Dovid Eynhorn – Only a Mother; Rokhl Korn – I Will Take with Me

Posted on January 9, 2014 by charlotte14

Audio: Nor a mame

Audio: Kh’vel mitnemen

טײַערע פֿרײַנד,
מײַן מאַמעס צווייטער יאָרצײַט איז נאָר וואָס פֿאַרבײַ.. דאָס איז מײַן לעצטער ”פּאָסט“ (אָבער איך האַלט דאָס רעכט אַרויפֿצושטעלן נאָך לידער טאָמער וועל איך וועלן). אויף דער לעצטער וואָך האָב איך אויסגעקליבן צוויי לידער וואָס האָבן פֿאַר מיר אַ טיפֿן פּערזענלעכן באַטײַט. די ערטשע, דוד איינהאָרנס „נאָר אַ מאַמע“ האָט מען געזונגען אין די ייִדישע שולן פֿון צפֿון־אַמעריקע וווּ סײַ די מאַמע סײַ איך האָבן זיך געלערנט ווי קינדער. (אויף וויפֿל איך ווייס איז ניטאָ קיין רעקאָרדירונג דערפֿון. אויב עמעצער ווייסט יאָ פֿון אַ רעקאָרדירונג וועל איך אײַך קומען אַ דאַנק אויב איר לאָזט מיך וויסן דערפֿון*). די מאַמע און איך פֿלעגן אָפֿט ציטירן דאָס ליד, בפֿרט די שורה, „נאָר אַ מאַמע – זי איז איינע,
מער נישט איינע אויף דער וועלט.”

כאָטש עס איז מסתּמא ניט די בעסטע פּאָעזיע אויף דער וועלט איז עס סײַ רירנדיק סײַ אמת און איך האָב דאָס ליד געלייענט אויף דער מאַמעס לוויה.

דאָס צווייטע ליד, רחל קאָרנס „איך וועל מיטנעמען” איז פֿאַקטיש ניט וועגן מאַמעס; סע האָט צו טאָן מיט שטאַרבן און — לעבן און מע האָט עס געלייענט אויף דער אויפֿדעקונג פֿון דער מאַמעס מצבֿה.

איך דאָנק אײַך פֿאַר זײַן אַ טייל פֿון לידערליכט, פֿאַרן לייענען, פֿאַר אײַערע קאָמענטאַרן און פֿאַר אײַער שטיץ. שבֿע צוקער..

אַ דאַנק לייענערס וואָס האָבן געלאָזט וויסן וועגן עטלעכע רעקאָרדירונגען. איר קענט זיך דאָ צוהערן צו דזשאַסינטאַ אויף דעם אַלבאָם

Jacinta Autres Chansons Yiddish (Other Yiddish Songs)

און צו קלאַראַ קראַסנערן דאָ

http://www.library.upenn.edu/media/Freedman/nor_a.aif

דוד אײנהאָרן (1886־1973)
איז געבױרן געװאָרן אין קאַרעליטש, נאָװאָגרודקער ראַיאָן, דעמאָלט רוסלאַנד, אין אַ מיוחסדיקער משפּחה. ער האָט געקראָגן אַ פֿרום ייִדישער דערציִונג אין חדר און דערנאָך אין אַ װילנער ישיבֿה. צו 13 יאָר האָט ער אָנגעהױבן שרײַבן העברעיִשע לידער. ער איז אָבער געװאָרן נאָענט צום בונד און איז אַריבער אױף ייִדיש. אין 1909 איז אַרױס זײַן ערשטע לידער־זאַמלונג שטילע געזאַנגען אין װילנע; אַ פֿאַרברײטערטע אױסגאַבע איז אַרױס אין 1910 אין װאַרשע. זײַנע לידער האָבן שטאַרק אױסגענומען בײַ די לייענערס און בײַ די קריטיקערס. צוליב זײער אינטימער לירישקײט, זײער נאַציאָנאַל ראָמאַנטישן געמיט, זײער װאַקלען צװישן האָפֿענונג און טרױער, און זײער שװעבן צװישן דעם נעכטן און דעם אומבאַשטימטן מאָרגן האָבן די קריטיקערס ש. ניגער און בעל־מחשבֿות באַצײכנט אײנהאָרנס שרײַבן װי אַ װענדפּונקט אין דער מאָדערנער ייִדישער פּאָעזיע.
אין 1912 איז אײַנהאָרן אַרעסטירט געװאָרן פֿאַר זײַנע רעװאָלוציאָנערע פֿאַרבינדונגען און נאָך אַ האַלב יאָר אין אַ װילנער טורמע האָט ער געמוזט פֿאַרלאָזן רוסלאַנד. ער האָט זיך באַזעצט צו ערשט אין פֿראַנקרײַך און דערנאָך אין דער שװײץ. בײַם סוף פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט ער זיך באַזעצט אין װאַרשע און האָט װײַטער און אַפֿילו אינטענסיװער זיך אָפּגעגעבן מיט בונדישע אױסגאַבעס װי לעבנס־פֿראַגן, אַרבעטער־לוח, אונדזער גרוס א”אַ. אין 1920 האָט ער זיך באַזעצט אין בערלין און איז געװאָרן אַ שטענדיקער מיטאַרבעטער פֿון פֿאָרװערטס, ניו־יאָרק. ער האָט זיך די אַלע יאָרן אױך אָפּגעגעבן מיט איבערזעצן טײלן פֿון תּנ״ך װאָס זײַנען געדרוקט געװאָרן אין װײַטער־בוך און דער אָנהײב, 1922. פֿון דעם לעצטן איז ער געװען רעדאַקטאָר און דאָרטן האָט ער אױך געדרוקט זײַן איבערזעצונג פֿון עלסאַ לאַסקער־שילערס דער וווּנדער־רבֿ פֿון באַרצעלאָנע. דערנאָך האָט ער געװױנט אין פּאַריז װוּ ער איז ביז דער מלחמה געװען רעדאַקטאָר פֿון דער בונדישער פּאַריזער טאָגצײַטונג אונדזער שטימע. אין 1940 װען די נאַציס האָבן זיך דערנעענטערט צו פּאַריז איז ער אַנטלאָפֿן און איז געקומען קײן ניו־יאָרק װוּ ער האָט אָפּגעלעבט זײַנע יאָרן.
זײַנע שריפֿטן װאָס זײַנען אַרױס אין בוכפֿאָרעם (װאָס איז אַגבֿ נאָר אַ קלײנער טײל פֿון זײַן שאַפֿונג) זײַנען: שטילע יוגנט, וואַרשע, 1920. געזאַמלטע לידער, בערלין, 1925, װיאָלעט, פּאַריז, 1930, פֿון בערלין ביז סאַן־פֿראַנציסקאָ, װאַרשע, 1930, אַבֿ הרחמים, ניו־יאָרק, 1943, געזאַמלטע לידער 1904־1951, ניו־יאָרק, 1952. ער האָט אױך אָנגעשריבן אַ סך קינדער־מעשׂהלעך. די װאָס זײַנען פּובליקירט געװאָרן קען מען געפֿינען אין אַ מאַמעס טרערן, אַ מעשׂה פֿון זיבן שטומע פֿײגעלעך, װילנע, 1917, און קאָרן־שװעסטערלעך, קיִעװ, 1917, א”אַ. א צאָל פֿון זײַנע לידער, ווי דאָס ליד וואָס מיר ברענגען דאָ, זײַנען געוואָרן באַקאַנטע זינגלידער..י

נאָר אַ מאַמע

אײַ־לי, ליו־לי, אײַ־לי, ליו,לי,
שלאָף, מײַן טײַערער, אין רו;
ווויל איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען
און אַ וויגעלע דערצו.

אַלֹצדינג קען מען נאָך געפֿינען,
אַלצדינג קריגט מען דאָך פֿאַר געלט;
נאָר אַ מאַמע – זי איז איינע,
מערנישט איינע אויף דער וועלט.

שלאָף, מײַן טײַערער, מײַן ליבער,
מאַך די אויגן צו און רו.
גוט איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען
און אַ וויגעלע דערצו.

דאָס איז דאָך אַ גאָטס מתּנה,
וועמען עס איז נאָר באַשערט.
וויי איז דעם, וואָס האָט קיין מאַמע
אויף דער גרויסער וויסטער ערד.

אײַ־לי, ליו־לי, אײַ־לי, ליו־לי,
ווי דער צער זאָל זײַן נישט גרויס,
תּמיד קען מען אים פֿאַרוויגן
אין דער מאַמעס שטילער שויס.

אײַ־לי, ליו־לי, אײַ־לי, ליו־לי,
ווי דער זינד זאָל זײַן נישט שווער,
אָפּוואַשן וועט תּמיד קענען
זי — דער מאַמעס ריינע טרער.

שלאָף, מײַן טײַערער, מײַן ליבער,
מאַך די אויגן צו און רו!…
ווויל איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען
און אַ וויגעלע דערצו.

NOR A MAME

Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Shlof, mayn tayerer, in ru;
Voyl iz dem vos hot a mamen
Un a vigele dertsu.

Altsding ken men nokh gefinen,
Altsding krigt men dokh far gelt;
Nor a mame – zi iz eyne,
Mernisht eyne oyf der velt.

Shlof mayn tayerer, mayn liber,
Makh di oygn tsu un ru.
Gut iz dem vos hot a mamen
Un a vigele dertsu.

Dos iz dokh a gots matone,
Vemen es iz nor bashert.
Vey iz dem, vos hot keyn mame
Oyf der groyser vister erd.

Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Vi der tsar zol zayn nisht groys,
Tomid ken men im farvign
In der mames shtiln shoys.

Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Vi di zind zol zayn nisht shver,
Opvashn vet tomid kenen
Zi – der mames reyne trer.

Shlof, mayn tayerer, mayn liber,
Makh di oygn tsu un ru!…
Voyl iz dem vos hot a mamen
Un a vigele dertsu.

Dear Friends,
My mother’s second yortsayt just passed. This is my last post (although I reserve the right to post again should I be so inspired). For this last week I have chosen two poems that have great personal meaning for me. The first “Only a Mother” was sung in the Yiddish schools of North America which both my mother and I attended as children. We would often quote it, especially the line, “But a mother – she is one, / There is only one in the world.“ Although I don’t think it’s the greatest poem in the world it is both moving and true and I read it at my mother’s funeral. I have posted two sung renditions up above.

The second poem, “I Will Take with Me” by Rokhl Korn, is not about mothers per se but it is about dying and living and was read at my mother’s unveiling. It makes me think of the beautify and fragility of life that we feel so strongly when someone dies.

Thank you for sharing these poems with me, for your reading, for your comments, and for your support. Sheva Zucker

David Eynhorn (1886-1973)
was born in Karelitch, then Russia, into an aristocratic family. He received a religious Jewish education in kheyder and then in a Vilna yeshivah. At the age of 13 he began writing Hebrew poems but he soon became close to the Bund and began writing poems in YIddish. In 1909 his first collection of poems Shtile Gezangen (Quiet Chants) was published in Vilna; an expanded edition came out in Warsaw in 1910. His poems were well received by both the public and the critics. Because of their intimate lyricism, their national romantic mood, their wavering between hope and sadness, and their hovering between the past and the undetermined future the critics Sh. Niger and Bal-Makhshoves designated Eynhorn’s writing a turning point in modern Yiddish poetry.
In 1912 Eynhorn was arrested for his revolutionary ties and after a half year in a prison in Vilna he was forced to leave Russia. He settled first in France and then in Switzerland. At the end of World War I he settled in Warsaw and continued even more intensely to devote himself to Bundist publications such as Lebns-fragn (Life issues), Arbeter-luekh (Worker’s Calendar), Undzer Grus (Our Greeting), etc. In 1920 he settled in Berlin and joined the editorial staff of the Forverts, NY. Throughout this time he also worked on translating parts of the Bible which were published in Vayter-bukh (Further-Book) and Der Onheyb (The Beginning), 1922. He became the editor of the latter and there he also published his translation of Elsa Lasker-Schuler’s Der Vunder-rov fun Bartselona (The Wonder Rabbi of Barcelona). After that he lived in Paris where until the war he edited the Bundist Paris daily newspaper Undzer Shtime (Our Voice).When the Nazis neared Paris in 1940 he fled and came to New York where he lived until his death.
His writings which appeared in bookform (which were only a small portion of his oeuvre) are: Shtile Yugnt (Quiet Youth), Warsaw, 1920, Gezamlte Lider (Collected Poems), Berlin, 1925, Violet (Violet), Paris, 1930, Fun Berlin biz San-Francisco (From Berlin to San Francisco), Warsaw, 1930, Av Harakhamim (Father of Compassion), New York, 1943, Gezamlte Lider 1904-1941 (Collected Poems), New York, 1952. He also wrote many children’s stories. Those that were published can be found in A Mames Trern (A Mother’s Tears), A Mayse fun Zibn Shtume Feygelekh (A Story of Severn Mute Little Birds), Vilna, 1917, Korn-Shvesterlekh (Rye Sisters), Kiev, 1917, etc.

ONLY A MOTHER

Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
Sleep peacefully, my child,
Happy is she who has a mother
And a cradle too.

Everything can still be found,
For money everything can still be gotten;
But a mother – she is one,
There is only one in the world.

Sleep, my dear one, my beloved,
Close your eyes and rest.
Fortunate is he who has a mother
And a cradle too.

This is, after all, a gift from God,
For those to whom it is destined.
Woe to the child who has no mother
On this vast and desolate earth.

Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
No matter how great the sorrow,
It can always be rocked away
In mother’s tranquil lap.

Ay-li, lyu-li, ay-li, lyu-li,
No matter how heavy the sin,
It can always be washed away
By mother’s pure tear.

Sleep, my dear one, my beloved,
Close your eyes and rest!…
Happy are those who have a mother
And a cradle too.
Tr. Sheva Zucker

רחל (האַרינג) קאָרן (1898־1982)
איז געבױרן געװאָרן לעבן דאָרף פּאָדליסקי, מיזרח־גאַליציע אױף אַ גוט. איר ליבע און קענטעניש פֿון דער נאַטור װערט קלאָר אָפּגעשפּיגלט סײַ אין איר פּאָעזיע סײַ אין איר פּראָזע. איר דערציִונג איז געװען אױף פּױליש און אָנגעהױבן שרײַבן האָט זי יונגערהײט אױף פּױליש. װען די ערשטע װעלט־מלחמה איז אויסגעבראָכן איז זי מיט דער משפּחה פֿאַרװאָגלט געװאָרן קײן װין. אין 1918 זײַנען זײ צוריק קײן פּױלן און געלעבט אין פּרעמיסלע ביז 1941. קאָרן האָט דעבוטירט אױף פּױליש אין 1918 אָבער צוליב די רדיפֿות אױף ייִדן אין פּױלן נאָך דער מלחמה איז זי אַװעק פֿון פּױליש און האָט באַשלאָסן צו שרײַבן אױף ייִדיש כאָטש זי האָט זיך געדאַרפֿט לערנען רעדן, לײענען און שרײַבן די שפּראַך. איר מאַן, הערש קאָרן, מיט װעמען זי האָט חתונה געהאַט אין 1920, האָט זי אױסגעלערנט. איר ערשט ייִדיש ליד איז אַרױס אין לעמבערגער טאַגעבלאַט אין 1919.

אין 1941 איז קאָרן אַנטלאָפֿן קײן אוזבעקיסטאַן און דערנאָך קײן מאָסקװע; דאָרטן איז זי געבליבן ביז נאָך דער מלחמה. איר מאַן, מאַמע, ברידער און זײערע משפּחות זײַנען אומגעקומען אין חורבן. זי איז צוריק קײן פּױלן אין 1946 און אין 1948 האָט זי עמיגרירט קײן קאַנאַדע װוּ זי האָט געלעבט און געבליבן שאַפֿעריש ביז איר טױט. זי איז געװען אַ װיכטיקע פֿיגור אין דער ייִדישער ליטעראַטור און אין 1974 האָט זי באַקומען די פּרעסטיזשיקע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור.

קאָרן איז געװען זײער פּראָדוקטיװ. אירע װערק זײַנען כּולל: דאָרף, לידער. ווילנע: 1928; ערד, דערצײלונגען. װאַרשע: 1936; רױטער מאָן, לידער. װאַרשע: 1937; הײם און הײמלאָזיקײט, לידער. בוענאָס־אײַרעס: 1948; באַשערטקײט, לידער 1928-48. מאָנטרעאַל: 1949; נײַן דערצײלונגען. מאָנטרעאַל: 1957; פֿון יענער זײַט ליד. תּל־אָבֿיבֿ: 1962; די גנאָד פֿון װאָרט. תּל־אָבֿיבֿ: 1968; אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע. תּל־אָבֿיבֿ: 1972; פֿאַרביטענע װאָר, לידער. תּל־אָבֿיבֿ: 1977. די אױסגעצײכנטע אױסגאַבע פּאַפּירענע רױזן: געקליבענע לידער פֿון רחל קאָרן, צװײשפּראַכיקע אױסגאַבע, רעדאַקטירט און איבערגעזעצט פֿון סימאָר לעװיטאַן. טאָראָנטע: 1985 האָט אַ פֿײַנעם אָפּקלײַב פֿון איר װערק אין דער ענגלישער איבערזעצונג.

Rokhl (Haring) Korn 1898-1982)
was born near Podliski, East Galicia on a farming estate. Her love and knowledge of nature is reflected both in her poetry and prose. She was educated in Polish and started writing poetry at an early age in Polish. At the start of the First World War, she and her family fled to Vienna, then returned to Poland in 1918 and lived in Przemysl until 1941. Korn’s first publications were in Polish in 1918 but pogroms against the Jews of Poland after the war led her to write in Yiddish, though she had to be taught to speak, read and write the language by her husband Hersh Korn whom she married in 1920. Her first Yiddish poem appeared in the Lemberger Tageblatt in 1919.

In 1941 Korn fled to Uzbekistan and then to Moscow, where she remained until the end of the war. Her husband, her mother, her brothers and their families all perished in the Holocaust. She returned to Poland in 1946 and in 1948 immigrated to Montreal, Canada where she lived and remained creative until her death. She was a major figure in Yiddish literature and in 1974 she won the prestigious Manger Prize.

Korn was extremely prolific. Her works include: Dorf, lider (Village, poems). Vilna: 1928; Erd, dertseylungen (Land, stories).Warsaw: 1936; Royter mon, lider (Red Poppies, poems). Warsaw: 1937; Heym un heymlozikayt, lider (Home and Homelessness, poems). Buenos Aires: 1948; Bashertkayt, lider 1928–48 (Fate, poems 1928–48). Montreal: 1949; Nayn dertseylungen (Nine Stories). Montreal: 1957; Fun yener zayt lid (On the Other Side of the Poem). Tel Aviv: 1962; Di gnod fun vort (The Grace of the Word) Tel Aviv: 1968; Af der sharf fun a rege (The Cutting Edge of the Moment). Tel Aviv: 1972; Farbitene vor, lider (Altered Reality, poems). Tel Aviv: 1977.
The wonderful bilingual edition Paper Roses: Selected Poems of Rokhl Korn, A Bilingual Edition, ed. and trans. Seymour Levitan. Toronto: 1985 offers a fine selection of her work in English translation.

כ’וועל מיטנעמען

כ’וועל מיטנעמען מיט זיך די לאָנקעס גרינע
און פֿון מײַן טאַטנס סאָד דעם ריח פֿון ווײַנשלצוויט,
די שמאָלע סטעזשקע צווישן תּבֿואה־לאַנעס,
וואָס געדענקט נאָך מײַנע קינדערישע טריט.

כ’וועל מיטנעמען די פּוכיק ווײַסע כמאַרעס
ס’זאָל ווייכער זײַן דעם קאָפּ אַוועקצולייגן
און מײַן מאַמעס מידן, אויסגעצערטן שמייכל
ער זאָל זײַן צוקאָפּנס פֿון דעם גרויסן שווײַגן.

כ’וועל מיטנעמען מיט זיך דעם אָטעם פֿונעם וואָרט
אין זײַן לויטערסטן טרויער און שטילסטן פֿאַרקלער —
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך מײַן ערשטע ליבע
און מײַן לעצטע טרער.

KH’VEL MITNEMEN

Kh’vel mitnemen mit zikh di lonkes grine
Un fun mayn tatns sod dem reyekh fun vaynshltsvit,
Di shmole stezhke tsvishn tvue-lanes,
Vos gedenkt nokh mayne kinderishe trit.

Kh’vel mitnemen di pukhik vayse khmares
S’zol veykher zayn dem kop avektsuleygn
Un mayn mames midn, oysgetsertn shmeykhl
Er zol zayn tsukopns fun dem groysn shvaygn.

Kh’vel mitnemen mit zikh dem otem funem vort
In zayn loyterstn troyer un shtilstn farkler –
Kh’vel mitnemen mit zikh mayn ershte libe
Un mayn letste trer.

I WILL TAKE WITH ME

I will take with me the green meadows
And from my father’s orchard, the scent of cherry blossoms,
The narrow path between the fields of wheat,
That still remembers my childish footstep.

I will take the fluffy white clouds
To rest my head more softly
And my mother’s pinched and weary smile
To lay at the head of the great silence.

I will take with me the breath of the word
In its purest grief and most quiet reflection –
I will take with me my first love
And my last tear.
Tr. Sheva Zucker

‏

48. Yonia Fain – At My Cradle; At Night

Posted on December 26, 2013 by charlotte14

AUDIO: BAY MAYN VIGL

AUDIO: BAY NAKHT

ENGLISH FOLLOWS YIDDISH

יאָני פֿײַן (1914־2013)
אין פֿון די זעלטענע יחידים וואָס זײַן לעבנס־געשיכטע שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ קאַפּיטל ייִדישע געשיכטע. אַ געבוירענער אין קאַמענעץ־פּאָדאָלסק, איז ער אין 1924, צו 10 יאָר, פֿון דאָרטן אַוועק ווען דער טאַטע, אַ מענשעוויק, האָט געפֿירט די משפּחה צו ערשט קיין וואַרשע און דערנאָך קיין ווילנע כּדי צו אַנטלויפֿן פֿון מלחמה און פּאָליטישער אומרו. אין דער דאָרטיקער ייִדשער שול וווּ דער טאַטע איז געווען אַ מאַטעמאַטיק־לערער האָט פֿײַן זיך אויסגעלערנט ייִדיש ווײַל אין דער היים האָט מען גערעדט רוסיש. זינט דער יוגנט האָט פֿײַן זיך אויסגעדריקט סײַ אין קונסט סײַ אין שרײַבן. ביידע פֿאָרמען קאָנצענטרירן זיך אויף דער פּײַן און אומיושר פֿונעם צוואַנציקסטן יאָרהונדערט און וואַקסן אַרויס פֿון זײַנע טיפֿע פּערזענלעכע איבערצײַגונגען. צו 16 יאָר איז ער אַרײַן אין בונד און שפּעטער, וווינענדיק אין וואַרשע, האָט ער געאַרבעט פֿאַרן בונד בײַם בויען אַ קעגנשטעל קעגן די דײַטשן און פּוילישע פֿאַשיסטן.
בשעת דער מלחמה האָט פֿײַן געפֿונען אַ מקום־מיקלט אין קאָבע, יאַפּאַן און דערנאָך אין שאַנכײַ, כינע אויף זעקס יאָר. דאָרטן האָט ער געמאָלן און געשריבן פּאָעזיע. זײַן ערשטער באַנד, אַ תּליה אונטער די שטערן, איז אַרויס ערשט שפּעטער אין 1947, אין מעקסיקע, נישט לאַנג נאָך דעם ווי ער האָט דאָרטן עמיגרירט. אין מעקסיקע איז פֿײַן געוואָרן אַ לערער פֿון דער ייִדישער ליטעאַטור אין די אָרטיקע ייִדישע שולן. גלײַכצײַטיק האָט ער צוגעצויגן דעם אויפֿמערק פֿונעם באַרימטן קינסטלער דיעגאָ ריוועראַ וואָס האָט אַראַנזשירט אַן אויסשטעלונג פֿון זײַנע בילדער אין דעם פּרעסטיזשפֿולן פּאַלאַציאָ דע בעיאַס אַרטעס. פֿײַנס וואַנטגעמעל געווידמעט די קרבנות פֿונעם חורבן הענגט עד־היום אין דעם פּאַנטעאָן איזרעאַליטאַ אויפֿן אַשכּנזישן בית־עולם אין דער שטאָט מעקסיקע.
אין 1953 האָט פֿײַן חתונה געהאַט מיט זײַן פֿרוי העלען, אַן אַמעריקאַנער זשורנאַליסטין, און זיי האָבן זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק. ער האָט געלערנט קונסט און קונסט־געשיכטע און איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר פֿון קונסט אין האָפֿסטראַ אוניווערסיטיט ביז ער האָט זיך פּענסיאָנירט אין 1983. אין ניו־יאָרק האָט ער אויך דערגרייכט גרויס חשיבֿות ווי אַ ייִדישער שרײַבער. אין 1983 האָט ער אַרויסגעגעבן אַ באַנד לידער, גוטע אורחים, און גאָר לעצטנס, אין 2008, איז אַרויס אַ נײַער באַנד לידער, דער פֿינפֿטער זמן. אַ זאַמלונג דערציילונגען, ניו־יאָרקער אַדרעסן, איז אַרויס אין 1995. פֿײַנס פּאָעזיע און פּראָזע האָבן זיך געדרוקט אין די וויכטיקסטע ייִדישע זשורנאַלן ווי די גאָלדענע קייט, אונדזער צײַט און די צוקונפֿט, פֿון וועלכן ער איז יאָרן לאַנג געווען רעדאַקטאָר. אין 1991 איז אים צוגעטיילט געוואָרן די מאַנגער־פּרעמיע.
אויף וויפֿל איך ווייס איז זײַן דערציילונג „דער האָטעל” (ניו־יאָרקער אַדרעסן )די איינציקע דערציילונג זײַנע וואָס איז אַרויס אין דער ענגלישער איבערזעצונג. עס געפֿינט זיך אין פּאַקן־טרעגער, האַרבסט 2000 איבערגעזעצט פֿון שבֿע צוקער. אַ פֿילם יאָני פֿײַן: מיט פּען און פּענדל, אויף ייִדיש מיט ענגלישע אונטערקעפּלעך, אונטערן רעזשי פֿון דזשאַש וואַלעצקי, פּראָדוצירט פֿון דער ייִדיש־ליגע, וועט אַרויס אין 2014.

בײַ מײַן װיגל

“מײַן זון, ס’איז צײַט זיך אױפֿצוכאַפּן”,
האָט מײַן טאַטע געזאָגט
אָבער די מאַמע האָט אױסגעמורמלט:
,,לאָז אים, נאָך אַ רגע, װײַטער חלומען”.
די װעלט װעט ניט אַנטלױפֿן”.

ווען כ’האָב זיך אין מיטן נאַכט פֿון בעט אויפֿגעריסן
און צום פֿענצטער צוגעלאָפֿן,
כ’האָב דערזען אַז מײַן שטיבל
ווערט פֿון צעשוימטע כוואַליעס געטראָגן
און ס’וועט באַלד אונטערגיין.

און כ’בין דורכן פֿענצטער אַרױסגעשפּרונגען
און אין אַ שווימענדיקן בױם זיך אָנגעכאַפּט,
און מײַן מאַמעס װערטער זײַנען פֿאַר מיר אױפֿגעגאַנגען,
,,לאָז אים, נאָך אַ רגע, חלומען”.
און כ’בין זיכער געװען אַז כ’װעל
צו אַ גוטן ברעג דערשװימען.
דער פֿינפֿטער זמן

בײַ נאַכט

בײַ נאַכט װער איך
מיט טאַטע־מאַמע
פֿון דײַטשישע סאָלדאַטן
צום אומקום געטריבן.
בײַ טאָג געפֿין איך אָפּ מײַן װעג
צוריק אַהײם.

כ’פֿרעג מער ניט מיט װאָס
האָט מײַן טאַטע, אַ פֿאַרקלערטער גײער,
אַ לערער פֿון מאַטעמאַטיק און פֿיזיק,
און מײַן פֿאַרגלײבטע מאַמע,
װאָס האָט זיך אָן אַ גאַסט
צום טיש זעצן ניט געקענט —
די גערמאַנישע היסטאָריע פֿאַרשעמט.

צו װאָס פֿרעגן?
זאַכן לעבן װעדליק זײער נאַטור ―
װאַסער דורך איר פֿלוס,
און דורך זײַן האַרטקײט ― אַ שטײן ―
כ’װיל בלױז אױסגעפֿינען
די פֿונקציע פֿון קרבנות
און צי די װעלט
קען זיך אָן זײ באַגײן.
דער פֿינפֿטער זמן

Artwork from A Tlie unter di shtern/Gallows under the stars

BAY MAYN VIGL

Bay mayn vigl
“Mayn zun, s’iz tsayt zikh uftsukhapn”,
Hot mayn tate gezogt
Ober di mame hot oysgemurmlt:
,,Loz im, nokh a rege, vayter kholemen”.
Di velt vet nit antloyfn”.

Ven ikh hob zikh in mitn nakht fun bet ufgerisn
Un tsum fentster tsugelofn,
Kh’hob derzen az mayn shtibl
Vert fun tseshoymte khvalyes getrogn
Un s’vet bald untergeyn.

Un kh’bin durkhn fentster aroysgeshprungen
Un in a shvimendikn boym zikh ongekhapt,
Un mayn mames verter zaynen far mir ufgegangen,
,,Loz im, nokh a rege, kholemen”.
Un kh’bin zikher geven az kh’vel
Tsu a gutn breg dershvimen.
Der finfter zman

BAY NAKHT

Bay nakht ver ikh
Mit tate-mame
Fun daytshishe soldatn
Tsum umkum getribn.
Bay tog gefin ikh op mayn veg
Tsurik aheym.

Kh’freg mer nit mit vos
Hot mayn tate, a farklerter geyer,
A lerer fun matematik un fizik,
Un mayn fargleybte mame,
Vos hot zikh on a gast
Tsum tish zetsn nit gekent –
Di germanishe historye farshemt.

Tsu vos fregn?
Zakhn lebn vedlik zeyer natur –
Vaser durkh ir flus,
Un durkh zayn hartkeyt – a shteyn –
Kh’vil bloyz oysgefinen
Di funktsye fun korbones
Un tsi di velt
Ken zikh on zey bageyn.
Der finfter zman

Self-portrait

Yonia Fain (1914-2013)
was one of those unique figures whose life story encapsulates a piece of Jewish history. Born in 1914 in Kamentsk-Podolsk, he left it in 1924 at age 10 when his father, a Menshevik, took the family first to Warsaw and then to Vilna to escape war and political unrest. It was here, in the secular Yiddish school where his father taught mathematics, that Yonia learned Yiddish. From his youth Fain has expressed himself both as an artist and a writer. Both his art and writing which focus on the anguish and injustice of the 20th century have been shaped by his deep personal and political commitments. As a young man living in Warsaw, he worked for the Jewish Labor Bund as it sought to build a resistance against the Germans and the fascist Poles.
During the war Fain sought refuge in Kobe, Japan, and then in Shanghai, China for six years. There he painted and wrote poetry. His first volume A tlie unter di shtern (A gallows under the stars) came out shortly after he emigrated to Mexico in 1947. In Mexico he taught Yiddish literature and attracted the attention of the artist Diego Rivera, who arranged an exhibit of his paintings at the prestigious Palacio de Bellas Artes. Fain’s mural dedicated to the victims of the Holocaust still hangs in the Pantheon Israelita in the Ashkenazic cemetery in Mexico City.
In 1953 Fain married his wife Helen, an American journalist, and the couple moved to New York where he became a professor of art at Hofstra University. He also achieved great prominence as a Yiddish writer, publishing two volumes of poetry: Gute orkhim (Good guests; 1983) and Der finfter zman (The Fifth season; 2008), and a collection of short stories, Nyu-yorker adresn (New York Addresses, 1995). He has published widely, both poetry and prose, in major Yiddish journals such as Di goldene keyt, Undzer tsayt and Di tsukunft which he edited for many years.In 1991 he won Israel’s coveted Manger Prize for Yiddish Literature.
Thus far, to my knowledge, only one of Fain’s stories, “The Hotel”, has appeared in English translation. It was translated by myself and published in the Pakn Treger, the magazine of the National Yiddish Book Center, Fall 2000. A film Yoni Fain: With Pen and Paintbrush in Yiddish with English subtitles, directed by Josh Waletzky, will be released by the League for Yiddish in 2014.

Illustration to “The Hotel” by Y.F.

AT MY CRADLE

My son, it’s time to wake up,”
My father said
But my mother murmured:
“Let him, for another moment, keep dreaming,
The world will not run away.”

When in the middle of the night I awoke from my bed with a start
And ran to the window,
I saw my house
Being carried by frothy waves
Soon to disappear.

And I jumped out of the window,
And grabbed onto a floating tree,
And my mother’s words rose up before me,
“Let him, for another moment, keep dreaming.”
And I was certain that I would
Make it to a safe shore.
Tr. Sheva Zucker

AT NIGHT

At night I find myself
With my father and mother
Driven to extermination
By German soldiers.
By day, I find my way
Back home.

I no longer ask how
My father, a pensive walker,
A teacher of mathematics and physics,
And my trusting mother
Who could never sit down at the table
Without a guest –
Had been an embarrassment to Germanic history.

But why ask?
Things live according to their nature –
Water through its flow,
And through its hardness – a stone –
All I want to find out is
The function of victims
And whether the world
Can not manage without them.
Tr. Sheva Zucker

‏

47. Kadya Molodowsky – Women-Poems

Posted on March 13, 2013 by charlotte14

Froyen-lider I

Froyen-lider 2, 3, 4

Froyen-lider 5 +6 Froyen-lider 7

Froyen-lider VIII

קאַדיע מאָלאָדאָװסקי (1894־1975)

איז געבױרן געװאָרן אין קאַרטוז־בערעזע, װײַסרוסלאַנד. נישט געקוקט אױף דעם װאָס זי איז געװען אַ מײדל האָט זי געלערנט חומש בײַם טאַטן װאָס איז געװען אַ מלמד, און שפּעטער גמרא און רוסיש מיט פּריװאַטע לערערס. אין די 1920ער יאָרן האָט זי זיך באַזעצט אין װאַרשע און האָט געאַרבעט בײַ טאָג װי אַ לערערין אין די ייִדישיסטישע סאָציאַליסטישע צישאָ־שולן און אין אָװנט אין אַ העברעיִשער שול פֿון דער קהילה. אירע תּלמידים האָבן געדינט װי אַן אינספּיראַציע פֿאַר אַ סך פֿון אירע קינדערלידער. אַלײן אַ הײסע ציוניסטקע האָט זי חתונה געהאַט מיט אַ קאָמוניסט, דעם היסטאָריקער און ליטעראַטור־קריטיקער שׂימחה לעװ, און פֿון 1935 האָבן זײ געװױנט דער עיִקר, אַחוץ 3 יאָר, אין אַמעריקע. קײן קינדער האָבן זײ ניט געהאַט.
„קאַדיע” װערט באַטראַכט װי די װיכטיקסטע שרײַבערין אין דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור און אַן ערשטקלאַסיקער און פּראָדוקטיװער פּאָעט לױט אַלע סטאַנדאַרדן, נישט געקוקט אױף איר געשלעכט. זי האָט אַרױסגעגעבן אַכט בענד לידער, אַ זאַמלונג דערצײלונגען, עטלעכע ראָמאַנען, און אין ניו־יאָרק האָט זי אױך רעדאַקטירט אַ ליטעראַריש־קולטורעלע צײַטשריפֿט, סבֿיבֿה.

אין איר שרײַבן אַנטפּלעקט זיך אַ פֿרױ װאָס האָט געשטרעבט צו מאַכן שלום צװישן די אַנטקעגנדיקע כּוחות פֿון רעליגיע און מאָדערנקײט, אַ רעאַליסט און אַ סקעפּטיקער װאָס האָט געבענקט נאָך נסים, אַ פֿילאָסאָפֿישע דענקערין בײַ װעמען די טיפֿסטע טראַגעדיע איז אַלע מאָל געװען געמישט מיט איראָניע און הומאָר, און אַ גײַסטיקע זוכערין װאָס האָט זיך מיאש געװען אין גאָט און אין דער מענטשהײט. פּאַפּירענע בריקן, 1999 פֿון קעטערין העלערסטײן ברענגט אַ כּוללדיקע זאַמלונג פֿון אירע בעסטע פּאָעטישע װערק אױף ענגליש. ‏

וואָך 8 האָב איך געשטעלט בלויז 2 פֿון די 8 לידער. איצט ברענג איך דאָס גאַנצע כּדי לייענערס זאָלן זיך באַקענען מיט דעם גאַנצן וווּנדערלעכן ליד. לידער 6 און 7 האָבן דירעקט צו טאָן מיט מאַמעס.

פֿרויען־לידער
‏

עס װעלן די פֿרױען פֿון אונדזער משפּחה בײַ נאַכט אין חלומות
מיר קומען און זאָגן:
מיר האָבן אין צניִעות אַ לױטערע בלוט איבער דורות געטראָגן,
צו דיר עס געבראַכט װי אַ װײַן אַ געהיטן אין קױשערע קעלערס
פֿון אונדזערע הערצער.
און אײנע װעט זאָגן:
איך בין אַן עגונה געבליבן װען ס’זענען די באַקן
צװײ רױטלעכע עפּל אױף בױם נאָך געשטאַנען,
און כ’האָב מײַנע צײנער די װײַסע צעקריצט אין די אײנזאַמע נעכט פֿון דערװאַרטונג.
און איך װעל די באָבעס אַנטקעגנגײן זאָגן:
װי הערבסטיקע װינטן יאָגן נאָך מיר זיך
ניגונים פֿאַרװעלקטע פֿון אײַערע לעבנס.
און איר קומט מיר אַנטקעגן,
װוּ די גאַס איז נאָר טונקל,
און װוּ סליגט נאָר אַ שאָטן:
און צו װאָס אָט דאָס בלוט אָן אַ טומאה
ס’זאָל זײַן מײַן געװיסן, װי אַ זײַדענער פֿאָדעם
אױף מײַן מוח פֿאַרבונדן,
און מײַן לעבן אַן אױסגעפֿליקט בלאַט פֿון אַ ספֿר
און די שורה די ערשטע פֿאַרריסן?

צו דעם װעל איך קומען,
װער ס’האָט דער ערשטער מיר מײַן פֿרױענפֿרײד געבראַכט
און זאָגן: מאַן,
כ’האָב נאָך אײנעם מײַן שטילן בליק פֿאַרטרױט
און אין אַ נאַכט לעם אים מײַן קאָפּ געלײגט,
ערשט האָב איך מײַן צער,
װי בינען אָנגעשטאָכענע אַרום מײַן האַרץ געבראַכט
און האָב קײן האָניק ניט אױף לינדערן מײַן װוּנד.
און ס’װעט דער מאַן מיך נעמען פֿאַרן צאָפּ,
װעל איך אַנידערברעכן זיך אױף בײדע פֿיס
און בלײַבן אױפֿן שװעל װי די פֿאַרשטײנערונג פֿון סדום,
איך װעל די הענט אַרױפֿהײבן צום קאָפּ,
װי ס’פֿלעגט מײַן מאַמע בײַם בענטשן ליכט,
נאָר ס’װעלן מײַנע פֿינגער שטײן װי צען געצײלטע זינד.

III

אַ מאָל איז אַ שטײנערנער טרעפּ אַזױ זיס װי אַ קישן,
אַז כ’לײג זיך אַנידער לענגאױס אױף זײַן קאַלטקײט,
װען כ’קאָן נישט דערטראָגן צום שטאָק צו דעם דריטן,
מײַן קאָפּ מיט די דינע פֿאַרטריקנטע ליפּן.
כ’בין דעמאָלט אַ שטילע פֿאַרחלשטע מײדל,
װאָס שאַרט זיך אָן דר’ערד מיט פֿאַרגליװערטע גלידער,
און בלײַבט ערגעץ ליגן
אַלײן בײַ דער נאַכט אױף די שטײנערנע שטיגן.
1924

דעם שפּיגל מוז איך אָפּקערן,
עס זאָל מײַן פּנים איצט אין שטילער נאַכט
אױף מיר ניט קוקן מיט שטײַפֿע ליפּן:
איך װעל שױן ניט באַרעכענען װאָס כ’האָב ביז איצטער ניט באַרעכנט.
שאָקל איך דעם קאָפּ אַנטקעגן װאַנט,
װי צו אַ לעבעדיקן מענטשן װאָס באַדױערט,
װי צו אַן אַלטן גוטן־פֿרײַנד.
אין שטילקײט פֿון דער נאַכט איז גאַנץ עגאַל
צי כ’בין גערעכט צי אומגערעכט,
עס זײַנען מײַנע ברעמען שװער און נאָך ניט אױסגעלאָדן,
און ס’ציִען זיך די גלידער מײַנע צו דער ערד,
אױף שטומער אָנפֿאַרטרױונג צו איר אוראַלטן געװיסן.

לאַנג און מילד זײַנען די תּמוז־אָבֿיקע באַגינענס,
װען כ’האַלט מײַן קאָפּ דעם װאַכן
אױף אַ ברױנער אָפּגעברענטער האַנט:
מאַן,
איך האָב לעם זיך פֿאַר דיר אַן אָרט אַן אָפּגעהיטן,
פֿאַר מיר האָב איך ניט אָפּגעהיט קײן רו און אָרט.
דורך צוגעמאַכטע אױגן פֿאַלן לאַנגזאַמער און װאַרעמער די טרערן,
און שטילקײט לײגט זיך אױס,
װי העזלעך דרימלענדיקע אַרום בעט,
אָט װעט דער טאָג אַן ערשטן רוף טאָן
און אַלע װעלן זיך צעלױפֿן
און איך װעל אױפֿשטײן צו אַ שװערן לאַנגן װעג.1926

פֿאַר כּלות אָרעמע װאָס זײַנען דינסטמײדלעך געװען,
צאַפּט די מוטער שׂרה פֿון פֿעסער טונקעלע
און קריגן פֿינקלענדיקן װײַן.
װעמען ס’איז אַ פֿולער קרוג באַשערט,
טראָגט די מוטער שׂרה אים מיט בײדע הענט,
און װעמען ס’איז באַשערט אַ בעכערל אַ קלײנס
פֿאַלט דער מוטער שׂרהס טרער אין אים אַרײַן.
און פֿאַר גאַסן־מײדלעך
װען װײַסע חופּה־שיכלעך חלומען זיך זײ,
טראָגט די מוטער שׂרה האָניק לױטערן,
אױף קלײנע טעצעלעך,
צו זײער מידן מױל.
פֿאַר כּלות אָרעמע, פֿון אַ מיוחסדיקן שטאַם
װאָס שעמען זיך דאָס אױסגעלאַטעטע װעש
ברענגען צו דער שװיגער פֿאַרן אױג,
פֿירט די מוטער רבֿקה קעמלען אָנגעלאָדענע
מיט װײַסן לײַװנטלײַן.
און װען די פֿינצטערניש שפּרײט אױס זיך פֿאַר די פֿיס,
און ס’קניִען אַלע קעמלען צו דער ערד צו רו
מעסט די מוטער רבֿקה לײַװנט אייל נאָך אײל
פֿון די פֿינגערלעך פֿון האַנט ביזן גאָלדענעם בראַסלעט.
פֿאַר די װאָס האָבן מידע אױגן
פֿון נאָכקוקן נאָך יעדן שכנותדיקן קינד,
און דאַרע הענט פֿון גאַרן
נאָך אַ װיגן פֿון אַ װיג,
ברענגט די מוטער רחל הײלונגסבלעטער
אױסגעפֿונענע אױף װײַטע בערג,
און טרײסט זײ מיט אַ שטילן װאָרט,
ס’קאָן יעדע שעה גאָט עפֿענען דאָס צוגעמאַכטע טראַכט.
צו די װאָס װײנען אין די נעכט אױף אײנזאַמע געלעגערס,
און האָבן ניט פֿאַר װעמען ברענגען זײער צער,
רעדן זײ מיט אױסגעברענטע ליפּן צו זיך אַלײן,
צו זײ קומט די מוטער לאה
האַלט בײדע אױגן מיט די בלײכע הענט פֿאַרשטעלט.

VII

אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען ס’װאַקסט אונטער אַ שטײן אַ גראָז פֿון דר’ערד
און ס’בעט דער פֿרישער מאָך אַ גרינע קישן אױס
אונטער אַ שאַרבן פֿון אַ טױטן פֿערד
און אַלע גלידער פֿון אַ פֿרױ בעטן זיך צו װײטיק פֿון געבורט.
און פֿרױען קומען און לײגן זיך װי קראַנקע שאָף
בײַ קרענעצעס אױף הײלן זײער לײַב,
און האָבן שװאַרצע פּנימער
פֿון לאַנגיעריקן דאָרשט צום קינדס געשרײ.
אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען בליצן שנײַדן אױף מיט זילבערנע חלפֿים
די שװאַרצע ערד,
און פֿרױען שװאַנגערע צו װײַסע טישן פֿון שפּיטאָל
קומען צו מיט שטילע טריט
און שמײכלען צום נאָך ניט געבאָרענעם קינד
און אפֿשר נאָך צום טױט.
אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען ס’װאַקסט אונטער אַ שטײן אַ גראָז פֿון ער’ערד אַרױס.

VIII

אין נעכט װען איך בין װאַך,
און ס’קומען צו מיר טעג מײַנע פֿאַרגאַנגענע
זיך פֿאַר די אױגן שטעלן,
קומט פֿאַר מיר מײַן מאַמעס לעבן.
און אירע אױסגעדאַרטע הענט
אין צניעותדיקע אַרבל פֿון נאַכטהעמד אײַנגעהילט
װי אַ גאָטספֿאָרכטיקע שריפֿט אין װײַסע גוילים
און ס’בײזערן זיך װערטער פֿון המפּיל,
װי פֿײַערדיקע קױלן געלאָשן פֿון איר שטיל געבעט
און אױסגעטריקנט איר דאָס מױל
װי אַ פֿאַרדאַרטע פֿלױם.
און ס’קומען אירע טרערן װי אַ קאַרגער־אײנציק־טראָפּנדיקער רעגן,
און ערשט, אַז כ’בין אַלײן אַ פֿרױ
און גײ אין ברױנעם זײַד געקלײדט
מיט בלױזן קאָפּ
און נאַקעט האַלדז,
און ס’האָט דער אומגליק פֿון מײַן אײגן לעבן מיך דעריאָגט
און װי אַ קראָ,
אױף אַ קלײן הינדעלע אַרויפֿגעפֿאַלן,
איז אָפֿט באַלױכטן העל מײַן צימער אין די נעכט,
און כ’האַלט די הענט איבער מײַן קאָפּ פֿאַרװאָרפֿן
און ס’זאָגן מײַנע ליפּן אַ שטילן אײנפֿאַכן געבעט צו גאָט
און ס’קומען טרערן, װי אַ קאַרגער־אײנציק־טראָפּנדיקער רעגן.
חשוונדיקע נעכט, ווילנע, 1927

FROYEN-LIDER

I
Es veln di froyen fun undzer mishpokhe bay nakht in khaloymes
mir kumen un zogn:
Mir hobn in tsnies a loytere blut iber doyres getrogn,
Tsu dir es gebrakht vi a vayn a gehitn in koyshere kelers
Fun undzere hertser.
Un eyne vet zogn:
Ikh bin an agune geblibn ven s’zenen di bakn
Tsvey roytlekhe epl af boym nokh geshtanen,
Un kh’hob mayne tseyner di vayse tsekritst in di eynzame
nekht fun dervartung.
Un ikh vel di bobes antkegngeyn zogn:
Vi herbstike vintn yogn nokh mir zikh
Nigunim farvelkte fun ayere lebns.
Un ir kumt mir antkegn,
Vu di gas iz nor tunkl,
Un vu s’ligt nor a shotn:
Un tsu vos ot dos blut on a tume
S’zol zayn mayn gevisn, vi a zaydener fodem
Af mayn moyekh farbundn,
Un mayn lebn an oysgeflikt blat fun a seyfer
Un di shure di ershte farrisn?

Tsu dem vel ikh kumen,
Ver s’hot der ershter mir mayn froyenfreyd gebrakht
Un zogn: man,
Kh’hob nokh eynem mayn shtiln blik fartroyt
Un in a nakht lem im mayn kop geleygt,
Ersht hob ikh mayn tsar,
Vi binen ongeshtokhene arum mayn harts gebrakht
Un hob keyn honik nit oyf lindern mayn vund.
Un s’vet der man mikh nemen farn tsop,
Vel ikh aniderbrekhn zikh oyf beyde fis
Un blaybn oyfn shvel vi di farshteynerung fun Sdom,
Ikh vel di hent aroyfheybn tsum kop,
Vi s’flegt mayn mame baym bentshn likht,
Nor s’veln mayne finger shteyn vi tsen getseylte zind.

III

A mol iz a shteynerner trep azoy zis vi a kishn,
Az kh’leyg zikh anider lengoys oyf zayn kaltkayt,
Ven kh’kon nisht dertrogn tsum shtok tsu dem dritn,
Mayn kop mit di dine fartriknte lipn.
Kh’bin demolt a shtile farkhaleshte meydl,
Vos shart zikh on dr’erd mit fargliverte glider,
Un blaybt ergets lign
Aleyn ba der nakht oyf di shteynerne shtign.
1924

Dem shpigl muz ikh opkern,
Es zol mayn ponem itst in shtiler nakht
Af mir nit kukn mit shtayfe lipn:
Ikh vel shoyn nit barekhenen vos kh’hob biz itster nit barekhnt.
Shokl ikh dem kop antkegn vant,
Vi tsu a lebedikn mentshn vos badoyert,
Vi tsu an altn gutn-fraynd.
In shtilkayt fun der nakht iz gants egal
Tsi kh’bin gerekht tsi umgerekht,
Es zaynen mayne bremen shver un nokh nit oysgelodn,
Un s’tsien zikh di glider mayne tsu der erd,
Af shtumer onfartroyung tsu ir uraltn gevisn.

Lang un mild zaynen di tomuz-ov|ike baginens,
Ven kh’halt mayn kop dem vakhn
Oyf a broyner opgebrenter hant:
Man,
Ikh hob len\m zikh far dir an ort an opgehitn,
Far mir hob ikh nit opgehit keyn ru un ort.
Durkh tsugemakhte oygn faln langzamer un varemer di trern,
Un shtilkayt leygt zikh oys,
Vi hezlekh drimlendike arum bet,
Ot vet der tog an ershtn ruf ton
Un ale veln zikh tseloyfn
Un ikh vel oyfshteyn tsu a shvern langn veg.
1926

VI
Far kales oreme vos zaynen dinstmeydlekh geven,
Tsapt di muter Sore fun feser tunkele
Un krign finklendikn vayn.
Vemen s’iz a fuler krug bashert,
Trogt di muter Sore im mit beyde hent,
Un vemen s’iz bashert a bekherl a kleyns
Falt der muter Sores trer in im arayn.
Un far gasn-meydlekh
Ven vayse khupe-shikhlekh kholemen zikh zey,
Trogt di muter Sore honik loytern,
Ayf kleyne tetselekh,
Tsu zeyer midn moyl.
Far kales oreme, fun a meyukhes|dikn shtam
Vos shemen zikh dos oysgelatete vesh
Brengen tsu der shviger farn oyg,
Firt di muter Rivke kemlen ongelodene
Mit vaysn layvntlayn.
Un ven di finsternish shpreyt oys zikh far di fish,
Un s’knien ale kemlen tsu der erd tsu ru
Mest di muter Rivke layvnt eyl nokh eyl
Fun di fingerlekh fun hant bizn goldenem braslet.
Far di vos hobn mide oygn
Fun nokhkukn nokh yedn shkheynesdikn kind,
Un dare hent fun garn
Nokh a vign fun a vig,
Brengt di muter Rokhl heylungsbleter
Oysgefunene af vayte berg,
Un treyst zey mit a shtiln vort,
S’kon yede sho got efenen dos tsugemakhte trakht.
Tsu di vos veynen in di nekht af eynzame gelegers,
Un hobn nit far vemen brengen zeyer tsar,
Redn zey mit oysgebrente lipn tsu zikh aleyn,
Tsu zey kumt di muter Leye
Halt beyde oygn mit di bleykhe hent farshtelt.

VII

In nekht azoyne frilingdike do,
Ven s’vakst unter a shteyn a groz fun dr’erd
Un s’bet der frisher mokh a grine kishn oys
Unter a sharbn fun a toytn ferd
Un ale glider fun a froy betn zikh tsu veytik fun geburt.
Un froyen kumen un leygn zikh vi kranke shof
Bay krenetses oyf heyln zeyer layb,
Un hobn shvartse penemer
Fun langyerikn dorsht tsum kinds geshrey.
In nekht azoyne frilingdike do,
Ven blitsn shnaydn oyf mit zilberne khalofim
Di shvartse erd,
Un froyen shvangere tsu vayse tishn fun shpitol
Kumen tsu mit shtile trit
Un shmeykhlen tsum nokh nit geborenem kind
Un efsher nokh tsum toyt.
In nekht azoyne frilingdike do,
Ven s’vakst unter a shteyn a groz fun er’erd aroys.

VIII

In nekht ven ikh bin vakh,
Un s’kumen tsu mir teg mayne fargangene
Zikh far di oygn shteln,
Kumt far mir mayn mames lebn.
Un ire oysgedarte hent
In tsniesdike arbl fun nakhthemd ayngehilt
Vi a gotsforkhtike shrift in vayse gvilim
Un s’beyzern zikh verter fun Hamapl,
Vi fayerdike koyln geloshn fun ir shtil gebet
Un oysgetriknt ir dos moyl
Vi a fardarte floym.
Un s’kumen ire trern vi a karger-eyntsik-tropndiker regn,
Un ersht, az kh’bin aleyn a froy
Un gey in broynem zayd gekleydt
Mit bloyzn kop
Un naket haldz,
Un s’hot der umglik fun mayn eygn lebn mikh deryogt
Un vi a kro,
Af a kleyn hindele arufgefaln,
Iz oft baloykhtn hel mayn tsimer in di nekht,
Un kh’halt di hent iber mayn kop farvorfn
Un s’zogn mayne lipn a shtiln eynfakhn
Gebet tsu Got
Un s’kumen trern, vi a karger-eyntsik-tropndiker regn.
Kheshvndike nekht (Nights of the month of Heshvan). Vilna, 1927

National Library of Israel, Schwadron collection

Kadya Molodowsky (1894-1975)
was born in Bereze Kartuskaya, White Russia in 1894. Although a girl, she studied Khumesh (Pentateuch) with her father, a melamed, a teacher, and later both Gemore and Russian with private tutors. In the 1920’s she settled in Warsaw and worked by day as a teacher in a socialist Yiddishist Tsisho school, and in the evenings in a Hebraist community school. Herself a fervent Zionist, she married a Communist, the historian and literary critic Simkhe Lev, and they lived, from 1935 on, for the most part, in America, with a three year interval in Israel. The couple had no children.
Generally considered the foremost female writer in modern Yiddish literature, and a first-rate and prolific poet by any standard, she published eight volumes of poetry, a collection of short stories, several novels, and also edited a literary journal Svive in New York.
Molodowsky’s work reveals a woman striving to reconcile the opposing forces of religion and modernity, a realist and a skeptic who longed for miracles, a philosophic thinker who tempered deepest tragedy with irony and humor, and a spiritual seeker who despaired in God and humanity. Paper Bridges (1999), translated and edited by Kathryn Hellerstein, offers a comprehensive selection of her best poetic work in English and was voted one of the 100 best Jewish books by a panel at the National Jewish Book Center.

Previously, in Week 8, I posted Songs ! and VIII. Now I am posting the whole poem so that readers can appreciate this wonderful piece of literature. Songs VI and VII related directly to mothers.

Women-Poems

The women of our family will come to me in dreams at night and say:
Modestly we carried a pure blood across generations,
Bringing it to you like well-guarded wine from the kosher
Cellars of our hearts.
And one woman will say:
I am an abandoned wife, left when my cheeks
Were two ruddy apples still fixed on the tree,
And I clenched my white teeth throughout lonely nights of waiting.
And I will go meet these grandmothers, saying:
Like winds of the autumn, your lives’
Withered melodies chase after me.
And you come to meet me
Only where streets are in darkness,
And where only shadows lie:
And why should this blood without blemish
Be my conscience, like a silken thread
Bound upon my brain,
And my life a page plucked from a holy book,
The first line torn.

II
I will come to the one
Who first brought me woman’s delight,
And say, Husband,
I trusted someone else with my quiet gave,
And one night laid my head down near him.
Now I bring my sorrow
Like bees stinging around my hear,
And have no honey to soothe the hurt.
And when my husband takes me by the braid,
I will drop to my knees
And remain on the doorsill like the petrifcation of Sodom.
I will raise my hands to my head
As my mother used to, blessing the candles,
But my fingers still stand up like ten numbered sins.

III
A stone is sometimes as sweet as a pillow,
If I stretch my whole body the length of its coldness,
When all the way up to the third floor, I cannot
Carry my head with its lips thin and arid.
I am, then, a swooning girl, fainting and silent,
Who, shuffling across ground on limbs numb and stiffened,
Stops somewhere and lies down
In the night on these stone stairs, alone.
1924

IV
I must turn the mirror aside,
So that now in the still night, my face
Does not look at me with prim lips:
I’m not going to solve what I haven’t yet solved.
I nod my head to the wall,
As if to a living person who feels sorry,
As if to an old, good friend.
In the still of the night, it is all the same
Whether I am right or wrong.
My brows are heavy and still not unburdened,
And my limbs gravitate to the earth
In mute trust of her primordial conscience.

V
Long and mild are the dawns of Tammuz and Av,
When I hold my wakeful head
On a brown, sunburned hand:
Husband,
I have a place for you near me, a cherished place,
But I have not kept any peace of place for myself.
Through closed eyes, my tears fall slow and warm,
And stillness spreads,
Like drowsy hares around my bed.
Soon the first cry of day will sound,
And they will scatter,
And I will rise to a long, hard way.
1926

VI
For poor brides who were servant girls,
Mother Sarah draws forth form dim barrels
Pitchers of sparkling wine.
To those so destined, Mother Sarah
Carries a full pitcher with both hands.
And for those so destined, Mother Sarah’s
Tears fall into the tiny goblet.
And for streetwalkers
Dreaming of white wedding shoes,
Mother Sarah bears pure honey
In small saucers
To their tired mouths.
For high-born brides now poor,
Who blush to bring patched underclothes
Before their mother-in-law,
Mother Rebecca leads camels
Laden with white linen.
And when darkness spreads before their feet,
And all camels kneel on the ground to rest,
Mother Rebecca measures linen ell by ell
From her rings to her golden bracelet.
For those whose eyes are tired
From watching the neighborhood children,
And whose hands are thin from yearning
For a small, soft body
And for the rocking of a cradle,
Mother Rachel brings healing leaves
Discovered on distant mountains,
And comforts them with a quiet word:
At any hour, God may open the sealed womb.
To those who cry at night in solitary beds,
And have no one to share their sorrow,
Who talk to themselves with parched lips,
to them comes Mother Leah quietly,
Shielding both eyes with her pale hands.

VII
There are the spring nights
When up from under the stone, a grass blade pushes forth from the earth,
And fresh moss makes a green cushion
Under the skull of a dead horse,
And all of a woman’s limbs beg for the hurt of childbirth.
And women come and lie down like sick sheep
By wells to heal their bodies,
And their faces are dark
From long years of thirsting for the cry of a child.
These are the spring nights
When lightning splits the black earth
With silver slaughtering knives,
And pregnant women approach
White tables in the hospital with quiet steps
And smile at the yet-unborn child
And perhaps even at death.
These are the spring nights
When up from under a stone, a grass blade pushes forth from the earth.

VIII

Nights when I’m awake
And one by one my past days come
To place themselves before my eyes,
My mother’s life come to me.
And her emaciated hands
Wrapped in modest nightgown sleeves
Are like a God-fearing script on white parchment
And the words of Hamapil are angry
Like fiery coals quenched by her quiet plea,
And they shrivel her mouth
Like a withered plum.
And her tears come drop by drop like a stingy drizzle.

And now that I myself am a woman,
And walk, clad in brown silk
With my head bare
And my throat naked,
And now that my own life’s misfortune has hunted me down
Like a crow falling upon a chick,
Often my room is lit up all night,
And I hold my hands, reproaches, over my head,
And my lips recite a quiet, simple
Plea to God.
And tears come drop by drop like a stingy drizzle.
1925
Tr. Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, Translated, introduced and edited by Kathryn Hellerstein, Wayne State University Press, 1999

‏

46. Yechiel Shraibman – Kaddish

Posted on February 21, 2013 by charlotte14

Kadesh – Audio

English follows Yiddish.

יחיאל שרײַבמאַן (1913 — 2005)
איז געבוירן געװאָרן אין 1913 אין דעם באַסאַראַבער שטעטל ראַשקעװ בײַ זײער נישט־פֿאַרמעגלעכע עלטערן.דער טאַטע האָט געהאַט אַ פּיצל באַקאַלײַ־קלײטל און האָט אױך געפּראַזשעט קערלעך צום פֿאַרקױפֿן. שרײַבמאַן האָט געלערנט אין חדר און דערנאָך אין טשערנעװיצער העברעיִשן לערער־סעמינאַר, װוּ ער איז אַרעסטירט געװאָרן פֿאַר רעװאָלוציאָנערער אַקטיװיטעט.
װױנענדיק אין בוקאַרעשט האָט ער דעביוטירט אין 1936 מיט דערצײלונגען אין דער װאַרשעװער נײַער פֿאָלקסצײַטונג און אין ניו־יאָרקער פּראָלעטפּען־זשורנאַל סיגנאַל. אין 1939 זײַנען אַרױס אין בוקאַרעשט זײַנע צװײ ביכלעך דערצײלונגען און עסײען, מײַנע העפֿטן. בשעת די מלחמה־יאָרן איז שרײַבמאַן אַװעק קײן אוזבעקיסטאַן. דאָרטן האָט ער געשריבן אַ נאָװעלע חבֿר בראָװער, װאָס דער שרײַבער פּרץ מאַרקיש האָט אָפּגעדרוקט אין זײַן אַלמאַנאַך צום זיג.
במשך די 60 יאָר פֿון זײַן ליטעראַרישער קאַריערע האָט שרײַבמאַן אָנגעשריבן אַ סך ביכער, צװישן זײ די װערק דרײַ זומערס. דערצײלונגען (1946), גאַניידן־עפּל (גן־עדן־עפּל) (1965) און יאָרן און רעגעס (רגעס) (1973). גלײַך פֿון ערשטן נומער אין 1961 האָט ער זיך געדרוקט אין זשורנאַל סאָװעטיש הײמלאַנד. דאָרטן איז ער פֿופֿצן יאָר געװען אַ מיטגליד פֿון דער רעדקאָלעגיע און האָט אױך אָפּגעדרוקט דרײַ ראָמאַנען: זיבעצניאָריקע, װײַטער און זיבן יאָר מיט זיבן חדשים. םע האָט אים איבערגעזעצט אױף כּלערלײ לשונות, צװישן זײ רוסיש, מאָלדאַװיש, עבֿריתּ, ענגליש, פֿרײַנצײזיש, אוזבעקיש, אַזערבעזשאַניש, אַרמעניש און טשוגאַטשיש.
אין 1997 איז אַרױס אין ישׂראל די זאַמלונג שטענדיק. אַ צװײשפּראַכיקע (ייִדיש מיט רוסישער איבערזעצונג) זאַמלונג, יצירה און ליבע, איז אַרױס אין קעשענעװ אין 2000.
שרײַבמאַן גלײבט אַז בײַ אַ שרײַבער דאַרף יעדעס װערק דערצײלן װעגן זיך. אין מיניִאַטור „עלעגיע” אין ביכל װײַטער שרײַבט ער, “איך האַלט אַז אױב דער שרײַבער שטײט נישט אַלײן דערבײַ, ער לעבט עס נישט איבער אַלײן, קאָן קײן גרױס װערק זיך נישט באַקומען”.

אױף װיפֿל איך װײס האָט שרײַבמאַן ניט געשריבן קײן פּאָעזיע. די שאַפֿונג דאָ, זײַן קדיש נאָך זײַן מאַמען, איז ניט קײן ליד גופֿא, נאָר מע װאָלט עס יאָ געקענט אָנרופֿן אַ פּראָזעליד.

קדיש

יתגדל ויתקדש שמה רבא.

עס זאָל זײַן געהײכט און געהײליקט דער גרױסער נאָמען „מאַמע”.
אין דער אמתן איז דאָך ער, דער נאָמען מאַמע, דער באַשעפֿער פֿון דער װעלט. אַ דאַנק איר, דער מאַמען, האָט די װעלט אַ קיום. מע קען זאָגן נאָך מערער: אַ דאַנק דעם נאָמען מאַמע זענען אַלע מענטשן פֿון דער גאָרער װעלט פֿאַראײניקט צװישן זיך מיט אײן געפֿיל.
מענטשן װײַסע און שװאַרצע, קלוגע און נאַרישע, גוטע און, דאַכט זיך, אַפֿילו שלעכטע, פֿילן צום װאָרט מאַמע אײן אַלץ אײן פֿילעניש, ברענגען אַפֿילו אַרױס אױף די ליפּן דעם דאָזיקן נאָמען מיט אײן אַלץ אײנעם קלאַנג.
טײַערע מאַמע! איך, דער עלטסטער זון דײַנער, דער ייִדישער שרײַבער יחיאל, זאָג דעם ערשטן קדיש נאָך דיר אױף פּראָסט ייִדיש.
האָסט דעם גרױסן נאָמען מאַמע געטראָגן אַזױ פֿיל יאָרן מיט װערדע, מיט שטאָלצקײט און מיט כּבֿוד.
דו ביסט דעם נאָמען װערט געװען און דער נאָמען איז דיך װערט געװען.
ביסט געװען אַ זעלטענער פֿאָלקסמענטש. האָסט אין זיך פֿאַרמאָגט אַלע מעלות־טובֿות פֿון אונדזער פֿאָלק. ביסט אין גאַנצן געװען שלום־עליכמיש. דער טאַטע האָט פּרציש אָפֿט אַ זיפֿץ געטאָן מיט דרײַ פּינטעלעך, איז פּרציש געװען קאַרג אױף אַ װאָרט. די ביסט געװען שלום־עליכמדיק באַרײדעװדיק, שלום־עליכמדיק ליב געהאַט צו לאַכן, שלום־עליכמדיק, װען קײנער האָט נישט געזען, געװישט אַ טרער.
לאַכן איז געװען דײַן לעבן. קײן אינסטיטוטן האָסטו נישט דורכגעמאַכט, נאָר פֿלעגסט אַ מאָל אין אַ חכמה אַ זאָג טאָן, אַז דו האָסט געקינטשעט דעם לאַך־אינסטיטוט. און ס’איז גראַדע צוגעפּאַסט צו דיר רעדן בײַ דײַן קבֿר נישט װעגן ווײנען, נאָר װעגן לאַכן.
ביסט געװען אַ זעלטענער פֿאָלקסמענטש. האָסט פֿײַנט געהאַט מער װי אַלץ אין דער װעלט פֿאַלשקײט, פֿאַלשע מענטשן, אַפֿילו די מינדסטע פֿאַלשע תּנועה.
האָסט ליב געהאַט מער װי אַלץ אין דער װעלט ליבשאַפֿט און ליבע.
ליבשאַפֿט צו מענטשן, ליבשאַפֿט צום לעבן, ליבשאַפֿט צו אַ קלוגן געדאַנק, גרױסע ליבשאַפֿט, פֿאַרשטײט זיך, צו די קינדער, און די פּראָסטע ערדישע ליבע צװישן מאַן און װײַב.
כ’האָב נישט נאָר אײן מאָל געהערט דיך אַ זאָג טאָן, אַז דאָס גלאַװנע אין לעבן איז ליבע.
אַ פּראָסטע ייִדענע פֿון אַ קלײן שטעטל, אַ ייִדענע מיטן נאָמען רײזל, האָט געטראָגן אין זיך אַזאַ גרױסע לעבסן־פֿילאָסאָפֿיע, אַזאַ אײביקן לעבנס־אמת.
און נאָך אײן זאַך האָסטו שטאַרק ליב געהאַט. די ערד, װוּ דו ביסט געבױרן געװאָרן און װוּ דו האָסט אונדז, אַלע דײַנע קינדער, געבױרן.
דאָס קלײנע פֿאַרװאָרפֿענע שטעטעלע אױפֿן ברעג פֿונעם נעסטער, דאָס שטעטעלע װאַד־ראַשקעװ.
האָסט די דאָזיקע הײמליבשאַפֿט געטראָגן אין זיך דײַן גאַנץ לעבן, ביז אין דײַן לעצטן אָטעם.
דײַנע לעצטע װערטער אין לעצטן טאָג פֿאַרן טױט זענען געװען:
―אידע, גיב מיר טרינקען אַ ביסל נעסטער־װאַסער.
ביסט געװען אַ זעלטענער פֿאָלקסמענטש.
איך זאָג מײַן קדיש נאָך דיר, טײַערע מאַמע מײַנע, אָן טרערן אין די אױגן. װײַל העכער און מערער אײדער טרערן איז די שטאָלצקײט אין האַרצן, אַז כ’האָב אַזאַ מאַמע, און דאָס גרױסע הײליקע געפֿיל אַז מיר, דײַנע קינדער, דײַנע אײניקלעך און אוראײניקלעך, װעלן זײַן איר המשך.
זאָל זײַן געהײכט און געהײליקט דער גרױסער נאָמען „מאַמע”.

יתגדל ויתקדש שמה רבא.

1980

יצירה און ליבע, קעשענעוו, 2000.

KADESH

Yisgadal veyiskadash shmey rabo.
Es zol zayn geheykht un geheylikt der groyser nomen “mame”.
In der emesn iz dokh er, der nomen mame, der bashefer fun der velt. A dank ir, der mamen, hot di velt a kiem. Me ken zogn nokh merer: a dank dem nomen mame zenen ale mentshn fun der gorer velt fareynikt tsvishn zikh mit eyn gefil.
Mentshn vayse un shvartse, kluge un narishe, gute un, dakht zikh, afile shlekhte, filn tsum vort mamen eyn alts eyn filenish, brengen afile aroys oyf di lipn dem dozikn nomen mit eyn alts eynem klang.
Tayere mame! ikh, der eltster zun dayner, der yidisher shrayber Yekhiel, zog dem ershtn kadesh nokh dir af prost yidish.
Host dem groysn nomen mame getrogn azoy fil yorn mit verde, mit shtoltskayt un mit koved.
Du bist dem nomen vert geven un der nomen iz dikh vert geven.
Bist geven a zeltener folksmentsh. Host in zikh farmogt ale mayles-toyves fun undzer folk. Bist in gantsn geven sholem-aleykhemish. der tate hot peretsish oft a zifts geton mit dray pintelekh, iz peretsish geven karg af a vort. di bist geven sholem-aleykhemdik bareydevdik, sholem-aleykhemdik lib gehat tsu lakhn, sholem-aleykhemdik, ven keyner hot nisht gezen, gevisht a trer.
Lakhn iz geven dayn lebn. Keyn institutn hostu nisht durkhgemakht, nor flegst a mol in a khokhme a zog ton, az du host gekintshet dem lakh-institut. un s’iz grade tsugepast tsu dir redn bay dayn keyver nisht vegn veynen, nor vegn lakhn.
Bist geven a zeltener folksmentsh. host faynt gehat mer vi alts in der velt falshkeyt, falshe mentshn, afile di mindste falshe tnue.
Host lib gehat mer vi alts in der velt libshaft un libe.
Libshaft tsu mentshn, libshaft tsum lebn, libshaft tsu a klugn gedank, groyse libshaft, farshteyt zikh, tsu di kinder, un di proste erdishe libe tsvishn man un vayb.
Kh’hob nisht nor eyn mol gehert dikh a zog ton, az dos glavne in lebn iz libe.
A proste yidene fun a kleyn shtetl, a yidene mitn nomen reyzl, hot getrogn in zikh aza groyse lebsn-filosofye, aza eybikn lebns-emes.
Un nokh eyn zakh hostu shtark lib gehat. di erd, vu du bist geboyrn gevorn un vu du host undz, ale dayne kinder, geboyrn.
Dos kleyne farvorfene shtetele oyfn breg funem nester, dos shtetele Vad-Rashkev.
Host di dozike heymlibshaft getrogn in zikh dayn gants lebn, biz in dayn letstn otem.
Dayne letste verter in letstn tog farn toyt zenen geven:
– Ide, gib mir trinken a bisl Nester-vaser.
Bist geven a zeltener folksmentsh.
Ikh zog mayn kadesh nokh dir, tayere mame mayne, on trern in di oygn. vayl hekher un merer eyder trern iz di shtoltskayt in hartsn, az kh’hob aza mame, un dos groyse heylike gefil az mir, dayne kinder, dayne eyniklekh un ureyniklekh, veln zayn ir hemshekh.
Zol zayn geheykht un geheylikt der groyser nomen “mame”.
Yisgadal veyiskadash shmey rabo.
1980

Yechiel Shraibman (1913 – 2005)
Yekhiel Shraibman was born in 1913 to a very poor family in the Bessarabian town of Rashkev. He went to kheyder and then to a Hebrew teachers’ seminary in Chernowitz where he was arrested for revolutionary activity. Moving to Bucharest he made his literary debut there in 1936 with stories published in the Warsaw paper Naye Folkstsaytung and in the New York Proletpen magazine Signal. In 1939 two slim volumes of stories and essays entitled Mayne Heftn (My Notebooks) were published in Bucharest.
During WWII Shraibman went to Kishenev and from there was evacuated to Uzbekistan with his wife Olga. While there his novel Khaver Brover (Comrade Brover) was published by the writer Peretz Markish in his almanac Tsum Zig.
During the sixty years of his literary activity Shraibman wrote many books, among them Dray Zumers (Three Summers, stories) (1946), Gan-Eydn Epl (Apples of Paradise; 1965), and Yorn un Reges [Zibetsnyorike] (Years and Moments [Seventeen Year Olds]; 1973). From its very first issue in 1961 he published in the journal Sovetish Heymland and was on its editorial board for 15 years. In it he published three novels Zibetsnyorike (Seventeen Year Olds), Vayter (Further), also in book form, and Zibn Yor mit Zibn Khadoshim (Seven Years and Seven Months). Master of the miniatur (miniature) genre, he has been translated into many languages, including Russian, Moldavian, Hebrew, English, French, Uzbek, Azerbaijani, and Chugash.
In 1997 the collection Shtendik (Always) was published in Israel and in 2000 the Yiddish-Russian volume Yetsire un Libe (Creation and Love) was published in his home city Kishinev. He believes that a writer’s every work must tell about himself. In his miniature “Elegye” (Elegy) in Vayter he writes, “I believe that if the writer has not witnessed it and lived through it himself, then he cannot create a great work from it.”

Shraibman, as far as I know, wrote no poetry. The piece offered here, his Kaddish to his mother, is not a poem per se but is very poetic and could, I believe, be called a prose-poem.

Kaddish

Yisgadal veyiskadash shmey rabo. Exalted and sanctified be His great name.
Exalted and sanctified be the great name “mother”.
In truth, the name mother is the creator of the world. Thanks to her, mother, the world exists. What’s more, one can say that thanks to the name mother all the people of the world are united amongst themselves in one feeling.
People white and black, clever and foolish, good, and even, it seems, bad, feel about the word mother one and the same feeling, even utter on their lips the same name with the same sound.
Dear mother! I, your oldest son, the Yiddish writer Yechiel, say the first Kaddish for you in plain Yiddish.
You bore the name mother so many years with dignity, with pride and with honor.
You were worthy of the name and the name was worthy of you.
You were a rare folksmentsh, a woman of the people. You possessed within yourself all the good qualities of our people. You were completely Sholem-Aleichemlike, Father would in a Peretzlike way, often sigh followed by three dots – thoughts unexpressed, – and was Peretzlike stingy with his words. You were Sholem-Aleichemlike talkative and loved to laugh, like Sholem-Aleichem, when nobody could see, you would wipe away a tear.
Laughing was your life. You did not attend any institutes of higher learning, but jokingly you used to say that you had finished the Laughter Institute, and it’s fitting to speak at your grave not about crying but about laughing.
You were a rare folksmentsh. More than anything in the world you hated falseness, false people, even the slightest false gesture.
More than anything in the world you loved love and affection.
Love of people, love of life, love of a clever thought, great love, naturally, to your children, and the simple earthy love, between man and wife.
More than once I heard you say that the main thing in life is love.
A simple Jewish woman from a small town, a woman by the name of Reyzl, carried within herself such a great philosophy of life, such an eternal life truth.
And there was one more thing that you loved so much. This earth, where you were born and where you gave birth to us, all your children.
The little faraway town on the shores of the river Dniester, the little town Vad-Rashkev.
You carried this love of your home inside yourself all your life, until your last breath.
Your last words on your last day before you died were: “Eda, give me a bit of Dniester water to drink.”
You were a rare woman of the people.
I am saying my Kaddish for you, dear mother, without tears in my eyes. Because greater and more than tears is the pride I have in my heart, that I have such a mother, and the great holy feeling that we, your children, your grandchildren and great grandchildren, will be her continuation.
Exalted and sanctified be the great name “mother”.

Yisgadal veyiskadash shmey rabo.
1980.
Tr. by Sheva Zucker

45. Yitskhok Ganuz – The Land and Its Fullness

Posted on February 8, 2013 by charlotte14

Dos land un ir fulkayt – Audio

English follows Yiddish and Transliteration.

יצחק גנוז (1927 — )
איז געבױרן געװאָרן יצחק גאַנוזאָװיטש אין לידע (דעמאָלט פּױלן, הײַנט בעלאַרוס). ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּרבות—שול תּרבות־שול(העברעיִש און ציוניסטיש געשטימט). דער טאַטע איז אַרעסטירט געװאָרן פֿון ען־קאַ־ווע־דע און איז פֿאַרשװוּנדן אױף אײביק. די מאַמע און די דרײַ קינדער (יצחק בתוכם) האָט מען פֿאַרשיקט קיין סיביר. דאָרטן האָבן זײ געאַרבעט בײַ צװאַנגאַרבעט און האָבן געהאַקט בײמער און געלייגט באַנרעלסן. נאָך דער צװײטער װעלט־מלחמה איז די משפּחה אַריבער קײן פּױלן װוּ גנוז האָט אָרגאַניזירט און אָנגעפֿירט מיט אַ גרופּע קינדער און צענערלינגען װאָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן. מיט זײ איז ער געפֿאָרן קײן ישׂראל ‏ אױף דער שיף עקסאָדוס. םע האָט אים, די גרופּע, און די מאַמע זײַנע מיט דעם ברודער און דער שװעסטער צוריקגעשיקט קײן דײַטשלאַנד. אין 1948 האָט ער טאַקע עולה געװען מיט אַ גרופּע פֿון גחל (מגויסי חוץ לארץ ־ עולים װאָס קומען צו דינען אין אַרמײ) אױף דער שיף טעטי און האָט געקעמפֿט אין דער באַפֿרײַונג־מלחמה.
גנװז האָט זיך געלערנט די העברעיִשע ליטעראַטור און די ייִדישע געשיכטע אין בר־אילן־אוניװערסיטעט און לערנט דאָרטן און אין לעװינסקי־קאָלעדזש. ער איז אַ מיטליד פֿון דעם פֿאַראײן פֿון העברעיִשע שרײַבערס װי אױך פֿון דעם װעלטפֿאַראײן פֿון ייִדישע װיסנשאַפֿטן. זינט 1954 האָט ער אַרױסגעגעבן ראָמאַנען, דערצײלונגען, פּאָעזיע, פֿאָלקלאָר־שטודיעס, און קריטישע אַרטיקלען אין פֿאַרשײדענע זשורנאַלן, צום רבֿ אױף עבֿריתּ.. ער האָט אױך רעדאַקטירט עטלעכע יזכּור־ביכער און פֿאָלקלאָר־אױסגאַבעס. ער האָט געװוּנען דעם עמינח־פּרעמיע פֿאַר פּאָעזיע אין 2005.

דאָס לאַנד און איר פֿולקײט

איז נאָך עמעצער דאָ װאָס געדענקט מײַן מאַמען,
אָדער ס’איז שױן ניטאָ װער עס געדענקט זי,
און זאָל זאָגן װעגן מינוטן פֿאַרפֿרױרענע אין צײַט,
זײ זײַנען געװען און פֿאַרשװוּנדן אין דער װײַט.

אױף די זאַמדן פֿון תּל־אָבֿיבֿ איז זי אַרױף פֿון דעם ים
אַ מידע, שטאָלצע, אומעטיק פֿאַרפֿאָלגטע,
אַ פּרעכטיקע שײַן, אַ כאַװליע־גערױש,
אַ גרױסע זון פֿרײַנדלעך לאַשטשעט זי.

די פֿאַטשײלע װיקלט אַרום אירע פּלײצעס,
דעם בליץ פֿון איר בליק אין אױגן פֿאַרװײנטע,
אַ טאָרבע אַ קלײנע גרױ װי אַ זאַק,
און זי, מיט ברײטע אָרעמס צעשפּרײטע.

אין עק פֿון די גאָלדענע זאַמדן, בן־יהודה די גאַס,
װיטרינעס צעשטעלטע, ברױט, בגדים און נאָך.
פֿאַרכאַפּט דעם אָטעם, אַ פּאַטש מיט די הענט, ―
“זעט נאָר, דאָס אַלץ עקסיסטירט דאָך”.

זעט נאָר, קינדערלעך, אותיות פֿון חומש בײַנאַנד,
אין העלן מיטן טאָג, אױף שילד און װאַנט,
איר זאָלט װיסן, טײַערע, שאַצן דאָס אַלץ,
װײַל דאָ איז אונדזער אײנציקער פּלאַץ.

אַ מילדער ים, קאַלטקײט בײַ די פּאָלעס פֿון קלײד,
די פֿאַטשײלע פֿלאַטערט אין װינט.
“זײ װעלן קומען אַלע, אַלע װעלן דאָ קומען,
באָבע, זײדע, טאַטע, מאַמע מיט גאַנצער הױזגעזינד
כ’האָב מיטגעבראַכט מיט זיך דורות אָבֿות
אױף אונדזער פֿאָטערס נחלה צו רוען!”

זי האָט אױפֿגעהױבן די האַנט מיט ציטער, באַגער
צו אַ גרופּע ייִנגלעך, “גחל”* פֿון “טעטי” די שיף,
װאָס האָט אָפּגעשװוּמען מיט זײ, ביז אַהער,
און געשעפּטשעט מיט װײטיק אַ ברכה.

זײ קריכן אױף אַ לאַסטױטאָ װאָס קומט פֿון ברעג
אױף איר דרײַ העברעיִשע אותיות געשריבן
װי פֿון קידוש־לבֿנה פֿאַרבליבן:
צבֿא.

איר פּנים װי קאַלך. טרערן בלוט אױף די באַקן.
געלױבט צו גאָט, מײַנע קינדער, מיר זײַנען שױן דאָ.
אַראָפּגעפֿאַלן איז איר טאָרבע אױפֿן זאַמד און װאַסער
אַ צעריסענע, אַ נאַסע.

אונדזער צוריקקער פֿון מרחקים װײַטע,
געקומען צו אַ ברעג,
װײטיק און ציטער, װיסטע יאָרן און טעג
הױכע כװאַליעס זיך װיקלען אין זאַמד,
און הימלען בלױע, אין קאַיאָר פֿון לאַנד.

איר בליקס צו דעם לאַנד, איר פּנים מיד,
מיט די עקן פֿון קאָפּטיכל געװישטע,
איר פֿוס פֿלאַך באָרװעס און שײן איז דאָס בילד
װאָס אַנטפּלעקט זיך מיט טרערן געמישטע.

פֿרײד און שׂימחה אין װײטיק געמישט,
פֿײַכטקײט שפּרודלט פֿון אױגן פֿאַרװײנטע.
“דאָ איז אונדזער הײם” אַ הױפֿן זאַמד באַהאַלט.
“קינדערלעך מײַנע, לחיים, לחיים”
אַװעק טרױער און זיפֿץ בײַם צוריקקער קײן ירושלים.

גנוז, נכח הארץ ומלואה, ישׂראל 2009

*גחל = מגויסי חול – יונגע־לײַט פֿון אויסלאַנד וואָס האָבן עולה געווען און וועלן דינען אין אַרמיי.

DOS LAND UN IR FULKAYT

Iz nokh emetser do vos gedenkt mayn mamen,
Oder s’iz shoyn nito ver es gedenkt zi,
Un zol zogn vegn minutn farfroyrene in tsayt,
Zey zaynen geven un farshvundn in der vayt.

Oyf di zamdn fun Wl-Oviv iz zi aroyf fun dem yam
A mide, shtoltse, umetik farfolgte,
A prekhtike shayn, a khavlye-geroysh,
A groyse zun frayndlekh lashtshet zi.

Di fatsheyle viklt arum ire pleytses,
Dem blits fun ir blik in oygn farveynte,
A torbe a kleyne groy vi a zak,
Un zi, mit breyte orems tseshpreyte.

In ek fun di goldene zamdn, Ben-yehude di gas,
Vitrines tseshtelte, broyt, bgodem un nokh.
Farkhapt dem otem, a patsh mit di hent, —
“Zet nor, dos alts eksistirt dokh.”

Zet nor, kinderlekh, oysyes fun khumesh baynand,
In heln mitn tog, af shild un vant,
Ir zolt visn, tayere, shatsn dos alts,
Vayl do iz undzer eyntsiker plats.

A milder yam, kaltkeyt bay di poles fun kleyd,
Di fatsheyle flatert in vint.
“Zey veln kumen ale, ale veln do kumen,
Bobe, zeyde, tate, mame mit gantser hoyzgezind
Kh’hob mitgebrakht mit zikh doyres oves
Oyf undzer foters nakhle tsu ruen!”

Zi hot ufgehoybn di hant mit tsiter, bager
Tsu a grupe yinglekh, “Gakhal”* fun “teti” di shif,
Vos hot opgeshvumen mit zey, biz aher,
Un gesheptshet mit veytik a brokhe.

Zey krikhn af a lastoyto vos kumt fun breg
Af ir dray hebreishe oysyes geshribn
vi fun kidesh-levone farblibn:
Tsava.

Ir ponem vi kalkh. Trern blut af di bakn.
Geloybt tsu got, mayne kinder, mir zaynen shoyn do.
Aropgefaln iz ir torbe afn zamd un vaser
A tserisene, a nase.

Undzer tsurikker fun merkhokim vayte,
Gekumen tsu a breg,
Veytik un tsiter, viste yorn un teg
Hoykhe khvalyes zikh viklen in zamd,
Un himlen bloye, in kayor fun land.

Ir blik tsu dem land, ir ponem mid,
Mit di ekn fun koptikhl gevishte,
ir fus flakh borves un sheyn iz dos bild
Vos antplekt zikh mit trern gemishte.

Freyd un simkhe in veytik gemisht,
Faykhtkayt shprudlt fun oygn farveynte.
“Do iz undzer heym” a hoyfn zamd bahalt.
“Kinderlekh mayne, lekhayem, lekhayem”
Avek troyer un zifts baym tsurikker keynYerusholayim.

Yitskhok Ganuz (1927 – )
was born Yitskhok Ganuzovitsh in the city of Lida (then in Poland, today in Byelarus). He studied in a Tarbut (Hebrew and Zionist-oriented) school. His father was arrested by the NKVD for Zionist activity and disappeared forever. His mother and three children were sent to Siberia. There they worked in forced labor cutting down trees and building railroads. After WWII the family went to Poland where Ganuz organized and led a group of children and teenage survivors of the Holocaust, and with them he continued on to Israel on the ship Exodus. He was sent back to Germany together with the youth group as well as with his mother, sister and brother. He immigrated successfully to Israel in 1948 with the foreign enlistment volunteer youth group “GAHAL” on the Teti ship and fought in the War of Liberation.
Ganoz was a student of Hebrew literature and Jewish history at Bar-Ilan University, a member of the Hebrew Writers Association, World Association for Judaism Sciences, a teacher of Yiddish language and literature at Bar-Ilan University and Lewinsky College.
Since 1954 he has published novels, stories, poetry, folklore studies, and critical articles in various journals, mainly in Hebrew.He has also edited a number of Yisker-books (memorial books of destroyed cities or towns) and folklore publications. He is the winner of the Aminoach Award for Poetry, 2005.

The Land and Its Fullness

Is there anyone here who still remembers my mother,
Or does no one remember her now,
Can anyone recount moments frozen in time,
That once were, and disappeared far far away.

On the sands of Tel-Aviv she came up from the sea
Tired and proud, by persecution grieved,
A beautiful shine, the soft rush of the waves,
Caressed by a great friendly sun.

Her kerchief wrapped around her shoulders,
The flash of her glance in tear-filled eyes,
A little bag, gray like a sack,
And she, with her arms outspread.

At the edge of the golden sands, on Ben-Yehuda Street,
Show windows laid out, bread, clothing and more.
Breathless, she claps her hands, –
– ”Just look, this all really does exist.”

Just look, children, letters of the bible side by side,
With letters on signs and on walls, in broad daylight,
You must know, my dears, how to value all of this,
Because this is our only place.

A calm sea, coldness lapping at the hem of her dress,
Her kerchief flutters in the wind.
“They will all come, all of them will come here,
Grandma, grandpa, father, mother and the whole household
I have brought with me generations of ancestors
To rest on the land of our fathers!”

She lifted her hand trembling, with feeling,
To a group of boys, “Gakhal,”* from the ship Teti
Which had brought them all the way here,
And with pained voice she whispered a blessing.
They climb onto the truck that comes from the coast,
On it, some letters
Large like the words of a prayer to be seen by moonlight:
Army.

Her face white as chalk. Tears of blood flow down her cheeks.
Praise God, my children, we have arrived.
Down fell her sack on the sand and the water,
Torn and wet.

We have come back from far far away,
We’ve come to a shore,
Pain and quiver, desolate years and days
High waves wrap themselves in the sand,
And blue skies, in the dawn of the land.

Her gaze to the land, her face weary,
Wiped with the tips of her headscarf.
She stands barefoot and firm, and beautiful is the picture
That reveals itself mixed with tears.

Happiness and joy mixed with pain,
Dampness wells up in tearful eyes.
“Here is our home, keep a heap of sand safely hidden.
My dear children, l’chaim, to life.”
Gone are grief and remorse on the return to Jerusalem.
Tr. Sheva Zucker

*Draftees from outside the country

‏

44. Rokhl Korn – My Little Daughter; My Mother Often Wept

Posted on January 31, 2013 by charlotte14

Mayn kleyne tokhter – Audio

Es hot mayn mame – Audio

English follows Yiddish.

רחל קאָרנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 13 ליד „מײַן מאַמען אַנשטאָט אַ מצבֿה אױף איר אומבאַקאַנטן קבֿר”. זעט אויך וואָך 17 צו לייענען איר ליד „דורות”.

מײַן קלײנע טאָכטער

מײַן קלײנע טאָכטער איז אַ מאַמע פֿון צװײ גרױסע זין ―
זי האָט די שװאַרצע, לאַנגע צעפּ מיט יאָרן קריק
אָפּגעשױרן און מיט זײ פֿאַרבונדן
דעם פֿרילינג פֿון אַן ערשטן, קנאָספּעדיקן גליק.

עס איז נאָך טײל מאָל אין איר בליק פֿאַראַן
דער אָפּשײַן פֿון אַ װאָרט, װי פֿון אַ װײַטן שטערן,
אַ װאָרט, װאָס האָט דעם ריח פֿון פֿריש־פֿאַרזײטע בײטן
און דעם טעם פֿון נאָך נישט אױסגעװײנטע טרערן.

נאָר אירע ליפּן ― צװײ פֿאַרפּרעסטע זיגלען
היטן שטרענג און קינאהדיק דעם ציטער
פֿון יענע טעג, װען ס’האָט אַ האַרבסט, אַ פֿריִער,
אַנטבלױזט זײ און געלאָזן נאַקעט צום געװיטער.

און עס איז גלײַך אַ חלום װאָלט געדעמערט
און זיך באַנײַט מיט יעדן דור אױף ס’נײַ,
געפּרוּװט זיך אױסגלײַכן מיט בענקשאַפֿטן פֿאַרװײעטע
װאָס װאַרטן ערגעץ שטיל, געדולדיק און געטרײַ.
די גנאָד פֿון װאָרט, תּל־אָבֿיבֿ, 1968

עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט

אפֿשר איז אױסגעװאָקסן אַ בערעזע אױף דעם בערגל,
פֿאַר װעלכן מערדערהאַנט גענומען האָט די מאָס
אין דעם געדיכטן וואַלד לעבן דעם שטעטל גרײדינג,
און בלױז אַ פֿױגל קומט אַהין אױף קבֿר־אָבֿות.

צו מײַן מאַמעס אומבאַקאַנטן קבֿר,
װוּ זי ליגט. אין האַרץ אַ דײַטשע קױל,
קען איך בלױז אין חלום גײן און גײן און גײן
מיט פֿאַרמאַכטע אױגן און פֿאַרשטומטן מױל.

־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־

כ’געדענק, עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט,
און איך, איך האָב געמײנט,
אַז פֿון פֿאַרגעלטע בלעטער פֿון איר תּחינה
קוקט אַ געבונדענער צו איר אַבֿרהמס זון
און זי שטעלט זיך אין דער מוטער שׂרהס בחינה.

װײַל מיר, די קינדער אירע װױעװען, שטיפֿן, לאַכן,
כאָטש דער טאַטע אונדזערער איז אַזױ יונג געשטאָרבן ―
װאָלט ער געלעבט, דער פֿאָטער גוטער, װאָלט ער קײן מאָל, קײן מאָל
אונדז נישט געפֿירט צום באַרג מוריה פֿאַר אַ קרבן.

דאָך האָט מײַן מאַמע אַזױ אָפֿט געװײנט ―
האָט זי געװוּסט, געאַנט,
אַז ס’גרײט זיך שױן דער הימל אין דער הױך
אױפֿצופּראַלן זײַנע טױערן אין דער ברײט
אױף אויפֿצונעמען אירע בײדע זין
אין װאָלקנס רױך?

נאָר איך, איר בת־יחידה, בין פֿאַרבליבן,
װי אַ דאָרן אױף אַן אױסגעדייװערט־װיסטן פּלײן
װערן דער המשך פֿון מײַן מאַמעס טרערן,
װערן אַלײן
איר געװײן.
אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע, תּל־אָבֿיבֿ, 1972

MAYN KLEYNE TOKHTER

Mayn kleyne tokhter iz a mame fun tsvey groyse zin –
Zi hot di shvartse, lange tsep mit yorn krik
Opgeshoyrn un mit zey farbundn
Dem friling fun an ershtn, knospedikn glik.

Es iz nokh teyl mol in ir blik faran
Der opshayn fun a vort, vi fun a vaytn shtern,
A vort, vos hot dem reyekh fun frish-farzeyte beytn
Un dem tam fun nokh nisht oysgeveynte trern.

Nor ire lipn – tsvey farpreste ziglen
Hitn shtreng un kinedik dem tsiter
Fun yene teg, ven s’hot a harbst, a frier
Antbloyzt zey un gelozn naket tsum geviter.

Un es iz glaykh a kholem volt gedemert
Un zikh banayt mit yedn dor af s’nay,
Gepruvt zikh oysglaykhn mit benkshaftn farveyete
Vos vartn ergets shtil, geduldik un getray.
Di gnod fun vort, 1968

ES HOT MAYN MAME ZEYER OFT GEVEYNT

Efsher iz oysgevoksn a bereze af dem bergl,
Far velkhn merderhant genumen hot di mos
In dem gedikhtn vald lebn dem shtetl Greyding,
Un bloyz a foygl kumt ahin af keyver-oves.

Tsu mayn mames umbakantn keyver,
Vu zi ligt. In harts a daytshe koyl,
Ken ikh bloyz in kholem geyn un geyn un geyn
Mit farmakhte oygn un farshtumtn moyl.

– – – – –

Kh’gedenk, es hot mayn mame zeyer oft geveynt,
Un ikh, ikh hob gemeynt,
Az fun fargelte bleter fun ir tkhine
Kukt a gebundener tsu ir Avroms zun
Un zi shtelt zikh in der muter Sores pkhine.

Vayl mir, di kinder ire voyeven, shtifn, lakhn,
Khotsh der tate undzerer iz azoy yung geshtorbn —
Volt er gelebt, der foter guter, volt er keyn mol, keyn mol
Undz nisht gefit tsum barg Morie far a korbn.

Dokh hot mayn mame azoy oft geveynt —
Hot zi gevust, geant,
Az s’greyt zikh shoyn der himl in der hoykh
Uftsupraln zayne toyern in der breyt
Af uftsunemen ire beyde zin
In volkns roykh?

Nor ikh, ir bas-yekhide, bin farblibn,
Vi a dorn af an oysgeydevert-vistn pleyn
Vern der hemshekh fun mayn mames trern,
Vern aleyn
Ir geveyn.
Af der sharf fun a rege,Tel-Oviv, 1972

Rokhl Korn’s biography can be found in Week 13 along with her poem “To My Mother”. See also Week 17 for her poem “Generations”.

My Little Daughter

My little daughter is a mother of two grown sons —
she cut her long black braids off years ago
and bound them round
the springtime of a budding joy.

At times a word still glistens
in her eye like a distant star,
a word that has the smell of fields just sown
and the taste of unfinished tears.

But her two lips pressed together, sealed,
jealously hold in the shiver
of those days when an early autumn
left them naked to the storm.

It’s as if a dream turned to twilight
and in each generation new
strove to make terms with wind-blown longings
that wait silent, patient and true.
Tr. Seymour Levita
English translation copyright Seymour Levitan

My Mother Often Wept

A birch tree may be growing on the mound
heaped by a murderer’s hands
in thick woods near the town of Greyding,
and only a bird goes there to honor the dead

where my mother lies in an unknown grave,
a German bullet in her heart.
And I go, go, go there only in dreams,
my eyes shut, my mouth dumb.

I remember that my mother often wept,
and I, I imagined
Abraham’s son, bound for the sacrifice, looking to her
form the pages of her prayerbook
while she lived Sarah’s fate

and we tumbled, laughed, and played,
despite our father’s early death –
Had he lived, our good father,
he would never, never
have taken us to Mount Moriah to be sacrificed.

And yet my mother wept so often –
Did she know
that heaven had prepared
to open wide its gates
and take her sons
in billowing clouds of smoke?

And I was left behind, her only daughter,
like a thorn in dry ground,
and I am the voice of my mother’s tears,
I am the sound of her weeping.
Tr. Seymour Levitan,
Generations, Selected Poems, Rachel Korn, Mosaic Press/Valley Editions, Ontario. p.46

‏

43. Peretz Markish – The Muse

Posted on January 23, 2013 by charlotte14

Di Muze – Audio

Di Muze – Aizikovitch zingt

English follows Yiddish.

פּרץ מאַרקיש (1895 ― דעם 12טן אױגוסט, 1952)
איז געבױרן געװאָרן אין פּאָלאָנע, װאָלין. ער איז געװען אַ פּאָעט, פּראָזאַיִקער, דראַמאַטורג און עסיייִסט, װעמען מע האָט אָפֿט גערופֿן דעם “ייִדישן בײַראָן”. ער האָט געקראָגן אַ טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג אין חדר און צו צװעלף יאָר איז ער געװאָרן אַ משורר בײַ אַ חזן אין באַרדיטשעװ. צ פֿופֿצן יאָר האָט ער אָנגעהױבן שרײַבן לידער אױף רוסיש. אין דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט ער געדינט אין דער צאַרישער אַרמײ. ער האָט דעבוטירט מיט לידער אױף ייִדיש אין 1917 און אין 1918 האָט ער זיך באַזעצט אין קיִעװ און פֿון 1918 ביז 1920 האָט ער זיך באַטײליקט אין די אַנאָטלאָגיעס פֿון דער אײגנס־גרופּע װאָס האָבן צוגעזאָגט באַנײַטע ליטעראַרישע שאַפֿערישקײט אין אוקראַיִנע נאָך דער מלחמה. זײַנע לידער זײַנען אָפֿט פֿול מיט פּאַטאָס און דריקן אױס אַן אַפּאָקאַליפּטישע שטימונג. נאָך קיִעװ האָט ער געװױנט אין װאַרשע װוּ ער איז אין 1921, צוזאַמען מיט מלך ראַװיטש (זעט װאָך 32) און אורי־צבֿי גרינבערג, געװאָרן דער יאָדער פֿון דער ליטעראַרישער גרופּע “די כאַליאַסטרע” און איז געװען צװישן די רעדאַקטאָרן פֿון זײער עקספּרעסיאָניסטישן כאַליאַסטרע אַלמאַנאַך װאָס האָט כּולל געװען צײכענונגען פֿון מאַרק שאַגאַל. דאָרטן איז ער אין 1924 אױך געװען צװישן די פֿאַרלײגערס פֿון דעם זשורנאַל ליטעראַרישע בלעטער. אין 1926, נאָכן װױנען אין בערלין, פּאַריז, און לאָנדאָן און אַ נסיעה קיין פּאַלעסטינע, איז מאַרקיש צוריקגעקומען װױנען אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד איבערגעצײַגט אַז צוליב דער מלוכישער שטיץ פֿון נאַציאָנאַלע ליטעראַטורן, זײַנען דאָרטן געװען די בעסטע מעגלעכקײטן אַז די ייִדישע ליטעראַטור זאָל זיך אַנטװיקלען און צעבליִען.

אַ געװיסע צײַט האָט מאַרקיש טאַקע מצליח געװען און אין דער תּקופֿה האָט ער געשריבן זײַנען באַקאַנטע װערק, אַרײַנגערעכנט די װאָס האָבן אױסגעדריקט דעם סאָװעטישן פּאַטריִאָטיזם און זײַן טרױער לגבי דער שחיטה פֿון די ייִדן. ער האָט אָנגעשריבן סך־הכּל פֿערציק װערק אױף ייִדיש, װאָס צװאַנציק פֿון זײ האָט מען איבערגעזעצט אױף רוסיש. מע האָט אים שײן באַלױנט פֿאַר זײַן טאַלאַנט און זײַן געטרײַשאַפֿט מיטן לענין־אָרדן אין 1939 (ער איז דער אײנציקער ייִדישער שרײַבער װעמען מע האָט אַזױ מכבד געװען) און מיט דער סטאַלין־פּרעמיע אין 1946. ער איז אױך געװען אַ מיטגליד פֿונעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט. ניט געקוקט אױף די אַלע זאַכן האָט מען אים אין 1949 באַשולדיקט אין “ייִדישן נאַציאָנאַליזם” און אַרעסטירט, װי אַ טײל פֿון דער ליקװידאַציע פֿון דעם אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט און די רעשטלעך פֿון דער אָפֿיציעלער ייִדישער קולטור אין ראַטן־פֿאַרבאַנד. מע האָט אים דערשאָסן צוזאַמען מיט אַנדערע ייִדישע שרײַבערס און אינטעלעקטואַלן דעם 12טן אױגוסט 1952. ‏

איר קענט זיך צוהערן צו דעם ליד געזונגען פֿון מאַרק אײַזיקאָװיטש (זעט אױבן) װאָס געפֿינט זיך אױף זײַן קאָמפּאַקטל אין ייִדישן װאָרט. די מוזיק איז פֿון סענדער און איז צו ערשט רעקאָרדירט געװאָרן פֿון עמיל גאָראָװעץ אױף זײַן דיסק איך בין אַ ייִד.

די מוזע

איך געדענק ניט, װאָס שפּעטער, װאָס פֿריִער,
אױף אַ כװאַליע אין חלום פֿאַרשװינד איך. ―
נאָר די מאַמע, ― זי שטײט נעבן מיר.
װי אַ מאָל. װי בײַ נאַכט. אין דער קינדהײט.

װען זי האָט ניט געװוּסט צי איך שלאָף.
װען זי האָט ניט געהערט, צי איך אָטעם ―
און איז באָרװעס אַראָפּ פֿונעם בעט און אַ לאָף,
און פֿון שרעק ניט געװוּסט ― װוּ אַ טראָט טאָן.

אױף דער כװאַליע ― איר בלאַסלעכע האַנט
מיט אַ צערטלעכן ריר מיט אַ מילדן;
אָ, איך האָב זיך איר ניגון דערמאָנט,
װאָס מיט אים זי פֿאַרװיגט אירע קינדער.

אַז איך קאָן ניט דעריאָגן איר קול
אַז אַראָפּגעלאָזט ערגעץ איר בליק איז;
נאָר זי װיגט מיך און זינגט װי אַ מאָל
און איך ― איך גײ אױס פֿון מתיקות.

ס’יאָגן װינטן זיך אָן, אָן אַ שיעור.
זײ באַפֿאַלן דאָס ליד, דאָס באַגינטע;
נאָר די מאַמע… זי שטײט נעבן מיר.
װי אַ מאָל, װי בײַ נאַכט אין דער קינדהײט. 1948

ירושה: לידער און פּאָעמעס, בוענאָס־אײַרעס, 1959

DI MUZE

Ikh gedenk nit, vos shpeter, vos frier,
Af a khvalye in kholem farshvind ikh. —
Nor di mame, — zi shteyt nebn mir.
Vi a mol. Vi by nakht. In der kindheyt.

Ven zi hot nit gevust tsi ikh shlof.
Ven zi hot nit gehert, tsi ikh otem —
Un iz borves arop funem bet un a lof,
Un fun shrek nit gevust — vu a trot ton.

Af der khvalye — ir blaslekhe hant
Mit a tsertlekhn rir mit a mildn;
O, ikh hob zikh ir nign dermont,
Vos mit im zi farvigt ire kinder.

Az ikh kon nit deryogn ir kol
Az aropgelozt ergets ir blik iz;
Nor zi vigt mikh un zingt vi a mol
Un ikh — ikh gey oys fun mesikes.

S’yogn vintn zikh on, on a shier.
Zey bafaln dos lid, dos baginte;
Nor di mame… zi shteyt lebn mir.
Vi a mol, vi bay nakht in der kindheyt.
1948

Peretz Markish (1895 – August 12, 1952)
was born in Polonnoye, Volynia, Ukraine. He was a poet, prose writer, playwright and essayist, often called the “Jewish Byron.” As a child he received a traditional Jewish kheyder education. From ages 12-15 he sang in the choir of the synagogue in Berditchev. At age 15 he started writing poetry in Russian. During World War I he served as a private in the Russian Imperial Army. In 1917 he made his debut as a Yiddish poet. In 1918, he moved to Kiev and took part in the Eygns anthologies (1918–1920), which heralded renewed Yiddish literary creativity in Ukraine after World War I. His poems were often infused with declarative pathos and an apocalyptic mood. Later, he lived in Warsaw, where in 1921, together with Meylekh Ravitsh (see Week 32) and Uri-Tsvi Greenberg, he formed the nucleus of the literary group called Di khalyastre (The Gang) and coedited their expressionist Khalyastre almanakh, which contained drawings by Mark Chagall. There he also cofounded the weekly journal Literarishe bleter in 1924. In 1926, after spending time in Berlin, Paris, and London, and visiting Palestine, Markish returned to the USSR convinced that with its state support of national literatures, it afforded the best possibilities for the flourishing of Yiddish literature.

For a time Markish prospered and during this period he produced his best-known works, including those expressing Soviet patriotism and his grief at the extermination of the Jews. In all, he wrote forty works in Yiddish, twenty of which were translated into Russian. He was amply rewarded for his talent and loyalty; the Order of Lenin was conferred on him in 1939, (he was the only Yiddish writer ever to be so honored) and then the Stalin Prize in 1946. Markish was also a member of the Jewish Anti-Fascist Committee. All these things notwithstanding he was accused of being a “Jewish nationalist”, was arrested in 1949, as part of the liquidation campaign undertaken against the Jewish Anti-Fascist Committee and against the remnants of official Jewish cultural activity in the Soviet Union. He was shot, along with a number of other prominent Yiddish writers, during the Night of the Murdered Poets, August 12, 1952.

You may hear the poem sung by Mark Aizikovitch (see above), as recorded on his CD In Jiddishchn Wort, Raumer Records. Music is by Sender and was first recorded by Emil Gorovets on his LP, Ikh bin a Yid/I Am A Jew: Songs of the Martyred Yiddish Poets of Soviet Russia, 1977.

The Muse

I remember not, before or after,
I fade on the sharp crest of a wave –
But my mother, – is standing beside me,
AS was her way. At night. In my childhood.

When she knew not if I were askeep,
When she listened to hear, if I breathed –
She would come to me barefoot – and running,
And from fear – her steps were unsteady.

On that wave – her pale slender hand
With its touch so tender and mild;
Oh, I remember the song’s melody
When she sang her children to sleep.

When I cannot recapture her voice,
When her gaze is cast down somewhere else,
Still she rocks me and sings as before
And I – I am swooning with bliss.

Endlessly, winds are pursuing,
Her own song of dawn they assail
But my mother. . . she stands there beside me.
As was her way, at night, in my childhood.
1948
Tr. by Mary Schulman
Peretz Markish: Inheritance (Yerushe), tr. by Mary Schulman, 2007

‏

42. Zackary Sholem Berger – The Life of Sarah

Posted on January 11, 2013 by charlotte14

The Life of Sarah Dos lebn fun Sore – Audio

שלום בערגער (1973 — )
איז געבוירן געוואָרן אין וואַשינגטאָן, ד.ס. און איז אויפֿגעוואָקסן אין לויִסוויל, קענטאָקי. ער איז אַ פּאָעט, זשורנאַליסט און פּראָזאַיִקער און אַן איבערזעצער אויף ייִדיש און ענגליש . אויף דער ייִדישע גאַס איז ער מסתּמא צום בעסטן באַקאַנט מיט זײַן די קאַץ דער פּאַיאַץ, אַן איבערזעצונג פֿון ד“ר סוסעס Cat in the Hat. ער האָט דעביוטירט אין דער ייִדישער פּרעסע אין זשורנאַל די פּען. זינט דעמאָלט האָט מען געדרוקט זײַנע לידער און איבערזעצונגען אין גילגולים, ליריק, דעם ייִדישן און ענגלישן פֿאָרווערטס און טאַבלעט. ער האָט אַרויסגעגעבן איין באַנד לידער, זאָג כאָטש להבֿדיל/Not in the Same Breath, (אַרויס אין 2011). זײַנע לידער זײַנען געדרוקט געוואָרן אין די אויסגאַבעס: טראָט בײַ טראָט, אַ פֿרישע אַנטאָלאָגיע פֿון הײַנטצײַטיקער ייִדישער פּאָעזיע, 2010 ווי אויך אין The Ecco Anthology of International Poetry, 2010. ער איז געווען פּון די הויפּט־איבערזעצערס פֿון פּלוצעמדיקער רעגן: לידער פֿון גיטל שעכטער ווישוואַנאַט, 2003. (זעט וואָך 5) אין 2009 איז בערגער צוגעטיילט געוואָרן די רובינליכט־פּרעמיע פֿון פֿאַראיין פֿון ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן אין ישׂראל.

ער און זײַן פֿרוּיִ, סעלעסט סאַלעד,האָבן פֿארלייגט און פֿירן אָן מיט דעם פֿאַרלאַג די ייִדישע שטוב yiddishcat.com. בײַ טאָג (און אַ מאָל בײַ נאַכט אויך), אַרבעט ער ווי אַ דאָקטער פֿון אינטערנאַלער מעדיצין אין באַלטימאָר וווּ ער וווינט מיט זײַן פֿרוי און זייערע צוויי קינדער. זיי רעדן ייִדיש מיט זייערע צוויי קינדער און זייערע חבֿרים.

וועגן זײַנע צוויישפּראַכיקע לידער שרײַבט ער: „מיר איז שווער פֿונאַנדערצושיידן צווישן די עובֿדות פֿון פּאָעט און איבערזעצער. אפֿשר זײַנען זיי די דו־פּרצופֿים (2 פּנימער) וואָס סײַ דער מדרש סײַ אָפּלאַטאָן שטעלן בײַ בריאת־העולם.”

The Life of Sarah
דאָס לעבן פֿון שׂרה אמנו

The life of Sarah דאָס לעבן פֿון שׂרה אמנו זאָל איר זכות איר בײַשטיין במהירה בימינו אָמן was 120 years איז געווען הונדערט און זיבן און צוואַנציק יאָר איז געווען די צאָל פֿון שׂרהס טעג and she was mourned מע האָט זי באַוויינט מיט ביטערע טרערן זייער אַ לאַנגע צײַט. Whereupon it was decided that in all the history of Jewish liturgy love and literature there should be enough matriarchs to furnish a feminist room. האָט מען געזוכט צווישן אַלע ראשונות און אַחרונות צי איז ניטאָ קיין מאַמע וואָס קען געבוירן אַ נײַע חבֿרה פֿרײַע מיידלעך און לוסטיקע ייִנגלעך וואָס קענען זיך איינער דעם צווייטן ליבן און שטיצן and they all got together in a castle on the hill. Ruth ascended the spiral stairs and let her hair hang down as she sang songs of bloody speartips. שׂרה שענירער האָט געהייסן די מיידלעך לערנען פֿלײַסיק ווײַל נאָר זיי וואָלטן זיך אַליין דעראַרבט די מיצווה. But naming all women is like naming all men. תּעמוד תּעמוד תּעמוד אָן ענד. אַ לאַנג מגילה פֿון זיִען אין אַ בית-כּנסת פֿון ערן.

Zackary Sholem Berger (1973 – )

was born in Washington, D.C. And grew up in Louisville, Kentucky. He is a poet, journalist, and translator in Yiddish and English. He is probably best known, in the small world of modern-minded Yiddish speakers, as the translator of Dr. Seuss’s The Cat in the Hat into Yiddish. He has published widely in both Yiddish and English, in journals such as Gilgulim, Lyric, The Forward, and Tablet. He has published one volume of poetry Zog khotsh lehavdil/Not in the Same Breath: a Yiddish and English Book of Poetry, 2011. His poems were included in Step by Step: Contemporary Yiddish Poetry, 2010 and The Ecco Anthology of International Poetry, 2010. He was a translator for Sudden Rain: Yiddish Poems by Gtil Schaechter Viswanath, 2003. See Week 5).
By day he is a doctor (internist) in Baltimore where he lives with his wife and children – they speak Yiddish to each other and their friends. He and his wife Celeste Solod founded and run the Yiddish Cat Publishing house: http://yiddishcat.com

About his bi-lingual poetry Berger writes: “For me it is very difficult to distinguish between the tasks of a poet and a translator. Maybe they are the creature with two faces, the דו-פרצופים which both the midrash and Plato place at Creation.”

I have translated the whole poem into English. The Yiddish sections are in blue italics. In cases where the Yiddish is translated into English in the original I did not repeat the line twice in English.

The life of Sarah our Mother, may her merits stand by her speedily and in our days amen was one hundred and twenty years old she was mourned with bitter tears for a very long time. Whereupon it was decided that in all the history of Jewish liturgy love and literature there should be enough matriarchs to furnish a feminist room. So they searched among all the First Great Women and Later Great Women to see if there wasn’t a a mother who could give birth to new band of free girls and joyful boys who would be able to love and support one another and they all got together on a castle on the hill. Ruth ascended the spiral stairs and let her hair hang down as she sang songs of bloody speartips. Sore Shenirer told the girls to learn diligently because only they would inherit this mitzvah. But naming all women is like naming all men. Rise, rise, rise without end. A long scroll of shes in a synagogue of hes.

41. Chaim Grade – My Mother

Posted on January 3, 2013 by charlotte14

English follows Yiddish and Transliteration.

Mayn Mame – Audio

חײם גראַדע (1910 ― 1982)
איז געבױרן געװאָרן אין װילנע, ליטע (דעמאָלט רוסישער אימפּעריע) און איז געװען אײנער פֿון די פֿירנדיקע ייִדישע שרײַבערס פֿון צװאַנציקסטן יאָרהונדערט.
זײַן טאַטע, שלמה־מרדכי גראַדע, אַ העברעיִשער לערער און משׂכּיל, איז געשטאָרבן װען חײם איז געװען אַ ייִנגל. פֿון עלטער פֿון 13 יאָר האָט חיים געלערנט בײַ די נאָװאַרעדקער מוסרניקעס װי אױך מיטן חזן־איש (אַבֿרהם ישיעה קאָרעליץ). ער האָט זיך אױך געלערנט אין די װילנער װעלטלעכע ייִדישע שולן. כאָטש גראַדע האָט זיך אױסגעצײכנט װי אַ תּלמיד אין דער ישיבֿה האָט מען אים געכאַפּט בײַם לײענען די װעלטלעכע ייִדישע ליטעראַטור און שרײַבן פּאָעזיע. אַ סך פֿון זײַן שפּעטערדיק שרײַבן באַהאַנדלט זײַן געראַנגל צװישן דער װעלט פֿון זײַן משׂכּילישן טאַטן און דער װעלט פֿון זײַנע רבנים. צו 22 יאָר איז ער אַװעק פֿון דער ישיבֿה צו קענען שרײַבן (אין דער צײַט, דער עיקר פּאָעזיע). אין אָנהײב 1930ער יאָרן איז ער געװען צװישן די גרינדערס פֿון יונג־װילנע, אַ ליטעראַרישע גרופּע װאָס האָט געהאַט אין אירע רײען דעם שרײַבער אַבֿרהם סוצקעװער (זעט װאָך 29). זײַן ערשטער באַנד לידער, יאָ, איז אַרױס אין װילנע אין 1936.
בעת דער צװײטער װעלט־מלחמה, מײנענדיק אַז די נאַציס װעלן פֿרױען ניט אָנטאָן קיין שאָדן, איז ער געלאָפֿן קיין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד אָן דער מאַמען און אָן זײַן װײַב פֿרומע־ליבטשע. די בײדע זײַנען אומגעקומען און גראַדע איז געבליבן מיט אַ שולדגעפֿיל אױפֿן גאַנצן לעבן. נאָך דער מלחמה האָט ער געװױנט אַ קורצע צײַט אין פּױלן און דערנאָך פֿראַנקרײַך אײדער ער האָט זיך באַזעצט אין די פֿאַראײניקטע שטאַטן, אין בראָנקס, נ”י אין 1948 מיט זײַן צװײטער פֿרױ, אינאַ העקער גראַדע.
דורך גראַדעס װערק האָט די פֿאַרמלחמהדיקע װעלט פֿון דער מוסר־ישיבֿה געפֿונען איר אָרט אין דער ייִדישער ליטעראַטור. זײַנע גוט באַקאַנטע ראָמאַנען, די עגונה (1961, איבערגעזעצט 1974) און צמח אַטלאַס (2 בענד, 1967־1968, איבערגעזעצט 1976־1977), בײדע איבערגעזעצט פֿון קורט לעװיִאַנט, באַהאַנדלען די פֿילאָסאָפֿישע און עטישע דילעמעס פֿון דעם ייִדישן לעבן אין װילנע פֿאַר דער מלחמה, מיט אַ באַזונדערן טראָפּ (ספּעציעל אין צמח אַטלאַס) אױף דער נאָװאַרעדקער מוסר־באַװעגונג.
כאָטש גראַדע איז הײַנט מער באַקאַנט פֿאַר זײַן פּראָזע (װאָס קומט פֿאָר כּמעט אין גאַנצן אין זײַן באַליבטער װילנע) װי פֿאַר זײַן פּאָעזיע, איז ער אױך דער מחבר פֿון נײַן בענד לידער. אין זײַנע װערק האָט ער באַשריבן און באַװײנט די נאַציאָנאַלע טראַגעדיע און ער איז געװאָרן אײנער פֿון די צענטראַלע ייִדישע געשטאַלטן אין דער חורבן־ליטעראַטור. ער איז אומגעריכט געשטאָרבן אין ניו־יאָרק אין 1982 און האָט געלאָזט אַ נישט־פאַרענדיקטן ראָמאַן װעגן װילנע ערבֿ דעם חורבן.

דאָס ליד װאָס מיר ברענגען דאָ באַשרײַבט זײַן מאַמע, וועלע בלומענטהאַל גראַדע, װאָס איז געװען פֿאַר אים די דוגמא פֿון מסירות־נפֿשדיקער פֿרומקײט און איבערגעגעבנקײט. נאָכן טױט פֿון איר מאַן, חײמס טאַטן, האָט זי געצױגן איר מאָגערע חיונה פֿון פֿאַרקױפֿן פֿרוכט אין די װילנער הײף.

‏

מײַן מאַמע

די באַקן ― אײַנגעפֿאַלן און די אױגן ― האַלב נאָר אָפֿן,
הערט מײַן מאַמע, װי עס זיפֿצן אירע קני:
אַ גאַנצן װינטערדיקן אינדערפֿרי

חיימס מאַמע וועלע גראַדע

אױף אַלע מערק אַרומגעלאָפֿן ―
לאָז זשע איצטער אונדז בײַם טױערװאַנט
די נאַכט דערשלאָפֿן. . .
און ס’װײנט איר האַנט:
אַ פֿױגל װערט דאָך אױך פֿאַרמאַטערט פֿאָכען, פֿאָכען
מיט די פֿליגל נאָכאַנאַנד. . .
און ס’זינקט איר קאָפּ ― ― ―
נאָר מײַן מאַמע טרײסלט גיך זיך דעם דרימל אָפּ,
װי אַ בײמל טרײסלט אָפּ דעם רעגן.
איר פּנים רויכערט זיך ― אַ פֿײַערטאָפּ,
און אירע הענט, זײ מעסטן, װעגן.
זי טענהט אײַן, זי רופֿט,
ביז זי דרעמלט אײַן מיט האַלב פֿאַרמאַכטע אױגן,
עס טאַפּט איר האַנט אין קאַלטער לופֿט
און בלײַבט אַזױ שױן אױסגעצױגן.
אָט אַזױ,
אַ שאָטן אױפֿן שנײ,
שאָקלט זי זיך אום אַ גאַנצן טאָג,
ביז אין דער נאַכט אַ שטיק;
זי װיגט זיך, װי דער שפּינדל פֿון איר װאָג,
אַהין און אױף צוריק.
אָט אַזױ,
אַן אױפֿגעהױקערטע ― אײן גרױסער האָרב,
פֿױלט זי אינעם שנײיִקן געדרײ,
װי די עפּל אין איר קאָרב
און שלאָפֿט . . .
װי קױלן גליִען אירע באַקן,
עס שנײַדט דער פֿראָסט אין האַלדז און נאַקן. ―
אין װינט און שנײ פֿאַרװײט
שלאָפֿט מײַן מאַמע שטײענדיקערהײט. . .
און כראָפּעט שױן װי אַ קודלאַטער שװאַרצער הונט דער הױף,
נעמט זי אירע קאָשיקעס צונױף,
װי אַ בעטלער זײַנע גראָשנס
און דאָס רױטע אױג אין טױער װערט פֿאַרלאָשן.
נאָר גלײַך בײַם שװעל צעיאָמערן זיך אירע טריט:
אומזיסט געהאָפֿט!
זי טאָפּטשעט אום אין שטיבל מיד
און שלאָפֿט. . .
דאָס לעמפּל שלוקערצט אין איר האַנט,
עס שטיקט זיך אינעם רױכיקן געװײן,
זי װיגט זיך בײַ אַ װאַנט,
װי אױפֿן פֿעלד בײַ אַ מצבֿה־שטײן,
און שלאָפֿט. . .
עס לױערט אין איר האַנט די האַק
אױף אירע אױסגעקרימטע פֿינגער,
און אױף איר מאָגערער, צעקנײטשטער באַק
לױערן אין אײװעלע די פֿײַערדיקע צינגער ―
און זי שלאָפֿט . . .
עס פֿרירן אירע הענט אין מולטער:
פֿאַרגעסן זיי אַרױסצונעמען!. . .
עס טרײסלט זיך איר דינער שולטער,
זי װאַשט, זי שױדערט מיט אַראָפּגעלאָזטע ברעמען
און זי שלאָפֿט. . .
און נעמט זי שױן צעװישן אירע קני דעם טאָפּ,
דאָס לעפֿל צו איר מױל, ―
פֿאַלט איר האַנט צוריק אַראָפּ
אַן אײַנגעמאַטערטע און פֿױל ― ― ―
זי שלאָפֿט ―
מײַן מאַמע שלאָפֿט. . .
דורות, לידער און פּאָעמעס, ניו־יאָרק, 1945

MAYN MAME

Di bakn – ayngefaln un di oygn – halb nor ofn,
Hert mayn mame, vi es ziftsn ire kni:
A gantsn vinterdikn inderfri
Af ale merk arumgelofn –
Loz zhe itster undz bam toyervant
Di nakht dershlofn…
Un s’veynt ir hant:
A foygl vert dokh oykh farmatert fokhen, fokhen
Mit di fligl nokhanand…
Un s’zinkt ir kop – – –
Nor mayn mame treyslt gikh zikh dem driml op,
Vi a beyml treyslt op dem regn.
Ir ponem roykhert zikh – a fayertop,
Un ire hent, zey mestn, vegn.
Zi taynet ayn, zi ruft,
Biz zi dremlt ayn mit halb farmakhte oygn,
Es tapt ir hant in kalter luft
Un blaybt azoy shoyn oysgetsoygn.
Ot azoy,
A shotn afn shney,
Shoklt zi zikh um a gantsn tog,
Biz in der nakht a shtik;
Zi vigt zikh, vi der shpindl fun ir vog,
Ahin un af tsurik.
Ot azoy,
An ufgehoykerte – eyn groyser horb,
Foylt zi inem shneyikn gedrey,
Vi di epl in ir korb
Un shloft …
Vi koyln glien ire bakn,
Es shnaydt der frost in haldz un nakn. –
In vint un shney farveyt
Shloft mayn mame shteyendikerheyt…
Un khropet shoyn vi a kudlater shvartser hunt der hoyf,
Nemt zi ire koshikes tsunoyf,
Vi a betler zayne groshns
Un dos royte oyg in toyer vert farloshn.
Nor glaykh bam shvel tseyomern zikh ire trit:
Umzist gehoft!
Zi toptshet um in shtibl mid
Un shloft…
Dos lempl shlukertst in ir hant,
Es shtikt zikh inem roykhikn geveyn,
Zi vigt zikh ba a vant,
Vi afn feld ba a matseyve-shteyn,
Un shloft…
Es loyert in ir hant di hak
Af ire oysgekrimte finger,
Un af ir mogerer, tsekneytshter bak
Loyern in eyvele di fayerdike tsinger —
Un zi shloft…
Es frirn ire hent in multer:
Fargesn zey aroystsunemen!…
Es treyslt zikh ir diner shulter,
Zi vasht, zi shoydert mit aropgelozte bremen
Un zi shloft…
Un nemt zi shoyn tsevishn ire kni dem top,
Dos lefl tsu ir moyl, —
Falt ir hant tsurik arop
An oyngematerte un foyl — —- —
Zi shloft —
Mayn mame shloft…
Doyres, Lider un poemes, Nyu-York, 1945

Chaim Grade (1910 – 1982)
was born in in Vilna, Lithuania (then Russian Empire) and was one of the leading Yiddish writers of the twentieth century.

His father, Shloyme-Mordkhe Grade, a Hebrew teacher and maskil (proponent of the Enlightenment) died when Chaim was a young boy. Beginning at age 13 Grade was educated in various outposts of the Novaredok Musar yeshiva, receiving a particularly extreme form of religious education that strove to educate the moral personality through self-abnegation and intense self-analysis. He also attended a secular YIddish school. He was also deeply influenced by his experience as a student of the (non-musar) outstanding Talmudic scholar Avraham Yesha‘yahu Karelits, better known as the Ḥazon Ish, much beloved in Vilna.Though Grade excelled as a student in the yeshivah, he was denounced for secretly reading secular literature and for writing poetry. Much of Grade’s later writing negotiates his conflicted allegiances to the models of his maskilic father and orthodox teachers. At age 22, Grade abandoned his studies to embark on a career as a secular poet and in the early 1930s was among the founding members of the Yung Vilne (Young Vilna) experimental group of artists and writers which included Avrom Sutzkever (see Week 29). His first volume of poetry Yo (Yes) was published in Vilna in 1936.
During World War II, believing that the Nazis would not harm women, Grade fled eastward alone and sought refuge in the Soviet Union. Both his mother, Vele Grade, and his wife, Frume-Libtshe, perished, leaving him with a sense of guilt from which he never recovered. When the war ended, he lived briefly in Poland and France before relocating to the United States (The Bronx) in 1948 with his second wife, Inna Hecker Grade.

Grade’s unique contribution to Yiddish literature is the description of the pre-war world of the musar yeshiva and its adherents. His most highly acclaimed novels, The Agunah (1961, tr. 1974) and The Yeshiva (2 vol., 1967–68, tr. 1976-77) both translated by Curt Leviant, deal with the philosophical and ethical dilemmas of Jewish life in prewar Lithuania, particularly dwelling on the Novaredok Musar movement.
Although today Grade is perhaps best remembered for the richness of his prose, almost all of it set in his beloved pre-war Vilna, he is also the author of nine volumes of poetry. In his works he gave voice to national tragedy and became one of the central Yiddish figures in the canon of Holocaust literature. He died unexpectedly in New York in 1982 while at work on a novel about Vilna on the eve of its destruction.

This particular poem (one of very few translated into English) describes his mother, Vele Blumenthal Grade, whom he held up as the model of long-suffering pious devotion. After the death of Chaim’s father she eked out a meager living selling fruit.

My Mother

Her cheeks collapsed and her eyes half-shut,
My mother listens as her knees sigh:
The whole morning under the winter sky
She ran about to every market.
So let us now at the gate of the wall
Sleep through the night…
And her hand cries:
A bird too gets exhausted from fluttering about
As its wings rise and fall…
And her head sinks down –
But my mother flicks the daydream off,
Like a tree shaking off the rain.

Her face smolders, a fire pot,
Her hands measure, weigh;
She pleads, she call,
Till again she dozes with eyes half-shut;
Her hand taps at the freezing air
And stays there, stretched out.

Just like
A shadow on the snow,
She sways back and forth the whole day long,
Until late at night;
She rocks herself like the pointer of her scale,
To the left, to the right.
Hunched up, one large hump.
She rots in the snow flurries,
Like the apples in her basket –
And sleeps.

Her cheeks glow like coals,
Her neck is whipped by the sleet.
Wrapped up in wind and snow
My mother sleeps standing on her feet.

And when the market snores like a grisly black hound,
She gathers her baskets,
Like a beggar his pennies,
And the market’s red eye is put out.
But right at the threshold her steps start to weep:
Wasted hope!
Worn out, she stumbles through the hut
And sleeps.

The lantern hiccups in her hand,
Choking with smoky tears.
She rocks at the wall
As in front of a grave,
And sleeps.

The ax lurks in her hand,
Above her twisted fingers,
And the fiery tongues of the little stove
Menace her wrinkled cheeks –
And she sleeps.
She forgets to take out her hands:
They are freezing in the kneading bowl.
Her thin shoulder shakes,
She washes, she trembles with eyes cast down,
And she sleeps.

When at last she takes the pot between her knees,
The spoon to her mouth,
Again her hand falls down,
Exhausted and slow
She falls asleep –
My mother sleeps…
Tr. Florence Victor
A Treasury of Yiddish Poetry, edited by Irving Howe and Eliezer Greenberg, 1969

40. Masha Shtuker-Paiuk – I’m Becoming My Mother

Posted on December 22, 2012 by charlotte14

Mayn mame ver ikh – Audio

.English Follows Yiddish

מאַשע שטוקער-פּאַיוק (1914—1988)
איז געבױרן געװאָרן אין קאַרטוז־בערעזע, דעמאָלט פּױלן. אין 1925 האָט די משפּחה עמיגרירט קײן אַרגענטינע און זיך באַזעצט אין דעם ערד־אַרבעטערישן ייִשובֿ מאָנטעפֿיאָרע. זי האָט זיך געלערנט אין אַ תּרבות־שול (העבראַיִש/ציוניסטיש) אין פּױלן און דערנאָך אין אַרגענטינע דער קאָלאָניע־שול װוּ איר טאַטע בנימין שטוקער איז געװען אַ לערער. זי האָט זיך געלערנט אין דעם ייִדישן לערער־סעמינאַר אין בוענאָס־אײַרעס אין די אָנהײב 1930ער יאָרן און איז יאָרן לאַנג געװען אַ לערערין פֿון קינדער־גערטנער. אין 1943 האָט זי זיך באַזעצט אין ב”אַ. זי האָט פּובליקירט איר ערשט ליד “מײדל פֿון קאַמפּ”, צו 16 יאָר אין פּנימער און פּנימלעך (רעדאַקטירט און אַרױסגעגעבן פֿון טשערנאָװעצקי און גרוזמאַן) אָבער איר אמתער אַרײַנטריט אין דער ייִדישער ליטעראַטור האָט זי געמאַכט אין 1933 מיט אַ סעריע לידער אין דער ייִדישע צײַטונג, ב”אַ. זינט דעמאָלט האָט זי זיך באַטײליקט אין אַ גרױסער צאָל ייִדישע אױסגאַבעס סײַ אין דרום־אַמעריקאַ סײַ אין צפֿון־אַמעריקע װי אױך אין ישׂראל װוּ זי האָט עולה געװען אין 1974.
בדרך־כּלל איז שטוקער־פּאַיוק אַ קינדער־שרײַבערין אין פֿאַרשײדענע זשאַנערס: ליד, דערצײלונג, מעשׂהלע. אירע לידער און מעשׂהלעך זײַנען אַרײַנגענומען געװאָרן אין אַ צאָל כרעסטאָמאַטיעס פֿאַר ייִדישע שולן. זי איז די מחברין פֿון אַ צאָל ביכער: קינדערלעך, קינדער־לידער, ב”אַ, 1948, זינגענדיק, קינדער־לידער, ב”אַ, 1951, דער צױבערבױם, מעשׂהלעך און לידער, ב”אַ, 1957, באַן פֿון מײַנע טעג, לידער און דערצײלונגען, תּל־אָבֿיבֿ, 1981.

מײַן מאַמע װער איך

קוק איך זיך אין שפּיגל אײַן:
זאָג מיר ― װיפֿל בין איך אַלט?
ערשט עס קוקט אין אים אַרײַן
גאָר מײַן מאַמע, איר געשטאַלט.

רונצלען קנײטשן, מיד דער בליק,
אין די האָר שױן פּאַסמעס גרױ ―
װי מיט יאָרן לאַנג צוריק
אױסגעזען האָט זי אַזױ.

װען און װי איז עס געשען?
אָט אַזױ זיך ― פּלוצעם גאָר?
אפֿשר האָב איך זי דערזען
אָט אַצינד אין דמיון גאָר?

נײן, ס’איז װאָר, ס’איז װאָר, ס’איז װאָר!
כ’זע דער מאַמעס שטריך נאָך שטריך
אױף מײַן פּנים שנײַדיק קלאָר.
כ’װער אַלײן מײַן מאַמע ― איך. ‏

MAYN MAME VER IKH

Kuk ikh zikh in shpigl ayn:
Zog mir – vifl bin ikh alt?
Ersht es kukt in im arayn
Gor mayn mame, ir geshtalt.

Runtslen kneytshn, mid der blik,
In di hor shoyn pasmes groy –
Vi mit yorn lang tsurik
Oysgezen hot zi azoy.

Ven un vi iz es geshen?
Ot azoy zikh – plutsem gor?
Efsher hob ikh zi derzen
Ot atsind in dimyen gor?

Neyn, s’iz vor, s’iz vor, s’iz vor!
Kh’ze der mames shtrikh nokh shtrikh
Af mayn ponem shnaydik klor.
Kh’ver aleyn mayn mame – ikh.

Mashe Shtuker-Paiuk (1914 – 1988)
was born in Kartuz-Bereze, then Poland. In 1925 the family emigrated to Argentina and lived in the agricultural settlement of Montefiore. In Poland she studied in a Hebrew and zionist-oriented Tarbut school and in Argentina in the school in her colony where her father was a teacher. In the early 1930s he studied in the Yiddish teachers’ seminary in Buenos Aires and was for many years a kindergarten teacher. In 1943 she settled in Buenos Aires. She published her first poem “Meydl fun kamp” at age 16 in Penemer un Penimlekh (edited and published by Tshernovetski and Gruzman) but she made her real literary debut in 1933 with a series of poems in the Yidishe tsaytung, Buenos Aires. After that she participated in a number of Yiddish publications in South and North America as well as in Israel where she emigrated in 1974.
Shtuker-Paiuk was mostly, although not only, a children’s writer, in various genres: poetry, short story and fairy tale. Her poems and children’s stories were included in a number of anthologies for Yiddish schools. Her books include: Kinderlekh (Little Children), Buenos Aires, 1948, Zingendik (Singing), children’s poems, Buenos Aires, 1951, Der Tsoyberboym (The Magic Tree), tales and stories, Buenos Aires, 1957, and Ban fun Mayne Teg (Train of My Days), poems and stories, Tel-Aviv, 1981.

I’m Becoming My Mother

I look into my looking-glass.
Please tell me glass, is that face me? It seems to me it’s come to pass
my mother’s face looks back at me.

The wrinkles deep, the tired gaze,
the hair already streaked with gray –
in years gone by, her later days
she looked precisely just that way.

But when and how did all this start?
Quite suddenly, it seems to me.
Perhaps I see my mother’s face
because of active fantasy.

But no! It’s true, it’s true!
I see my mother’s every line
reflected in my face. “It’s you!”
Her tied old face becomes now mine.
Tr. Barnett Zumoff
Songs to a Moonstruck Lady: Women in Yiddish Poetry, Selected and Translated by Barnett Zumoff, The Dora Teitleboim Center for Yiddish Culture, 2005

Candles of Song לידערליכט

Yiddish poems about mothers, in memory of my mother, Miriam Pearlman Zucker, 1914-2012

Category Archives: Candles of Song

Dovid Eynhorn – Only a Mother; Rokhl Korn – I Will Take with Me

48. Yonia Fain – At My Cradle; At Night

47. Kadya Molodowsky – Women-Poems

46. Yechiel Shraibman – Kaddish

45. Yitskhok Ganuz – The Land and Its Fullness

44. Rokhl Korn – My Little Daughter; My Mother Often Wept

43. Peretz Markish – The Muse

42. Zackary Sholem Berger – The Life of Sarah

41. Chaim Grade – My Mother

40. Masha Shtuker-Paiuk – I’m Becoming My Mother