THIS WEEK
Yekhiel Shraybman, פֿון עקדת יצחק, from The Binding of Isaac
Kadye Molodovski, פֿרויען־לידער 7, Women-Poems VII
Miryem Ulinover, אַ חומש־נאַכט, A Khumesh Night

Yekhiel Shraybman, fun “Akeydes Yitskhok”

23 1And the life of Sarah was a hundred and seven and twenty years; these were the years of the life of Sarah. 2And Sarah died in Kiriatharba—the same is Hebron—in the land of Canaan; and Abraham came to mourn for Sarah, and to weep for her.

 כג: 1 און דאָס לעבן פֿון שׂרהן איז געװען הונדערט און זיבן יאָר און צװאַנציק יאָר; דאָס זַײנען געװען די יאָרן פֿון שׂרהס לעבן. 2 און שׂרה איז געשטאָרבן אין ִקרַית-אַרבע, דאָס איז ֶחברון, אין לאַנד כַּנַען. און אבֿרהם איז געקומען צו קלאָגן אױף שׂרהן און זי צו באַװײנען. 

For a biography of Shraybman, click here.
For a biography of Shraybman in Yiddish, click here.

פֿון עקדת יצחק

     יג. ערגעץ אין מיטן וועג האָט פֿון אַ פֿאַרלאָזטער חרובֿער קרעטשמע פּלוצעם זיך אַרויסגעיאַוועט אַן אַלטער מאַן, …  מיט אַ שטעקן אין דער האַנט דרײַ מאָל העכער פֿון זיך אַליין, און מיט אַ גרויסער טאָרבע אויפֿן האַלדז ביז אַראָפּ צו די קנעכל זײַנע. אַ פּנים אַ וועגגייער, צי גלאַט אַזוי אַ וואַנדערער, צי אפֿשר טאַקע אַ צווייטער פֿאַרשטעלטער מלאך…. און ער האָט אַבֿרהמען געזאָגט אַזוי צו זאָגן:
     יד. רב אַבֿרהם, רב אַבֿרהם, איר זענט אַ ייִד אַ חכם… איר האָט גאָטס נסיון אױסגעהאַלטן, װאָס בעסער דאַרף מען ניט און בעסער קאָן גאָר ניט זײַן … מײנט ניט, אַז דער אײבערשטער האָט ליב מע זאָל אין אים גלײבן בלינד און בלינדערהײט תּמיד אַלצדינג טאָן װאָס ער הײסט. פֿאַרקערט: דער אײבערשטער האָט ליב מע זאָל אים אַ מאָל אַפֿילו ניט פֿאָלגן, אױב מע דאַרף אים ניט פֿאָלגן… איר האָט דעם עקזאַמען גוט אױסגעהאַלטן, רב אַבֿרהם. הקדוש־ברוך־הוא האָט איצטער גוט געזען, װאָס פֿאַר אַ מענטשלעכער מענטש איר זענט, און װעט דאָס געדענקען עד סוף כּל הדורות. טראָגט גיכער אַהײם שׂרהן די בשׂורה, בענטשט גומל, מאַכט אַ גרױסע סעודה און זײַט אײַך משׂמח אין אײנעם מיט אײַער שׂרהן, מיט יצחקלען און מיט אַלע אײַערע אײגענע און נאָענטע. אָמן.“
    טו. פֿון װאַנען דער דאָזיקער אַלטיטשקער װעגגײער האָט געװוּסט אַבֿרהמס גאַנצע געשיכטע, קען איך פּינקטלעך ניט זאָגן. דאָס איז טאַקע, זעט אױס, װידער געװען אַ צװײטער פֿאַרשטעלטער מלאך.
     טז. פֿרײען זיך אין אײנעם מיט שׂרהן איז שױן אַבֿרהמען ניט באַשערט געװען. אין דער הײם האָט ער שׂרהן ניט געטראָפֿן. שכנים האָבן געזאָגט, אַז שׂרה האָט אין די עטלעכע טעג דאָס אָרט זיך ניט געקענט געפֿינען. זי האָט ממש געצאַנקט, װי אַ ליכט. מיט אַ הױל שאַלעכל אױף די אַקסל איז זי אײערנעכטן אַװעק צו פֿוס זוכן אַבֿרהמען און יצחקן. דאַכט זיך — האָבן די שכנים געזאָגט— איז זי געגאַנגען קײן חבֿרון.
     יז: אַבֿרהם און יצחק האָבן, פֿאַרשטײט זיך, באַלד אַװעקגעלאָזט זיך קיין חבֿרון און זענען אַהין אָנגעקומען, װײ־װײ, פּונקט צו שׂרהס יציאת־נשמה. פֿאַר גרױסע צרות און שטאַרקע איבערלעבענישן האָט זיך דער מוטער שׂרהן אָפּגעריסן דאָס האַרץ און זי איז אין חבֿרון ניפֿטר געוואָרן.
     יח. און װי עס שרײַבט זיך אױף עבֿרי־טײַטש אין „ספֿר הישר“ זענען אַבֿרהם און יצחק געקומען אין חבֿרון און האָבן געטראָפֿן שׂרה איז געשטאָרבן. האָבן זײ שטאַרק געװײנט און אַבֿרהם איז געפֿאַלן אױף זײַן װײַב און געװײנט. זײ האָבן אױף איר געזאָגט אַ גרױסן הספּד און ריטשקעס טרערן האָבן זיך געגאָסן און געגאָסן פֿון זײערע אױגן.“
     יט. טרערן, טרערן. טרערן.
     כּ. טרערן ערבֿ דעם מבול און טרערן נאָכן מבול. און אַבֿרהמס קינדער און קינדסקינדער, װי די שטערן אױפֿן הימל און װי די זאַמדן בײַם ברעג פֿונעם ים, האָבן ביז הײַנט פֿאַרגאָסן אַזױ פֿיל טרערן, אַז דער שטאַרקסטער מבול איז קעגן זײערע טײַכן טרערן אַ גאָרניט. ‏
יחיאל שרײַבמאַן, יצירה און ליבע, קעשענעוו, 2000 

From THE BINDING OF ISAAC

13. Somewhere, in the middle of the road, from an abandoned wreck of a tavern there suddenly appeared an old man, … with a staff in his hand that was three times taller than he himself, and with a great sack from his neck down to his ankles. Apparently a vagabond or simply a wanderer, or maybe even another angel in disguise…. And thus did he say to Avrom:
14. Avrom, Mr. Avrom, you are a smart Jew… you withstood God’s trial, doesn’t have to be and couldn’t have been better… Don’t think that the One Above likes people to believe in him blindly and blindly do everything that He asks them to do. On the contrary: The One Above sometimes likes it when one doesn’t obey Him, if it’s not something that should be obeyed… You passed the exam with flying colors, Mr. Avrom. The Holy One Blessed Be He has now seen clearly what sort of a humane human being you are, and will remember it and keep it in mind until the end of all generations. Instead bring the news home to Sore, bentsh goyml, and thank God for having escaped this great danger, make a great feast and rejoice together with your Sore, with little Yitskhok and with all those near and dear to you. Amen.
15.  How this old wanderer knew Avrom’s whole story, I can’t exactly say. It was, it appears, to have been another angel in disguise.
16. But it wasn’t destined for Avrom to rejoice together with Sore. He didn’t find Sore at home. Neighbors said that in the last couple of days Sore could not find her place. She was literally flickering out like a candle. With nothing but a little shawl on her shoulders she set out yesterday on foot to look for Avrom and Yitskhok. It seems—said the neighbors—that she was going to Hebron.
17. Avrom and Yitskhok set out right away, of course, to Hebron and arrived there, woe is me, exactly as Sore was drawing her last breath. Because of great misery and too much to live through Mother Sore’s heart gave out and in Hebron she departed this life.
18. And as it is written in old Yiddish in “Seyfer hayosher” “Avrom and Yitskhok came to Hebron and found that Sore had died. So they cried very hard. Yitskhok fell upon his mother and wept and Avrom fell upon his wife and wept. They delivered a great eulogy for her  and rivulets of tears poured and poured from their eyes.”
19. Tears. Tears. Tears.
20. Tears before the flood and tears after the flood. And Avrom’s children and descendants, like the stars in the sky and like the sand at the seashore, have to this very day shed so many tears, that the strongest flood is nothing compared to their rivers of tears.
Tr. Sheva Zucker, “The Binding of Isaac,”Yetsire un Libe, Keshenev, 2000.

Fun Akeydes Yitskhok

13. ergets in mitn veg hot fun a farlozter khorever kretshme plutsem zikh aroysgeyavet an alter man, …  mit a shtekn in der hant dray mol hekher fun zikh aleyn, un mit a groyser torbe oyfn haldz biz arop tsu di knekhl zayne. a ponem a veggeyer, tsi glat azoy a vanderer, tsi efsher take a tsveyter farshtelter malekh…. un er hot Avromen gezogt azoy tsu zogn:
14. reb Avrom, reb Avrom, ir zent a yid a khokhem… ir hot gots nesoyen oysgehaltn, vos beser darf men nit un beser kon gor nit zayn … meynt nit, az der eybershter hot lib me zol in im gleybn blind un blinderheyt tomed altsding ton vos er heyst. farkert: der eybershter hot lib me zol im a mol afile nit folgn, oyb me darf im nit folgn… ir hot dem ekzamen gut oysgehaltn, rb Avrom. hakodesh-borekh-hu hot itster gut gezen, vos far a mentshlekher mentsh ir zent, un vet dos gedenken ed sof kol hadoyres. trogt gikher aheym Sore|n di bsure, bentsht goyml, makht a groyse sude un zayt aykh mesameakh in eynem mit ayer sore?n, mit yitskhok|len un mit ale ayere eygene un noente. Omeyn.”
15. tu. fun vanen der doziker altitshker veggeyer hot gevust Avrom|s gantse geshikhte, ken ikh pinktlekh nit zogn. dos iz take, zet oys, vider geven a tsveyter farshtelter malekh.
16. freyen zikh in eynem mit Sore|n is shoyn Avrom|en nit bashert geven. in der heym hot er Sore|n nit getrofn. skheynem hobn gezogt, az Sore hot in di etlekhe teg dos ort zikh nit gekent gefinen. zi hot mamesh getsankt, vi a likht. mit a hoyl shalekhl oyf di aksl iz zi eyernekhtn avek tsu fus zukhn Avrom|en un Yitskhok|n. Dakht zikh — hobn di shkheynem gezogt—iz zi gegangen keyn Khevron.
17. Avrom un Yitskhok hobn, farshteyt zikh, bald avekgelozt zikh keyn Khevron un zenen ahin ongekumen, vey-vey, punkt tsu Sore|s yitsies-neshome. far groyse tsores un shtarke iberlebenishn hot zikh der muter Sore|n opgerisn dos harts un zi iz in Khevron nifter gevorn.
18. un vi es shraybt zikh oyf ivri-taytsh in “seyfer hayosher” zenen Avrom un Yitskhok gekumen in Khevron un hobn getrofn Sore iz geshtorbn. hobn zey shtark geveynt un Avrom iz gefaln oyf zayn vayb un geveynt. zey hobn oyf ir gezogt a groysn hesped un ritshkes trern hobn zikh gegosn un gegosn fun zeyere oygn.”
19. trern, trern. trern.
20. trern erev dem mabl un trern nokhn mabl. un Avrom|s kinder un kindskinder, vi di shtern oyfn himl un vi di zamdn baym breg funem yam, hobn biz haynt fargosn azoy fil trern, az der shtarkster mabl iz kegn zeyere taykhn trern a gornit.

Kadye Molodovski, Froyen-Lider VI

National Library of Israel, Schwadron collection

For a biography of Kadya Molodowsky click here.
For a biography of Kadya Molodowsky in YIddish click here.

This poem draws on many verses in this and previous as well as later parshes that describe the matriarchs.

21: 14And Abraham arose up early in the morning, and took bread and a bottle of water, and gave it unto Hagar, putting it on her shoulder, and the child, and sent her away; and she departed, and strayed in the wilderness of Beer-sheba.

24: 21And the man looked stedfastly on her; holding his peace, to know whether the LORD had made his journey prosperous or not. 22And it came to pass, as the camels had done drinking, that the man took a golden ring of half a shekel weight, and two bracelets for her hands of ten shekels weight of gold; 

24: 53 And the servant brought forth jewels of silver, and jewels of gold, and raiment, and gave them to Rebekah; he gave also to her brother and to her mother precious things.

29:17 17And Leah’s eyes were weak; but Rachel was of beautiful form and fair to look upon.

29: 31And the LORD saw that Leah was hated, and he opened her womb; but Rachel was barren. 

30: 14 And Reuben went in the days of wheat harvest, and found mandrakes in the field, and brought them unto his mother Leah. Then Rachel said to Leah: ‘Give me, I pray thee, of thy son’s mandrakes.’

כא 14 האָט אבֿרהם זיך געפֿעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט גענומען ברױט און אַ לאָגל װאַסער, און געגעבן צו ָהָגרן – אַרױפֿגעטאָן אױף איר אַקסל – און אױך דאָס קינד, און האָט זי אַװעקגעשיקט; און זי איז אַװעקגעגאַנגען, און האָט אומגעבלאָנדזשעט אין דעם מדבר פֿון ב ֵאר- ֶש ַבע. 

כד 21 און דער מאַן קוקט זי אָן שװײַגעדיק, צו װיסן אױב גאָט האָט באַגליקט זײַן װעג אָדער ניט. 22 און עס איז געװען, װי די קעמלען האָבן געענדיקט טרינקען, אַזױ האָט דער מאַן גענומען אַ גילדערנעם נאָזרינג װאָס זײַן װאָג איז געװען אַ ב ַקע, און צװײ אָרעמבענדער פֿאַר אירע הענט, װאָס זײער װאָג איז געװען צען גאָלדשטיק. 

53 און דער קנעכט האָט אַרױסגענומען זילבערנע זאַכן, און גילדערנע זאַכן, און קלײדער, און געגעבן רבקהן; אױך איר ברודער און איר מוטער האָט ער געגעבן טײַערע מתּנות.

ויצא
כט 7 און לאהס אױגן זײַנען געװען שלאַפֿע, און רחל איז געװען שײן אױפֿן געשטאַלט, און שײן אױפֿן פּנים, 

31 און גאָט האָט געזען אַז לאה איז אומבאַליבט, און ער האָט געעפֿנט איר טראַכט; און רחל איז געװען אַן עקרה. 

ל 14 און ראובן איז געגאַנגען אין די טעג פֿון װײצשניט, און האָט געפֿונען ליבעפּעלעך אין פֿעלד, און האָט זײ געבראַכט צו זײַן מוטער לאהן. האָט רחל געזאָגט צו לאהן: גיב מיר, איך בעט דיך, פֿון דײַן זונס ליבעפּעלעך. 

 פֿרויען־לידער VI

פֿאַר כּלות אָרעמע װאָס זײַנען דינסטמײדלעך געװען,
צאַפּט די מוטער שׂרה פֿון פֿעסער טונקעלע
און קריגן פֿינקלענדיקן װײַן.
װעמען ס’איז אַ פֿולער קרוג באַשערט,
טראָגט די מוטער שׂרה אים מיט בײדע הענט,
און װעמען ס’איז באַשערט אַ בעכערל אַ קלײנס
פֿאַלט דער מוטער שׂרהס טרער אין אים אַרײַן.
און פֿאַר גאַסן־מײדלעך
װען װײַסע חופּה־שיכלעך חלומען זיך זײ,
טראָגט די מוטער שׂרה האָניק לױטערן,
אױף קלײנע טעצעלעך,
צו זײער מידן מױל.
פֿאַר כּלות אָרעמע, פֿון אַ מיוחסדיקן שטאַם
װאָס שעמען זיך דאָס אױסגעלאַטעטע װעש
ברענגען צו דער שװיגער פֿאַרן אױג,
פֿירט די מוטער רבֿקה קעמלען אָנגעלאָדענע
מיט װײַסן לײַװנטלײַן.
און װען די פֿינצטערניש שפּרײט אױס זיך פֿאַר די פֿיס,
און ס’קניִען אַלע קעמלען צו דער ערד צו רו
מעסט די מוטער רבֿקה לײַװנט אייל נאָך אײל
פֿון די פֿינגערלעך פֿון האַנט ביזן גאָלדענעם בראַסלעט.
פֿאַר די װאָס האָבן מידע אױגן
פֿון נאָכקוקן נאָך יעדן שכנותדיקן קינד,
און דאַרע הענט פֿון גאַרן
נאָך אַ װיגן פֿון אַ װיג,
ברענגט די מוטער רחל הײלונגסבלעטער
אױסגעפֿונענע אױף װײַטע בערג,
און טרײסט זײ מיט אַ שטילן װאָרט,
ס’קאָן יעדע שעה גאָט עפֿענען דאָס צוגעמאַכטע טראַכט.
צו די װאָס װײנען אין די נעכט אױף אײנזאַמע געלעגערס,
און האָבן ניט פֿאַר װעמען ברענגען זײער צער,
רעדן זײ מיט אױסגעברענטע ליפּן צו זיך אַלײן,
צו זײ קומט די מוטער לאה
האַלט בײדע אױגן מיט די בלײכע הענט פֿאַרשטעלט.
      קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿון „פֿרויען־לידער”, חשוונדיקע נעכט, 1927

WOMEN–POEMS VI

For poor brides who were servant girls,
Mother Sore draws forth form dim barrels
Pitchers of sparkling wine.
To those so destined, Mother Sore
Carries a full pitcher with both hands.
And for those so destined, Mother Sore’s
Tears fall into the tiny goblet.
And for streetwalkers
Dreaming of white wedding shoes,
Mother Sore bears pure honey
In small saucers
To their tired mouths.
For high-born brides now poor,
Who blush to bring patched underclothes
Before their mother-in-law,
Mother Rebecca leads camels
Laden with white linen.
And when darkness spreads before their feet,
And all camels kneel on the ground to rest,
Mother Rebecca measures linen ell by ell
From her rings to her golden bracelet.
For those whose eyes are tired
From watching the neighborhood children,
And whose hands are thin from yearning
For a small, soft body
And for the rocking of a cradle,
Mother Rachel brings healing leaves
Discovered on distant mountains,
And comforts them with a quiet word:
At any hour, God may open the sealed womb.
To those who cry at night in solitary beds,
And have no one to share their sorrow,
Who talk to themselves with parched lips,
to them comes Mother Leah quietly,
Shielding both eyes with her pale hands.
     Tr. Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, 1999;            Permission by Translator

froyen-lider VI
Far kales oreme vos zaynen dinstmeydlekh geven,
Tsapt di muter Sore fun feser tunkele
Un krign finklendikn vayn.
Vemen s’iz a fuler krug bashert,
Trogt di muter Sore im mit beyde hent,
Un vemen s’iz bashert a bekherl a kleyns
Falt der muter Sores trer in im arayn.
Un far gasn-meydlekh
Ven vayse khupe-shikhlekh kholemen zikh zey,
Trogt di muter Sore honik loytern,
Ayf kleyne tetselekh,
Tsu zeyer midn moyl.
Far kales oreme, fun a meyukhes|dikn shtam
Vos shemen zikh dos oysgelatete vesh
Brengen tsu der shviger farn oyg,
Firt di muter Rivke kemlen ongelodene
Mit vaysn layvntlayn.
Un ven di finsternish shpreyt oys zikh far di fish,
Un s’knien ale kemlen tsu der erd tsu ru
Mest di muter Rivke layvnt eyl nokh eyl
Fun di fingerlekh fun hant bizn goldenem braslet.
Far di vos hobn mide oygn
Fun nokhkukn nokh yedn shkheynesdikn kind,
Un dare hent fun garn
Nokh a vign fun a vig,
Brengt di muter Rokhl heylungsbleter
Oysgefunene af vayte berg,
Un treyst zey mit a shtiln vort,
S’kon yede sho got efenen dos tsugemakhte trakht.
Tsu di vos veynen in di nekht af eynzame gelegers,
Un hobn nit far vemen brengen zeyer tsar,
Redn zey mit oysgebrente lipn tsu zikh aleyn,
Tsu zey kumt di muter Leye
Halt beyde oygn mit di bleykhe hent farshtelt.

Miryem Ulinover, A Khumesh-Nakht

24: 3And I will make thee swear by the LORD, the God of heaven and the God of the earth, that thou shalt not take a wife for my son of the daughters of the Canaanites, among whom I dwell. 

7The LORD, the God of heaven, who took me from my father’s house, and from the land of my nativity, and who spoke unto me, and who swore unto me, saying: Unto thy seed will I give this land; He will send His angel before thee, and thou shalt take a wife for my son from thence.

14So let it come to pass, that the damsel to whom I shall say: Let down thy pitcher, I pray thee, that I may drink; and she shall say: Drink, and I will give thy camels drink also; let the same be she that Thou hast appointed for Thy servant, even for Isaac; and thereby shall I know that Thou hast shown kindness unto my master.’

כד 3 און איך װעל דיך באַשװערן בײַ יהוה דעם גאָט פֿון הימל און דעם גאָט פֿון דער ערד, אַז דו זאָלסט ניט נעמען אַ װַײב פֿאַר מַײן זון פֿון די טעכטער פֿון דעם כַּנַעני װאָס איך זיץ צװישן אים.

7 יהוה דער גאָט פֿון הימל, װאָס האָט מיך אַרױסגענומען פֿון דעם הױז פֿון מײַן פֿאָטער, און פֿון דעם לאַנד פֿון מײַן געבורט, און װאָס האָט צו מיר גערעדט, און װאָס האָט מיר געשװאָרן, אַזױ צו זאָגן: צו דַײַַן זאָמען װעל איך געבן דאָס דאָזיקע לאַנד – ער װעט שיקן זַײן מלאך דיר פֿאַרױס, און װעסט קריגן אַ װַײב פֿאַר מַײן זון פֿון דאָרטן.

14 זאָל זײַן, אַז די מײדל װאָס איך װעל צו איר זאָגן: »בײג אײַן, איך בעט דיך, דַײַַן קרוג, און לאָמיך טרינקען«, און זי װעט זאָגן: »טרינק, און אױך דַײַַנע קעמלען װעל איך אָנטרינקען«, האָסטו זי באַשערט פֿאַר דַײַַן קנעכט יצחקן, און דערמיט װעל איך װיסן אַז דו האָסט געטאָן חסד מיט מײַן האַר.

For a biography of Miriam Ulinover, click here.

אַ חומש־נאַכט 

די שבת־מלכּה שװעבט פֿון װײַט,
מיט חומש־סדרות רױשט איר קלײד…
און װען כ’האָב זיך צו דער זעט מיט חומש אָנגעלײ’נט
און די שטערן װינקען: „שױן גענוג אױף הײַנט!“,
קלאַפּ איך אָן אין יעדער אײנער מײדלװאַנט:
קומט!“
מיט גאָלד און זילבער זע איך װי ער שפּאַנט,
אליעזר שדכן!

ליכטיק איז די בענקשאַפֿט,
טונקל איז די נאַכט,
לאָזט צום גליק אײַך, שװעסטער,
זילבער העל צעלאַכט!
שאָטנס האָט דער אָװנט
שורותװײַז צעשטעלט —
אפֿשר װאַרטן שלוחים
אױך אױף אונדז אין פֿעלד…

הערט די װײַטקײט ציטערט,
צוקט און בליצט, און רופֿט—
 גאָלדן צירונג שימערן
 זע איך אין דער לופֿט…
 לאָזט צום גליק אײַך, שװעסטער,
זילבער העל צעלאַכט, רבֿקהס שטערן שײַנען
װעט אַ גאַנצע נאַכט!
    מרים אולינאָווער, אַ גרוס פֿון דער אַלטער היים, מעדעם־ביבליאָטעק,  פּאַריז 2003

A KHUMESH NIGHT

The Sabbath Queen floats in from afar,
Her dress rustling with portions of Torah …
And when I have read my fill of Khumesh
And the stars wink: “Enough for today!”,
I knock on the wall of every girl:
Come!
With gold and silver, I see how he strides,
The matchmaker, Eliezer! 

Longing is pellucid,
The darkling night is dim–
Leap at happiness, sisters,
Burst into silvery laughter!
Suddenly, the evening
Sets shadows into verses…
Messengers might be waiting
For us, too, in the field!

Hear the distance tremble,
Twitch and flash, and call–
I see golden jewelry
Glistening in the air…
Leap at happiness, sisters,
Burst into silvery laughter:
Rebecca’s star will glow
The whole night through.
      Translated by Kathryn Hellerstein

a khumesh-nakht

di shabes-malke shvebt fun vayt,
mit khumesh-sedres roysht ir kleyd…
un ven kh’hob zikh tsu der zet mit khumesh ongeley’nt
un di shtern vinken: “shoyn genug oyf haynt!”,
klap ikh on in yeder eyner meydlvant:
kumt!”
mit gold un zilber ze ikh vi er shpant,
Eliezer shadkhn!

likhtik iz di benkshaft,
tunkl iz di nakht,
lozt tsum glik aykh, shvester,
zilber hel tselakht!
shotns hot der ovnt
shures|vayz tseshtelt —
efsher vartn shlukhim
oykh oyf undz in feld…

hert di vaytkayt tsitert,
tsukt un blitst, un ruft —
goldn tsirung shimern
ze ikh in der luft…
lozt tsum glik aykh, shvester,
zilber hel tselakht,
Rivkes shtern shaynen
vet a gantse nakht!

THIS WEEK
Sholem-aleykhem, ‏לך־לך, Get Thee Out
Miryem Ulinover, חומש־לידער — ב, Biblical Poems
Itsik Manger, אַבֿרהם און שׂרה, Abraham and Sarah
Kadye Molodovsky, פֿרויען־לידער 7, Women-Poems VII

Sholem Aleichem, from “Lekh Lekho,” Tevye der milkhiker

12 וַיֹּ֤אמֶר יְהֹוָה֙ אֶל־אַבְרָ֔ם לֶךְ־לְךָ֛ מֵֽאַרְצְךָ֥ וּמִמּֽוֹלַדְתְּךָ֖ וּמִבֵּ֣ית אָבִ֑יךָ אֶל־הָאָ֖רֶץ אֲשֶׁ֥ר אַרְאֶֽךָּ: ב וְאֶֽעֶשְׂךָ֙ לְג֣וֹי גָּד֔וֹל וַֽאֲבָ֣רֶכְךָ֔ וַֽאֲגַדְּלָ֖ה שְׁמֶ֑ךָ וֶֽהְיֵ֖ה בְּרָכָֽה: ג וַֽאֲבָֽרְכָה֙ מְבָ֣רֲכֶ֔יךָ וּמְקַלֶּלְךָ֖ אָאֹ֑ר וְנִבְרְכ֣וּ בְךָ֔ כֹּ֖ל מִשְׁפְּחֹ֥ת הָֽאֲדָמָֽה:

12 1Now the LORD said unto Abram: ‘Get thee out of thy country, and from thy kindred, and from thy father’s house, unto the land that I will show thee. 2And I will make of thee a great nation, and I will bless thee, and make thy name great; and be thou a blessing. 

THIS WEEK
H. Leyvik, אויף די וועגן סיבירער, On the Roads of Siberia
Yehude-Leyb Teler, מבול, Flood
Aleksander Shpiglblat, מיגלעך, It’s Possible
Eli Basse, איך בין אַ ליטוואַק, זי איז אַ גאַליץ, I’m a Litvack and She’s a Galitz

Leyvik Af di vegn sibirer

7: 4 For yet seven days, and I will cause it to rain upon the earth forty days and forty nights; and every living substance that I have made will I blot out from off the face of the earth.’ 5 And Noah did according unto all that the LORD commanded him.

6And Noah was six hundred years old when the flood of waters was upon the earth. 7And Noah went in, and his sons, and his wife, and his sons’ wives with him, into the ark, because of the waters of the flood. JPS 1917

8: 18 And Noah went forth, and his sons, and his wife, and his sons’ wives with him; JPS, 1917

ז: 4 װאָרום אין זיבן טעג אַרום, מאַך איך רעגענען אױף דער ערד פערציק טעג און פערציק נעכט, און איך װעל אָפּמעקן דעם גאַנצן באַשטאַנד װאָס איך האָב געמאַכט, פֿון דעם געזיכט פֿון דער ערד. 5 און נח האָט געטאָן אַזױ װי אַלץ װאָס גאָט האָט אים באַפױלן. 6 און נח איז געװען זעקס הונדערט יאָר אַלט, װען דער מבול איז געװען אױף דער ערד.

ח: 18 איז אַרױסגעגאַנגען נח, און זײַנע זין, און זײַן װײַב, און זײַנע זינס װַײבער, מיט אים.

What must it be like to leave a place, even a place of confinement or imprisonment, and wonder whether a trace of you will be left behind? The first time I read this poem I read it as a question, then I noticed that it was not a question but a statement. I think both interpretations work. In 1906 Leivick was a arrested for Bundist anti-tsarist activity and was then sentenced to four years of forced labor and then exile for life in Siberia. In 1912 he reached Siberia and excaped in 1913 making his way to America. Siberia and was freed.

For a biography of the poet H. Leivick, click here.

אױף די װעגן סיבירער

אױף די װעגן סיבירער
קען עמעץ נאָך איצטער געפֿינען אַ קנעפּל, אַ שטריקל
פֿון מײַנס אַ צעסריסענעם שוך,
אַ רימענעם פּאַס, פֿון אַ לײמענעם קריגל אַ שטריקל,
אַ בלעטל פֿון הײליקן בוך.

אױף די טײַכן סיבירער
קען עמעץ נאָך איצטער געפֿינען אַ צײכן, אַ שפּענדל
פֿון מײַנס אַ דערטרונקענעם פּליט;
אין װאַלד—אַ פֿאַרבלוטיקט־פֿאַרטריקנטן בענדל,
אין שנײ—אײַנגעפֿרױרענע טריט.

ה. לייוויק

ON THE ROADS OF SIBERIA

Even now
on the roads of Siberia
you can find
a button,
a shred of one of my shoelaces, a belt,
a bit of broken cup,
a leaf of Scripture.

Even now
on the rivers of Siberia
you can find
some trace:
a scrap of the raft
the river swallowed;
in the woods
a bloodied swatch dried stiff;
some frozen footprints
over the snow.
Tr. CynthiaOzick, PenguinBook of YiddishVerse,1987

oyf di vegn sibirer

oyf di vegn sibirer
ken emets nokh itster gefinen a knepl, a shtrikl
fun mayns a tserisenem shukh,
a rimenem pas, fun a leymenem krigl a shtrikl,
a bletl fun heylikn bukh.

oyf di taykhn sibirer
ken emets nokh itster gefinen a tseykhn,
a shpendl fun mayns a dertrunkenem plit;
in vald—a farblutikt-fartrikntn bendl,
in shney—ayngefroyrene trit.

Teler Mabl

7: 17 And the flood was forty days upon the earth; and the waters increased, and bore up the ark, and it was lifted up above the earth. 18And the waters prevailed, and increased greatly upon the earth; and the ark went upon the face of the waters. 19And the waters prevailed exceedingly upon the earth; and all the high mountains that were under the whole heaven were covered. JPS, 1917

ז: 17 און דער מבול איז געװען פערציק טעג אױף דער ערד, און די װאַסערן האָבן זיך געמערט, און זײ האָבן געטר ָאגן די תּבֿה, און זי האָט זיך אױ ֿפגעהױבן איבער דער ערד. 18 און די װאַסערן האָבן זיך געשט ַארקט, און האָבן זיך זײער געמערט אױף דער ערד, און די תּבֿה איז געג ַאנגען אױף דער אױבערפלעך פֿון די װאַסערן. 19 און די װאַסערן האָבן זיך זײער זײער געשט ַארקט אױף דער ערד;און עס זײַנען פֿאַרדעקט געװ ָארן אַלע הױכע בערג װאָס אונטערן גאַנצן הימל.

For a biography of Yude-Leyb (Judd) Teler, click here.

מבול

דער מוח איז שױן אָפּגעשניטן
פֿון יבשה.
דאָס לײַב
פֿלײצט
פֿאַרפֿלײצט
און פּענטעט  װי מיט װאַסערשטריק
די קנעכלעך, די קני,
און די דיך
פֿון לעצטן
קלאָרן געדאַנק.
די שטראָמען זאַמלען זיך
און שטײַגן צום מוח:
דאָס לײַב צענעמט אונדז
זין בײַ זין
און שװענקט אונדז אַרױס
צום ים.
אונדזער פֿאַרשראָקן קול
טיקט זיך
ווי אַ זעגל
צװישן די װאַסער־קאַמען.
דער טאָג איז דין װי גלאָז;
אַ װאָלקן בלוטיקט
אינעם שנאָבל
פֿון דער זון.
יהודה־לייב טעלער,  פֿון „דרײַ לידער פֿון קאָשמאַר”
 דורך ייִדישן געמיט, תּל־אָבֿיבֿ, 1975

THE FLOOD

The brain—cut off
From the land.
The flesh flows
Floods
And shackles
As with water-ropes
The ankles, the knees,
The groin
of the last
Clear thought.
Streams assemble
And rise
To the brain:
The flesh
Dismembers us
Sense from sense
And drains us out
To the sea.
Our frightened voice
Ducks
Like a sail
Between the water-crests.
The day is thin as glass;
A cloud bleeds
In the beak
Of the sun.
Tr. B. and B. Harshav, American Yiddish Poetry:
A  Bilingual Anthology, UC Press, 1986

mabl

der moyekh iz shoyn opgeshnitn
fun yaboshe.
dos layb
fleytst
farfleytst
un pentet
vi mit vaser-shtrik
di knekhlekh, di kni,
un di dikh
fun letstn
klorn gedank.
di shtromen zamlen zikh
un shtaygn tsum moyekh:
dos layb tsenemt undz
zin bay zin
un shvenkt undz aroys
tsum yam.
undzer farshrokn kol
tikt zikhtsvishn di vaser-kamen.
der tog iz din vi gloz;
a volkn blutikt
inem shnobl fun der zun.
Yehuda-Leyb Teler

Shpiglblat Miglekh

9: 11 And I will establish My covenant with you; neither shall all flesh be cut off any more by the waters of the flood; neither shall there any more be a flood to destroy the earth.’ 12 And God said: ‘This is the token of the covenant which I make between Me and you and every living creature that is with you, for perpetual generations: 13 I have set My bow in the cloud, and it shall be for a token of a covenant between Me and the earth.

ט: 11 און איך װעל אױפֿשטעלן מַײן בונד מיט אײַך, און עס װעלן מער ניט פֿאַרשניטן װערן אַלע לַײבער פֿון אַ מבול-געװיסער, און עס װעט מער ניט זַײן קײן מבול אומצוברענגען די ערד. 12 און גאָט האָט געזאָגט: דאָס איז דער צײכן פֿון דעם בונד װאָס איך גיב צװישן מיר און צװישן אַײך, און צװישן יעטװעדער לעבעדיקער באַשעפֿעניש װאָס מיט אַײך, אױף אײביקע דורות: 13 מַײן בױגן האָב איך אַרײַנגעטאָן אין װאָלקן, און ער װעט זַײן פֿאַר אַ צײכן פֿון בונד צװישן מיר און צװישן דער ערד.

For a biography of Alexander Shpiglblat/Spiegelblatt, click here.
For a biography of Alexander Shpiglblat/Spiegelblatt in Yiddish, click here.

מיגלעך
      אֶת קַשְׁתִּי נָתַתִּי בֶּעָנָן…

מיגלעך,
כּבֿיכול זאָל בקרובֿ
מיט אַ װאָלקנשװאָם
אַ װיש טאָן
איבער זײַנע זיבן הימלען
און פֿאַרמעקן די פּאַליטרע
פֿונעם רעגן־בױגן,
װי מע מעקט, אַ שטײגער, אױס
דאָס געשריפֿטס
פֿון אַ שװאַרצן טאָװל.

װיל ער אפֿשר,
כּבֿיכול,
פֿון דער אײביקײט פֿאַרלעשן
די קאָליריקע הבֿטחה
פֿון בראשית ט, י”א?

מיגלעך,
מיגלעך.
אַלכּסאנדר שפּיגלבלאַט,  געטונקען אין האָניק־צער, תּל־אָבֿיבֿ, 2009

IT’S POSSIBLE
      I have set my bow in the cloud. Genesis 9:13

It’s possible that
God, as it were, might soon
With a sponge cloud
Wipe His hand over
His seven heavens
And wipe out the palette
of the rainbow,
As one erases, for example,
The writing
On a black slate.

Does He perhaps want to
As it were,
Extinguish for all eternity
The colorful covenant
Of Genesis 9:11?

It’s possible,
It’s possible.
Alexander Spiegelblatt
Tr. Sheva Zucker

miglekh

miglekh,
kavyokhl zol bekorev
mit a volknshvom
a vish ton
iber zayne zibn himlen
un farmekn di palitre funem regn-boygn,
vi me mekt, a shteyger, oys dos geshrift|s
fun a shvartsn tovl.

vil er efsher,
kavyokhl,
fun der eybikeyt farleshn
di kolirike havtokhe
fun breyshes t, yud”allef?

miglekh,
miglekh.
aleksander shpiglblat

Eli Basse , איך בין אַ ליטוואַק, זי איז אַ גאַליץ I’m a Litvak and She’s a Galitz sung by Hy Wolfe, new musical arrangement by Herbert Kapaln, on Yiddish Songs for the Soul, available from cycobooks@aol.com.

11: 7 Come, let us go down, and there confound their language, that they may not understand one another’s speech.

יא: 7 קומט לאָמיר אַראָפּנידערן, און צעמישן דאָרטן זײער שפּראַך, אַז זײ זאָלן ניט פֿאַרשטײן אײנער דעם אַנדערנס שפּראַך. 

For a biography of Eli Basse click here. (There may be a paywall).

I’m a Litvak and She’s a Galitz/, איך בין אַ ליטוואַק, זי איז אַ גאַליץ

From my wife I’ve got such aggravation,
She’s driving me out from mine wits.
She’s from a different denomination:
I’m a Litvak and She’s a Galitz.

We’re happily married,
I don’t want to squawk,
We understand each other completely,
Except when we talk. 

I say muter,* zogt zi miter.*          mother
S’iz mir biter.*                            Things aren’t going well
Ikh zog puter, zogt zi piter.*         butter
What’s the difference
Muter/miter,
Piter, oy how I shvitz.
Cause I’m a Litvak
And she’s a Galitz.

She’s driving me crazy
What a marriage such umglikn,*         misfortunes, calamities
She don’t even know a chick’n is a tsikn.
She keeps kick’n how I’m speak’n,
Says I put on the Ritz
‘Cause I’m a Litvak
And she’s a Galitz.

I love my darling, there is no one finer,
In Minski or Pinsk or even Carolina.
But when I call her sheyne zogt zi shayne*           pretty one, she says pretty   (in    Galitsyaner dialect)
Aza modnem Yidish redt men nor in China!*          Such a strange Yiddish is spoken only in China

So vos teyg es, * she says toyg es,                             What’s the use?
Every time that I breygez she gets broygez*                  angry
I’ll call it quits—
‘Cause I’m a Litvak
And she’s a Galitz.

I say gey, zogt zi gay*                   I say go, she says go (in Galitsayner dialect)
I say shtey, zogt zi shtay*              I say stand she says stand (in             Galitsayner dialect)
I say oy, zogt zi ay
Oy vey, ay, vay vay
Vay did I ever get married, huh?

I say groz, zogt zi grus,*          I say grass, she says grass (in Galitsyaner)
I say voz, zogt zi vus,*              I say what, she says what (in Galitsyaner)
I say bloz, zogt zi bluz,*            I say blow, she says blow (in Galitzaner dialect)
I say, do me a favor
Zol dir bluzn di nuz…                 May your nose  blow.

How’s she’s talkin’ don’t mean not’n
Such a language is forgot’n
I say rutn, she says ratn*       advise
Zog ikh ruakh in tatns tatn.*   The devil take your father/damn your father.

So vos teyg es, she says toyg es,
Every time that I get breygez        angry
she gets … angry.
So vos teyg es,
breygez, broyges,
I’ll call it quits
‘Cause I’m a Litvak
A plain, simple Litvak
And she’s, she’s epes* fun another voyld     somehow from another world
Yes she’s a Gana na na na…
She’s a Galitz.
Words and music Eli Basse

THIS WEEK
—Aleksander Shpiglblat מעשׂה־בראשית The creation of the world
—Avrom Sutzkever מײַן יוגנט־חבֿר לייבעלע Just before his bar-mitzvah a boyhood friend of mine
—Itsik Manger חווה ברענגט אָדמען דעם עפּל Eve Brings Adam the Apple
—H. Leyvik קין און הבֿל Cain and Abel

Shpiglblat — Mayse breyshes

For a biography of Alexander Shpiglblat, click here.
For a biography of Shpiglblat in Yiddish, click here.

מעשׂה־בראשית
האָט דיך ניט אױסגעלײזט
פֿון אײנזאַמקײט,
באַשעפֿער

די װעלט איז אַנטלאָפֿן
פֿון דײַן װאַרשטאַט
מיט װײכע,
נאָך ניט פֿאַרגליװערטע צײכנס
פֿון דײַנע פֿינגער.
זי האָט זיך ניט דערװאַרט
אױף דײַן לעצטן „כּי טובֿ!“

צו פֿרי נאָך געװען
דיך צו לאָזן אַלײן
אױפֿן כּיסא־הכּבֿוד
אין אײביקן שבת.

די אײנזאַמקײט האָט דיך
מסתּמא געצװוּנגען
צו װערן אַ גאָט פֿון נקמה!
אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט, אין געלן צװישנליכט פֿון ערבֿ רעגן, 1998

The creation of the world
Did not save you
From loneliness,
Creator

The world fled
Your workshop
With the soft,
Not yet hardened signs
Of your fingers.
It couldn’t wait for
Your last, “It is good!”

It was still too early
To let You alone
On your divine throne
In an eternal Sabbath.

The loneliness
Forced you, no doubt,
To become a God of vengeance.
Alexander Spiegelblatt
       Tr. Sheva Zucker

mayn yugnt-khaver leybele hot erev zayn bar-mitsve
gepruvt zikh hengen. keyner veys nit: ernst oder shpasik.
s’ken zayn, der yingl hot getrakht: zikh hengen iz a mitsve!
zayn malekh hot im ober opgeshnitn funem pasik
un oysgeleyzt fun hengenish.

un leybele iz oysgevaksn iber nakht. er iz
antrinen keyn pariz
fun hinerplet un engenish.

beshas mir hobn zikh bagegnt hot a shpigl zikh dershrokn:
anshtot a leybele poyavet plutsem zikh a zokn 
un gor a vazhner nomen
in di soydes fun atomen.

s’hot ver getsoygn mir di tsung tsu fregn im di sibe
fun zayn amolikn hengen zikh: a meydl? ershte libe?

un az ikh hob im shpeter tsu bagleyt tsum eroplan,
aroysgerisn hot zikh fun mayn shtumer tsung di fregenish.

un s’hot geentfert mir der yingl un barimter man:
s’hot yemolt zikh gepikt in mir der onheyb fun a drame:
a tshuke tsu derzen dem toyt—mayn same
ershtmolikste atomishe bagegenish.
	Avrom sutskever, tsevaklte vent, 1996

Manger — Khave brengt Odemen dem epl

3:6 And the woman saw that the tree was good for food and that it was a delight to the eyes, and the tree was desirable to make one wise; so she took of its fruit, and she ate, and she gave also to her husband with her, and he ate. Chabad.org

ג: 6 האָט די פֿרױ געזען אַז דער בױם איז גוט צום עסן, און אַז ער איז אַ גאַרונג פֿאַר די אױגן, און דער בױם איז גלוסטיק אָנצוקוקן, און זי האָט גענומען פֿון זַײן פֿרוכט, און האָט געגעסן; און זי האָט אױך געגעבן איר מאַן מיט איר, און ער האָט געגעסן. 

portrait by Arur Kolnik

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

חווה ברענגט אָדמען דעם עפּל

אָדם  הראשון ליגט אין גראָז
און שפּײַט צום װאָלקן אַרױף. 
בעט זיך דער װאָלקן תּחנונימדיק: —
„אָדמשי קרױן, הער אױף!“

שטעלט אים אָדם אַרױס די צונג:
„כמאַרע, קאַפּאַרע, אַבע!“ 
און ס’פֿליט אַ דינער שטראַל—אַ שפּײַ—
„און נאַ דיר, נעם און זע!“

דער װאָלקן װישט מיט דער לאַפּע אָפּ
דעם שפּײַ און ברומט פֿאַר כּעס: 
„אַז מע טוט נישט גאָרנישט גאַנצע טעג
און מע גײט אום פּוסט און פּאַס!“

אָדם הראשון לאַכט און קײַכט
און שטשירעט די װײַסע צײן,יי
קומט פֿון דער גרינער עפּל־אַלײ
די מוטער חווה צו גײן.

„וווּ ביסטו געװען, עװאַ מײַן װײַב,
װוּ ביסטו געװען, מײַן קינד?“
„איך בין געװען אין דער פֿלױמען־אַלײ
און געפּלױדערט מיטן װינט“.

„דו ביסט נישט געװען אין דער פֿלױמען־אַלײ,
דו זאָגסט מיר אַ ליגנט גאָר,י
סע שמעקט דאָך מיט עפּל פֿון דײַן לײַב
און מיט עפּל פֿון דײַנע האָר“.י

„כ’בין טאַקע געװען אין דער עפּל־אַלײ,
סאַראַ שװאַכן זכּרון איך האָב;
האָסט טאַקע געטראָפֿן, אַדאַם מײַן מאַן, 
אַ לעבן אױף דײַן קאָפּ“.

„װאָס האָסטו געטון אין דער עפּל־אַלײ,
עװאַ מײַן גאָלדענעס קינד?“
„איך האָב געפּלױדערט מיט דער שלאַנג
מכּוח דער מיצװה זינד“.

און ס’ציטערט דער עפּל אין איר האַנט
און פֿינקלט װי שאַרלעך רױט
און ס’שאָטנט אױס די דעמערונג
די תּאװה און דעם טױט.

אָדם הראשון פֿיבערט און קאָן
באין־אופֿן נישט פֿאַרשטײן,
פֿאַר װאָס איר קול איז צוקער־זיס
און זי איז מלא־חן.

ער שטרעקט מיט אַ ציטער אױס די האַנט.
„וואָס טוסטו, אָדם, האַ?“
די נאַכט לעשט בײדע געשטאַלטן אױס
און פּתח שין מאַכט —שאַ.
איציק מאַנגער, מדרש איציק, ירושלים, 1969

EVE BRINGS ADAM THE APPLE

The first man, Adam, lies in the grass,
And spits at a passing cloud,
Humbly, the cloud says, “Adam,
“Please, would you cut that out.”

But Adam sticks out his tongue
And says to the cloud, “Too bad,”
Then spits a slender stream of spit
And says, “There more of that.”

Wiping the spittle from his sleeve
The cloud grumbles angrily,
That’s what comes of nothing to do,
And lying about all day.”

The first man, Adam, laughs and laughs,
His teeth make a fine display
Just as Mother Eve comes back
From her walk in the apple allée.

“Where have you been, oh Eve, my wife,
My dear, where have you been?”
“Strolling about in the plum allée
And chatting with the wind.”

“You haven’t been to the plum allée,
It’s a lie; you’ve not been there.
Your body smells of ripe apples
And there’s apple smell in your hair.”

“It’s true, I’ve been in the apple allée—
What a poor memory I have;
You’ve guessed it at once, my dear husband,
God bless you, my darling love.”

“What did you do in the apple allée,
My dear, where have you been?”
“I was chatting with the serpent
About a blessed-sin.”

The apple trembles in her hand,
Gleaming scarlet red,
Foreshadowing, as she holds it,
Twilight and passion and death.

The first man, Adam, is puzzled by
The sweetness in her voice.
And he simply cannot understand
Her strange new loveliness.

Trembling, he puts his hand out—
“Stop, Adam. You’re making me blush.” 
The night extinguishes their shapes—
H,U,S,H spells “Hush.”

                Itzik Manger

                Tr. Leonard Wolf        
		The World According to Itzik:
		Selected Poetry and Prose, Translated and  
                edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002