THIS WEEK
Avrom Sutzkever, איך ליג אין אַן אָרון, I Lie in a Coffin
Itsik Manger, ‏יעקבֿ אָבֿינו לערנט מיט זײַנע זין „מכירת יוסף”, Jacob Teaches the Story of Joseph to His Sons

Avrom Sutzkever, Ikh lig in an orn

37:24 Then they took him and threw him into a pit. The pit was empty; there was no water in it. 

לז 24 און זײ האָבן אים גענומען, און האָבן אים אַרײַנגעװאָרפֿן אין דער גרוב. און די גרוב איז געװען לײדיק, קײן װאַסער איז אין איר ניט געװען. 

For a biography of the poet Avrom Sutzkever, click here.
For a biography of Sutzkever in Yiddish, click here.

הינטערגרונט פֿון סוצקעווערס ליד „איך ליג אין אַן אָרון”

אויף סאַלטאַנישאָק האָבן זיך אָנגעהויבן רעוויזיעס. ווי זיך צו באַהאַלטן איז ניטאָ…. איך פֿרעג אַן עצה וועגן זיך  בײַ [פּנחס] קאָנען (דער דעמאָלטיקער פֿאָרזיצער פֿון ערשטן ייִדנראַט),. וואָס טוט מען ווײַטער? קאָן דערציילט מיר וועגן מורערס באַפֿעל, אַז אויפֿן הויף פֿון דעם ייִדנראַט מוזן שטענדיק און צו יעדער צײַט זיך געפֿינען פֿופֿציק ייִדן, אויב, זאָגט קאָן, עס איז פֿאַראַן נײַן און פֿערציק, קען איך דאָ בלײַבן, ביז מיר ציילן איבער. עס איז דאָ פּונקט פֿופֿציק. קאָן זוכט אַן אויסוועג. ער וויל מיך ראַטעווען. ער קען אָבער ניט אַרויסשיקן פֿון דאַנען קיין מענטשן, ווײַל דאָס מיינט איבערגעבן אין די הענט פֿון די כאַפּונעס. איך באַמערק מײַן פֿרײַנטס פֿאַרלעגנהייט און זאָג אים איך וועל זיך דאָ אַליין ערגעץ באַהאַלטן, און קיינער וועט מיך ניט זען.
אויפֿן הויף איז שטיל, פֿון דעם אָפֿענעם פֿענצטער, וווּ די ביבליאָטעק „מפֿיצי־השׂכּלה”, טראָגן זיך תּפֿילות. אונטן אויף די טרעפּ זיצט אַ הײַפֿל ייִדן. אין מיטן — דער „ישיבֿה־בחור” פֿון סטעפֿן־גאַס — אַ כיראָמאַנט און „פֿאָרויסזעער”, ייִדן שטופּן זיך: איטלעכער וויל פֿון אים הערן אַ וואָרט.
עס איז געוואָרן טינקעלער. איך האָב אָנגעהויבן צו זוכן אַ באַהעלטעניש, אויף יענעם הויף האָט זיך געפֿונען די חבֿרה־קדישא, אין אַ ווינקל זײַנען אָנגעשטעלט אָרונס פֿאַר מתים. איך בין אַרײַנגעקראָכן אין אַן אָרון, צוגעמאַכט איבערן קאָפּ דעם דעק, געלעלגן אין דער פֿאַרשטיקטער לופֿט, און אַזוי, ליגנדיק אין אָרון, האָב איך אויסגעוועבט מײַן ליד, „איך ליג אין אַ מטה”.
         אַבֿרהם סוצקעווער, פֿון ווילנער געטאָ, מאָסקווע 1946

איך ליג אין אַן אָרון

איך ליג אין אַן אָרון,
װי אין הילצערנע קלײדער,
איך ליג.
זאָל זײַן ס‘איז אַ שיפֿל
אױף שטורמישע כװאַליעס,
זאָל זײַן, ס’איז אַ װיג.

און דאָ,
װוּ עס האָבן זיך גופֿן
געשײדט מיט דער צײַט,
רוף איך דיך, שװעסטער,
און דו הערסט מײַן רופֿן
אין װײַט.

װאָס טוט זיך אין אָרון אַ צאַפּל
אַ לײַב אומגעריכט?
דו קומסט.
איך דערקען דײַן שװאַרצאַפּל,
דײַן אָטעם, דײַן ליכט.

אַזױ איז אַ פּנים דער סדר:
הײַנט דאָ, 
מאָרגן דאָרט,
און איצט אין אַן אָרון,
װי אין הילצערנע קלײדער,
זינגט נאָך אַלץ מײַן װאָרט.
ווילנע, 30סטן אױגוסט, 1941  ‏
אַבֿרהם סוצקעװער, לידער פֿון ים־המוות, תּל־אָבֿיבֿ, 1968

BACKGROUND TO SUTZKEVER’S POEM “I LIE IN A COFFIN”

The searches had begun in Soltanek. There was nowhere left for me to hide…. I asked Kon (the head of the first Judenrat) for his advice. What should I do? He told me that Maurer had ordered that fifty Jews be held permanently in the courtyard of the Judenrat. He told me that if there were only forty-nine I could stay. We counted. There were exactly fifty. Kon sought a solution. He wanted to save my life. But he could not send one of them away in exchange for me and put them at the mercy of the Jewish snatchers. I saw him struggling and I told him that I would find myself a hiding spot here and that nobody would notice me.
The courtyard was quiet. Prayers could be heard from the open windows of the Mefitsey-Haskole Library. A group of Jews was sitting on the stairs down below. Among them was a student from the Kleyn-Stefin Street yeshiva, a palm-reader, a fortune-teller. The Jews pushed closer to him, wanting to hear his words.
Dusk arrived. I sought out a hiding place. The Burial Society was located in the same courtyard. Some coffins had been left in a corner. I crawled into one of the coffins, closed the lid over my head, lay down, and inhaled the stuffy air. That’s how I composed my poem “I Lie in a Coffin.”
Abraham Sutzkever, From The Vilna Ghetto to Nuremberg: Memoir and Testimony,       edited and translated by Justin Cammy, 2021.

I LIE IN A COFFIN

I lie in a coffin
as in clothes made of wood,
here I lie.
Let it be a small boat
on wild stormy waves,
let it be a cradle.

And here,
where bodies have
parted with time,
I call you, sister,
and you hear my voice
from afar.

Suddenly, here in the coffin,
a body is moving. How can it be?
You approach.
And I know you: your eyes
and your breath
and your light.

This, it seems, is the order of things:
here today,
there tomorrow,
and now, in a coffin,
as in clothes made of wood,
still my word sings.
         Vilna, August 30, 1941
          Avrom Sutzkever
Tr. Heather Valencia
         זינגט נאָך אַלץ מײַן וואָרט/Still My Word Sings: Avrom Sutzkever
Yiddish and English  Edited and translated by Heather Valencia

ikh lig in an orn

ikh lig in an orn,
vi in hiltserne kleyder,
ikh lig.
zol zayn s’iz a shifl
oyf shturmishe khvalyes,
zol zayn, s’iz a vig.

un do, vu es hobn zikh gufn
gesheydt mit der tsayt,
ruf ikh dikh, shvester,
un du herst mayn rufn
in vayt.

vos tut zikh in orn a tsapl
a layb umgerikht?
du kumst.
ikh derken dayn shvartsapl,
dayn otem,
dayn likht.

azoy iz a ponem der seyder:
haynt do,
morgn dort,
un itst in an orn,
vi in hiltserne kleyder,
zingt nokh alts mayn vort
          Avrom Sutskever, Vilne, 30stn oygust, 1941

Itsik Manger, Yankev Ovinu lernt mit zayne zin “mekhires Yoysef”

29: 27Fulfil the week of this one, and we will give thee the other also for the service which thou shalt serve with me yet seven other years.’

35 19And Rachel died, and was buried in the way to Ephrath—the same is Beth-lehem. 20And Jacob set up a pillar upon her grave; the same is the pillar of Rachel’s grave unto this day.

37: 3Now Israel loved Joseph more than all his children, because he was the son of his old age; and he made him a coat of many colours.

37:24 Then they took him and threw him into a pit. The pit was empty; there was no water in it.

37 28And there passed by Midianites, merchantmen; and they drew and lifted up Joseph out of the pit, and sold Joseph to the Ishmaelites for twenty shekels of silver. And they brought Joseph into Egypt. 

39: 7And it came to pass after these things, that his master’s wife cast her eyes upon Joseph; and she said: ‘Lie with me.’

41: 18 And, behold, there came up out of the river seven kine, fat-fleshed and well-favoured; and they fed in the reedgrass. 19And, behold, seven other kine came up after them, poor and very ill-favoured and lean-fleshed, such as I never saw in all the land of Egypt for badness.

כט 27 דערפֿיל די װאָך פֿון דער, און מיר װעלן דיר אױך יענע געבן, פֿאַר דעם דינסט װאָס דו װעסט דינען בײַ מיר נאָך זיבן אַנדערע יאָר. 

לה 9 און רחל איז געשטאָרבן, און זי איז באַגראָבן געװאָרן אױפֿן װעג קײן ֶאפָֿרת, דאָס איז בית-ֶלֶחם. 20 און יעקב האָט געשטעלט אַ מצבֿה אױף איר קבֿר; דאָס איז די מצבֿה פֿון רחלס קבֿר ביז אױף ה ַײ נ ט . 

לז 3 און ישׂראל האָט ליב געהאַט יוֹספֿן מער פֿון אַלע זײַנע זין, װײַל ער איז בַײ אים געװען אַ בן-זקונים. און ער האָט אים געמאַכט אַ געשטרַײפט העמדל.

לז 24 און זײ האָבן אים גענומען, און האָבן אים אַרַײנגעװאָרפֿן אין דער גרוב. און די גרוב איז געװען לײדיק, קײן װאַסער איז אין איר ניט געװען. 

לז 28 און װי די ִמדָינישע לײַט, די סוחרים, זײַנען פֿאַרבײַגעגאַנגען, אַזױ האָבן זײ אַרױסגעצױגן און אַרױפגעבראַכט יוֹספֿן פֿון דער גרוב, און זײ האָבן פֿאַרקויפֿט  יוספֿן צו די ישמעאלים פֿאַר צוואַנציק זילבערשטיק; און די האָבן אַװעקגעפירט יוֹספֿן קײן ִמצַרִים. 

לט 7 און עס איז געװען נאָך די דאָזיקע געשעענישן, האָט זַײן האַרס װײַב אױפֿגעהױבן אירע אױגן אױף יוֹספֿן, און זי האָט געזאָגט: ליג מיט מיר.

מא 18 און אָט גײען אַרױף פֿון טײַך זיבן קי, פֿעט אױפֿן לַײב און שײן אױפֿן געשטאַלט; און זײ האָבן זיך געפֿיטערט אין גראָז. 19 און אָט גײען אַרױף נאָך זײ זיבן אַנדערע קי, אָרים און זײער מיאוס אױפֿן געשטאַלט און דאַר אױפֿן לײַב, װאָס אין גאַנצן לאַנד מצרים האָב איך ניט געזען זײער גלײַכן אין מיאוסקײט. 

portrait by Arur Kolnik

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

‏יעקבֿ אָבֿינו לערנט מיט זײַנע זין „מכירת יוסף”

„ראובֿן, מײַן סאַמע עלטסטער זון,
װאָס שטײסטו אַזױ שטיל?“
„פֿאָטער יעקבֿ, מיר זענען גרײט
 צו שפּילן דעם פּורים־שפּיל.“ 

„יוסף, מײַן סאַמע ליבסטער זון
 טו אָן דאָס זײַדענע העמד!
 די ברידער װילן דיך נאָך אַ מאָל
 פֿאַרקױפֿן אין דער פֿרעמד.

איז װאַרפֿן זײ דיך אַרײַן אין גרוב,
טאָ װײן— אָבער נישט צו פֿיל!
דו שפּילסט דאָך נישט דאָס ערשטע מאָל,
מײַן קינד, דעם פּורים־שפּיל.

נאָר װען דו גײסט פֿאַרבײַ דעם װעג,
װוּ דײַן מאַמעס קבֿר שטײט,
װײן אױף איר שטײן אַן אמתע טרער
און זאָג צו איר שטילערהײט:

דער אַלטער יעקבֿ װאָלט נאָך אַ מאָל
געדינט זײַנע זיבן יאָר,
ער זאָל נאָך אַ רגע פֿאַרן טױט
אַ גלעט טון אירע האָר. 

און װײַטער װײסטו שױן אַלײן,
װוּ אײַן װוּ אױס און װי—
ס’פּאַשען שױן אין פּרעהס טרױם
די זיבן פֿעטע קי. 

זײַ אים פּותר װי אַלע מאָל,
זע מאַך נאָר נישט קײן פֿעל,
און פֿאַרגעס נישט, למען־השם,
דעם טאַטן אַ זעקל מעל! 

און פֿאַרגעס נישט, למען־השם,
יוסף הצדיק דו מײַן —
און היט זיך פֿאַר פּוטיפֿרס װײַב,
כאָטש זי איז יונג און שײן!“

—— — — — —— — — —

„הײַדאַ קינדער, װאָס שטײט איר װאָס,
װאָס שװײַגט עץ אַזױ שטיל?“
„פֿאָטער יעקבֿ, האָסט קאַליע געמאַכט
אַלײן דעם פּורים־שפּיל.“
    איציק מאַנגער, מדרש איציק

JACOB TEACHES THE STORY OF JOSEPH TO HIS SONS

“What makes you all so silent,
Reuben, my oldest son?”
“Our Purim play, dear father,
is ready to begin.”

“Come, put on your silken shirt,”
Joseph, my best-loved son.
Your brothers need to sell you
To strangers once again.

When they throw you in the pit,
Weep, but not for long.
It’s not the first time that you act
This play out, my dear son.

But when you pass your mother’s gave
That stands beside the way,
Be sure you shed a real tear
And softly, gently say

That gladly would old Jacob serve
Another seventh year
If once before his death he might
Again caress her hair.

By now, you know the rest by heart—
Your exits, cues, and bows.
Again, in Pharaoh’s dream there graze
His seven fattened cows.

Unriddle his dreams without a fault,
As truly as before;
And don’t forget, in Heaven’s name,
To send a sack of flour.

And one more thing, in Heaven’s name,
Be virtuous, my dear…
Look out for the wiles of Potiphar’s wife,
For she is young and fair.

Hey, now, my sons, why do you stand
Without a word to say?”
“Because, Father Jacob, you yourself
Have spoiled the Purim play.”

Yankev Ovinu lernt mit zayne zin “mekhires Yoysef”

“ruvn, mayn same elt|ster zun,
vos shteystu azoy shtil?”
“foter yankev, mir zenen greyt
tsu shpiln dem purim-shpil.”

“yoysef, mayn same libster zun
tu on dos zaydene hemd!
di brider viln dikh nokh a mol
farkoyfn in der fremd.

iz varfn zey dikh arayn in grub,
to veyn — ober nisht tsu fil!
du shpilst dokh nisht dos ershte mol,
mayn kind, dem purim-shpil.

nor ven du geyst farbay dem veg,
vu dayn mames keyver shteyt,
veyn oyf ir shteyn an emes|e trer
un zog tsu ir shtilerheyt:

der alter Yankev volt nokh a mol
gedint zayne zibn yor,
er zol nokh a rege farn toyt
a glet tun ire hor.

un vayter veystu shoyn aleyn,
vu ayn vu oys un vi —
s’pashen shoyn in Pare|s troym
di zibn fete ki.

zay im poyser vi ale mol,
ze makh nor nisht keyn fel,
un farges nisht, leman-ashem,
dem tatn a zekl mel!

un farges nisht, leman-ashem leman-hashem.
yoysef hatsadek du mayn—
un hit zikh far potifers vayb,
khotsh zi iz yung un sheyn!”

“hayda kinder, vos shteyt ir vos,
vos shvaygt ets azoy shtil?”
8foter Yankev, host kalye gemakht
aleyn dem purim-shpil.”

THIS WEEK
Yankev Glatshteyn, עשׂו, Esau
Itsik Manger, דינה בת יעקבֿ גייט אויף אַ ראַנדעוווּ Dina Bas Yankev Goes on a Rendez-vous

Yankev Glatshteyn, Eysev

33.4 And Esau ran to meet him, and embraced him, and fell on his neck, and kissed him; and they wept.

4:15 And the LORD said unto him: ‘Therefore whosoever slayeth Cain, vengeance shall be taken on him sevenfold.’ And the LORD set a sign for Cain, lest any finding him should smite him.

4 איז עשׂו אים געלאָפֿן אַנטקעגן, און ער האָט אים אַרומגענומען, און איז אים געפֿאַלן אױפֿן האַלדז, און האָט אים געקושט, און זײ האָבן געװײנט.

15 האָט גאָט צו אים -ווער נאָר עס הרגעט ַקִינען זאָל זיבנפֿאַך גענומען װערן נקמה פֿון אים. און גאָט האָט געמאַכט קינען אַ צײכן, אַז קײנער װאָס טרעפֿט אים, זאָל אים ניט דערשלאָגן. 

For a biography of Yankev Glatshteyn, click here.
For a YIddish biography of Yankev Glatshteyn, click here.

‏עשׂו

װען עשׂו האָט געװײנט אױף זײַן ברודערס האַלדז,
איז אױף זײַן פּנים אױפֿגעגאַנגען אַ גרױס ליכט.
יעקבֿ האָט זיך געבוקט און אױסגערופֿן מיט מורא:
זע, גאָט פֿלאַקערט אױף דײַן געזיכט.

פֿאַרװאָר, ברודער מײַנער.
װען דו האָסט מיטן מלאך זיך געראַנגלט אַ גאַנצע נאַכט,
האָב איך אױך געקעמפֿט אַ ביטערע שלאַכט.
בין איך דיר דאָך דעם גאַנצן טאָג,
אַנטקעגן געגאַנגען װי קין,
ביז כ’האָב דערשפּירט אַז אַ ביטערער געװײן
נעמט פֿון מאָרד מיך לײַטערן און באַפֿרײַען.

דעמאָלט האָט אין מיר אױפֿגעשטורעמט
אַ מוראדיק ברומען.
גרױסער גיבור,
ביסט זיך אַלײן בײַגעקומען,
אַזױ לאַנג װי הבֿל װעט לעבן,
װעל איך דיר מײַן ליכט אַנטלײַען.
כ‘װעל דיר שענקען מײַן צײכן.
דאָ גײט עשׂו. דער שיִער־געװאָרענער קין. ‏
     יעקבֿ גלאַטשטיין, דעם טאַטנס שאָטן, נ”י, 1953

ESAU

As Esau wept upon his brother’s neck,
a great light streamed into his face.
Jacob bowed, called out in fear:
“Behold, God flames upon your countenance.

“Verily, brother.
When, nightlong, you struggled
with the angel,
I too fought a hard battle.
All day I marched toward you like Cain
until I sensed a dire lament
redeeming me from murder.

A dreadful bellowing besieged me then.
Great giant,
you conquered yourself.
So long as Abel lives
I will give you of my light,
I will grant you my sign:
Here goes Esay
who was almost Cain.”
     Yankev Glatshteyn, Father’s Shadow, 1953
Tr. Etta Blum, Jacob Glatstein, Poems, Tel Aviv, 1970

Eysev

ven Eysev hot geveynt oyf zayn bruders haldz,
iz oyf zayn ponem oyfgegangen a groys likht.
Yankev hot zikh gebukt un oysgerufn mit moyre:
ze, got flakert oyf dayn gezikht.

farvor, bruder mayner.
ven du host mitn malekh zikh geranglt a gantse nakht,
hob ikh oykh gekemft a bitere shlakht.
bin ikh dir dokh dem gantsn tog,
antkegn gegangen vi Kayen,
biz kh’hob dershpirt az a biterer geveyn
nemt fun mord mikh laytern un bafrayen.

demolt hot in mir oyfgeshturemt
a moyredik brumen.
groyser giber,
bist zikh aleyn baygekumen,
azoy lang vi Hevl vet lebn,
vel ikh dir mayn likht antlayen.
kh’vel dir shenken mayn tseykhn.
do geyt Eysev.
der shir-gevorener Kayen.
Glatshteyn, Dem tatns shotn, 1953

Itsik Manger, Dine Bas Yankev geyt af a randeyvu

34:1And Dinah the daughter of Leah, whom she had borne unto Jacob, went out to see the daughters of the land.

3And his soul did cleave unto Dinah the daughter of Jacob, and he loved the damsel, and spoke comfortingly unto the damsel. 

34: 1 און דינה די טאָכטער פֿון לאהן, װאָס זי האָט געבאָרן יעקבן, איז אַרױסגעגאַנגען זען די טעכטער פֿון לאַנד.
3 און זַײן זעל האָט זיך באַהעפֿט אָן יעקבס טאָכטער דינהן, און ער האָט ליב געקריגן די מײדל, און ער האָט גערעדט צום האַרצן פֿון דער מײדל.

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

דינה בת־יעקבֿ גײט אױף אַ ראַנדעװוּ

דינה פֿירט מיטן ליפּנשטיפֿט
איבער די ליפּ אַהין און אַהער,
די ליפּן פֿלאַמען װי רױטער מאָן —
 גענוג, מען דאַרף נישט מער.

זי טוט אָן דעם שטרױענעם זומערהוט,
װאָס פּאַסט צו איר זומערקלײד;
זי כאַפּט אַ קוק אין שפּיגל פֿאַרשײַט,
נעמט דאָס זונטיקל און גײט.

דער ראָטהױז־זײגער צײלט אָפּ אַכט,
דאָס מײנט, אַז ס’איז שױן צײַט
צו אײַלן זיך צום ראַנדעװוּ
מיט די שכמער יונגע־לײַט.

אָ, שכם, דו שײנע פֿרײלעכע שטאָט
פֿון װאַלצערס, ליכט און מוזיק,
פֿאַר דײַן יעדן פּאַרק האָט די ליבע אַ סוד,
און יעדער סוד מײנט גליק“.

ס’איז איר נימאס און מיאוס דעם טאַטנס הײם,
װוּ מען דאַװנט טאָג און נאַכט.
פֿון זינט די מוטער רחל איז טױט
האָט דאָרט קײנער נישט געלאַכט.

דער אומעט הענגט איבערן אַלטן הױז
װי אַ גרױסע גיפֿטיקע שפּין.
װען נישט די פֿרײלעכע נעכט אין שכם,
װאָלט זי לאַנג אַראָפּ פֿונעם זין. 

אָ, שכם, דו שײנע פֿרײלעכע שטאָט
פֿון װאַלצערס, ליכט און מוזיק,
פֿאַר דײַן יעדן פּאַרק האָט די ליבע אַ סוד,
און אַיעדער סוד מײנט … גליק“. 

ס‘איז איר נאָענט און טײַער אַיעדער סוד,
כאָטש זי װײסט ניט דעם באַשײד;
זי װײסט נאָר אײנס,
אַז זי געפֿעלט  די שכמער יונגע־לײַט— — —

נאָר אָט ליכטיקט דער ערשטער לאַמטערן פֿון שכם
און ס‘כליפּעט אַ פֿידל אין שענק
אַ נײַעם װאַלצער פֿון יאָהאַן שטראַוס: 
איך בענק, מײַן האַרץ, געדענק!“
     איציק מאַנגער, מדרש איציק, ירושלים, 1969

DINA BAS YANKEV GOES ON A RENDEZ-VOUS

Dina applies her lipstick
On her lips upper and lower,
Her lips poppy red—
Enough, she must go out and explore.

She puts on her straw summer hat,
That matches her summer frock;
She catches a wanton glance in the mirror
Takes her parasol and goes out for a walk.

The town hall clock has struck eight,
That means that the time has come too
To rush to the young men of Shechem
To meet for their rendez-vous.

O Shechem, you beautiful town
Of waltzes, music and light,
For your every park love has a secret,
And every secret means delight.

I’m sick and tired of Father’s house,
Where people do nothing but pray.
Since Mother Rachel has died
All laughter has gone away.

Sadness hangs over the old house
Like a venomous spider so bad
If not for the merry nights in Shechem
She would long ago have gone mad.

O Shechem, you beautiful town
Of waltzes, music and light,
For your every park love has a secret,
And every secret means… delight.

Each secret is near and dear to her
Although she doesn’t know what they mean;
She knows one thing, that the young men
Of the town like her and are keen.

But now the first lantern of Shechem begins to shine
And a fiddle wails in the pub
A new waltz by Johann Strauss:
“I long, my heart, my love!”
Tr. by Sheva Zucker

Dine bas-Yankev geyt oyf a randevu

Dine firt mitn lipnshtift
iber di lipn ahin un aher,
di lipn flamen vi royter mon —
genug, men darf nisht mer.

zi tut on dem shtroyenem zumerhut,
vos past tsu ir zumerkleyd;
zi khapt a kuk in shpigl farshayt,
nemt dos zuntikl un geyt.

der rothoyz-zeyger tseylt op akht,
dos meynt, az s’iz shoyn tsayt
tsu ayln zikh tsum randevu
mit di Shkhem|er yunge-layt.

“o, Shkhem, du sheyne freylekhe shtot
fun valtsers, likht un muzik,
far dayn yedn park hot di libe a sod,
un yeder sod meynt glik”.

s’iz ir nimes un mies dem tatns heym,
vu men davnt tog un nakht.
fun zint di muter Rokhl iz toyt
hot dort keyner nisht gelakht.

der umet hengt ibern altn hoyz
vi a groyse giftike shpin.
ven nisht di freylekhe nekht in Shkhem,
volt zi lang arop funem zin.

o, Shkhem, du sheyne freylekhe shtot
fun valtsers, likht un muzik,
far dayn yedn park hot di libe a sod,
un ayeder sod meynt… glik”.

s’iz ir noent un tayer ayeder sod,
khotsh zi veyst nit dem basheyd;
zi veyst nor eyns, az zi gefelt
di Shkhem|er yunge-layt — — —

nor ot likhtikt der ershter lamtern fun Shkhem
un s’khlipet a fidl in shenk
a nayem valtser fun yohan shtraus:
“ikh benk, mayn harts, gedenk!”
Itsik Manger, Medresh Itsik

THIS WEEK
Ana Margolin, מײַן שטאַם רעדט, My Ancestors Speak
Leyb Kvitko, עשׂו, Esau
Reyzl Zhikhlinski, יצחקס ברכה, Isaac’s Blessing

Ana Margolin, Mayn shtam redt

25: 19And these are the generations of Isaac, Abraham’s son:

כה 19 און דאָס איז די געשיכטע פֿון יצחק, אבֿרהמס זון:

For a biography of Anna Margolin, click here.
For a biography of Anna Margolin in Yiddish, click here.

מײַן שטאַם רעדט

מײַן שטאַם:
מענדער אין אַטלעס און סאַמעט,
פּנימער לאַנג און בלײכזײַדן,
פֿאַרחלשטע גלוטיקע ליפּן.
די דינע הענט צערטלען פֿאַרגעלטע פֿאָליאַנטן.
זײ רעדן אין טיפֿער נאַכט מיט גאָט.

און סוחרים פֿון לײַפּסק און פֿון דאַנסק.
בלאַנקע מאַנקעטן. אײדעלער סיגאַרן־רױך.
גמרא־װיצן. דײַטשע העפֿלעכקײטן.
דער בליק איז קלוג און מאַט,
קלוג און איבערזאַט.
דאָן־זשואַנען, הענדלער און זוכער פֿון גאָט.

אַ שיכּור,
אַ פּאָר משומדים אין קיִעװ.

מײַן שטאַם:
פֿרױען װי געצן באַצירט מיט בריליאַנטן,
פֿאַרטונקלט רױט פֿון טערקישע טיכער,
שװערע פֿאַלדן פֿון סאַטין־דע־לעאָן.
אָבער דאָס לײַב איז אַ װײנענדיקע װערבע,
אָבער װי טרוקענע בלומען די פֿינגער אין שױס,
און אין די װעלקע פֿאַרשלײערטע אױגן
טױטע לוסט.

און גראַנד־דאַמען אין ציץ און אין לײַװנט,
ברײטבײניק און שטאַרק, און באַװעגלעך,
מיטן פֿאַראַכטעלכן לײַכטן געלעכטער,
מיט רויִקע רײד און אומהײמלעכן שװײַגן.
פֿאַר נאַכט בײַם פֿענצטער פֿון אָרעמען הױז
װאַקסן זײ װי סטאַטועס אױס.
און עס צוקט דורך די דעמערנדע אױגן
גרױזאַמע לוסט.

און אַ פּאָר,
מיט װעלכע איך שעם זיך.

זײ אַלע, מײַן שטאַם,
בלוט פֿון מײַן בלוט
און פֿלאַם פֿון מײַן פֿלאַם,
טױט און לעבעדיק אױסגעמישט,
טרױעריק, גראָטעסק און גרױס
טראַמפּלען דורך מיר װי דורך אַ טונקל הױז.
טראַמפּלען מיט תּפֿילות און קללות און קלאָג,
טרײסלען מײַן האַרץ װי אַ קופּערנעם גלאָק,
עס װאַרפֿט זיך מײַן צונג,
איך דערקען ניט מײַן קול —
מײַן שטאַם רעדט.
      לידער, 1929, 1991 ‏

MY ANCESTORS SPEAK

My ancestors:
Men in satin and velvet,
faces long and silky pale.
faintly glowing lips
and thin hands caressing faded folios.
Deep into the night they speak with God.

Merchants from Leipzig and Danzig
with clean cuffs, smoking fine cigars.
Talmudic wit. German niceties.
Their look is clever and lacklustre,
clever and self-satisfied.
Don Juans, dealers and seekers of God.

A drunkard,
a pair of converts in Kiev.

My ancestors:
Women bejewelled in diamonds like icons,
darkly crimsoned by Turkish shawls,
and heavy folds of Satin-de-Lyon.
But their bodies are weeping willows,
the fingers in their laps like withered flowers,
and in their faded, veiled eyes
lifeless desire.

Grand ladies in calico and linen,
broad-boned, strong and agile,
with their contemptuous, easy laughter,
with calm talk and uneasy silence.
At dusk, by the window of the humble house
they sprout like statues.
And coursing through their dusky eyes
cruel desire.

And a pair
I am ashamed of.

All of them, my ancestors,
blood of my blood,
flame of my flame,
dead and living mixed together,
sad, grotesque, immense.
They trample through me as through a dark house.
Trampling with prayers, and curses, and wailing,
rattling my heart like a copper bell,
my tongue quivers,
I don’t know my own voice –
My ancestors speak.
Tr. Shirley Kumove
Drunk From The Bitter Truth: The Poems Of Anna Margolin, edited, translated, and an introduction by Shirley Kumove, 2005.

MAYN SHTAM REDT

Mayn shtam:
Mender in atles un samet,
Penemer lang un bleykhzaydn,
Farkhaleste glutike lipn.
Di dine hent tsertlen fargelte folyantn.
Zey redn in tifer nakht mit got.

Un sokhrem fun Laypsk un fun Dansk.
Blanke manketn. Eydeler sigarn-roykh.
Gemore-vitsn. Daytshe heflekhkeytn.
Der blik iz klug un mat,
Klug un iberzat.
Don-zhuanen, hendler un zukher fun got.

A shiker,
A por meshumodem in Kiev.

Mayn shtam:
Froyen vi getsn batsirt mit brilyantn,
Fartunklt royt fun terkishe tikher,
Shvere faldn fun satin-de-leon.
Ober dos layb iz a veynendike verbe,
Ober vi trukene blumen di finger in shoys,
Un in di velke farshleyerte oygn
Toyte lust.

Un grand-damen in tsits un in layvnt,
Breytbeynik un shtark, un baveglekh,
Mitn farakhtelkhn laykhtn gelekhter,
Mit ruike reyd un umheymlekhn shvaygn.
Far nakht baym fentster fun oremen hoyz
Vaksn zey vi statues oys
Un es tsukt durkh di demernde oygn
Groyzame lust.

Un a por,
Mit velkhe ikh shem zikh.

Zey ale, mayn shtam,
Blut fun mayn blut
Un flam fun mayn flam,
Toyt un lebedik oysgemisht,
Troyerik, grotesk un groys
Tramplen durkh mir vi durkh a tunkl hoyz.
Tramplen mit tfiles un kloles un klog,
Treyslen mayn harts vi a kupernem glok,
Es varft zikh mayn tsung,
Ikh derken mit mayn kol –
Mayn shtam redt.
Margolin, Lider, 1929, 1991

Leyb Kvitko, Eysev

25:25 And the first came forth ruddy, all over like a hairy mantle; and they called his name Esau.
27: 3Now therefore take, I pray thee, thy weapons, thy quiver and thy bow, and go out to the field, and take me venison; 4and make me savoury food, such as I love, and bring it to me, that I may eat; that my soul may bless thee before I die.’ 

כה 25 און דער ערשטער איז אַרױסגעקומען אַ רױטער, אין גאַנצן אַזױ װי אַ האָריקער מאַנטל; און מע האָט גערופֿן זַײן נאָמען ֵעָשׂו.
 כז 3 דרום נעם אַצונד, איך בעט דיך, דײַנע װאַפֿן, דײַן פַֿײלבַײטל און דײַן בױגן, און גײ אַרױס אין פֿעלד, און פֿאַנג מיר אַ געפֿאַנג; 4 און מאַך מיר אַ מאכל אַזױ װי איך האָב ליב, און ברענג מיר, און איך װעל עסן; כּדי מײַן זעל זאָל דיך בענטשן אײדער איך שטאַרב. 

For a biography of Leyb Kvitko, click here.

עשׂו

עשׂו,
באַװאַקסענער, געבענטשט מיט שמעקנדיקן פֿעלד!
דיר קומט פֿון מיר אַ גרײַזער חובֿ,
ער ליגט פֿאַרזונקען אין מײַן טיף,
באַגראָבן אין מײַנע פֿאַרשאָטענע אוצרות…

עשׂו,
שטיל, הינטער דײַנע פּלײצעס,
שטיל האָב איך געזױגן די ריחות פֿון דײַן מזל,
דאָס קרעפֿטיקע געטראַנק
פֿון דיר, עשׂו, שמעקנדיק פֿעלד.

עשׂו,
האָריקער, מיט בלינדן טאַטנס ברכה
אױף װאַלדנקאָפּ,
אױף מילדן, בלאָנדן —
מאָן מיך ניט אַצינד …מאָן מיך ניט אַצינד…
טראָפּנװײַז דײַנס איז אײַנגעזונקען
אין מײַן גרײַזן אומעט.
טראָפּנװײַז אױסגעהױכט
מיט אַלע מײַנע טױזנטער נשמות,
אױף אַש פֿון גאַנג,
אױף אַש פֿון זײַן…

עשׂו,
אױף ברײטן פּײַנענפֿלאַך פֿון שימל־אוראַלט
איז אױסגעשפּינט,
אױסגעשטיקט,
אױסגעשטריקט
מײַן אוראַלט האַרץ,
מײַן גרײַזער טרױם,
מײַן טונקל־גלאַנציק קוקן…
זוך דאָרט, זוך…
עשׂו,
קער זיך אָפּ פֿון מיר צו דײַנע שעפּסעלעך.
צו דײַנע שמעקנדיקע קװאַלן,
לײג אַרױף דײַן האַנט אױף זײ,
דײַן האָריק אַלטע האַנט…
לײב קװיטקאָ

ESAU

Esau,
Hairy Esau, blessed with fragrant fields;
To you I owe an ancient debt,
Debt deep within my marrow,
Buried in my innards’ shadows…

Esau.
Quietly, behind your back,
Quietly I sensed the savor of your good fortune,
Esai—that sturdy draft
of your fragrant fields…

Esau,
Hairy Esau, with our blind father’s blessing
On your wild, wooded head,
On your gentle, fair hair—
Don’t ask for payment now, Esau… not now…
Drop by drop you have seeped your way
Into my gloom of distant days,
Breath by breath exhaled
With all my many-thousand souls,
On the ashes of the road,
On the ashes of being…

Esau,
On the broad canvas of pain, of moldy distant days,
Is spun,
Is sewn,
Is stitched,
My ancient heart,
My ancient dreams
My dark glassy stare…
Look there, look there….
Esau,
Leave me and tend your sheep,
Your fragrant springs,
Lay your hand on them,
Your hairy ancient hand….
     Leyb Kvitko
     Tr. Allen Mandelbaum and Harold Rabinowitz, Penguin Book of Yiddish Verse

THIS WEEK
Yekhiel Shraybman, פֿון עקדת יצחק, from The Binding of Isaac
Kadye Molodovski, פֿרויען־לידער 7, Women-Poems VII
Miryem Ulinover, אַ חומש־נאַכט, A Khumesh Night

Yekhiel Shraybman, fun “Akeydes Yitskhok”

23 1And the life of Sarah was a hundred and seven and twenty years; these were the years of the life of Sarah. 2And Sarah died in Kiriatharba—the same is Hebron—in the land of Canaan; and Abraham came to mourn for Sarah, and to weep for her.

 כג: 1 און דאָס לעבן פֿון שׂרהן איז געװען הונדערט און זיבן יאָר און צװאַנציק יאָר; דאָס זַײנען געװען די יאָרן פֿון שׂרהס לעבן. 2 און שׂרה איז געשטאָרבן אין ִקרַית-אַרבע, דאָס איז ֶחברון, אין לאַנד כַּנַען. און אבֿרהם איז געקומען צו קלאָגן אױף שׂרהן און זי צו באַװײנען. 

For a biography of Shraybman, click here.
For a biography of Shraybman in Yiddish, click here.

פֿון עקדת יצחק

     יג. ערגעץ אין מיטן וועג האָט פֿון אַ פֿאַרלאָזטער חרובֿער קרעטשמע פּלוצעם זיך אַרויסגעיאַוועט אַן אַלטער מאַן, …  מיט אַ שטעקן אין דער האַנט דרײַ מאָל העכער פֿון זיך אַליין, און מיט אַ גרויסער טאָרבע אויפֿן האַלדז ביז אַראָפּ צו די קנעכל זײַנע. אַ פּנים אַ וועגגייער, צי גלאַט אַזוי אַ וואַנדערער, צי אפֿשר טאַקע אַ צווייטער פֿאַרשטעלטער מלאך…. און ער האָט אַבֿרהמען געזאָגט אַזוי צו זאָגן:
     יד. רב אַבֿרהם, רב אַבֿרהם, איר זענט אַ ייִד אַ חכם… איר האָט גאָטס נסיון אױסגעהאַלטן, װאָס בעסער דאַרף מען ניט און בעסער קאָן גאָר ניט זײַן … מײנט ניט, אַז דער אײבערשטער האָט ליב מע זאָל אין אים גלײבן בלינד און בלינדערהײט תּמיד אַלצדינג טאָן װאָס ער הײסט. פֿאַרקערט: דער אײבערשטער האָט ליב מע זאָל אים אַ מאָל אַפֿילו ניט פֿאָלגן, אױב מע דאַרף אים ניט פֿאָלגן… איר האָט דעם עקזאַמען גוט אױסגעהאַלטן, רב אַבֿרהם. הקדוש־ברוך־הוא האָט איצטער גוט געזען, װאָס פֿאַר אַ מענטשלעכער מענטש איר זענט, און װעט דאָס געדענקען עד סוף כּל הדורות. טראָגט גיכער אַהײם שׂרהן די בשׂורה, בענטשט גומל, מאַכט אַ גרױסע סעודה און זײַט אײַך משׂמח אין אײנעם מיט אײַער שׂרהן, מיט יצחקלען און מיט אַלע אײַערע אײגענע און נאָענטע. אָמן.“
    טו. פֿון װאַנען דער דאָזיקער אַלטיטשקער װעגגײער האָט געװוּסט אַבֿרהמס גאַנצע געשיכטע, קען איך פּינקטלעך ניט זאָגן. דאָס איז טאַקע, זעט אױס, װידער געװען אַ צװײטער פֿאַרשטעלטער מלאך.
     טז. פֿרײען זיך אין אײנעם מיט שׂרהן איז שױן אַבֿרהמען ניט באַשערט געװען. אין דער הײם האָט ער שׂרהן ניט געטראָפֿן. שכנים האָבן געזאָגט, אַז שׂרה האָט אין די עטלעכע טעג דאָס אָרט זיך ניט געקענט געפֿינען. זי האָט ממש געצאַנקט, װי אַ ליכט. מיט אַ הױל שאַלעכל אױף די אַקסל איז זי אײערנעכטן אַװעק צו פֿוס זוכן אַבֿרהמען און יצחקן. דאַכט זיך — האָבן די שכנים געזאָגט— איז זי געגאַנגען קײן חבֿרון.
     יז: אַבֿרהם און יצחק האָבן, פֿאַרשטײט זיך, באַלד אַװעקגעלאָזט זיך קיין חבֿרון און זענען אַהין אָנגעקומען, װײ־װײ, פּונקט צו שׂרהס יציאת־נשמה. פֿאַר גרױסע צרות און שטאַרקע איבערלעבענישן האָט זיך דער מוטער שׂרהן אָפּגעריסן דאָס האַרץ און זי איז אין חבֿרון ניפֿטר געוואָרן.
     יח. און װי עס שרײַבט זיך אױף עבֿרי־טײַטש אין „ספֿר הישר“ זענען אַבֿרהם און יצחק געקומען אין חבֿרון און האָבן געטראָפֿן שׂרה איז געשטאָרבן. האָבן זײ שטאַרק געװײנט און אַבֿרהם איז געפֿאַלן אױף זײַן װײַב און געװײנט. זײ האָבן אױף איר געזאָגט אַ גרױסן הספּד און ריטשקעס טרערן האָבן זיך געגאָסן און געגאָסן פֿון זײערע אױגן.“
     יט. טרערן, טרערן. טרערן.
     כּ. טרערן ערבֿ דעם מבול און טרערן נאָכן מבול. און אַבֿרהמס קינדער און קינדסקינדער, װי די שטערן אױפֿן הימל און װי די זאַמדן בײַם ברעג פֿונעם ים, האָבן ביז הײַנט פֿאַרגאָסן אַזױ פֿיל טרערן, אַז דער שטאַרקסטער מבול איז קעגן זײערע טײַכן טרערן אַ גאָרניט. ‏
יחיאל שרײַבמאַן, יצירה און ליבע, קעשענעוו, 2000 

From THE BINDING OF ISAAC

13. Somewhere, in the middle of the road, from an abandoned wreck of a tavern there suddenly appeared an old man, … with a staff in his hand that was three times taller than he himself, and with a great sack from his neck down to his ankles. Apparently a vagabond or simply a wanderer, or maybe even another angel in disguise…. And thus did he say to Avrom:
14. Avrom, Mr. Avrom, you are a smart Jew… you withstood God’s trial, doesn’t have to be and couldn’t have been better… Don’t think that the One Above likes people to believe in him blindly and blindly do everything that He asks them to do. On the contrary: The One Above sometimes likes it when one doesn’t obey Him, if it’s not something that should be obeyed… You passed the exam with flying colors, Mr. Avrom. The Holy One Blessed Be He has now seen clearly what sort of a humane human being you are, and will remember it and keep it in mind until the end of all generations. Instead bring the news home to Sore, bentsh goyml, and thank God for having escaped this great danger, make a great feast and rejoice together with your Sore, with little Yitskhok and with all those near and dear to you. Amen.
15.  How this old wanderer knew Avrom’s whole story, I can’t exactly say. It was, it appears, to have been another angel in disguise.
16. But it wasn’t destined for Avrom to rejoice together with Sore. He didn’t find Sore at home. Neighbors said that in the last couple of days Sore could not find her place. She was literally flickering out like a candle. With nothing but a little shawl on her shoulders she set out yesterday on foot to look for Avrom and Yitskhok. It seems—said the neighbors—that she was going to Hebron.
17. Avrom and Yitskhok set out right away, of course, to Hebron and arrived there, woe is me, exactly as Sore was drawing her last breath. Because of great misery and too much to live through Mother Sore’s heart gave out and in Hebron she departed this life.
18. And as it is written in old Yiddish in “Seyfer hayosher” “Avrom and Yitskhok came to Hebron and found that Sore had died. So they cried very hard. Yitskhok fell upon his mother and wept and Avrom fell upon his wife and wept. They delivered a great eulogy for her  and rivulets of tears poured and poured from their eyes.”
19. Tears. Tears. Tears.
20. Tears before the flood and tears after the flood. And Avrom’s children and descendants, like the stars in the sky and like the sand at the seashore, have to this very day shed so many tears, that the strongest flood is nothing compared to their rivers of tears.
Tr. Sheva Zucker, “The Binding of Isaac,”Yetsire un Libe, Keshenev, 2000.

Fun Akeydes Yitskhok

13. ergets in mitn veg hot fun a farlozter khorever kretshme plutsem zikh aroysgeyavet an alter man, …  mit a shtekn in der hant dray mol hekher fun zikh aleyn, un mit a groyser torbe oyfn haldz biz arop tsu di knekhl zayne. a ponem a veggeyer, tsi glat azoy a vanderer, tsi efsher take a tsveyter farshtelter malekh…. un er hot Avromen gezogt azoy tsu zogn:
14. reb Avrom, reb Avrom, ir zent a yid a khokhem… ir hot gots nesoyen oysgehaltn, vos beser darf men nit un beser kon gor nit zayn … meynt nit, az der eybershter hot lib me zol in im gleybn blind un blinderheyt tomed altsding ton vos er heyst. farkert: der eybershter hot lib me zol im a mol afile nit folgn, oyb me darf im nit folgn… ir hot dem ekzamen gut oysgehaltn, rb Avrom. hakodesh-borekh-hu hot itster gut gezen, vos far a mentshlekher mentsh ir zent, un vet dos gedenken ed sof kol hadoyres. trogt gikher aheym Sore|n di bsure, bentsht goyml, makht a groyse sude un zayt aykh mesameakh in eynem mit ayer sore?n, mit yitskhok|len un mit ale ayere eygene un noente. Omeyn.”
15. tu. fun vanen der doziker altitshker veggeyer hot gevust Avrom|s gantse geshikhte, ken ikh pinktlekh nit zogn. dos iz take, zet oys, vider geven a tsveyter farshtelter malekh.
16. freyen zikh in eynem mit Sore|n is shoyn Avrom|en nit bashert geven. in der heym hot er Sore|n nit getrofn. skheynem hobn gezogt, az Sore hot in di etlekhe teg dos ort zikh nit gekent gefinen. zi hot mamesh getsankt, vi a likht. mit a hoyl shalekhl oyf di aksl iz zi eyernekhtn avek tsu fus zukhn Avrom|en un Yitskhok|n. Dakht zikh — hobn di shkheynem gezogt—iz zi gegangen keyn Khevron.
17. Avrom un Yitskhok hobn, farshteyt zikh, bald avekgelozt zikh keyn Khevron un zenen ahin ongekumen, vey-vey, punkt tsu Sore|s yitsies-neshome. far groyse tsores un shtarke iberlebenishn hot zikh der muter Sore|n opgerisn dos harts un zi iz in Khevron nifter gevorn.
18. un vi es shraybt zikh oyf ivri-taytsh in “seyfer hayosher” zenen Avrom un Yitskhok gekumen in Khevron un hobn getrofn Sore iz geshtorbn. hobn zey shtark geveynt un Avrom iz gefaln oyf zayn vayb un geveynt. zey hobn oyf ir gezogt a groysn hesped un ritshkes trern hobn zikh gegosn un gegosn fun zeyere oygn.”
19. trern, trern. trern.
20. trern erev dem mabl un trern nokhn mabl. un Avrom|s kinder un kindskinder, vi di shtern oyfn himl un vi di zamdn baym breg funem yam, hobn biz haynt fargosn azoy fil trern, az der shtarkster mabl iz kegn zeyere taykhn trern a gornit.

Kadye Molodovski, Froyen-Lider VI

National Library of Israel, Schwadron collection

For a biography of Kadya Molodowsky click here.
For a biography of Kadya Molodowsky in YIddish click here.

This poem draws on many verses in this and previous as well as later parshes that describe the matriarchs.

21: 14And Abraham arose up early in the morning, and took bread and a bottle of water, and gave it unto Hagar, putting it on her shoulder, and the child, and sent her away; and she departed, and strayed in the wilderness of Beer-sheba.

24: 21And the man looked stedfastly on her; holding his peace, to know whether the LORD had made his journey prosperous or not. 22And it came to pass, as the camels had done drinking, that the man took a golden ring of half a shekel weight, and two bracelets for her hands of ten shekels weight of gold; 

24: 53 And the servant brought forth jewels of silver, and jewels of gold, and raiment, and gave them to Rebekah; he gave also to her brother and to her mother precious things.

29:17 17And Leah’s eyes were weak; but Rachel was of beautiful form and fair to look upon.

29: 31And the LORD saw that Leah was hated, and he opened her womb; but Rachel was barren. 

30: 14 And Reuben went in the days of wheat harvest, and found mandrakes in the field, and brought them unto his mother Leah. Then Rachel said to Leah: ‘Give me, I pray thee, of thy son’s mandrakes.’

כא 14 האָט אבֿרהם זיך געפֿעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט גענומען ברױט און אַ לאָגל װאַסער, און געגעבן צו ָהָגרן – אַרױפֿגעטאָן אױף איר אַקסל – און אױך דאָס קינד, און האָט זי אַװעקגעשיקט; און זי איז אַװעקגעגאַנגען, און האָט אומגעבלאָנדזשעט אין דעם מדבר פֿון ב ֵאר- ֶש ַבע. 

כד 21 און דער מאַן קוקט זי אָן שװײַגעדיק, צו װיסן אױב גאָט האָט באַגליקט זײַן װעג אָדער ניט. 22 און עס איז געװען, װי די קעמלען האָבן געענדיקט טרינקען, אַזױ האָט דער מאַן גענומען אַ גילדערנעם נאָזרינג װאָס זײַן װאָג איז געװען אַ ב ַקע, און צװײ אָרעמבענדער פֿאַר אירע הענט, װאָס זײער װאָג איז געװען צען גאָלדשטיק. 

53 און דער קנעכט האָט אַרױסגענומען זילבערנע זאַכן, און גילדערנע זאַכן, און קלײדער, און געגעבן רבקהן; אױך איר ברודער און איר מוטער האָט ער געגעבן טײַערע מתּנות.

ויצא
כט 7 און לאהס אױגן זײַנען געװען שלאַפֿע, און רחל איז געװען שײן אױפֿן געשטאַלט, און שײן אױפֿן פּנים, 

31 און גאָט האָט געזען אַז לאה איז אומבאַליבט, און ער האָט געעפֿנט איר טראַכט; און רחל איז געװען אַן עקרה. 

ל 14 און ראובן איז געגאַנגען אין די טעג פֿון װײצשניט, און האָט געפֿונען ליבעפּעלעך אין פֿעלד, און האָט זײ געבראַכט צו זײַן מוטער לאהן. האָט רחל געזאָגט צו לאהן: גיב מיר, איך בעט דיך, פֿון דײַן זונס ליבעפּעלעך. 

 פֿרויען־לידער VI

פֿאַר כּלות אָרעמע װאָס זײַנען דינסטמײדלעך געװען,
צאַפּט די מוטער שׂרה פֿון פֿעסער טונקעלע
און קריגן פֿינקלענדיקן װײַן.
װעמען ס’איז אַ פֿולער קרוג באַשערט,
טראָגט די מוטער שׂרה אים מיט בײדע הענט,
און װעמען ס’איז באַשערט אַ בעכערל אַ קלײנס
פֿאַלט דער מוטער שׂרהס טרער אין אים אַרײַן.
און פֿאַר גאַסן־מײדלעך
װען װײַסע חופּה־שיכלעך חלומען זיך זײ,
טראָגט די מוטער שׂרה האָניק לױטערן,
אױף קלײנע טעצעלעך,
צו זײער מידן מױל.
פֿאַר כּלות אָרעמע, פֿון אַ מיוחסדיקן שטאַם
װאָס שעמען זיך דאָס אױסגעלאַטעטע װעש
ברענגען צו דער שװיגער פֿאַרן אױג,
פֿירט די מוטער רבֿקה קעמלען אָנגעלאָדענע
מיט װײַסן לײַװנטלײַן.
און װען די פֿינצטערניש שפּרײט אױס זיך פֿאַר די פֿיס,
און ס’קניִען אַלע קעמלען צו דער ערד צו רו
מעסט די מוטער רבֿקה לײַװנט אייל נאָך אײל
פֿון די פֿינגערלעך פֿון האַנט ביזן גאָלדענעם בראַסלעט.
פֿאַר די װאָס האָבן מידע אױגן
פֿון נאָכקוקן נאָך יעדן שכנותדיקן קינד,
און דאַרע הענט פֿון גאַרן
נאָך אַ װיגן פֿון אַ װיג,
ברענגט די מוטער רחל הײלונגסבלעטער
אױסגעפֿונענע אױף װײַטע בערג,
און טרײסט זײ מיט אַ שטילן װאָרט,
ס’קאָן יעדע שעה גאָט עפֿענען דאָס צוגעמאַכטע טראַכט.
צו די װאָס װײנען אין די נעכט אױף אײנזאַמע געלעגערס,
און האָבן ניט פֿאַר װעמען ברענגען זײער צער,
רעדן זײ מיט אױסגעברענטע ליפּן צו זיך אַלײן,
צו זײ קומט די מוטער לאה
האַלט בײדע אױגן מיט די בלײכע הענט פֿאַרשטעלט.
      קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿון „פֿרויען־לידער”, חשוונדיקע נעכט, 1927

WOMEN–POEMS VI

For poor brides who were servant girls,
Mother Sore draws forth form dim barrels
Pitchers of sparkling wine.
To those so destined, Mother Sore
Carries a full pitcher with both hands.
And for those so destined, Mother Sore’s
Tears fall into the tiny goblet.
And for streetwalkers
Dreaming of white wedding shoes,
Mother Sore bears pure honey
In small saucers
To their tired mouths.
For high-born brides now poor,
Who blush to bring patched underclothes
Before their mother-in-law,
Mother Rebecca leads camels
Laden with white linen.
And when darkness spreads before their feet,
And all camels kneel on the ground to rest,
Mother Rebecca measures linen ell by ell
From her rings to her golden bracelet.
For those whose eyes are tired
From watching the neighborhood children,
And whose hands are thin from yearning
For a small, soft body
And for the rocking of a cradle,
Mother Rachel brings healing leaves
Discovered on distant mountains,
And comforts them with a quiet word:
At any hour, God may open the sealed womb.
To those who cry at night in solitary beds,
And have no one to share their sorrow,
Who talk to themselves with parched lips,
to them comes Mother Leah quietly,
Shielding both eyes with her pale hands.
     Tr. Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, 1999;            Permission by Translator

froyen-lider VI
Far kales oreme vos zaynen dinstmeydlekh geven,
Tsapt di muter Sore fun feser tunkele
Un krign finklendikn vayn.
Vemen s’iz a fuler krug bashert,
Trogt di muter Sore im mit beyde hent,
Un vemen s’iz bashert a bekherl a kleyns
Falt der muter Sores trer in im arayn.
Un far gasn-meydlekh
Ven vayse khupe-shikhlekh kholemen zikh zey,
Trogt di muter Sore honik loytern,
Ayf kleyne tetselekh,
Tsu zeyer midn moyl.
Far kales oreme, fun a meyukhes|dikn shtam
Vos shemen zikh dos oysgelatete vesh
Brengen tsu der shviger farn oyg,
Firt di muter Rivke kemlen ongelodene
Mit vaysn layvntlayn.
Un ven di finsternish shpreyt oys zikh far di fish,
Un s’knien ale kemlen tsu der erd tsu ru
Mest di muter Rivke layvnt eyl nokh eyl
Fun di fingerlekh fun hant bizn goldenem braslet.
Far di vos hobn mide oygn
Fun nokhkukn nokh yedn shkheynesdikn kind,
Un dare hent fun garn
Nokh a vign fun a vig,
Brengt di muter Rokhl heylungsbleter
Oysgefunene af vayte berg,
Un treyst zey mit a shtiln vort,
S’kon yede sho got efenen dos tsugemakhte trakht.
Tsu di vos veynen in di nekht af eynzame gelegers,
Un hobn nit far vemen brengen zeyer tsar,
Redn zey mit oysgebrente lipn tsu zikh aleyn,
Tsu zey kumt di muter Leye
Halt beyde oygn mit di bleykhe hent farshtelt.

Miryem Ulinover, A Khumesh-Nakht

24: 3And I will make thee swear by the LORD, the God of heaven and the God of the earth, that thou shalt not take a wife for my son of the daughters of the Canaanites, among whom I dwell. 

7The LORD, the God of heaven, who took me from my father’s house, and from the land of my nativity, and who spoke unto me, and who swore unto me, saying: Unto thy seed will I give this land; He will send His angel before thee, and thou shalt take a wife for my son from thence.

14So let it come to pass, that the damsel to whom I shall say: Let down thy pitcher, I pray thee, that I may drink; and she shall say: Drink, and I will give thy camels drink also; let the same be she that Thou hast appointed for Thy servant, even for Isaac; and thereby shall I know that Thou hast shown kindness unto my master.’

60And they blessed Rebekah, and said unto her: ‘Our sister, be thou the mother of thousands of ten thousands, and let thy seed possess the gate of those that hate them.’

כד 3 און איך װעל דיך באַשװערן בײַ יהוה דעם גאָט פֿון הימל און דעם גאָט פֿון דער ערד, אַז דו זאָלסט ניט נעמען אַ װַײב פֿאַר מַײן זון פֿון די טעכטער פֿון דעם כַּנַעני װאָס איך זיץ צװישן אים.

7 יהוה דער גאָט פֿון הימל, װאָס האָט מיך אַרױסגענומען פֿון דעם הױז פֿון מײַן פֿאָטער, און פֿון דעם לאַנד פֿון מײַן געבורט, און װאָס האָט צו מיר גערעדט, און װאָס האָט מיר געשװאָרן, אַזױ צו זאָגן: צו דַײַַן זאָמען װעל איך געבן דאָס דאָזיקע לאַנד – ער װעט שיקן זַײן מלאך דיר פֿאַרױס, און װעסט קריגן אַ װַײב פֿאַר מַײן זון פֿון דאָרטן.

14 זאָל זײַן, אַז די מײדל װאָס איך װעל צו איר זאָגן: »בײג אײַן, איך בעט דיך, דַײַַן קרוג, און לאָמיך טרינקען«, און זי װעט זאָגן: »טרינק, און אױך דַײַַנע קעמלען װעל איך אָנטרינקען«, האָסטו זי באַשערט פֿאַר דַײַַן קנעכט יצחקן, און דערמיט װעל איך װיסן אַז דו האָסט געטאָן חסד מיט מײַן האַר.

60 און זײ האָבן געבענטשט רבקהן, און האָבן צו איר געזאָגט: אונדזער שװעסטער, דו װער טױזנטער מאָל צען טױזנט, און דײַן זאָמען זאָל אַרבן דעם טױער פֿון זַײנע פַֿײנט. 

For a biography of Miriam Ulinover, click here.

אַ חומש־נאַכט 

די שבת־מלכּה שװעבט פֿון װײַט,
מיט חומש־סדרות רױשט איר קלײד…
און װען כ’האָב זיך צו דער זעט מיט חומש אָנגעלײ’נט
און די שטערן װינקען: „שױן גענוג אױף הײַנט!“,
קלאַפּ איך אָן אין יעדער אײנער מײדלװאַנט:
קומט!“
מיט גאָלד און זילבער זע איך װי ער שפּאַנט,
אליעזר שדכן!

ליכטיק איז די בענקשאַפֿט,
טונקל איז די נאַכט,
לאָזט צום גליק אײַך, שװעסטער,
זילבער העל צעלאַכט!
שאָטנס האָט דער אָװנט
שורותװײַז צעשטעלט —
אפֿשר װאַרטן שלוחים
אױך אױף אונדז אין פֿעלד…

הערט די װײַטקײט ציטערט,
צוקט און בליצט, און רופֿט—
 גאָלדן צירונג שימערן
 זע איך אין דער לופֿט…
 לאָזט צום גליק אײַך, שװעסטער,
זילבער העל צעלאַכט, רבֿקהס שטערן שײַנען
װעט אַ גאַנצע נאַכט!
    מרים אולינאָווער, אַ גרוס פֿון דער אַלטער היים, מעדעם־ביבליאָטעק,  פּאַריז 2003

A KHUMESH NIGHT

The Sabbath Queen floats in from afar,
Her dress rustling with portions of Torah …
And when I have read my fill of Khumesh
And the stars wink: “Enough for today!”,
I knock on the wall of every girl:
Come!
With gold and silver, I see how he strides,
The matchmaker, Eliezer! 

Longing is pellucid,
The darkling night is dim–
Leap at happiness, sisters,
Burst into silvery laughter!
Suddenly, the evening
Sets shadows into verses…
Messengers might be waiting
For us, too, in the field!

Hear the distance tremble,
Twitch and flash, and call–
I see golden jewelry
Glistening in the air…
Leap at happiness, sisters,
Burst into silvery laughter:
Rebecca’s star will glow
The whole night through.
      Translated by Kathryn Hellerstein

a khumesh-nakht

di shabes-malke shvebt fun vayt,
mit khumesh-sedres roysht ir kleyd…
un ven kh’hob zikh tsu der zet mit khumesh ongeley’nt
un di shtern vinken: “shoyn genug oyf haynt!”,
klap ikh on in yeder eyner meydlvant:
kumt!”
mit gold un zilber ze ikh vi er shpant,
Eliezer shadkhn!

likhtik iz di benkshaft,
tunkl iz di nakht,
lozt tsum glik aykh, shvester,
zilber hel tselakht!
shotns hot der ovnt
shures|vayz tseshtelt —
efsher vartn shlukhim
oykh oyf undz in feld…

hert di vaytkayt tsitert,
tsukt un blitst, un ruft —
goldn tsirung shimern
ze ikh in der luft…
lozt tsum glik aykh, shvester,
zilber hel tselakht,
Rivkes shtern shaynen
vet a gantse nakht!

THIS WEEK
Sholem-aleykhem, ‏לך־לך, Get Thee Out
Miryem Ulinover, חומש־לידער — ב, Biblical Poems
Itsik Manger, אַבֿרהם און שׂרה, Abraham and Sarah
Kadye Molodovsky, פֿרויען־לידער 7, Women-Poems VII

Sholem Aleichem, from “Lekh Lekho,” Tevye der milkhiker

12 וַיֹּ֤אמֶר יְהֹוָה֙ אֶל־אַבְרָ֔ם לֶךְ־לְךָ֛ מֵֽאַרְצְךָ֥ וּמִמּֽוֹלַדְתְּךָ֖ וּמִבֵּ֣ית אָבִ֑יךָ אֶל־הָאָ֖רֶץ אֲשֶׁ֥ר אַרְאֶֽךָּ: ב וְאֶֽעֶשְׂךָ֙ לְג֣וֹי גָּד֔וֹל וַֽאֲבָ֣רֶכְךָ֔ וַֽאֲגַדְּלָ֖ה שְׁמֶ֑ךָ וֶֽהְיֵ֖ה בְּרָכָֽה: ג וַֽאֲבָֽרְכָה֙ מְבָ֣רֲכֶ֔יךָ וּמְקַלֶּלְךָ֖ אָאֹ֑ר וְנִבְרְכ֣וּ בְךָ֔ כֹּ֖ל מִשְׁפְּחֹ֥ת הָֽאֲדָמָֽה:

12 1Now the LORD said unto Abram: ‘Get thee out of thy country, and from thy kindred, and from thy father’s house, unto the land that I will show thee. 2And I will make of thee a great nation, and I will bless thee, and make thy name great; and be thou a blessing. 

THIS WEEK
H. Leyvik, אויף די וועגן סיבירער, On the Roads of Siberia
Yehude-Leyb Teler, מבול, Flood
Aleksander Shpiglblat, מיגלעך, It’s Possible
Eli Basse, איך בין אַ ליטוואַק, זי איז אַ גאַליץ, I’m a Litvack and She’s a Galitz

Leyvik Af di vegn sibirer

7: 4 For yet seven days, and I will cause it to rain upon the earth forty days and forty nights; and every living substance that I have made will I blot out from off the face of the earth.’ 5 And Noah did according unto all that the LORD commanded him.

6And Noah was six hundred years old when the flood of waters was upon the earth. 7And Noah went in, and his sons, and his wife, and his sons’ wives with him, into the ark, because of the waters of the flood. JPS 1917

8: 18 And Noah went forth, and his sons, and his wife, and his sons’ wives with him; JPS, 1917

ז: 4 װאָרום אין זיבן טעג אַרום, מאַך איך רעגענען אױף דער ערד פערציק טעג און פערציק נעכט, און איך װעל אָפּמעקן דעם גאַנצן באַשטאַנד װאָס איך האָב געמאַכט, פֿון דעם געזיכט פֿון דער ערד. 5 און נח האָט געטאָן אַזױ װי אַלץ װאָס גאָט האָט אים באַפױלן. 6 און נח איז געװען זעקס הונדערט יאָר אַלט, װען דער מבול איז געװען אױף דער ערד.

ח: 18 איז אַרױסגעגאַנגען נח, און זײַנע זין, און זײַן װײַב, און זײַנע זינס װַײבער, מיט אים.

What must it be like to leave a place, even a place of confinement or imprisonment, and wonder whether a trace of you will be left behind? The first time I read this poem I read it as a question, then I noticed that it was not a question but a statement. I think both interpretations work. In 1906 Leivick was a arrested for Bundist anti-tsarist activity and was then sentenced to four years of forced labor and then exile for life in Siberia. In 1912 he reached Siberia and excaped in 1913 making his way to America. Siberia and was freed.

For a biography of the poet H. Leivick, click here.

אױף די װעגן סיבירער

אױף די װעגן סיבירער
קען עמעץ נאָך איצטער געפֿינען אַ קנעפּל, אַ שטריקל
פֿון מײַנס אַ צעסריסענעם שוך,
אַ רימענעם פּאַס, פֿון אַ לײמענעם קריגל אַ שטריקל,
אַ בלעטל פֿון הײליקן בוך.

אױף די טײַכן סיבירער
קען עמעץ נאָך איצטער געפֿינען אַ צײכן, אַ שפּענדל
פֿון מײַנס אַ דערטרונקענעם פּליט;
אין װאַלד—אַ פֿאַרבלוטיקט־פֿאַרטריקנטן בענדל,
אין שנײ—אײַנגעפֿרױרענע טריט.

ה. לייוויק

ON THE ROADS OF SIBERIA

Even now
on the roads of Siberia
you can find
a button,
a shred of one of my shoelaces, a belt,
a bit of broken cup,
a leaf of Scripture.

Even now
on the rivers of Siberia
you can find
some trace:
a scrap of the raft
the river swallowed;
in the woods
a bloodied swatch dried stiff;
some frozen footprints
over the snow.
Tr. CynthiaOzick, PenguinBook of YiddishVerse,1987

oyf di vegn sibirer

oyf di vegn sibirer
ken emets nokh itster gefinen a knepl, a shtrikl
fun mayns a tserisenem shukh,
a rimenem pas, fun a leymenem krigl a shtrikl,
a bletl fun heylikn bukh.

oyf di taykhn sibirer
ken emets nokh itster gefinen a tseykhn,
a shpendl fun mayns a dertrunkenem plit;
in vald—a farblutikt-fartrikntn bendl,
in shney—ayngefroyrene trit.

Teler Mabl

7: 17 And the flood was forty days upon the earth; and the waters increased, and bore up the ark, and it was lifted up above the earth. 18And the waters prevailed, and increased greatly upon the earth; and the ark went upon the face of the waters. 19And the waters prevailed exceedingly upon the earth; and all the high mountains that were under the whole heaven were covered. JPS, 1917

ז: 17 און דער מבול איז געװען פערציק טעג אױף דער ערד, און די װאַסערן האָבן זיך געמערט, און זײ האָבן געטר ָאגן די תּבֿה, און זי האָט זיך אױ ֿפגעהױבן איבער דער ערד. 18 און די װאַסערן האָבן זיך געשט ַארקט, און האָבן זיך זײער געמערט אױף דער ערד, און די תּבֿה איז געג ַאנגען אױף דער אױבערפלעך פֿון די װאַסערן. 19 און די װאַסערן האָבן זיך זײער זײער געשט ַארקט אױף דער ערד;און עס זײַנען פֿאַרדעקט געװ ָארן אַלע הױכע בערג װאָס אונטערן גאַנצן הימל.

For a biography of Yude-Leyb (Judd) Teler, click here.

מבול

דער מוח איז שױן אָפּגעשניטן
פֿון יבשה.
דאָס לײַב
פֿלײצט
פֿאַרפֿלײצט
און פּענטעט  װי מיט װאַסערשטריק
די קנעכלעך, די קני,
און די דיך
פֿון לעצטן
קלאָרן געדאַנק.
די שטראָמען זאַמלען זיך
און שטײַגן צום מוח:
דאָס לײַב צענעמט אונדז
זין בײַ זין
און שװענקט אונדז אַרױס
צום ים.
אונדזער פֿאַרשראָקן קול
טיקט זיך
ווי אַ זעגל
צװישן די װאַסער־קאַמען.
דער טאָג איז דין װי גלאָז;
אַ װאָלקן בלוטיקט
אינעם שנאָבל
פֿון דער זון.
יהודה־לייב טעלער,  פֿון „דרײַ לידער פֿון קאָשמאַר”
 דורך ייִדישן געמיט, תּל־אָבֿיבֿ, 1975

THE FLOOD

The brain—cut off
From the land.
The flesh flows
Floods
And shackles
As with water-ropes
The ankles, the knees,
The groin
of the last
Clear thought.
Streams assemble
And rise
To the brain:
The flesh
Dismembers us
Sense from sense
And drains us out
To the sea.
Our frightened voice
Ducks
Like a sail
Between the water-crests.
The day is thin as glass;
A cloud bleeds
In the beak
Of the sun.
Tr. B. and B. Harshav, American Yiddish Poetry:
A  Bilingual Anthology, UC Press, 1986

mabl

der moyekh iz shoyn opgeshnitn
fun yaboshe.
dos layb
fleytst
farfleytst
un pentet
vi mit vaser-shtrik
di knekhlekh, di kni,
un di dikh
fun letstn
klorn gedank.
di shtromen zamlen zikh
un shtaygn tsum moyekh:
dos layb tsenemt undz
zin bay zin
un shvenkt undz aroys
tsum yam.
undzer farshrokn kol
tikt zikhtsvishn di vaser-kamen.
der tog iz din vi gloz;
a volkn blutikt
inem shnobl fun der zun.
Yehuda-Leyb Teler

Shpiglblat Miglekh

9: 11 And I will establish My covenant with you; neither shall all flesh be cut off any more by the waters of the flood; neither shall there any more be a flood to destroy the earth.’ 12 And God said: ‘This is the token of the covenant which I make between Me and you and every living creature that is with you, for perpetual generations: 13 I have set My bow in the cloud, and it shall be for a token of a covenant between Me and the earth.

ט: 11 און איך װעל אױפֿשטעלן מַײן בונד מיט אײַך, און עס װעלן מער ניט פֿאַרשניטן װערן אַלע לַײבער פֿון אַ מבול-געװיסער, און עס װעט מער ניט זַײן קײן מבול אומצוברענגען די ערד. 12 און גאָט האָט געזאָגט: דאָס איז דער צײכן פֿון דעם בונד װאָס איך גיב צװישן מיר און צװישן אַײך, און צװישן יעטװעדער לעבעדיקער באַשעפֿעניש װאָס מיט אַײך, אױף אײביקע דורות: 13 מַײן בױגן האָב איך אַרײַנגעטאָן אין װאָלקן, און ער װעט זַײן פֿאַר אַ צײכן פֿון בונד צװישן מיר און צװישן דער ערד.

For a biography of Alexander Shpiglblat/Spiegelblatt, click here.
For a biography of Alexander Shpiglblat/Spiegelblatt in Yiddish, click here.

מיגלעך
      אֶת קַשְׁתִּי נָתַתִּי בֶּעָנָן…

מיגלעך,
כּבֿיכול זאָל בקרובֿ
מיט אַ װאָלקנשװאָם
אַ װיש טאָן
איבער זײַנע זיבן הימלען
און פֿאַרמעקן די פּאַליטרע
פֿונעם רעגן־בױגן,
װי מע מעקט, אַ שטײגער, אױס
דאָס געשריפֿטס
פֿון אַ שװאַרצן טאָװל.

װיל ער אפֿשר,
כּבֿיכול,
פֿון דער אײביקײט פֿאַרלעשן
די קאָליריקע הבֿטחה
פֿון בראשית ט, י”א?

מיגלעך,
מיגלעך.
אַלכּסאנדר שפּיגלבלאַט,  געטונקען אין האָניק־צער, תּל־אָבֿיבֿ, 2009

IT’S POSSIBLE
      I have set my bow in the cloud. Genesis 9:13

It’s possible that
God, as it were, might soon
With a sponge cloud
Wipe His hand over
His seven heavens
And wipe out the palette
of the rainbow,
As one erases, for example,
The writing
On a black slate.

Does He perhaps want to
As it were,
Extinguish for all eternity
The colorful covenant
Of Genesis 9:11?

It’s possible,
It’s possible.
Alexander Spiegelblatt
Tr. Sheva Zucker

miglekh

miglekh,
kavyokhl zol bekorev
mit a volknshvom
a vish ton
iber zayne zibn himlen
un farmekn di palitre funem regn-boygn,
vi me mekt, a shteyger, oys dos geshrift|s
fun a shvartsn tovl.

vil er efsher,
kavyokhl,
fun der eybikeyt farleshn
di kolirike havtokhe
fun breyshes t, yud”allef?

miglekh,
miglekh.
aleksander shpiglblat

Eli Basse , איך בין אַ ליטוואַק, זי איז אַ גאַליץ I’m a Litvak and She’s a Galitz sung by Hy Wolfe, new musical arrangement by Herbert Kapaln, on Yiddish Songs for the Soul, available from cycobooks@aol.com.

11: 7 Come, let us go down, and there confound their language, that they may not understand one another’s speech.

יא: 7 קומט לאָמיר אַראָפּנידערן, און צעמישן דאָרטן זײער שפּראַך, אַז זײ זאָלן ניט פֿאַרשטײן אײנער דעם אַנדערנס שפּראַך. 

For a biography of Eli Basse click here. (There may be a paywall).

I’m a Litvak and She’s a Galitz/, איך בין אַ ליטוואַק, זי איז אַ גאַליץ

From my wife I’ve got such aggravation,
She’s driving me out from mine wits.
She’s from a different denomination:
I’m a Litvak and She’s a Galitz.

We’re happily married,
I don’t want to squawk,
We understand each other completely,
Except when we talk. 

I say muter,* zogt zi miter.*          mother
S’iz mir biter.*                            Things aren’t going well
Ikh zog puter, zogt zi piter.*         butter
What’s the difference
Muter/miter,
Piter, oy how I shvitz.
Cause I’m a Litvak
And she’s a Galitz.

She’s driving me crazy
What a marriage such umglikn,*         misfortunes, calamities
She don’t even know a chick’n is a tsikn.
She keeps kick’n how I’m speak’n,
Says I put on the Ritz
‘Cause I’m a Litvak
And she’s a Galitz.

I love my darling, there is no one finer,
In Minski or Pinsk or even Carolina.
But when I call her sheyne zogt zi shayne*           pretty one, she says pretty   (in    Galitsyaner dialect)
Aza modnem Yidish redt men nor in China!*          Such a strange Yiddish is spoken only in China

So vos teyg es, * she says toyg es,                             What’s the use?
Every time that I breygez she gets broygez*                  angry
I’ll call it quits—
‘Cause I’m a Litvak
And she’s a Galitz.

I say gey, zogt zi gay*                   I say go, she says go (in Galitsayner dialect)
I say shtey, zogt zi shtay*              I say stand she says stand (in             Galitsayner dialect)
I say oy, zogt zi ay
Oy vey, ay, vay vay
Vay did I ever get married, huh?

I say groz, zogt zi grus,*          I say grass, she says grass (in Galitsyaner)
I say voz, zogt zi vus,*              I say what, she says what (in Galitsyaner)
I say bloz, zogt zi bluz,*            I say blow, she says blow (in Galitzaner dialect)
I say, do me a favor
Zol dir bluzn di nuz…                 May your nose  blow.

How’s she’s talkin’ don’t mean not’n
Such a language is forgot’n
I say rutn, she says ratn*       advise
Zog ikh ruakh in tatns tatn.*   The devil take your father/damn your father.

So vos teyg es, she says toyg es,
Every time that I get breygez        angry
she gets … angry.
So vos teyg es,
breygez, broyges,
I’ll call it quits
‘Cause I’m a Litvak
A plain, simple Litvak
And she’s, she’s epes* fun another voyld     somehow from another world
Yes she’s a Gana na na na…
She’s a Galitz.
Words and music Eli Basse

THIS WEEK
—Aleksander Shpiglblat מעשׂה־בראשית The creation of the world
—Avrom Sutzkever מײַן יוגנט־חבֿר לייבעלע Just before his bar-mitzvah a boyhood friend of mine
—Itsik Manger חווה ברענגט אָדמען דעם עפּל Eve Brings Adam the Apple
—H. Leyvik קין און הבֿל Cain and Abel

Shpiglblat — Mayse breyshes

For a biography of Alexander Shpiglblat, click here.
For a biography of Shpiglblat in Yiddish, click here.

מעשׂה־בראשית
האָט דיך ניט אױסגעלײזט
פֿון אײנזאַמקײט,
באַשעפֿער

די װעלט איז אַנטלאָפֿן
פֿון דײַן װאַרשטאַט
מיט װײכע,
נאָך ניט פֿאַרגליװערטע צײכנס
פֿון דײַנע פֿינגער.
זי האָט זיך ניט דערװאַרט
אױף דײַן לעצטן „כּי טובֿ!“

צו פֿרי נאָך געװען
דיך צו לאָזן אַלײן
אױפֿן כּיסא־הכּבֿוד
אין אײביקן שבת.

די אײנזאַמקײט האָט דיך
מסתּמא געצװוּנגען
צו װערן אַ גאָט פֿון נקמה!
אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט, אין געלן צװישנליכט פֿון ערבֿ רעגן, 1998

The creation of the world
Did not save you
From loneliness,
Creator

The world fled
Your workshop
With the soft,
Not yet hardened signs
Of your fingers.
It couldn’t wait for
Your last, “It is good!”

It was still too early
To let You alone
On your divine throne
In an eternal Sabbath.

The loneliness
Forced you, no doubt,
To become a God of vengeance.
Alexander Spiegelblatt
       Tr. Sheva Zucker

mayn yugnt-khaver leybele hot erev zayn bar-mitsve
gepruvt zikh hengen. keyner veys nit: ernst oder shpasik.
s’ken zayn, der yingl hot getrakht: zikh hengen iz a mitsve!
zayn malekh hot im ober opgeshnitn funem pasik
un oysgeleyzt fun hengenish.

un leybele iz oysgevaksn iber nakht. er iz
antrinen keyn pariz
fun hinerplet un engenish.

beshas mir hobn zikh bagegnt hot a shpigl zikh dershrokn:
anshtot a leybele poyavet plutsem zikh a zokn 
un gor a vazhner nomen
in di soydes fun atomen.

s’hot ver getsoygn mir di tsung tsu fregn im di sibe
fun zayn amolikn hengen zikh: a meydl? ershte libe?

un az ikh hob im shpeter tsu bagleyt tsum eroplan,
aroysgerisn hot zikh fun mayn shtumer tsung di fregenish.

un s’hot geentfert mir der yingl un barimter man:
s’hot yemolt zikh gepikt in mir der onheyb fun a drame:
a tshuke tsu derzen dem toyt—mayn same
ershtmolikste atomishe bagegenish.
	Avrom sutskever, tsevaklte vent, 1996

Manger — Khave brengt Odemen dem epl

3:6 And the woman saw that the tree was good for food and that it was a delight to the eyes, and the tree was desirable to make one wise; so she took of its fruit, and she ate, and she gave also to her husband with her, and he ate. Chabad.org

ג: 6 האָט די פֿרױ געזען אַז דער בױם איז גוט צום עסן, און אַז ער איז אַ גאַרונג פֿאַר די אױגן, און דער בױם איז גלוסטיק אָנצוקוקן, און זי האָט גענומען פֿון זַײן פֿרוכט, און האָט געגעסן; און זי האָט אױך געגעבן איר מאַן מיט איר, און ער האָט געגעסן. 

portrait by Arur Kolnik

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

חווה ברענגט אָדמען דעם עפּל

אָדם  הראשון ליגט אין גראָז
און שפּײַט צום װאָלקן אַרױף. 
בעט זיך דער װאָלקן תּחנונימדיק: —
„אָדמשי קרױן, הער אױף!“

שטעלט אים אָדם אַרױס די צונג:
„כמאַרע, קאַפּאַרע, אַבע!“ 
און ס’פֿליט אַ דינער שטראַל—אַ שפּײַ—
„און נאַ דיר, נעם און זע!“

דער װאָלקן װישט מיט דער לאַפּע אָפּ
דעם שפּײַ און ברומט פֿאַר כּעס: 
„אַז מע טוט נישט גאָרנישט גאַנצע טעג
און מע גײט אום פּוסט און פּאַס!“

אָדם הראשון לאַכט און קײַכט
און שטשירעט די װײַסע צײן,יי
קומט פֿון דער גרינער עפּל־אַלײ
די מוטער חווה צו גײן.

„וווּ ביסטו געװען, עװאַ מײַן װײַב,
װוּ ביסטו געװען, מײַן קינד?“
„איך בין געװען אין דער פֿלױמען־אַלײ
און געפּלױדערט מיטן װינט“.

„דו ביסט נישט געװען אין דער פֿלױמען־אַלײ,
דו זאָגסט מיר אַ ליגנט גאָר,י
סע שמעקט דאָך מיט עפּל פֿון דײַן לײַב
און מיט עפּל פֿון דײַנע האָר“.י

„כ’בין טאַקע געװען אין דער עפּל־אַלײ,
סאַראַ שװאַכן זכּרון איך האָב;
האָסט טאַקע געטראָפֿן, אַדאַם מײַן מאַן, 
אַ לעבן אױף דײַן קאָפּ“.

„װאָס האָסטו געטון אין דער עפּל־אַלײ,
עװאַ מײַן גאָלדענעס קינד?“
„איך האָב געפּלױדערט מיט דער שלאַנג
מכּוח דער מיצװה זינד“.

און ס’ציטערט דער עפּל אין איר האַנט
און פֿינקלט װי שאַרלעך רױט
און ס’שאָטנט אױס די דעמערונג
די תּאװה און דעם טױט.

אָדם הראשון פֿיבערט און קאָן
באין־אופֿן נישט פֿאַרשטײן,
פֿאַר װאָס איר קול איז צוקער־זיס
און זי איז מלא־חן.

ער שטרעקט מיט אַ ציטער אױס די האַנט.
„וואָס טוסטו, אָדם, האַ?“
די נאַכט לעשט בײדע געשטאַלטן אױס
און פּתח שין מאַכט —שאַ.
איציק מאַנגער, מדרש איציק, ירושלים, 1969

EVE BRINGS ADAM THE APPLE

The first man, Adam, lies in the grass,
And spits at a passing cloud,
Humbly, the cloud says, “Adam,
“Please, would you cut that out.”

But Adam sticks out his tongue
And says to the cloud, “Too bad,”
Then spits a slender stream of spit
And says, “There more of that.”

Wiping the spittle from his sleeve
The cloud grumbles angrily,
That’s what comes of nothing to do,
And lying about all day.”

The first man, Adam, laughs and laughs,
His teeth make a fine display
Just as Mother Eve comes back
From her walk in the apple allée.

“Where have you been, oh Eve, my wife,
My dear, where have you been?”
“Strolling about in the plum allée
And chatting with the wind.”

“You haven’t been to the plum allée,
It’s a lie; you’ve not been there.
Your body smells of ripe apples
And there’s apple smell in your hair.”

“It’s true, I’ve been in the apple allée—
What a poor memory I have;
You’ve guessed it at once, my dear husband,
God bless you, my darling love.”

“What did you do in the apple allée,
My dear, where have you been?”
“I was chatting with the serpent
About a blessed-sin.”

The apple trembles in her hand,
Gleaming scarlet red,
Foreshadowing, as she holds it,
Twilight and passion and death.

The first man, Adam, is puzzled by
The sweetness in her voice.
And he simply cannot understand
Her strange new loveliness.

Trembling, he puts his hand out—
“Stop, Adam. You’re making me blush.” 
The night extinguishes their shapes—
H,U,S,H spells “Hush.”

                Itzik Manger

                Tr. Leonard Wolf        
		The World According to Itzik:
		Selected Poetry and Prose, Translated and  
                edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002