכט,
װאָס שפּרײַזט דורך דער לענג פֿון מײַן לעבן.
אַרױס פֿון גן־עדן, 1965

אַ קלײד פֿאַר מײַן קינד

איך װאָלט דיר אױפֿגענײט אַ קלײד, מײַן קינד,
פֿון לױטערער, טיולענער פֿרײד
און װאָלט דײַן קאָפּ באַצירט מיט אַ הוט
פֿון צעשמײכלטן, זוניקן זײַד.

איך װאָלט דיר אָנגעטאָן אַ פּאָר פּאַנטאָפֿל
פֿון דורכזיכטיקן, שװעבנדיקן גלאָז
און װאָלט דיך אַרױסגעלאָזן פֿון מײַן טיר
מיט בוקעטן פֿון צוזאָג, פֿון גרין און פֿון ראָז.

איז אָבער דרױסן אַזױ קאַלט, מײַן קינד,
און ס’לױערט אױף דיר דרױסן אַ הפֿקרער װינט.
ער װעט צעפֿליקן דאָס טיולענע קלײדל פֿון פֿרײד,
באַכליאַפּעט װעט װערן דײַן היטל פֿון זוניקער זײַד.

צעשפּליטערן װעלן די שיכלעך פֿון דינינקן גלאָז,
אין בלאָטע װעט ליגן דער צוזאָג פֿון גרין און פֿון ראָז.
שױן הער איך פֿון װײַטן דײַן הילפֿלאָז, דײַן קינדיש געװײן:
מאַמעלע, לאָז מיך ניט איבער אַלײן!

װאָלט איך דיר אױפֿגענײט אַ קלײד, מײַן קינד,
פֿון מײַן אײגענעם טונקעלן צער
און דיר איבערגעניטשעװעט מײַן הוט פֿון דערפֿאַרונג
צו באַשירמען דיך פֿון דער געפֿאַר.

װאָלט איך דיר אָנגעטאָן מײַנע אײגענע שיך,
געקאָװעטע מיט נעגל פֿון שטעכיקער פּײַן,
און װאָלט דיך אַרױסגעלאָזט פֿון מײַן טיר
מיט אַ טאַשלאָמפּ פֿון חכמה, פֿון װיסנדיקן שײַן.

איז אָבער דרױסן אַזױ קאַלט, מײַן קינד,
און ס’לױערט אױף דיר דרױסן אַ הפֿקרער װינט.
ער װעט צעפֿליקן דאָס פֿאַלדיקע קלײד פֿון מײַן צער,
אַנטבלױזן דײַן בוזעם פֿאַר פּחד, דײַן קאָפּ פֿאַר געפֿאַר.

און זינקען װעלן די נעגלדיקע שיך אין אַ זומפּיקער נעץ.
דער טאַשלאָמפּ פֿון חכמה װעט װערן דאָס אױג פֿון אַ לץ…
שױן הער איך פֿון װײַטן דײַן הילפֿלאָז, דײַן קינדיש געװײן:
מאַמעלע, לאָז מיך ניט איבער אַלײן!

אַזאַ שלימזלדיקע נײטאָרין דײַן מאַמע,
קען קײן קלײד ניט נײען פֿאַר איר קינד.
שטעכט און שטעכט און צעבלוטיקט בלױז איר אײגענע נשמה
און איר קאָפּ פֿאַרנאַרישט און איר אױג פֿאַרבלינדט.

אָ, אַלץ װאָס כ’קען דיר אױפֿשטעכן, מײַן ליכטיק גאָלדן קינד,
איז אַ לײַװנט העמד פֿון ליבשאַפֿט, גאָרניט מער.
אַלץ װאָס כ’קען דיר מיטגעבן ― איז ברכות
אין אַ הײסער שאָל פֿון מײַנס אַ טרער.

און לאָזן אין דרױסן, קינד, מוז איך דיך לאָזן אַלײן.
אפֿשר אין העמדלעך פֿון ליבע איז לײַכטער צו לערנען זיך גײן.
זיץ איך און שטעך און איך שטעך צװישן שטוביקע װענט
און ס’פֿלאַטערט אין מיר דאָס האַרץ און ס’ציטערן בײַ מיר די הענט.
אַרױס פֿון גן־עדן, 1965

KIND

A mol hobn blumen geblit
Azoy bleykh af mayn shtubikn fenster –
Haynt blit af lip fun mayn kind
Fun shmeykhlen, der shmeykhl der shenster.

A mol hob ikh lider geshpint
Un der nign – a koym, koym geherter.
Haynt iz mayn nign – a kind
Un mayn shvaygn zingt heler fun verter.

A mol hob ikh freydn gezukht –
Un haynt kum ikh freydn tsu gebn
Tsum groysn bloy-oygikn likht,
Vos shprayzt durkh der leng fun mayn lebn.
Aroys fun gan-eydn, 1965

A KLEYD FAR MAYN KIND

Ikh volt dir ufgeneyt a kleyd, mayn kind,
Fun loyterer, tyulener freyd
Un volt dayn kop batsirt mit a hut
Fun tseshmeykhltn, zunikn zayd.

Ikh volt dir ongeton a por pantofl
Fun durkhzikhtikn, shvebndikn gloz
Un volt dikh aroysgelozn fun mayn tir
Mit buketn fun tsuzog, fun grin un fun roz.

Iz ober droysn azoy kalt, mayn kind,
Un s’loyert af dir droysn a hefkerer vint.
Er vet tseflikn dos tyulene kleydl fun freyd,
Bakhlyapet vet vern dayn hitl fun zuniker zayd.

Tseshplitern veln di shikhlekh fun dininkn gloz,
In blote vet lign der tsuzog fun grin un fun roz.
Shoyn her ikh fun vaytn dayn hilfloz, dayn kindish geveyn:
Mamele, loz mikh nit iber aleyn!

Volt ikh dir ufgeneyt a kleyd, mayn kind,
Fun mayn eygenem tunkeln tsar
Un dir ibergenitshevet mayn hut fun derfarung
Tsu bashirmen dikh  fun der gefar.

Volt ikh dir ongeton mayne eygene shikh,
Gekovete mit negl fun shtekhiker payn,
Un volt dikh aroysgelozt fun mayn tir
Mit a tashlomp fun khokhme, fun visndikn shayn.

Iz ober droysn azoy kalt, mayn kind,
Un s’loyert af dir droysn a hefkerer vint.
Er vet tseflikn dos faldike kleyd fun mayn tsar,
Antbloyzn dayn buzem far pakhed, dayn kop far gefar.

Un zinken veln di negldike shikh in a zumpiker nets.
Der tashlomp fun khokhme vet vern dos oyg fun a lets…
Shoyn her ikh fun vaytn dayn hilfloz, dayn kindish geveyn:
Mamele, loz mikh nit iber aleyn!

Aza shlimazldike neytorin dayn mame,
Ken keyn kleyd nit neyen far ir kind.
Shtekht un shtekht un tseblutikt bloyz ir eygene neshome
Un ir kop farnarisht un ir oyg farblindt.

O, alts vos kh’ken dir ufshtekhn, mayn likhtik goldn kind,
Iz a layvnt hemd fun libshaft, gornit mer.
Alts vos kh’ken dir mitgebn – iz brokhes
In a heyser shol fun mayns a trer.

Un lozn in droysn, kind, muz ikh dikh lozn aleyn.
Efsher in hemdlekh fun libe iz laykhter tsu lernen zikh geyn.
Zits ikh un shtekh un ikh shtekh tsvishn shtubike vent
Un s’flatert in mir dos harts un s’tsitern bay mir di hent.
Aroys fun gan-eydn, 1965

Chava Rosenfarb (1923-2011)
was a leading figure in post-World War II Yiddish literature. Born in Lodz, Poland in 1923 she completed secular Yiddish school and Polish gymnasium in this center of Jewish life. She loved poetry and began writing at age eight. Like many Jews of the city Rosenfarb was incarcerated in the Lodz ghetto from 1940 to 1944. Here she wrote reams of lyric poems which were wrested from her in Auschwitz. Her first collection of ghetto poems, Di balade fun nekhtikn vald [The Ballad of Yesterday’s Forest], was published in London in 1947. After the liberation she moved to Belgium and remained there until 1950 when she immigrated to Montreal. Finding that neither poetry nor drama could begin to express the range and depth of her feelings about the Holocaust, Rosenfarb turned to fiction. In 1972 she published what is considered her masterpiece, Der boym fun lebn [The Tree of Life], a three-volume novel about the Lodz ghetto.
Whether in poetry, drama, short story or novel, all of Rosenfarb’s work speaks from her experience during the Holocaust. As she herself said in an interview for CBC Radio (2001), “The ghetto was the soil on which I really grew,…  What I saw, what I learned there gave me my outlook on the human condition, on how people are, on life in general.”

Among the many awards and honors Rosenfarb has received are the I.J. Segal prize, 1993, the Manger Prize,1979, and an honorary PhD from the University of Lethbridge, in the Canadian city by the same name, in which she resided until her recent death. The poems featured here and many more will soon be available in English translation in the forthcoming volume, Exile at Last to be published by Guernica Editions of Toronto/Montreal. The League for Yiddish is also producing a film about her under the direction of Josh Waletzky.

To learn more about Chava Rosenfarb go to: chavarosenfarb.com

Child

Once flowers would glimmer thin and pale
On the windowsill in my room.
Today on the lips of my child
Glow smiles like the brightest blooms.

Once I would spin languid songs
with a lilt of barely heard chords.
Today my best poem’s a child.
My silence sings brighter than words.

Once I would follow delights—
Today I supply them and gather
The blue-eyed light shining bright
From one end of my life to the other.
Tr. by Chava Rosenfarb

A Dress for my Child
I would sew a dress for you, my child,
out of tulle made of spring’s joyful green,
and gladly crown your head with a diadem
made of the sunniest smiles ever seen.

I would fit out your feet with a pair
of crystal-like, weightless, dance-ready shoes,
and let you step out of the house with bouquets,
bright with the promise of pinks and of blues.

But outside it is cold and dreary, my child,
the wanton winds lurking unbridled and wild.
They will mangle the dress of joy into shreds
And sweep the sun’s smiling crown off your head,

Shatter to dust the translucent glass of your shoes
and bury in mud the dreams of pinks and of blues.
From far away I can hear you call me and moan:
“Mother, mother, why did you leave me alone?”

So perhaps I should sew a robe for you, my child,
out of the cloak of my old-fashioned pain
and alter my hat of experience for you
to shelter you from the ravaging rain?

On your feet I would put my own heavy boots,
the soles studded with spikes from my saviourless past
and guide your way through the door with a torchlight
of wisdom I’ve saved till this hour of dusk.

But outside it is cold and dreary, my child.
The wanton winds lurking unbridled and wild
will rip up the robe sewn with outdated thread,
bare your chest to all danger, to fear bare your head.

The heavy boots will sink in the swamp and will drown,
the light of wisdom  mocked by the laugh of a clown.
From afar I hear you call me and moan:
“Mother, mother, why did you leave me alone?”

What a wretched seamstress your mother is—
Can’t sew a dress for her child!
All she does is prick her clumsy fingers,
cross-stitching her soul, while her eyes go blind.

The only thing that I can sew for you, my sweet, my golden child,
is a cotton shift of the love I store
in my heart. The only thing I can give to light your way
are my tears of blessing; I have nothing more.

So I must leave you outside, my child, and leave you there alone.
Perhaps dressed in clothing of love you will learn better how to go from home.
So I sit here and sew and sew, while in my heart I hope and pray—
my hands, unsteady, tremble; my mind, distracted, gone astray.
Tr. by Chava Rosenfarb
Bridges  15.2 (Autumn 2010)

30. Ida Maza – I Am Among Those Women; Like a child; A Woman’s Prayer

 

Ikh geher – Audio

Vi a kind – Audio

A gebet fun a froy – Audio

English follows Yiddish.

 

 

אײַדע מאַזע (1893 ― 1962)

פֿון דער הײם זשוקאָפֿסקי איז געבױרן געװאָרן אין דאָרף אוגלי, לעבן קאַפּוליע, מינסקער געגנט. איר משפּחה האָט זיך אָנגעקערט מיט דער משפּחה פֿון מענדעלע־מוכר־ספֿרים (אַבראַמאָװיטש), דעם זײדן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור װאָס איז אױך דאָרטן געבױרן געװאָרן. בֿיז 12 יאָר װען זי האָט אימיגרירט קײן אַמעריקע האָט זי געהאַט געלערנט אַן ערך אײן יאָר אין אַ חדר צוזאַמען מיט אירע ברידער. אױסער דעם איז זי געװען אַן אױטאָדידאַקט װאָס האָט געהאַט אַ סך װיסן װעגן דער ענגלישער, אײראָפּעיִשער, אַמעריקאַנער און װעלט־ליטעראַטור. זי האָט זיך באַזעצט אין מאָנטרעאַל צוזאַמען מיט דער משפּחה װען זי איז געװען 14 יאָר אַלט. אין 1912 האָט זי חתונה געהאַט מיט אַלכּסנדר מאַסי (אליה־גרשון םאַזע), אַ קאָמיװאָיאַזשאָר.

מאַזע האָט אָנגעהױבן שרײַבן לירישע לידער אױף ייִדיש נאָך װי אַ מײדל, און בפֿרט קינדער־לידער. איר ערשט װערק, אַרױס אים בוכפֿאָרעם, אַ מאַמע, מאָנטרעאַל; 1931 האָט זי געשריבן נאָכן טױט פֿו איר ערשטן זון, בערנאַרד. נאָך דעם זײַנען אַרױס 4 ביכער פּאָעזיע: — לידער פֿאַר קינדער, װאַרשע; 1936, נײַע לידער, מאָנטרעאַל; 1941, און װאַקסן מײַנע קינדערלעך, מאָנטרעאַל; 1954 ― און אין 1970 דינה, אַן אױטאָביאָגראַפֿישער ראָמאַן. מאַזע האָט זיך געדרוקט אין י.י. סעגאַל און אַ.ש. שקאָלניקאָװס זשורנאַל קאַנאַדע און אין העפֿטן, װוּ זי איז אױך געװען אַ מיטרעדאַקטאָר (1935 ― 1937), װי אױך אין פּובליקאַציעס װי קענעדער אָדלער, דער ייִדישער זשורנאַל, בײַ אונדז (טאָראָנטע), און  צוקונפֿט, קינדער־זשורנאַל, קינדערװעלט און קינדער־צײַטונג אין ניו־יאָרק, װי אױך די גאָלדענע קײט, הײמיש און פֿאָלקסבלאַט אין ישׂראל און פֿאַר אונזערע קינדער אין פּאַריז. זי האָט זיך אָפֿט געדרוקט אין ליטעראַרישע בײַלאַגעס פֿון צײַטונגען װי פֿאָרװערטס, און אַנדערע איבער דער גאַנצער ייִדישער װעלט.

מאַזע איז געװעןנישט ווייניקער באַקאַנט פֿאַר איר אַקטיװיזם אין ייִדישן קולטורעלן לעבן װי פֿאַר איר שרײַבן. ייִדישע שרײַבערס האָבן זי גערופֿן „די מאַמע”. זי האָט געהאָלפֿן אַרױסגעבן אַ סך פֿון זײערע װערק און פֿאַר און בשעת דער צװײטער װעלט־מלחמה האָט זי, צוזאַמען מיטן שרײַבער מלך ראַװיטש און קולטור־טוער הירש הערשמאַן, שװער געאַרבעט אַרױסצובאַקומען װיזעס פֿאַר ייִדישע שרײַבערס און קולטורעלע טוערס זיי זאָלן  זיך באַזעצן אין מאָנטרעאַל. איר הײם איז געװאָרן באַקאַנט װי אַן אומפֿאָרמעלער ליטעראַרישער סאַלאָן װוּ דאָס עסן און דאָס רעדן זײַנען פֿרײַ געפֿלאָסן. זי איז געשטאָרבן אין מאָנטרעאַל אין 1963.

איך געהער

איך געהער צו יענע פֿרױען,
װעמענס מאַן איז ניט קײן העלד:
ניט בײַם יאַדג אין װעלדער,
ניט אין געיעג נאָך געלט.

איך געהער צו יענע פֿרױען,
מיטן לעבן אײַנפֿאַרטרױט
צו אַ מאַן װי אַלע מענער,
װאָס זוכן שװער דאָס ברױט.

איך געהער צו יענע פֿרױען,
פֿון יאָך און הױזגעזינד;
װאָס צירן זײערע העלדזער,
מיט די אָרעמס פֿון אַ קינד.
     נײַע לידער, מאָנטרעאַל, 1941

װי אַ קינד

כ’בין אַ מאַמע פֿון קינדער שױן גרױסע,
און בין נאָך אַלײן װי אַ קינד:
כּסדר איך בױ זיך נאָך טורעמס,
כּסדר צעבלאָזט זײ דער װינט.

כ’דערפֿרײ זיך מיט יעדן פֿרימאָרגן,
װער אומעטיק יעדן פֿאַרנאַכט:
און שפּיל זיך אַרום מיט מײַן מזל,
װי אַ קינד מיט די אױגן פֿאַרמאַכט.

כ’האָב מורא בײַ נאַכט אין דער פֿינצטער,
און בענק נאָר נאָך אַלץ װאָס איז גרױס:
כ’האָב אַזױ מורא פֿאַר אומגליק,
און כּסדר נאָר זוכט עס מיך אױס.

כ’בין אַ מאַמע פֿון קינדער שױן גרױסע,
און בין נאָך אַלײן װי אַ קינד:
כּסדר איך בױ זיך נאָך טורעמס,
כּסדר צעבלאָזט זײ דער װינט.
װאַקסן מײַנע קינדערלעך, מאָנטרעאַל, 1954

אַ געבעט פֿון אַ פֿרױ

גאָט, נעם מיך צו פֿון דער װעלט,
צו דײַן בעסערער רויִקער װעלט,
װוּ ס’װאַרט גרײט אין דער טיף מײַן געצעלט,
פֿון זאָרגיקן טומל פֿאַרשטעלט.

גענוג מיך געפֿירט בײַ דער האַנט
אין צירק פֿון דײַן לעבנדיק לאַנד,
מיך שװינדלט דער אומגײן אױף שטריק,
גענוג שױן  — איך װיל שױן צוריק.

ס’איז מער לעכערלעך װי עס איז שװער,
און אַז איך װײס שױן דעם טעם פֿון מער װי אײן טרער?
פֿון װײטיק און פֿרײד, פֿון בױ און צעשטער,
גענוג זאָל זײַן, כ’װיל שױן ניט מער!

איך בין אַ פֿרױ װאָס קען איר שטאַם
און האַלט װי מיט צײן אַרום זיך דעם צאַם
כאָטש עס שפּרינגט דאָס האַרץ װי אַ צעשראָקענע לאַם,
איך לעש מיט טרערן דורך נעכט דעם פֿלאַם.

מיר האָבן באַנאַנד אונדזער עלנט געזײט,
איך אין דער הײם הינטער שטעכיקן פּלױט,
ער איבער װעגן קרום און פֿאַרדרײט,
װי אַ בלינדער גײער, זוכט זײַן ברױט.

איך בין אַ מאַמע װאָס האָט געבױרן,
לעבן געגעבן און צוריק פֿאַרלאָרן,
עס האָט מיך יענע גרוב באַשװאָרן;
ביז איך בין מיט אים, אײנס געװאָרן.

ס’האָט דײַן האַנט אַזױ באַפֿױלן,
שטעל אַװעק אַ װיג אין הײלן,
װעסט דײַן קינד דאָרט קענען װיגן,
װעט דיר היימלעך זײַן דאָס ליגן.

איך װײס דעם ניגון פֿון מער װי אײן ליד
נאָר איצט בין איך מידער װי מיד,
און װיל װײַט און װיל שטילקײט און רו,
קום: מאַך די אױגן מיר צו.
          נײַע לידער, מאָנטרעאַל, 1941

IKH GEHER

Ikh geher tsu yene froyen,
Vemens man iz nit keyn held:
Nit baym yadg in velder,
Nit in geyeg nokh gelt.

Ikh geher tsu yene froyen,
Mitn lebn aynfartroyt
Tsu a man vi ale mener,
Vos zukhn shver dos broyt.

Ikh geher tsu yene froyen,
Fun yokh un hoyzgezind;
Vos tsirn zeyere heldzer,
Mit di orems fun a kind.
Naye lider, Montreal, 1941

VI A KIND

Kh’bin a mame fun kinder shoyn groyse,
Un bin nokh aleyn vi a kind:
keseyder ikh boy zikh nokh turems,
Keseyder tseblozt zey der vint.

Kh’derfrey zikh mit yedn frimorgn,
Ver umetik yedn farnakht:
Un shpil zikh arum mit mayn mazl,
Vi a kind mit di oygn farmakht.

Kh’hob moyre bay nakht in der finster,
Un benk nor nokh alts vos iz groys:
Kh’hob azoy moyre far umglik,
Un keseyder nor zukht es mikh oys.

Kh’bin a mame fun kinder shoyn groyse,
Un bin nokh aleyn vi a kind:
keseyder ikh boy zikh nokh turems,
Keseyder tseblozt zey der vint.
Vaksn mayne kinderlekh, Montreal, 1954

A GEBET FUN A FROY

Got, nem mikh tsu fun der velt,
Tsu dayn beserer ruiker velt,
Vu s’vart greyt in der tif mayn getselt,
Fun zorgikn tuml farshtelt.

Genug mikh gefirt bay der hant
In tsirk fun dayn lebndik land,
Mikh shvindlt der umgeyn oyf shtrik,
Genug shoyn – ikh vil shoyn tsurik.

s’iz mer lekherlekh vi es iz shver,
Un az ikh veys shoyn dem tam fun mer vi eyn trer?
Fun veytik un freyd, fun boy un tseshter,
Genug zol zayn, kh’vil shoyn nit mer!

Ikh bin a froy vos ken ir shtam
Un halt vi mit tseyn arum zikh dem tsam
Khotsh es shpringt dos harts vi a tseshrokene lam,
Ikh lesh mit trern durkh nekht dem flam.

Mir hobn banand undzer elnt gezeyt,
Ikh in der heym hinter shtekhikn ployt,
Er iber vegn krum un fardreyt,
Vi a blinder geyer, zukht zayn broyt.

Ikh bin a mame vos hot geboyrn,
Lebn gegebn un tsurik farlorn,
Es hot mikh yene grub bashvorn;
Biz ikh bin mit im, eyns gevorn.

s’hot dayn hant azoy bafoyln,
shtel avek a vig in heyln,
Vest dayn kind dort kenen vign,
Vet dir heymlekh zayn dos lign.

Ikh veys dem nign fun mer vi eyn lid
Nor itst bin ikh mider vi mid,
Un vil vayt un vil shtilkayt un ru,
Kum: makh di oygn mir tsu.
Naye lider, Mntreal, 1941

R-L: Montreal writers Rokhl Korn, Maza and Kadya Molodowsky

Ida Maza (1893 – 1962)
was born Ida Zukovsky in the village of Ogli, Belarus, near Kapulye, Minsk region. Her family was related to Mendele Moykher Sforim (S.Y. Abramovitsh), the grandfather of Yiddish literature, who was born there. Before the age of twelve, when she immigrated to America (New York) with her family, Ida had had approximately one year of schooling in a kheyder-style establishment, but was otherwise an autodidact who  amassed a wealth of knowledge of classical English, European, American and world literature. She and the family settled in Montreal when she was fourteen. In 1912 she married Alexander Massey (Elye-Gershn Maze) who was a traveling salesman.
Maza began writing lyrical poems in Yiddish while still in her teens, and in particular, poetry for young people. Her first work, published in book form as A mame (A Mother: Children’s Songs; Montreal, 1931), was composed in the wake of the death of her firstborn son, Bernard.This was followed by another four books of poetry: – Lider far kinder (Songs for Children, Warsaw; 1936), Naye lider (New Songs, Montreal; 1941) and Vaksn mayne kinderlekh (My Children Grow: Mother and Children’s Songs; Montreal; 1954) –  and in 1970 by the posthumous publicaiton of Dina, an autobiographical story. Her work appeared in J. I. Segal and A. S. Shkolnikov’s short-lived journal Kanade and in Heftn, of which she was a coeditor, (1935 – 1937),  and in publications such as the Kanader Odler, Der Yidisher Zhurnal, Bay Undz (Toronto) and Zukunft, Kinder-journal, Kinder-velt and Kinder-tsaytung in New York, as well as Goldene Keyt, Heimish and Folksblat in Israel and Far undzere kinder in Paris.
Maza was known as much for her activism in Yiddish cultural life as for her writing. She was nicknamed “di mame” (the mother) by Yiddish writers many of whose works she helped publish. During and after World War II, she, together with writer Meylekh Ravitsh and cultural activist Hirsch Hershman, was active in obtaining Canadian entry visas for Jewish writers and cultural leaders whom she helped settle in Montreal. Her home became an informal literary salon where ideas and food flowed freely. She died in Montreal in 1963.

I Am Among Those Women

I am among those women
Whose husbands can not succeed:
Not in heroic hunts in the woods,
Nor in chasing the money we need.

I am among those women
Who place their confidence and trust
In a man, like many men,
Who must battle for a crust.

I am among those women
Tied to home and family care;
Where the clinging arms of a child
Are the only necklaces we wear.
Tr. Hinde Ena Burstin

Like a Child

I’m a mother of full-grown children,
But it seems that a child I’ll remain;
I’m still building up castles,
And the wind blows them all down again.

I feel happy with each sunny morning,
And am sad at the coming of night;
I play with my fate in my blindness
Like a child with its eyes shut tight.

I’m fearful at night in the darkness
And wish more adults were about;
I have such a terror of trouble
And it’s always finding me out.

I’m a mother of full-grown children,
But it seems that a child I’ll remain;
I’m still building up castles,
And the wind blows them all down again.
Tr. Irving Massey

A Woman’s Prayer

God, take me away from this world
to a better and quieter world,
where a tent is prepared for me
in deeps hidden from care and confusion.

You have led me by the hand
in this circus of living lands,
my dissolution hanging by a thread.
Enough. I want to return.

It has become more laughable than hard.
What if I know the taste of tears of all kinds,
of hurt and joy, building up and disruption?
Enough. I no longer want any of it.

I am a woman who knows her origin
and has kept the bit tight between her teeth.
What if the heart leaps up like a frightened lamb?
At night my tears put out the flame.

I am a married woman.
My husband and I together drag the yoke.
I behind a barbed fence at home,
he like a blundering ship at sea.

Each of us sows his own isolation.
One at home behind the menacing fence,
the other on the winding roads,
earning his bread like a blind wanderer.

I am a mother. I have given birth.
Life came out of me and I lost it,
and the grave bound me to itself
until I became one with it.

But the will of your hand was:
“Set a cradle in the deeps,
you will rock your child there
when you lie there, and it will be like home.”

I know how to sing more than one song.
But I am more tired than tired now.
I want to be far away and I want silence and rest.
Come close my eyes.
Tr. Seymour Levitan, Outlook, Vol. 49 No. 2 Mar/Apr 2011