Week 12 Va-Y’chi/וַיְחִ֤י

Am out of the country and was not able to post all the biblical verses and recordings, but wanted, at least to post the poems. The first poem in which Jacob lists the failings of some of his sons helps to understand the blessing he gives them. The second by Rokhl Korn deals with death and so relates to Jacob’s death.  Will complete when I return.

THIS WEEK
Itsik Manger, יעקבֿ אָבֿינו האָט עגמות־נפֿש פֿון זײַנע קינדער, The Patriarch Jacob Has Aggravation from His Children
Rokhl Korn, כ’האָב שױן מער קײן טענות, I Have No More Complaints

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

יעקבֿ אָבֿינו האָט עגמות־נפֿש פֿון זײַנע קינדער

יעקבֿ אָבֿינו זיצט אַלט או מיד
אױף דער גראָזבאַנק פֿאַר נאַכט,
ער פֿילט די בײנער טוען אים װײ,
נישט פֿאַר קײן שום ייִד געדאַכט. 

די בנים זענען פֿון גאַנץ קאַיאָר
אַװעק מיט די שאָף אין פֿעלד:
„אױ, גאָטעניו, די דאָזיקע זין
פֿאַראומערן מיר די װעלט. 

אָט האָב איך דאָ נישט לאַנג געפּאַקט
דעם בכור בײַ בילההן אין בעט.
צי קען דען אַ טאַטע מוחל זײַן
אַ קינד אַזאַ מין חטא? 

נו און זײ — די אַנדערע צװײ,
אַזאַ מין חילול־השם —
זײ האָבן חרובֿ־ונחרבֿ געמאַכט
די קהילה קדושה שכם.

נו, און יהודה, דער װאַזשנער לײב,
מיט דער זונה אױפֿן װעג —
ס האָט געהאַלטן אױף אַ האָר
זײ זאָלן קײן סטאַמבול אַװעק. 

אַ שטיקל גליק, װאָס אײנער פֿון זײ
איז כאָטשבע אַ שטיקל לײַט,
דערפֿאַר האָב איך אים אױפֿגענײט
אױף פּורים אַ העמדל פֿון זײַד“. 

און יעקבֿ הײבט די אױגן אױף:
צי האָט ער אַ טועת? נײן!
ער זעט בפֿירוש און אױף דער װאָר
די מוטער רחל גײן.

זי גײט מיט שטילע זײַדענע טריט
און קומט אַלץ נעענטער צו אים.
זי באַװעגט די ליפּן. ער הערט זיך אײַן,
נאָר ס’דערגײט נישט צו אים איר שטים. 

אָט װינקט זי מיטן טיכל צו אים:
„אױף װידערזען!“ — און פֿאַרשװינדט,
װי זי אַלײן װאָלט נאָר געװען
אַן אָטעם פֿונעם װינט. 

יעקבֿ אָבֿינו זיפֿצט שװער און טיף:
„אַ חלום איז טאַקע אַ נאַר —
פֿאַר װאָס זשע נעמט נישט מיט דאָס מת
די בענקשאַפֿט און דעם צער?“ 

ער הײבט זיך אױף. די לופֿט איז שאַרף,
ס’איז שױן צײַט צום שלאָפֿן גײן,
די בנים װעלן מסתּמא שפּעט
קומען אַהײם צו גײן.
איציק מאַנגער, מדרש איציק ‏

THE PATRIARCH JACOB HAS AGGRAVATION FROM HIS CHILDREN

The patriarch Jacob is sitting, old and weary
On the grassy bank at the end of the day,
His bones are really hurting him,
May no Jew feel this way.

Since early dawn his darling sons
Have been off in the field with the sheep:
“Oh, dear God, these sons of mine
Have made my world turn bleak.

Not long ago I caught
my oldest son with Bilhah in the biblical sense.
Can a father really forgive
A child who’s committed such an offense?

Well and them — the other two,
Such a desecration of God’s name —
They have utterly destroyed
The holy community of Schechem.

Well, and Judah, that lovely lion
With that harlot he met that day —
it was just so close and to Istanbul
They would have been on their way.

Just lucky that one of them
Was a least a somewhat decent guy
That’s why I had a silken shirt sewn for him
For the Purim holiday.

And Jacob lifts his eyes:
Is he mistaken? Oh, can it be?
He sees Mother Rachel walking
Clearly, in reality.

She walks with quiet silken steps
And approaches nearer and nearer,
She moves her lips, he listens intently,
But, alas, he cannot hear her.

She winks at him with her kerchief:
“Auf wiédersehen!” – and she’s out of sight,
As if she herself had only been
A breath of wind at night.

The Patriarch Jacob sighs heavy and deeply:
“What a fool a dream can be —
Why doesn’t the corpse take with it
The longing and misery?

He gets up, the air is sharp
It’s time to go to sleep,
His sons will likely come home late
Given the schedule they keep.
Itsik Manger, medresh Itsik
     Tr. Sheva Zucker

Yankev ovinu hot agmes-nefesh fun zayne kinder

Yankev ovinu zitst alt un mid
oyf der grozbank far nakht,
er filt di beyner tuen im vey,
nisht far keyn shum yid gedakht.

di bonem zenen fun gants kayor
avek mit di shof in feld:
“oy, gotenyu, di dozike zin
farumern mir di velt.

ot hob ikh do nisht lang gepakt
dem bkhor bay bilhen in bet.
tsi ken den a tate moykhl zayn
a kind aza min khet?

nu un zey — di andere tsvey,
aza min khilel-hashem —
zey hobn khorev venekhrev gemakht
di kehile kedoyshe Shekhem.

nu, un Yehude, der vazhner leyb,
mit der zoyne oyfn veg —
s’hot gehaltn oyf a hor
zey zoln keyn stambul avek.

a shtikl glik, vos eyner fun zey
iz khotshbe a shtikl layt,
derfar hob ikh im oyfgeneyt
oyf Purim a hemdl fun zayd”.

un Yankev heybt di oygn oyf:
tsi hor er a toyes? neyn!
er zet befeyresh un oyf der vor
di muter Rokhl geyn.

zi geyt mit shtile zaydene trit
un kumt alts neenter tsu im.
zi bavegt di lipn. er hert zikh ayn,
nor s’dergeyt nisht tsu im ir shtim.

ot vinkt zi mitn tikhl tsu im:
“oyf viderzen!” — un farshvindt,
vi zi aleyn volt nor geven
an otem funem vint.

Yankev ovinu ziftst shver un tif:
“a kholem iz take a nar —
far vos zhe nemt nisht mit dos mes
di benkshaft un dem tsar?”

er heybt zikh oyf. di luft iz sharf,
s’iz shoyn tsayt tsum shlofn geyn,
di bonim veln mistome shpet
kumen aheym tsu geyn.
Itsik Manger, Medresh itsik

Rokhl Korn

For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.

כ’האָב שױן מער קײן טענות

כ’האָב שױן מער קײן טענות צו קײנעם,
כ’האָב אַפֿילו קײן טענות צו זיך —
עפּעס אַלץ איז געשען אַזױ פּלוצעם,
עפּעס אַלץ איז געשען אַזױ גיך,
װי אין פֿאַרװירטן געאײַל.

ס’איז אַ לעבן פֿאַרבײַ, אָט אַזױ זיך,
פֿאַרסטריגעװעט טעג
אױף דערװײַל.

אױף דער װיִע פֿון צײַט
אַ טראָפּן
ציטערט צום פֿאַלן גרײט   
אַ פֿאַרװוּנדערטער בליק,
אַ שמײכל
װײנט זיך אַרײַן
אין דער פֿאַרנעפּלטער װײַט.   
8 נאָװעמבער 1972
רחל קאָרן, פֿאַרביטענע װאָר, טעל־אָבֿיבֿ, 1977

I HAVE NO MORE COMPLAINTS

I have no more complaints against anyone,
Not even against myself —
Somehow everything happened so suddenly,
Somehow everything happened so fast,
As if in a mad mad rush.

A life has gone by, just like that,
Days basted together
For now.

On the lash of time
A drop
Quivers, ready to fall —
A glance full of wonder,
A smile
Weeps into
The foggy distance.
Rokhl Korn,
      Tr. Mayer Landau and Sheva Zucker, Rachel Korn: Selected Poems, 1986

kh’hob shoyn mer keyn taynes

kh’hob shoyn mer keyn taynes tsu keynem,
kh’hob afile keyn taynes tsu zikh —
epes alts iz geshen azoy plutsem,
epes alts iz geshen azoy gikh,
vi in farvirtn geayl.

s’iz a lebn farbay, ot azoy zikh,
farstrigevet teg
oyf dervayl.

oyf der vie fun tsayt
a tropn
tsitert tsum faln greyt —
a farvunderter blik,
a shmeykhl
veynt zikh arayn
in der farneplter vayt.
8 november 1972
Rokhl korn, farbitene vor, tel-oviv, 1977

Week 11. Vayigash/וַיִּגַּ֨שׁ

Am out of the country and was not able to post all the biblical verses and recordings, but wanted, at least to post the poems. These two poems deal with loss of a child and hunger. Will complete when I return.

WEEK 11
Ayde Maze, אַ געבעט פֿון אַ פֿרוי, A Woman’s Prayer
Rokhl Korn, אַ בריװ פֿון אוזבעקיסטאַן, A Letter from Uzbekistan

Ayde Maze, A gebet fun a froy


For a biography of Ida Maze in both Yiddish and English, click here.

אַ געבעט פֿון אַ פֿרוי

גאָט, נעם מיך צו פֿון דער װעלט,
צו דײַן בעסערער רויִקער װעלט,
װוּ ס’װאַרט גרײט אין דער טיף מײַן געצעלט,
פֿון זאָרגיקן טומל פֿאַרשטעלט.

גענוג מיך געפֿירט בײַ דער האַנט
אין צירק פֿון דײַן לעבנדיק לאַנד,
מיך שװינדלט דער אומגײן אױף שטריק,
גענוג שױן  — איך װיל שױן צוריק.

ס’איז מער לעכערלעך װי עס איז שװער,
און אַז איך װײס שױן דעם טעם פֿון מער װי אײן טרער?
פֿון װײטיק און פֿרײד, פֿון בױ און צעשטער,
גענוג זאָל זײַן, כ’װיל שױן ניט מער!

איך בין אַ פֿרױ װאָס קען איר שטאַם
און האַלט װי מיט צײן אַרום זיך דעם צאַם
כאָטש עס שפּרינגט דאָס האַרץ װי אַ צעשראָקענע לאַם,
איך לעש מיט טרערן דורך נעכט דעם פֿלאַם.

מיר האָבן באַנאַנד אונדזער עלנט געזײט,
איך אין דער הײם הינטער שטעכיקן פּלױט,
ער איבער װעגן קרום און פֿאַרדרײט,
װי אַ בלינדער גײער, זוכט זײַן ברױט.

איך בין אַ מאַמע װאָס האָט געבױרן,
לעבן געגעבן און צוריק פֿאַרלאָרן,
עס האָט מיך יענע גרוב באַשװאָרן;
ביז איך בין מיט אים, אײנס געװאָרן.

ס’האָט דײַן האַנט אַזױ באַפֿױלן,
שטעל אַװעק אַ װיג אין הײלן,
װעסט דײַן קינד דאָרט קענען װיגן,
װעט דיר היימלעך זײַן דאָס ליגן.

איך װײס דעם ניגון פֿון מער װי אײן ליד
נאָר איצט בין איך מידער װי מיד,
און װיל װײַט און װיל שטילקײט און רו,
קום: מאַך די אױגן מיר צו.
נײַע לידער, מאָנטרעאָל 1941

A WOMAN’S PRAYER

God, take me away from this world
to a better and quieter world,
where a tent is prepared for me
in deeps hidden from care and confusion.

You have led me by the hand
in this circus of living lands,
my dissolution hanging by a thread.
Enough. I want to return.

It has become more laughable than hard.
What if I know the taste of tears of all kinds,
of hurt and joy, building up and disruption?
Enough. I no longer want any of it.

I am a woman who knows her origin
and has kept the bit tight between her teeth.
What if the heart leaps up like a frightened lamb?
At night my tears put out the flame.

I am a married woman.
My husband and I together drag the yoke.
I behind a barbed fence at home,
he like a blundering ship at sea.

Each of us sows his own isolation.
One at home behind the menacing fence,
the other on the winding roads,
earning his bread like a blind wanderer.

I am a mother. I have given birth.
Life came out of me and I lost it,
and the grave bound me to itself
until I became one with it.

But the will of your hand was:
“Set a cradle in the deeps,
you will rock your child there
when you lie there, and it will be like home.”

I know how to sing more than one song.
But I am more tired than tired now.
I want to be far away and I want silence and rest.
Come close my eyes.
Tr. Seymour Levitan, Outlook, Vol. 49 No. 2 Mar/Apr 2011

A GEBET FUN A FROY

Got, nem mikh tsu fun der velt,
Tsu dayn beserer ruiker velt,
Vu s’vart greyt in der tif mayn getselt,
Fun zorgikn tuml farshtelt.

Genug mikh gefirt bay der hant
In tsirk fun dayn lebndik land,
Mikh shvindlt der umgeyn oyf shtrik,
Genug shoyn – ikh vil shoyn tsurik.

s’iz mer lekherlekh vi es iz shver,
Un az ikh veys shoyn dem tam fun mer vi eyn trer?
Fun veytik un freyd, fun boy un tseshter,
Genug zol zayn, kh’vil shoyn nit mer!

Ikh bin a froy vos ken ir shtam
Un halt vi mit tseyn arum zikh dem tsam
Khotsh es shpringt dos harts vi a tseshrokene lam,
Ikh lesh mit trern durkh nekht dem flam.

Mir hobn banand undzer elnt gezeyt,
Ikh in der heym hinter shtekhikn ployt,
Er iber vegn krum un fardreyt,
Vi a blinder geyer, zukht zayn broyt.

Ikh bin a mame vos hot geboyrn,
Lebn gegebn un tsurik farlorn,
Es hot mikh yene grub bashvorn;
Biz ikh bin mit im, eyns gevorn.

s’hot dayn hant azoy bafoyln,
shtel avek a vig in heyln,
Vest dayn kind dort kenen vign,
Vet dir heymlekh zayn dos lign.

Ikh veys dem nign fun mer vi eyn lid
Nor itst bin ikh mider vi mid,
Un vil vayt un vil shtilkayt un ru,
Kum: makh di oygn mir tsu.
Ayde Maze, Naye lider, Montreal, 1941

A LETTER FROM UZBEKISTAN by Rokhl Korn

R-L: Montreal writers Rokhl Korn, Maza and Kadya Molodowsky

For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.

Rokhl Korn spent some of WWII in Uzbekistan.

אַ בריװ פֿון אוזבעקיסטאַן

מײַן פֿרײַנט איבער װײַטע, װײַטע ימען,
איך שרײַב צו דיר אָט דעם בריװ —
ס’איז חודש מערץ אין אוזבעקישן לאַנד,
די צײַט, װען ס’בליט דער מאַנדלבױם און דער אוריוק
אין יעדן לוקל, בײַ אַ יעדער װאַנט,
נאָר װי נעמט מען דאָס װאָרט דו זאָלסט מיך פֿאַרשטײן?
מײַן האַנט איז מיד, עס מאַרשטשעט זיך אױף איר די הױט
און שטאַרט אַװעק װי אַ לײדיקער זאַק,
און ס’איז מײַן גרעסטער טרױם — אַ לאַבן ברױט. 

װען כ’בין אַרױס אין גאַס,
איז גראָד אַקעגנאיבער הױז
געלעגן די נבֿלה פֿון אַ הונט,
ס’האָט מיט זײַן אױסגעקראָכענער פֿעל
געשפּילט דער פֿרילינגדיקער װינט.
פֿאַרבײַגעפֿאָרן איז אַ װאָגן גראָד
מיט װײַסער טרומנע קװער איבערן ראָד.
אַן אַלט זמאָרשטשעט באַבקעלע האָט אָפּגעשטעלט איר גאַנג
און זיך געצלמט מיט איר טריקנער האַנט
פּאַמעלעך און לאַנג.

„דער הונגער, הונגער איז שױן װידער אינעם לאַנד —
ערשט נעכטן האָט ער זיך געשפּילט דאָ מיטן קינד,
איך קען אים, קען אים, ס’איז מײַן שכנס הונט.
און זע די טרומנע, זע איר גרײס און לענג,
אי, װאָלטן דאָס געװעזן בעטן, טישן, בענק —
און מײנסט, אַז דער װאָס ליגט אין װײַסן קאַסטן אױסגעשפּאַנט
געשטאָרבן איז חלילה פֿון אַ קרענק?
ס’איז הונגער, הונגער אינעם לאַנד.

און דו מײַן טײַבעלע, אַנו װײַז נאָר דײַן האַנט —
װי לאַנג מײנסט נאָך אַרומצוגײן אױף דר’ערד?
איך זע, דײַן שריט איז שױן מיט טױט באַשװערט“.

די זון האָט העל געשײַנט,
איך בין געשטאַנען שטיל
און צו דער אַלטערס רײד זיך צוגעהערט.

איך האָב געזאָלט דיר שרײַבן דאָך אַ בריװ
מײַן פֿרײַנט —געדענקסט מײַן װילדע פֿרײד
אין ערשטער פֿרילינגסצײַט,
װען ס’האָט די ערד געשמעקט מיטן פֿרישן גראָז,
און ס’האָבן מײַנע ליפּן, װי די קנאָספּן פֿון אַ בױם
זיך אָנגעגאָסן מיט זאַפֿטן פֿון בענקשאַפֿט
און צעבליטן טרױם,
געדענקסט, מײַן פֿרײַנט?

און הײַנט —הײַנט װיל איך זיך פֿאַרקריכן ערגעץ אין אַ לאָך
אָט, װי אַ חיה, װען זי פֿילט שױן נאָענט די שעה פֿון טױט,
און ס’איז נאָך אַלץ מײַן גרעסטער חלום —
כאָטש אַ רעפֿטל ברױט. 
     פֿערגאַנאַ, מאַרץ 1942
     רחל קאָרן, באַשערטקייט, מאָנטרעאָל, 1949

A LETTER FROM UZBEKISTAN

My friend across faraway seas,
I’m writing this letter to you —
It is the month of March in the land of Uzbek,
The time when the almond tree and apricot blossom
in every lane and every wall,
But how do I find the word so that you will understand me?
My hand is weary, the skin on it wrinkles
And stiffens like an empty sack,
And my greatest dream is —
A loaf of bread.

When I went out into the street,
just across from the house
Lay the carcass of a dog.
The spring wind played
With his rotting fur.

A cart just happened to drive by
With a white coffin over its wheel.
A shriveled old grandma stopped walking
And crossed herself with her dry hand
Slowly and for a long time.

“Hunger, hunger is in the land again —
Only yesterday he played with the child,
I know him, I know him, it’s my neighbor’s dog.
And look at the coffin, see its size and length,
Oh, if only these were beds, tables, benches —
And do you think this person stretched out in the white box
Died, God forbid, of sickness?
It’s hunger, hunger in the land.

And you, my sweet dove, show me your hand —
How long do you think you’ll be walking around on this earth?
I can see that your step is already heavy with death.”

The sun was shining brightly,
I was standing still
Listening to the old woman’s words.

I was supposed to write you a letter
My friend —
Do you remember my wild joy
The first springtime
When the earth smelled of fresh grass,
And my lips, like buds on a tree
Were filled with juices of longing
And blossoming dreams,
Do you remember, My friend?

And today —
Today I would like to crawl into a hole somewhere
Just like an animal when it feels that the hour of death is near,
And my greatest dream is still —
A crust of bread.
Fergana, Uzbekistan (Central Asia) March 1942
Tr. Mayer Landau and Sheva Zucker, Rachel Korn: Selected Poems, 1986

a briv fun uzbekistan

mayn fraynt iber vayte, vayte yam|en,
ikh shrayb tsu dir ot dem briv —
s’iz khoydesh merts in uzbekishn land,
di tsayt, ven s’blit der mandlboym un der uryuk
in yedn lukl, bay a yeder vant,
nor vi nemt men dos vort du zolst mikh farshteyn?
mayn hant iz mid, es marshtshet zikh oyf ir di hoyt
un shtart avek vi a leydiker zak,
un s’iz mayn grester troym —
a labn broyt.

ven kh’bin aroys in gas,
iz grod akegniber hoyz
gelegn di neveyle fun a hunt,
s’hot mit zayn oysgekrokhener fel
geshpilt der frilingdiker vint.

farbaygeforn iz a vogn grod
mit vayser trumne kver ibern rod.
an alt zmorshtshet babkele hot opgeshtelt ir gang
un zikh ge|tseylemt mit ir trikner hant
pamelekh un lang.

“der hunger, hunger iz shoyn vider inem land —
ersht nekhtn hot er zikh geshpilt do mitn kind,
ikh ken im, ken im, s’iz mayn shokhn|s hunt.
un ze di trumne, ze ir greys un leng,
oy, voltn dos gevezn betn, tishn, benk —
un meynst, az der vos ligt in vaysn kastn oysgeshpant
geshtorbn iz kholile fun a krenk?
s’iz hunger, hunger inem land.

un du mayn taybele, anu vayz nor dayn hant —
vi lang meynst nokh arumtsugeyn oyf dr’erd?
ikh ze, dayn shrit iz shoyn mit toyt bashvert”.

di zun hot hel geshaynt,
ikh bin geshtanen shtil
un tsu der alters reyd zikh tsugehert.

ikh hob gezolt dir shraybn dokh a briv
mayn fraynt —
gedenkst mayn vilde freyd
in ershter frilings|tsayt,
ven s’hot di erd geshmekt mitn frishn groz,
un s’hobn mayne lipn, vi di knospn fun a boym
zikh ongegosn mit zaftn fun benkshaft
un tseblitn troym,
gedenkst, mayn fraynd?

un haynt —
haynt vil ikh zikh farkrikhn ergets in a lokh
ot, vi a khaye, ven zi filt shoyn noent di sho fun toyt,
un s’iz nokh alts mayn grester kholem —
khotsh a reftl broyt.
    Fergana, March1942

Week 10. Mikeitz/מִקֵּץ

WEEK 10
Miryem Ulinover, דער גאָלדענער בעכער, The Golden Goblet
Rokhl Korn, דאָס אַלץ, וואָס קומט מיר צו חלום, Everything I Dream
Rokhl Korn, אַ נײַ קלײד, A New Dress

Miryem Ulinover, Der goldener bekher

44 12And he searched, beginning at the eldest, and leaving off at the youngest; and the goblet was found in Benjamin’s sack. 

מד 12 און ער האָט געזוכט; מיטן עלטסטן האָט ער אָנגעהױבן, און מיטן ייִנגסטן האָט ער געענדיקט. און דער בעכער איז געפֿונען געװאָרן אין בנימינס זאַק. 

For a biography of Miriam Ulinover, click here.

דער גאָלדענער בעכער 

אױפֿן שױבנשענקל
רוט דער שבת־חן,
דאָרט ליגט ס’מוצאי־מעסער
מיטן גריף פֿון בײן. 

דאָרט דער גאָלדענער בעכער
פֿאַר צײַטנס געפֿרעגט,
מיט דער צײַט געפּסלט
און אַװעקגעלײגט.

ער האָט אָן עפּעס, זאָגט מען,
אײן מאָל אָנגעקלאַפּט
אין אַן אָרט אַ פֿינצטערן
און אַ קנײטש געכאַפּט. 

אָפּגענוצט װערט אַלץ
און פֿאַרלירט זײַן פֿאַרב,
נישט דער גאָלדענער בעכער
מיט דעם טיפֿן קאַרב!

 אַלט און הײליק שימערט
ער פֿון שאַנק אַרױס,
אפֿשר איז עס 
יוסף הצדיקס כּוס…

און דעם קנײטש דעם טיפֿן
קען ער האָבן רק
פֿון אַן אָרט אַ פֿינצטערן
פֿון בנימינס זאַק!
     מרים אולינאָווער, מרים אולינאָווער, אַ גרוס פֿון דער אַלטער היים: לידער, פּאַריז, 2003

Here is my very literal non-rhyming translation.

THE GOLDEN GOBLET

On the cupboard pane
The charm of Sabbath rests,
There lies the khale knife
With it’s ivory handle.

There the golden goblet
So much in demand in days gone by,
Now so out of use
Has been put away.

One day, they say, it
Knocked into something
And in a dark place
Got a dent.

Everything gets used
And loses its color,
But not the golden goblet
With its deep notch!

Old and holy it sparkles
Out of the cupboard,
Perhaps it is
The cup of Joseph the Righteous…

And the deep dent
It can have only
From a dark place
In Benjamin’s sack!
Tr. Sheva Zucker

der goldener bekher

oyfn shoybnshenkl
rut der shabes-kheyn,
dort ligt s’moytsey-meser
mitn grif fun beyn.

dort der goldener bekher
far tsaytns gefregt,
mit der tsayt ge|paslt
un avekgeleygt.

er hot on epes, zogt men,
eyn mol ongeklapt
in an ort a finstern
un a kneytsh gekhapt.

opgenutst vert alts
un farlirt zayn farb,
nisht der goldener bekher
mit dem tifn karb!

alt un heylik shimert
er fun shank aroys,
efsher iz es
Yoysef hatsade’s kos…

un dem kneytsh dem tifn
ken er hobn rk
fun an ort a fins|tern
fun Binyomens zak!
Miryem Ulinover

Rokhl Korn, Dos alts, vos kumt mir tsu kholem

41:7And the thin ears swallowed up the seven rank and full ears. And Pharaoh awoke, and, behold, it was a dream. 8And it came to pass in the morning that his spirit was troubled; and he sent and called for all the magicians of Egypt, and all the wise men thereof; and Pharaoh told them his dream; but there was none that could interpret them unto Pharaoh.

32And for that the dream was doubled unto Pharaoh twice, it is because the thing is established by God, and God will shortly bring it to pass.

מא 7 און די דינע זאַנגען האָבן אײַנגעשלונגען די זיבן געזונטע און פֿולע זאַנגען. און ַפּרעה האָט זיך אױפֿגעכאַפּט, ערשט עס איז אַ חלום.

8 און עס איז געװען אין דער פֿרי, איז זײַן געמיט געװען צערודערט, און ער האָט געשיקט און גערופֿן אַלע ַחרטומים פֿון מצרים, און אַלע אירע חכמים; און ַפּרעה האָט זײ דערצײלט זַײנע חלוֹמות, אָבער קײנער האָט זײ ניט געקענט פּוֹתר זײַן פֿאַר ַפּרעהן. 

32 און װאָס דער חלום האָט זיך איבערגעחזרט אַ צװײט מאָל: װײַל די זאַך איז פֿעסט פֿון גאָט, און גאָט אײַלט דאָס צו טאָן. 

For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.

דאָס אַלץ, װאָס קומט מיר צו חלום

דאָס אַלץ, װאָס קומט מיר צו חלום
האָט דאָך ערגעץ אַן אָנהײב, אַ סוף —
טאָ פֿאַר װאָס שטײ איך בלױז אין דער מיטן
און װאַרט אױף פֿאַרבלאָנדזשעטן רוף? 

און װער פֿאַרװעבט און פֿאַרשפּינװעבט
אין דער גראָ געװאָרענער צײַט,
בעת ס’בלעטערט מיך, װי אַ ספֿר
דער אָטעם פֿון אײביקײט. 

און אױפֿן ראַנד פֿון די בלעטער
פֿלאַמיקט מיט פּורפּורנער שײַן
דאָס אַלץ, װאָס איז נאָך נישט געװאָרן,
דאָס אַלץ, װאָס איז ערבֿ פֿאַרגײן. 

עס שטעלט זיך דער חלום צוקאָפּנס
דעם טרױער, װאָס אָדערט זיך אײַן
אין אַ בלינדער װעלט און פֿירט זי
צום בראשית פֿון מענטשלעך געװײן.
     רחל קאָרן, די גנאָד פֿון וואָרט, תּל־אָבֿיבֿ 1968

EVERYTHING I DREAM

Everything I dream
must begin and end —
then why am I between,
waiting for a lost voice,

wound and bound and cobwebbed
in a time gone grey,
while the breath of eternity
rifles through me like the pages of a book?

And at the margin of the pages
is the purple light
of all things not yet come into being,
all things passing away.

My dream hovers at the head
of grief that threads the fears
of a sightless world and leads it
to the genesis of human fears.
      Rokhl Korn
      Tr. Seymour Levitan, Paper Roses: Rokhl Korn/פּאַפּירענע רויזן, Aya Press, 1985

dos alts, vos kumt mir tsu kholem

dos alts, vos kumt mir tsu kholem
hot dokh ergets an onheyb, a sof —
to far vos shtey ikh bloyz in der mitn
un vart oyf farblondzhetn ruf?

un ver farvebt un farshpinvebt
in der gro gevorener tsayt,
beys s’bletert mikh, vi a seyfer
der otem fun eybikeyt.

un oyfn rand fun di bleter
flamikt mit purpurner shayn
dos alts, vos iz nokh nisht gevorn,
dos alts, vos iz erev fargeyn.

es shtelt zikh der kholem tsukopns
dem troyer, vos odert zikh ayn
in a blinder velt un firt zi
tsum breyshis/breyshes fun mentshlekh geveyn.
Rokhl korn, di gnod fun vort, 1968

 

A NEW DRESS by Rokhl Korn. Recording to follow after Jan. 15, 2025

41: 42And Pharaoh took off his signet ring from his hand, and put it upon Joseph’s hand, and arrayed him in vestures of fine linen, and put a gold chain about his neck.

מא  42 און ַפּרעה האָט אַראָפּגענומען זַײן זיגלרינג פֿון זײַן האַנט, און האָט אים אָנגעטאָן אױף דער האַנט פֿון יוֹספֿן, און ער האָט אים אָנגעקלײדט אין לײַנענע בגדים, און אים אָנגעטאָן אַ גילדערנע קײט אױפֿן האַלדז. 

אַ נײַ קלײד 

אַ נײַ קלײד
איך האָב זיך אָנגעטאָן הײַנט,
צום ערשטן מאָל
נאָך זיבן לאַנגע יאָר
אַ נײַ קלײד. 

נאָר ס’איז צו קורץ פֿאַר מײַן טרױער
און צו ענג פֿאַר מײַן לײַד,
און ס’איז אַ יעדער װײַס־גלעזערנער קנאָפּ,
װי אַ טרער,
װאָס פֿליסט פֿון די פֿאַלדן אַראָפּ
פֿאַרשטײנערט און שװער. 
 שטאָקהאָלם, 1947
  רחל קאָרן 

A NEW DRESS

Today for the first time
after seven long years
I put on
a new dress.

But it’s too short for my grief,
too narrow for my sorrow,
and each white-glass button
like a tear
flows down the folds
heavy as a stone.
Stockholm, 1947
Rokhl Korn
Tr. Ruth Whitman, An Anthology of Modern Yiddish Poetry, Selected and translated by     Ruth Whitman, Workmen’s Circle, 1979

a nay kleyd

ikh hob zikh ongeton haynt,
tsum ershtn mol
nokh zibn lange yor
a nay kleyd.

nor s’iz tsu kurts far mayn troyer
un tsu eng far mayn layd,
un siz a yeder vays-glezerner knop,
vi a trer,
vos flist fun di faldn arop
farshteynert un shver.
Rokhl korn

Week 9/Vayeyshev/וַיֵּ֣שֶׁב

THIS WEEK
Avrom Sutzkever, איך ליג אין אַן אָרון, I Lie in a Coffin
Itsik Manger, ‏יעקבֿ אָבֿינו לערנט מיט זײַנע זין „מכירת יוסף”, Jacob Teaches the Story of Joseph to His Sons

Avrom Sutzkever, Ikh lig in an orn

37:24 Then they took him and threw him into a pit. The pit was empty; there was no water in it. 

לז 24 און זײ האָבן אים גענומען, און האָבן אים אַרײַנגעװאָרפֿן אין דער גרוב. און די גרוב איז געװען לײדיק, קײן װאַסער איז אין איר ניט געװען. 

For a biography of the poet Avrom Sutzkever, click here.
For a biography of Sutzkever in Yiddish, click here.

הינטערגרונט פֿון סוצקעווערס ליד „איך ליג אין אַן אָרון”

אויף סאַלטאַנישאָק האָבן זיך אָנגעהויבן רעוויזיעס. ווי זיך צו באַהאַלטן איז ניטאָ…. איך פֿרעג אַן עצה וועגן זיך  בײַ [פּנחס] קאָנען (דער דעמאָלטיקער פֿאָרזיצער פֿון ערשטן ייִדנראַט),. וואָס טוט מען ווײַטער? קאָן דערציילט מיר וועגן מורערס באַפֿעל, אַז אויפֿן הויף פֿון דעם ייִדנראַט מוזן שטענדיק און צו יעדער צײַט זיך געפֿינען פֿופֿציק ייִדן, אויב, זאָגט קאָן, עס איז פֿאַראַן נײַן און פֿערציק, קען איך דאָ בלײַבן, ביז מיר ציילן איבער. עס איז דאָ פּונקט פֿופֿציק. קאָן זוכט אַן אויסוועג. ער וויל מיך ראַטעווען. ער קען אָבער ניט אַרויסשיקן פֿון דאַנען קיין מענטשן, ווײַל דאָס מיינט איבערגעבן אין די הענט פֿון די כאַפּונעס. איך באַמערק מײַן פֿרײַנטס פֿאַרלעגנהייט און זאָג אים איך וועל זיך דאָ אַליין ערגעץ באַהאַלטן, און קיינער וועט מיך ניט זען.
אויפֿן הויף איז שטיל, פֿון דעם אָפֿענעם פֿענצטער, וווּ די ביבליאָטעק „מפֿיצי־השׂכּלה”, טראָגן זיך תּפֿילות. אונטן אויף די טרעפּ זיצט אַ הײַפֿל ייִדן. אין מיטן — דער „ישיבֿה־בחור” פֿון סטעפֿן־גאַס — אַ כיראָמאַנט און „פֿאָרויסזעער”, ייִדן שטופּן זיך: איטלעכער וויל פֿון אים הערן אַ וואָרט.
עס איז געוואָרן טינקעלער. איך האָב אָנגעהויבן צו זוכן אַ באַהעלטעניש, אויף יענעם הויף האָט זיך געפֿונען די חבֿרה־קדישא, אין אַ ווינקל זײַנען אָנגעשטעלט אָרונס פֿאַר מתים. איך בין אַרײַנגעקראָכן אין אַן אָרון, צוגעמאַכט איבערן קאָפּ דעם דעק, געלעלגן אין דער פֿאַרשטיקטער לופֿט, און אַזוי, ליגנדיק אין אָרון, האָב איך אויסגעוועבט מײַן ליד, „איך ליג אין אַ מטה”.
         אַבֿרהם סוצקעווער, פֿון ווילנער געטאָ, מאָסקווע 1946

איך ליג אין אַן אָרון

איך ליג אין אַן אָרון,
װי אין הילצערנע קלײדער,
איך ליג.
זאָל זײַן ס‘איז אַ שיפֿל
אױף שטורמישע כװאַליעס,
זאָל זײַן, ס’איז אַ װיג.

און דאָ,
װוּ עס האָבן זיך גופֿן
געשײדט מיט דער צײַט,
רוף איך דיך, שװעסטער,
און דו הערסט מײַן רופֿן
אין װײַט.

װאָס טוט זיך אין אָרון אַ צאַפּל
אַ לײַב אומגעריכט?
דו קומסט.
איך דערקען דײַן שװאַרצאַפּל,
דײַן אָטעם, דײַן ליכט.

אַזױ איז אַ פּנים דער סדר:
הײַנט דאָ, 
מאָרגן דאָרט,
און איצט אין אַן אָרון,
װי אין הילצערנע קלײדער,
זינגט נאָך אַלץ מײַן װאָרט.
ווילנע, 30סטן אױגוסט, 1941 
אַבֿרהם סוצקעװער, לידער פֿון ים־המוות, תּל־אָבֿיבֿ, 1968

BACKGROUND TO SUTZKEVER’S POEM “I LIE IN A COFFIN”

The searches had begun in Soltanek. There was nowhere left for me to hide…. I asked Kon (the head of the first Judenrat) for his advice. What should I do? He told me that Maurer had ordered that fifty Jews be held permanently in the courtyard of the Judenrat. He told me that if there were only forty-nine I could stay. We counted. There were exactly fifty. Kon sought a solution. He wanted to save my life. But he could not send one of them away in exchange for me and put them at the mercy of the Jewish snatchers. I saw him struggling and I told him that I would find myself a hiding spot here and that nobody would notice me.
The courtyard was quiet. Prayers could be heard from the open windows of the Mefitsey-Haskole Library. A group of Jews was sitting on the stairs down below. Among them was a student from the Kleyn-Stefin Street yeshiva, a palm-reader, a fortune-teller. The Jews pushed closer to him, wanting to hear his words.
Dusk arrived. I sought out a hiding place. The Burial Society was located in the same courtyard. Some coffins had been left in a corner. I crawled into one of the coffins, closed the lid over my head, lay down, and inhaled the stuffy air. That’s how I composed my poem “I Lie in a Coffin.”
Abraham Sutzkever, From The Vilna Ghetto to Nuremberg: Memoir and Testimony,       edited and translated by Justin Cammy, 2021.

I LIE IN A COFFIN

I lie in a coffin
as in clothes made of wood,
here I lie.
Let it be a small boat
on wild stormy waves,
let it be a cradle.

And here,
where bodies have
parted with time,
I call you, sister,
and you hear my voice
from afar.

Suddenly, here in the coffin,
a body is moving. How can it be?
You approach.
And I know you: your eyes
and your breath
and your light.

This, it seems, is the order of things:
here today,
there tomorrow,
and now, in a coffin,
as in clothes made of wood,
still my word sings.
         Vilna, August 30, 1941
          Avrom Sutzkever
Tr. Heather Valencia
         זינגט נאָך אַלץ מײַן וואָרט/Still My Word Sings: Avrom Sutzkever
Yiddish and English  Edited and translated by Heather Valencia

ikh lig in an orn

ikh lig in an orn,
vi in hiltserne kleyder,
ikh lig.
zol zayn s’iz a shifl
oyf shturmishe khvalyes,
zol zayn, s’iz a vig.

un do, vu es hobn zikh gufn
gesheydt mit der tsayt,
ruf ikh dikh, shvester,
un du herst mayn rufn
in vayt.

vos tut zikh in orn a tsapl
a layb umgerikht?
du kumst.
ikh derken dayn shvartsapl,
dayn otem,
dayn likht.

azoy iz a ponem der seyder:
haynt do,
morgn dort,
un itst in an orn,
vi in hiltserne kleyder,
zingt nokh alts mayn vort
          Avrom Sutskever, Vilne, 30stn oygust, 1941

Itsik Manger, Yankev Ovinu lernt mit zayne zin “mekhires Yoysef”

29: 27Fulfil the week of this one, and we will give thee the other also for the service which thou shalt serve with me yet seven other years.’

35 19And Rachel died, and was buried in the way to Ephrath—the same is Beth-lehem. 20And Jacob set up a pillar upon her grave; the same is the pillar of Rachel’s grave unto this day.

37: 3Now Israel loved Joseph more than all his children, because he was the son of his old age; and he made him a coat of many colours.

37:24 Then they took him and threw him into a pit. The pit was empty; there was no water in it.

37 28And there passed by Midianites, merchantmen; and they drew and lifted up Joseph out of the pit, and sold Joseph to the Ishmaelites for twenty shekels of silver. And they brought Joseph into Egypt. 

39: 7And it came to pass after these things, that his master’s wife cast her eyes upon Joseph; and she said: ‘Lie with me.’

41: 18 And, behold, there came up out of the river seven kine, fat-fleshed and well-favoured; and they fed in the reedgrass. 19And, behold, seven other kine came up after them, poor and very ill-favoured and lean-fleshed, such as I never saw in all the land of Egypt for badness.

כט 27 דערפֿיל די װאָך פֿון דער, און מיר װעלן דיר אױך יענע געבן, פֿאַר דעם דינסט װאָס דו װעסט דינען בײַ מיר נאָך זיבן אַנדערע יאָר. 

לה 9 און רחל איז געשטאָרבן, און זי איז באַגראָבן געװאָרן אױפֿן װעג קײן ֶאפָֿרת, דאָס איז בית-ֶלֶחם. 20 און יעקב האָט געשטעלט אַ מצבֿה אױף איר קבֿר; דאָס איז די מצבֿה פֿון רחלס קבֿר ביז אױף ה ַײ נ ט . 

לז 3 און ישׂראל האָט ליב געהאַט יוֹספֿן מער פֿון אַלע זײַנע זין, װײַל ער איז בַײ אים געװען אַ בן-זקונים. און ער האָט אים געמאַכט אַ געשטרַײפט העמדל.

לז 24 און זײ האָבן אים גענומען, און האָבן אים אַרַײנגעװאָרפֿן אין דער גרוב. און די גרוב איז געװען לײדיק, קײן װאַסער איז אין איר ניט געװען. 

לז 28 און װי די ִמדָינישע לײַט, די סוחרים, זײַנען פֿאַרבײַגעגאַנגען, אַזױ האָבן זײ אַרױסגעצױגן און אַרױפגעבראַכט יוֹספֿן פֿון דער גרוב, און זײ האָבן פֿאַרקויפֿט  יוספֿן צו די ישמעאלים פֿאַר צוואַנציק זילבערשטיק; און די האָבן אַװעקגעפירט יוֹספֿן קײן ִמצַרִים. 

לט 7 און עס איז געװען נאָך די דאָזיקע געשעענישן, האָט זַײן האַרס װײַב אױפֿגעהױבן אירע אױגן אױף יוֹספֿן, און זי האָט געזאָגט: ליג מיט מיר.

מא 18 און אָט גײען אַרױף פֿון טײַך זיבן קי, פֿעט אױפֿן לַײב און שײן אױפֿן געשטאַלט; און זײ האָבן זיך געפֿיטערט אין גראָז. 19 און אָט גײען אַרױף נאָך זײ זיבן אַנדערע קי, אָרים און זײער מיאוס אױפֿן געשטאַלט און דאַר אױפֿן לײַב, װאָס אין גאַנצן לאַנד מצרים האָב איך ניט געזען זײער גלײַכן אין מיאוסקײט. 

portrait by Arur Kolnik

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

‏יעקבֿ אָבֿינו לערנט מיט זײַנע זין „מכירת יוסף”

„ראובֿן, מײַן סאַמע עלטסטער זון,
װאָס שטײסטו אַזױ שטיל?“
„פֿאָטער יעקבֿ, מיר זענען גרײט
 צו שפּילן דעם פּורים־שפּיל.“ 

„יוסף, מײַן סאַמע ליבסטער זון
 טו אָן דאָס זײַדענע העמד!
 די ברידער װילן דיך נאָך אַ מאָל
 פֿאַרקױפֿן אין דער פֿרעמד.

איז װאַרפֿן זײ דיך אַרײַן אין גרוב,
טאָ װײן— אָבער נישט צו פֿיל!
דו שפּילסט דאָך נישט דאָס ערשטע מאָל,
מײַן קינד, דעם פּורים־שפּיל.

נאָר װען דו גײסט פֿאַרבײַ דעם װעג,
װוּ דײַן מאַמעס קבֿר שטײט,
װײן אױף איר שטײן אַן אמתע טרער
און זאָג צו איר שטילערהײט:

דער אַלטער יעקבֿ װאָלט נאָך אַ מאָל
געדינט זײַנע זיבן יאָר,
ער זאָל נאָך אַ רגע פֿאַרן טױט
אַ גלעט טון אירע האָר. 

און װײַטער װײסטו שױן אַלײן,
װוּ אײַן װוּ אױס און װי—
ס’פּאַשען שױן אין פּרעהס טרױם
די זיבן פֿעטע קי. 

זײַ אים פּותר װי אַלע מאָל,
זע מאַך נאָר נישט קײן פֿעל,
און פֿאַרגעס נישט, למען־השם,
דעם טאַטן אַ זעקל מעל! 

און פֿאַרגעס נישט, למען־השם,
יוסף הצדיק דו מײַן —
און היט זיך פֿאַר פּוטיפֿרס װײַב,
כאָטש זי איז יונג און שײן!“

—— — — — —— — — —

„הײַדאַ קינדער, װאָס שטײט איר װאָס,
װאָס שװײַגט עץ אַזױ שטיל?“
„פֿאָטער יעקבֿ, האָסט קאַליע געמאַכט
אַלײן דעם פּורים־שפּיל.“
    איציק מאַנגער, מדרש איציק

JACOB TEACHES THE STORY OF JOSEPH TO HIS SONS

“What makes you all so silent,
Reuben, my oldest son?”
“Our Purim play, dear father,
is ready to begin.”

“Come, put on your silken shirt,”
Joseph, my best-loved son.
Your brothers need to sell you
To strangers once again.

When they throw you in the pit,
Weep, but not for long.
It’s not the first time that you act
This play out, my dear son.

But when you pass your mother’s gave
That stands beside the way,
Be sure you shed a real tear
And softly, gently say

That gladly would old Jacob serve
Another seventh year
If once before his death he might
Again caress her hair.

By now, you know the rest by heart—
Your exits, cues, and bows.
Again, in Pharaoh’s dream there graze
His seven fattened cows.

Unriddle his dreams without a fault,
As truly as before;
And don’t forget, in Heaven’s name,
To send a sack of flour.

And one more thing, in Heaven’s name,
Be virtuous, my dear…
Look out for the wiles of Potiphar’s wife,
For she is young and fair.

Hey, now, my sons, why do you stand
Without a word to say?”
“Because, Father Jacob, you yourself
Have spoiled the Purim play.”

                Itzik Manger
                Tr. Leonard Wolf        
		The World According to Itzik:
		Selected Poetry and Prose, Translated and  
                edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002

Yankev Ovinu lernt mit zayne zin “mekhires Yoysef”

“ruvn, mayn same elt|ster zun,
vos shteystu azoy shtil?”
“foter yankev, mir zenen greyt
tsu shpiln dem purim-shpil.”

“yoysef, mayn same libster zun
tu on dos zaydene hemd!
di brider viln dikh nokh a mol
farkoyfn in der fremd.

iz varfn zey dikh arayn in grub,
to veyn — ober nisht tsu fil!
du shpilst dokh nisht dos ershte mol,
mayn kind, dem purim-shpil.

nor ven du geyst farbay dem veg,
vu dayn mames keyver shteyt,
veyn oyf ir shteyn an emes|e trer
un zog tsu ir shtilerheyt:

der alter Yankev volt nokh a mol
gedint zayne zibn yor,
er zol nokh a rege farn toyt
a glet tun ire hor.

un vayter veystu shoyn aleyn,
vu ayn vu oys un vi —
s’pashen shoyn in Pare|s troym
di zibn fete ki.

zay im poyser vi ale mol,
ze makh nor nisht keyn fel,
un farges nisht, leman-ashem,
dem tatn a zekl mel!

un farges nisht, leman-ashem leman-hashem.
yoysef hatsadek du mayn—
un hit zikh far potifers vayb,
khotsh zi iz yung un sheyn!”

“hayda kinder, vos shteyt ir vos,
vos shvaygt ets azoy shtil?”
8foter Yankev, host kalye gemakht
aleyn dem purim-shpil.”

Week 8 Vayishlach/וַיִּשְׁלַח

THIS WEEK
Yankev Glatshteyn, עשׂו, Esau
Itsik Manger, דינה בת יעקבֿ גייט אויף אַ ראַנדעוווּ Dina Bas Yankev Goes on a Rendez-vous

Yankev Glatshteyn, Eysev

33: 25And Jacob was left alone; and there wrestled a man with him until the breaking of the day. 26And when he saw that he prevailed not against him, he touched the hollow of his thigh; and the hollow of Jacob’s thigh was strained, as he wrestled with him.

33.4 And Esau ran to meet him, and embraced him, and fell on his neck, and kissed him; and they wept.

4:15 And the LORD said unto him: ‘Therefore whosoever slayeth Cain, vengeance shall be taken on him sevenfold.’ And the LORD set a sign for Cain, lest any finding him should smite him.

לב איז עשׂו אים געלאָפֿן אַנטקעגן, און ער האָט אים אַרומגענומען, און איז אים געפֿאַלן אױפֿן האַלדז, און האָט אים געקושט, און זײ האָבן געװײנט.

25 און אַז יעקב איז געבליבן אַלײן, האָט אַ מאַן זיך געראַנגלט מיט אים ביז דער פֿרימאָרגן איז אױפֿגעגאַנגען. 26 און אַז ער האָט געזען אַז ער קען אים ניט בײַקומען, האָט ער אָנגערירט דאָס לעפֿל פֿון זײַן דיך; און דאָס לעפֿל פֿון יעקבס דיך איז אױסגעלונקען געװאָרן אין זַײן ראַנגלען זיך מיט אים.

ד: 15 האָט גאָט צו אים -ווער נאָר עס הרגעט ַקִינען זאָל זיבנפֿאַך גענומען װערן נקמה פֿון אים. און גאָט האָט געמאַכט קינען אַ צײכן, אַז קײנער װאָס טרעפֿט אים, זאָל אים ניט דערשלאָגן. 

For a biography of Yankev Glatshteyn, click here.
For a YIddish biography of Yankev Glatshteyn, click here.

‏עשׂו

װען עשׂו האָט געװײנט אױף זײַן ברודערס האַלדז,
איז אױף זײַן פּנים אױפֿגעגאַנגען אַ גרױס ליכט.
יעקבֿ האָט זיך געבוקט און אױסגערופֿן מיט מורא:
זע, גאָט פֿלאַקערט אױף דײַן געזיכט.

פֿאַרװאָר, ברודער מײַנער.
װען דו האָסט מיטן מלאך זיך געראַנגלט אַ גאַנצע נאַכט,
האָב איך אױך געקעמפֿט אַ ביטערע שלאַכט.
בין איך דיר דאָך דעם גאַנצן טאָג,
אַנטקעגן געגאַנגען װי קין,
ביז כ’האָב דערשפּירט אַז אַ ביטערער געװײן
נעמט פֿון מאָרד מיך לײַטערן און באַפֿרײַען.

דעמאָלט האָט אין מיר אױפֿגעשטורעמט
אַ מוראדיק ברומען.
גרױסער גיבור,
ביסט זיך אַלײן בײַגעקומען,
אַזױ לאַנג װי הבֿל װעט לעבן,
װעל איך דיר מײַן ליכט אַנטלײַען.
כ‘װעל דיר שענקען מײַן צײכן.
דאָ גײט עשׂו. דער שיִער־געװאָרענער קין. ‏
     יעקבֿ גלאַטשטיין, דעם טאַטנס שאָטן, נ”י, 1953

ESAU

As Esau wept upon his brother’s neck,
a great light streamed into his face.
Jacob bowed, called out in fear:
“Behold, God flames upon your countenance.

“Verily, brother.
When, nightlong, you struggled
with the angel,
I too fought a hard battle.
All day I marched toward you like Cain
until I sensed a dire lament
redeeming me from murder.

A dreadful bellowing besieged me then.
Great giant,
you conquered yourself.
So long as Abel lives
I will give you of my light,
I will grant you my sign:
Here goes Esay
who was almost Cain.”
     Yankev Glatshteyn, Father’s Shadow, 1953
Tr. Etta Blum, Jacob Glatstein, Poems, Tel Aviv, 1970

Eysev

ven Eysev hot geveynt oyf zayn bruders haldz,
iz oyf zayn ponem oyfgegangen a groys likht.
Yankev hot zikh gebukt un oysgerufn mit moyre:
ze, got flakert oyf dayn gezikht.

farvor, bruder mayner.
ven du host mitn malekh zikh geranglt a gantse nakht,
hob ikh oykh gekemft a bitere shlakht.
bin ikh dir dokh dem gantsn tog,
antkegn gegangen vi Kayen,
biz kh’hob dershpirt az a biterer geveyn
nemt fun mord mikh laytern un bafrayen.

demolt hot in mir oyfgeshturemt
a moyredik brumen.
groyser giber,
bist zikh aleyn baygekumen,
azoy lang vi Hevl vet lebn,
vel ikh dir mayn likht antlayen.
kh’vel dir shenken mayn tseykhn.
do geyt Eysev.
der shir-gevorener Kayen.
Glatshteyn, Dem tatns shotn, 1953

Itsik Manger, Dine Bas Yankev geyt af a randeyvu

34:1And Dinah the daughter of Leah, whom she had borne unto Jacob, went out to see the daughters of the land.

3And his soul did cleave unto Dinah the daughter of Jacob, and he loved the damsel, and spoke comfortingly unto the damsel. 

34: 1 און דינה די טאָכטער פֿון לאהן, װאָס זי האָט געבאָרן יעקבן, איז אַרױסגעגאַנגען זען די טעכטער פֿון לאַנד.
3 און זַײן זעל האָט זיך באַהעפֿט אָן יעקבס טאָכטער דינהן, און ער האָט ליב געקריגן די מײדל, און ער האָט גערעדט צום האַרצן פֿון דער מײדל.

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

דינה בת־יעקבֿ גײט אױף אַ ראַנדעװוּ

דינה פֿירט מיטן ליפּנשטיפֿט
איבער די ליפּ אַהין און אַהער,
די ליפּן פֿלאַמען װי רױטער מאָן —
 גענוג, מען דאַרף נישט מער.

זי טוט אָן דעם שטרױענעם זומערהוט,
װאָס פּאַסט צו איר זומערקלײד;
זי כאַפּט אַ קוק אין שפּיגל פֿאַרשײַט,
נעמט דאָס זונטיקל און גײט.

דער ראָטהױז־זײגער צײלט אָפּ אַכט,
דאָס מײנט, אַז ס’איז שױן צײַט
צו אײַלן זיך צום ראַנדעװוּ
מיט די שכמער יונגע־לײַט.

אָ, שכם, דו שײנע פֿרײלעכע שטאָט
פֿון װאַלצערס, ליכט און מוזיק,
פֿאַר דײַן יעדן פּאַרק האָט די ליבע אַ סוד,
און יעדער סוד מײנט גליק“.

ס’איז איר נימאס און מיאוס דעם טאַטנס הײם,
װוּ מען דאַװנט טאָג און נאַכט.
פֿון זינט די מוטער רחל איז טױט
האָט דאָרט קײנער נישט געלאַכט.

דער אומעט הענגט איבערן אַלטן הױז
װי אַ גרױסע גיפֿטיקע שפּין.
װען נישט די פֿרײלעכע נעכט אין שכם,
װאָלט זי לאַנג אַראָפּ פֿונעם זין. 

אָ, שכם, דו שײנע פֿרײלעכע שטאָט
פֿון װאַלצערס, ליכט און מוזיק,
פֿאַר דײַן יעדן פּאַרק האָט די ליבע אַ סוד,
און אַיעדער סוד מײנט … גליק“. 

ס‘איז איר נאָענט און טײַער אַיעדער סוד,
כאָטש זי װײסט ניט דעם באַשײד;
זי װײסט נאָר אײנס,
אַז זי געפֿעלט  די שכמער יונגע־לײַט— — —

נאָר אָט ליכטיקט דער ערשטער לאַמטערן פֿון שכם
און ס‘כליפּעט אַ פֿידל אין שענק
אַ נײַעם װאַלצער פֿון יאָהאַן שטראַוס: 
איך בענק, מײַן האַרץ, געדענק!“
     איציק מאַנגער, מדרש איציק, ירושלים, 1969

DINA BAS YANKEV GOES ON A RENDEZ-VOUS

Dina applies her lipstick
On her lips upper and lower,
Her lips poppy red—
Enough, she must go out and explore.

She puts on her straw summer hat,
That matches her summer frock;
She catches a wanton glance in the mirror
Takes her parasol and goes out for a walk.

The town hall clock has struck eight,
That means that the time has come too
To rush to the young men of Shechem
To meet for their rendez-vous.

O Shechem, you beautiful town
Of waltzes, music and light,
For your every park love has a secret,
And every secret means delight.

I’m sick and tired of Father’s house,
Where people do nothing but pray.
Since Mother Rachel has died
All laughter has gone away.

Sadness hangs over the old house
Like a venomous spider so bad
If not for the merry nights in Shechem
She would long ago have gone mad.

O Shechem, you beautiful town
Of waltzes, music and light,
For your every park love has a secret,
And every secret means… delight.

Each secret is near and dear to her
Although she doesn’t know what they mean;
She knows one thing, that the young men
Of the town like her and are keen.

But now the first lantern of Shechem begins to shine
And a fiddle wails in the pub
A new waltz by Johann Strauss:
“I long, my heart, my love!”
Tr. by Sheva Zucker

Dine bas-Yankev geyt oyf a randevu

Dine firt mitn lipnshtift
iber di lipn ahin un aher,
di lipn flamen vi royter mon —
genug, men darf nisht mer.

zi tut on dem shtroyenem zumerhut,
vos past tsu ir zumerkleyd;
zi khapt a kuk in shpigl farshayt,
nemt dos zuntikl un geyt.

der rothoyz-zeyger tseylt op akht,
dos meynt, az s’iz shoyn tsayt
tsu ayln zikh tsum randevu
mit di Shkhem|er yunge-layt.

“o, Shkhem, du sheyne freylekhe shtot
fun valtsers, likht un muzik,
far dayn yedn park hot di libe a sod,
un yeder sod meynt glik”.

s’iz ir nimes un mies dem tatns heym,
vu men davnt tog un nakht.
fun zint di muter Rokhl iz toyt
hot dort keyner nisht gelakht.

der umet hengt ibern altn hoyz
vi a groyse giftike shpin.
ven nisht di freylekhe nekht in Shkhem,
volt zi lang arop funem zin.

o, Shkhem, du sheyne freylekhe shtot
fun valtsers, likht un muzik,
far dayn yedn park hot di libe a sod,
un ayeder sod meynt… glik”.

s’iz ir noent un tayer ayeder sod,
khotsh zi veyst nit dem basheyd;
zi veyst nor eyns, az zi gefelt
di Shkhem|er yunge-layt — — —

nor ot likhtikt der ershter lamtern fun Shkhem
un s’khlipet a fidl in shenk
a nayem valtser fun yohan shtraus:
“ikh benk, mayn harts, gedenk!”
Itsik Manger, Medresh Itsik

 

Week 7 Vayeitzei/וַיֵּצֵא

THIS WEEK
Reyzl Zhikhlinski, ביבלישע נאַכט, Biblishe nakht
Khave Rosenfarb, רחל און לאה, Rokhl un Leye

Reyzl Zhikhlinski, Biblishe nakht

29: 25 And it came to pass in the morning that, behold, it was Leah; and he said to Laban: ‘What is this thou hast done unto me? did not I serve with thee for Rachel? wherefore then hast thou beguiled me?’ 26And Laban said: ‘It is not so done in our place, to give the younger before the first- born. 27Fulfil the week of this one, and we will give thee the other also for the service which thou shalt serve with me yet seven other years.’ 30:14And Reuben went in the days of wheat harvest, and found mandrakes in the field, and brought them unto his mother Leah. Then Rachel said to Leah: ‘Give me, I pray thee, of thy son’s mandrakes.’

כט 25 און עס איז געװען אין דער פֿרי, ערשט דאָס איז לאה. האָט ער געזאָגט צו לָבנען: װאָס האָסטו מיר דאָ געטאָן? האָב איך ניט געדינט בײַ דיר פֿאַר רחלען, און פֿאַר װאָס האָסטו מיך גענאַרט? 26 האָט לָבֿן געזאָגט: עס װערט ניט געטאָן אַזױ אין אונדזער מקום, אױסצוגעבן די יִינגערע פֿאַר דער עלטערער. 27 דערפֿיל די װאָך פֿון דער, און מיר װעלן דיר אױך יענע געבן, פֿאַר דעם דינסט װאָס דו װעסט דינען בײַ מיר נאָך זיבן אַנדערע יאָר.

ל14 און ראובן איז געגאַנגען אין די טעג פֿון װײצשניט, און האָט געפֿונען ליבעפּעלעך אין פֿעלד, און האָט זײ געבראַכט צו זײַן מוטער לאהן. האָט רחל געזאָגט צו לאהן: גיב מיר, איך בעט דיך, פֿון דײַן זונס ליבעפּעלעך.

For a biography of Reyzl Zhikhlinski, click here.
For a biography of Reyzl Zhikhlinski in Yiddish, click here.

ביבלישע נאַכט 

די נאַכט איז געװען שװאַרץ,
די נאַכט איז געװען טיף, אָן שטערן.
דער װינט האָט גערױשט צװישן בײמער.
דער װינט האָט געזוכט לאהן.
יעקבֿ האָט באַהאַלטן דאָס פּנים אין  לאהס לײַב:
— רחל, רחל, מײַן װײַב!
זיבן יאָר האָב איך אױף דיר געװאַרט.
לאַנג זײַנען געװען די טעג.
לענגער נאָך די נעכט.
אַזױ פֿיל קאַלטע לבֿנות האָבן אַרומגענומען מײַן לײַב.
 רחל, רחל, מײַן װײַב.
שטיל איז לאה געלעגן.
מיט דינע, ביטערע ליפּן 

איז זי אַקעגנגעגאַנגען איר זון ראובֿנען,
דעם בכור פֿון יעקבֿן.
די נאַכט איז שױן פֿול געװען
מיטן ריח פֿון די בלומען,
װאָס האָבן געװאַרט אױף ראובֿנען
אין פֿעלד. 
רײזל זשיכלינסקי, שװײַגנדיקע טירן, 1962 ‏

BIBLICAL NIGHT

The night was dark.
The night was deep, without stars.
The wind rustled in the trees.
The wind was looking for Leah.
Jacob buried his face
in Leah’s breast:
—Rachel, Rachel, my wife!
Seven years I have waited for you.
Long were the days,
longer the nights.
So many cold moons
have embraced my body.
Rachel, Rachel, y wife.
Silent was Leah.
With thin, bitter lips

she went to her encounter
with her son Reuben,
Jacob’s firstborn.
The night was already full
of the aroma of the flowers
that were waiting
for Reuben
in the field.
      Reyzl Zhikhlinski, Silent Doors
   Tr. Barnett Zumoff, in God Hid His Face: Selected Poems of Rajzel Zychlinski, 1997

biblishe nakht

di nakht iz geven shvarts,
di nakht iz geven tif, on shtern.
der vint hot geroysht tsvishn beymer.
der vint hot gezukht Leyen.
Yankev hot bahaltn dos ponem
in Leyes layb:
— Rokhl, Rokhl, mayn vayb!
zibn yor hob ikh oyf dir gevart.
lang zaynen geven di teg.
lenger nokh di nekht.
azoy fil kalte levones
hobn arumgenumen mayn layb.
Rokhl, Rokhl, mayn vayb.
shtil iz Leye gelegn.
mit dine, bitere lipn

iz zi akegngegangen
ir zun Ruvn|en,
dem bkhor fun Yankev|n.
di nakht iz shoyn ful geven
mitn reyekh fun di blumen,
vos hobn gevart
oyf  Ruvn|en
in feld.
  reyzl zhikhlinski, shvaygndike tirn, 1962

 

Khave Rosenfarb, Rokhl un Leye

29: 16 Now Laban had two daughters: the name of the elder was Leah, and the name of the younger was Rachel. 17And Leah’s eyes were weak; but Rachel was of beautiful form and fair to look upon. 18And Jacob loved Rachel; and he said: ‘I will serve thee seven years for Rachel thy younger daughter.’

16 און לָבֿן האָט געהאַט צװײ טעכטער; דער נאָמען פֿון דער עלטערער איז געװען לאה, און דער נאָמען פֿון דער יִינגערער רחל. 17 און לאהס אױגןזײַנען געװען שלאַפֿע, און רחל איז געװען שײן אױפֿן געשטאַלט, און שײן אױפֿן פּנים, 18 און יעקבֿ האָט ליב געקריגן רחלען; און ער האָט געזאָגט: איך װעל דיר דינען זיבן יאָר פֿאַר דַײן יִינגערער טאָכטער רחלען. 

For a biography of Chava Rosenfarb click here.
For a biography of Chava Rosenfarb in Yiddish click here.

רחל און לאה

רחל שפּילט אױף דער מאַנדאָלינע
און לאה שפּילט אױף דער פֿלײט.
צװישן זײ בײדע לײגט קאָרטן די שכינה
און זוכט אַ גענױעם באַשײד. 

לאה װעט האָבן אױגן צװײ טריבע
און אַ גרױס און הונגעריק האַרץ —
רחל װעט האָבן מזל אין ליבע
און צעפּ װאָס זײַנען גאָר שװאַרץ. 

לאה װעט האָבן הײסע חלומות;
אױף ליפּן— אַ ציטערדיק ליד,
נאָר יעקבֿ, דער מאַן פֿון װײַטע מקומות
װעט זען, אַז איר פּנים איז טריב. 

צו רחלען װעט ציִען דעם מאַן פֿון מקומות,
װײַל זי פֿאַרן אױג איז אים ליב.
איז װאָס, אַז זי האָט ניט קײן הײסע חלומות?
דערפֿאַר איז איר פּנים ניט טריב. 

לאה װעט זאַטקײט אין יאָרן זיך אַרבן,
נאָר הונגעריק אױסגײן װעט ס’האַרץ.
רחל אַ זאַטע פֿון ליבע װעט שטאַרבן
מיט צעפּ װאָס זײַנען נאָך שװאַרץ.

 רחל שפּילט אױף דער מאַנדאָלינע
און לאה שפּילט אױף דער פֿלײט.
צװישן זײ בײדע שמײכלט די שכינה —
זי װײסט שױן גענױ דעם באַשײד.
    חוה ראָזענפֿאַרב, אַרויס פֿון גן־עדן, ישׂראל, 1965

RACHEL AND LEAH

Rachel plays on the mandolin
And Leah plays on the flute.
Between them the Shekhina lays out the cards
And seeks an exact account.

Leah will have two eyes that are dim,
but a large and hungry heart.
Rachel will have luck in love
And braids that are darker than dark.

Leah will have passionate dreams,
and on her lips — a trembling song.
But Jacob, the man from distant lands,
will only see that her eyes are not strong.

Rachel will bewitch the foreigner Jacob;
her beauty will be pleasing to him.
So what if she does not have passionate dreams?
At least her eyes are not dim.

Leah will die after a long life,
but her heart’s longing will never abate.
Rachel, sated with love, will die young,
with the black shining still in her plaits.

Rachel plays on the mandolin
and Leah plays on the flute.
Between the two women, the Shekhina is smiling.
She now knows how each life will conclude.
      Chava Rosenfarb
Tr. Goldie Morgentaler,  Chava Rosenfarb, Exile At Last: Selected Poems, edited by        Goldie Morgentaler, 2013

Rokhl un Leye

Rokhl shpilt oyf der mandoline
un Leye shpilt oyf der fleyt.
tsvishn zey beyde leygt kortn di shkhine
un zukht a genoyem basheyd.

Leye vet hobn oygn tsvey tribe
un a groys un hungerik harts —
Rokhl vet hobn mazl in libe
un tsep vos zaynen gor shvarts.

Leye vet hobn heyse khaloymes;
oyf lipn — a tsiterdik lid,
nor Yankev, der man fun vayte mekoymes
vet zen, az ir ponem iz trib.

tsu Rokhl|en vet tsien dem man fun mekoymes,
vayl zi farn oyg iz im lib.
iz vos, az zi hot nit keyn heyse khaloymes?
derfar iz ir ponem nit trib.

Leye vet zatkeyt in yorn zikh arbn,
nor hungerik oysgeyn vet s’harts.
Rokhl a zate fun libe vet shtarbn
mit tsep vos zaynen nokh shvarts…

Rokhl shpilt oyf der mandoline
un Leye shpilt oyf der fleyt.
tsvishn zey beyde shmeykhlt di shkhine
zi veyst shoyn genoy dem basheyd.
       Khave Rosenfarb, Aroys fun Gan-eydn, 1965

Week 6: Tol’dot/Toldos/תּוֹלְדֹת

THIS WEEK
Ana Margolin, מײַן שטאַם רעדט, My Ancestors Speak
Leyb Kvitko, עשׂו, Esau
Reyzl Zhikhlinski, יצחקס ברכה, Isaac’s Blessing

Ana Margolin, Mayn shtam redt

25: 19And these are the generations of Isaac, Abraham’s son:

כה 19 און דאָס איז די געשיכטע פֿון יצחק, אבֿרהמס זון:

For a biography of Anna Margolin, click here.
For a biography of Anna Margolin in Yiddish, click here.

מײַן שטאַם רעדט

מײַן שטאַם:
מענדער אין אַטלעס און סאַמעט,
פּנימער לאַנג און בלײכזײַדן,
פֿאַרחלשטע גלוטיקע ליפּן.
די דינע הענט צערטלען פֿאַרגעלטע פֿאָליאַנטן.
זײ רעדן אין טיפֿער נאַכט מיט גאָט.

און סוחרים פֿון לײַפּסק און פֿון דאַנסק.
בלאַנקע מאַנקעטן. אײדעלער סיגאַרן־רױך.
גמרא־װיצן. דײַטשע העפֿלעכקײטן.
דער בליק איז קלוג און מאַט,
קלוג און איבערזאַט.
דאָן־זשואַנען, הענדלער און זוכער פֿון גאָט.

אַ שיכּור,
אַ פּאָר משומדים אין קיִעװ.

מײַן שטאַם:
פֿרױען װי געצן באַצירט מיט בריליאַנטן,
פֿאַרטונקלט רױט פֿון טערקישע טיכער,
שװערע פֿאַלדן פֿון סאַטין־דע־לעאָן.
אָבער דאָס לײַב איז אַ װײנענדיקע װערבע,
אָבער װי טרוקענע בלומען די פֿינגער אין שױס,
און אין די װעלקע פֿאַרשלײערטע אױגן
טױטע לוסט.

און גראַנד־דאַמען אין ציץ און אין לײַװנט,
ברײטבײניק און שטאַרק, און באַװעגלעך,
מיטן פֿאַראַכטעלכן לײַכטן געלעכטער,
מיט רויִקע רײד און אומהײמלעכן שװײַגן.
פֿאַר נאַכט בײַם פֿענצטער פֿון אָרעמען הױז
װאַקסן זײ װי סטאַטועס אױס.
און עס צוקט דורך די דעמערנדע אױגן
גרױזאַמע לוסט.

און אַ פּאָר,
מיט װעלכע איך שעם זיך.

זײ אַלע, מײַן שטאַם,
בלוט פֿון מײַן בלוט
און פֿלאַם פֿון מײַן פֿלאַם,
טױט און לעבעדיק אױסגעמישט,
טרױעריק, גראָטעסק און גרױס
טראַמפּלען דורך מיר װי דורך אַ טונקל הױז.
טראַמפּלען מיט תּפֿילות און קללות און קלאָג,
טרײסלען מײַן האַרץ װי אַ קופּערנעם גלאָק,
עס װאַרפֿט זיך מײַן צונג,
איך דערקען ניט מײַן קול —
מײַן שטאַם רעדט.
      לידער, 1929, 1991 ‏

MY ANCESTORS SPEAK

My ancestors:
Men in satin and velvet,
faces long and silky pale.
faintly glowing lips
and thin hands caressing faded folios.
Deep into the night they speak with God.

Merchants from Leipzig and Danzig
with clean cuffs, smoking fine cigars.
Talmudic wit. German niceties.
Their look is clever and lacklustre,
clever and self-satisfied.
Don Juans, dealers and seekers of God.

A drunkard,
a pair of converts in Kiev.

My ancestors:
Women bejewelled in diamonds like icons,
darkly crimsoned by Turkish shawls,
and heavy folds of Satin-de-Lyon.
But their bodies are weeping willows,
the fingers in their laps like withered flowers,
and in their faded, veiled eyes
lifeless desire.

Grand ladies in calico and linen,
broad-boned, strong and agile,
with their contemptuous, easy laughter,
with calm talk and uneasy silence.
At dusk, by the window of the humble house
they sprout like statues.
And coursing through their dusky eyes
cruel desire.

And a pair
I am ashamed of.

All of them, my ancestors,
blood of my blood,
flame of my flame,
dead and living mixed together,
sad, grotesque, immense.
They trample through me as through a dark house.
Trampling with prayers, and curses, and wailing,
rattling my heart like a copper bell,
my tongue quivers,
I don’t know my own voice –
My ancestors speak.
Tr. Shirley Kumove
Drunk From The Bitter Truth: The Poems Of Anna Margolin, edited, translated, and an introduction by Shirley Kumove, 2005.

MAYN SHTAM REDT

Mayn shtam:
Mender in atles un samet,
Penemer lang un bleykhzaydn,
Farkhaleste glutike lipn.
Di dine hent tsertlen fargelte folyantn.
Zey redn in tifer nakht mit got.

Un sokhrem fun Laypsk un fun Dansk.
Blanke manketn. Eydeler sigarn-roykh.
Gemore-vitsn. Daytshe heflekhkeytn.
Der blik iz klug un mat,
Klug un iberzat.
Don-zhuanen, hendler un zukher fun got.

A shiker,
A por meshumodem in Kiev.

Mayn shtam:
Froyen vi getsn batsirt mit brilyantn,
Fartunklt royt fun terkishe tikher,
Shvere faldn fun satin-de-leon.
Ober dos layb iz a veynendike verbe,
Ober vi trukene blumen di finger in shoys,
Un in di velke farshleyerte oygn
Toyte lust.

Un grand-damen in tsits un in layvnt,
Breytbeynik un shtark, un baveglekh,
Mitn farakhtelkhn laykhtn gelekhter,
Mit ruike reyd un umheymlekhn shvaygn.
Far nakht baym fentster fun oremen hoyz
Vaksn zey vi statues oys
Un es tsukt durkh di demernde oygn
Groyzame lust.

Un a por,
Mit velkhe ikh shem zikh.

Zey ale, mayn shtam,
Blut fun mayn blut
Un flam fun mayn flam,
Toyt un lebedik oysgemisht,
Troyerik, grotesk un groys
Tramplen durkh mir vi durkh a tunkl hoyz.
Tramplen mit tfiles un kloles un klog,
Treyslen mayn harts vi a kupernem glok,
Es varft zikh mayn tsung,
Ikh derken mit mayn kol –
Mayn shtam redt.
Margolin, Lider, 1929, 1991

Leyb Kvitko, Eysev

25:25 And the first came forth ruddy, all over like a hairy mantle; and they called his name Esau.
27: 3Now therefore take, I pray thee, thy weapons, thy quiver and thy bow, and go out to the field, and take me venison; 4and make me savoury food, such as I love, and bring it to me, that I may eat; that my soul may bless thee before I die.’ 

כה 25 און דער ערשטער איז אַרױסגעקומען אַ רױטער, אין גאַנצן אַזױ װי אַ האָריקער מאַנטל; און מע האָט גערופֿן זַײן נאָמען ֵעָשׂו.
 כז 3 דרום נעם אַצונד, איך בעט דיך, דײַנע װאַפֿן, דײַן פַֿײלבַײטל און דײַן בױגן, און גײ אַרױס אין פֿעלד, און פֿאַנג מיר אַ געפֿאַנג; 4 און מאַך מיר אַ מאכל אַזױ װי איך האָב ליב, און ברענג מיר, און איך װעל עסן; כּדי מײַן זעל זאָל דיך בענטשן אײדער איך שטאַרב. 

For a biography of Leyb Kvitko, click here.

עשׂו

עשׂו,
באַװאַקסענער, געבענטשט מיט שמעקנדיקן פֿעלד!
דיר קומט פֿון מיר אַ גרײַזער חובֿ,
ער ליגט פֿאַרזונקען אין מײַן טיף,
באַגראָבן אין מײַנע פֿאַרשאָטענע אוצרות…

עשׂו,
שטיל, הינטער דײַנע פּלײצעס,
שטיל האָב איך געזױגן די ריחות פֿון דײַן מזל,
דאָס קרעפֿטיקע געטראַנק
פֿון דיר, עשׂו, שמעקנדיק פֿעלד.

עשׂו,
האָריקער, מיט בלינדן טאַטנס ברכה
אױף װאַלדנקאָפּ,
אױף מילדן, בלאָנדן —
מאָן מיך ניט אַצינד …מאָן מיך ניט אַצינד…
טראָפּנװײַז דײַנס איז אײַנגעזונקען
אין מײַן גרײַזן אומעט.
טראָפּנװײַז אױסגעהױכט
מיט אַלע מײַנע טױזנטער נשמות,
אױף אַש פֿון גאַנג,
אױף אַש פֿון זײַן…

עשׂו,
אױף ברײטן פּײַנענפֿלאַך פֿון שימל־אוראַלט
איז אױסגעשפּינט,
אױסגעשטיקט,
אױסגעשטריקט
מײַן אוראַלט האַרץ,
מײַן גרײַזער טרױם,
מײַן טונקל־גלאַנציק קוקן…
זוך דאָרט, זוך…
עשׂו,
קער זיך אָפּ פֿון מיר צו דײַנע שעפּסעלעך.
צו דײַנע שמעקנדיקע קװאַלן,
לײג אַרױף דײַן האַנט אױף זײ,
דײַן האָריק אַלטע האַנט…
לײב קװיטקאָ

ESAU

Esau,
Hairy Esau, blessed with fragrant fields;
To you I owe an ancient debt,
Debt deep within my marrow,
Buried in my innards’ shadows…

Esau.
Quietly, behind your back,
Quietly I sensed the savor of your good fortune,
Esai—that sturdy draft
of your fragrant fields…

Esau,
Hairy Esau, with our blind father’s blessing
On your wild, wooded head,
On your gentle, fair hair—
Don’t ask for payment now, Esau… not now…
Drop by drop you have seeped your way
Into my gloom of distant days,
Breath by breath exhaled
With all my many-thousand souls,
On the ashes of the road,
On the ashes of being…

Esau,
On the broad canvas of pain, of moldy distant days,
Is spun,
Is sewn,
Is stitched,
My ancient heart,
My ancient dreams
My dark glassy stare…
Look there, look there….
Esau,
Leave me and tend your sheep,
Your fragrant springs,
Lay your hand on them,
Your hairy ancient hand….
     Leyb Kvitko
     Tr. Allen Mandelbaum and Harold Rabinowitz, Penguin Book of Yiddish Verse

Eysev

Eysev,
bavaksener, gebentsht mit shmekndikn feld!
dir kumt fun mir a grayzer khoyv,
er ligt farzunken in mayn tif,
bagrobn in mayne farshotene oytsres…

Eysev,
shtil, hinter dayne pleytses,
shtil hob ikh gezoygn di reykhes fun dayn mazl,
dos kreftike getrank
fun dir, Eysev, shmekndik feld.

Eysev,
horiker, mit blindn tatns brokhe
oyf valdnkop,
oyf mildn, blondn —
mon mikh nit atsind … mon mikh nit atsind…
tropnvayz dayns iz ayngezunken
in mayn grayzn umet.
tropnvayz oysgehoykht
mit ale mayne toyznter neshomes,
oyf ash fun gang,
oyf ash fun zayn…

Eysev,
oyf breytn paynenflakh fun shiml-uralt
iz oysgeshpint,
oysgeshtikt,
oysgeshtrikt
mayn uralt harts,
mayn grayzer troym,
mayn tunkl-glantsik kukn…
zukh dort, zukh…
Eysev,
ker zikh op fun mir tsu dayne shepselekh.
tsu dayne shmekndike kvaln,
leyg aroyf dayn hant oyf zey,
dayn horik alte hant…
leyb kvitko

Reyzl Zhikhlinski, Yitskhoks brokhe


27 3Now therefore take, I pray thee, thy weapons, thy quiver and thy bow, and go out to the field, and take me venison; 4and make me savoury food, such as I love, and bring it to me, that I may eat; that my soul may bless thee before I die.’

33And Isaac trembled very exceedingly, and said: ‘Who then is he that hath taken venison, and brought it me, and I have eaten of all before thou camest, and have blessed him? yea, and he shall be blessed.’

38And Esau said unto his father: ‘Hast thou but one blessing, my father? bless me, even me also, O my father.’ And Esau lifted up his voice, and wept.

41And Esau hated Jacob because of the blessing wherewith his father blessed him. And Esau said in his heart: ‘Let the days of mourning for my father be at hand; then will I slay my brother Jacob.’

43Now therefore, my son, hearken to my voice; and arise, flee thou to Laban my brother to Haran;

כז 3 דרום נעם אַצונד, איך בעט דיך, דײַנע װאַפֿן, דײַן פֿײַלבײַטל און דײַן בױגן, און גײ אַרױס אין פֿעלד,און פֿאַנג מיר אַ גע ֿפ ַאנג; 4 און מאַך מיר אַ מאכל אַזױ װי איך האָב ליב, און ברענג מיר, און איך װעל עסן; כּדי מײַן זעל זאָל דיך בענטשן אײדער איך שטאַרב.

33 האָט יצחק געציטערט זײער אַ גרױס ציטערניש און ער האָט געזאָגט: הײַנט װער איז דער װאָס האָט גע ֿפ ַאנגען אַ גע ֿפ ַאנג און מיר געבר ַאכט, און איך האָב געגעסן פֿון אַלץ אײדער דו ביסט געקומען, און איך האָב אים געבענטשט? ער װעט אױך זײַן געבענטשט.

38 האָט ֵעשׂו געזאָגט צו זײַן פֿאָטער: איז דאָס די אײנציקע ברכה בײַ דיר, מײַן פֿאָטער? בענטש מיך אױך,מײַן פֿאָטער. און ֵעשׂו האָט אױ ֿפגעהױבן זײַן ָקול און האָט געװײנט.

41 און ֵעשׂו האָט פֿײַנט געקריגן יעקבן איבער דער ברכה װאָס זײַן פֿאָטער האָט אים געבענטשט, און ֵ ָעשׂו האָט געזאָגט בײַ זיך אין האַרצן: זאָלן אָנקומען די טרױערטעג נאָך מײַן פֿאָטער, און איך װעל הרגען מײַן ברודער יעקבן.

43 און אַצונד, מײַן זון, הער צו מײַן ָקול, און שטײ אױף, אַנטלױף דיר צו מײַן ברודער ָלבנען קײן חרן.

For a biography of Reyzl Zhikhlinsk,i click here.
For a biography of Reyzl Zhikhlinski in Yiddish, click here.

יצחקס ברכה

עשׂו איז געלאָפֿן פֿון פֿעלד מיט דעם געפֿאַנג
און געלאָפֿן איז דער הירש, דער װינט.
דער באַרג איז נאָכגעלאָפֿן
מיט פֿיסלעך פֿון אַ קינד:

אָ, זאָל מיך אױך בענטשן
דער אַלטער פֿאָטער יצחק!
װען זײ זײַנען אַריבער די שװעל פֿון געצעלט,
איז שױן געלאָפֿן דער אַלטער פֿאָטער יצחק,
זאַט און מיד.
זײַן זילבערנע באָרד האָט געפֿינקלט אױפֿן טיש.
— צו שפּעט—
האָט געזשומעט אַ פֿליג, װאָס האָט געלעקט
די לעצטע שטיקלעך ברכה פֿון דעם טעלער.
צו שפּעט.
עשׂו האָט געװיינט.
פֿון יענער זײַט טיר
איז יעקבֿ אַװעק

מיט דער ברכה אין די הענט,
און פּחד אין די טריט.
     רײזל זשיכלינסקי, שװײַגנדיקע טירן, 1962

ISAAC’S BLESSING

Esau was running from the field with the kill,
And the deer, the wind, ran too.
The mountain ran after them
With the feet of a child:
O, let Old Father Isaac
Bless me too!
When they crossed the threshold of the tent,
Old Father Isaac was already sleeping.
Satiated and tired.
His silver beard sparkled on the table.
— Too late —
Buzzed a fly that was licking
The last morsels of the blessing
from the plate.
Too late.
Esau cried.

From the other side of the door
Jacob left
With the blessing in his hands
And terror in his steps.
Reyzl Zhikhlinski, Silent Doors
Tr. Sheva Zucker

Yitskhok|s brokhe

Eysev iz gelofn fun feld mit dem gefang
un gelofn iz der hirsh, der vint.
der barg iz nokhgelofn
mit fislekh fun a kind:

o, zol mikh oykh bentshn
der alter foter Yitskhok!
ven zey zaynen ariber di shvel fun getselt,
iz shoyn gelofn der alter foter Yitskhok, zat un mid.
zayn zilberne bord hot gefinklt oyfn tish.
— tsu shpet —
hot gezhumet a flig, vos hot gelekt
di letste shtiklekh brokhe fun dem teler.
tsu shpet.
Eysev hot geveynt.

fun yener zayt tir
iz Yakov avek
mit der brokhe in di hent,
un pakhed in di trit.
Reyzl Zhikhlinski, Shvaygndike tirn, 1962

Week 5 Chayei Sarah/חַיֵּי שָׂרָה

THIS WEEK
Yekhiel Shraybman, פֿון עקדת יצחק, from The Binding of Isaac
Kadye Molodovski, פֿרויען־לידער 7, Women-Poems VII
Miryem Ulinover, אַ חומש־נאַכט, A Khumesh Night

Yekhiel Shraybman, fun “Akeydes Yitskhok”

23 1And the life of Sarah was a hundred and seven and twenty years; these were the years of the life of Sarah. 2And Sarah died in Kiriatharba—the same is Hebron—in the land of Canaan; and Abraham came to mourn for Sarah, and to weep for her.

 כג: 1 און דאָס לעבן פֿון שׂרהן איז געװען הונדערט און זיבן יאָר און צװאַנציק יאָר; דאָס זַײנען געװען די יאָרן פֿון שׂרהס לעבן. 2 און שׂרה איז געשטאָרבן אין ִקרַית-אַרבע, דאָס איז ֶחברון, אין לאַנד כַּנַען. און אבֿרהם איז געקומען צו קלאָגן אױף שׂרהן און זי צו באַװײנען. 

For a biography of Shraybman, click here.
For a biography of Shraybman in Yiddish, click here.

פֿון עקדת יצחק

     יג. ערגעץ אין מיטן וועג האָט פֿון אַ פֿאַרלאָזטער חרובֿער קרעטשמע פּלוצעם זיך אַרויסגעיאַוועט אַן אַלטער מאַן, …  מיט אַ שטעקן אין דער האַנט דרײַ מאָל העכער פֿון זיך אַליין, און מיט אַ גרויסער טאָרבע אויפֿן האַלדז ביז אַראָפּ צו די קנעכל זײַנע. אַ פּנים אַ וועגגייער, צי גלאַט אַזוי אַ וואַנדערער, צי אפֿשר טאַקע אַ צווייטער פֿאַרשטעלטער מלאך…. און ער האָט אַבֿרהמען געזאָגט אַזוי צו זאָגן:
     יד. רב אַבֿרהם, רב אַבֿרהם, איר זענט אַ ייִד אַ חכם… איר האָט גאָטס נסיון אױסגעהאַלטן, װאָס בעסער דאַרף מען ניט און בעסער קאָן גאָר ניט זײַן … מײנט ניט, אַז דער אײבערשטער האָט ליב מע זאָל אין אים גלײבן בלינד און בלינדערהײט תּמיד אַלצדינג טאָן װאָס ער הײסט. פֿאַרקערט: דער אײבערשטער האָט ליב מע זאָל אים אַ מאָל אַפֿילו ניט פֿאָלגן, אױב מע דאַרף אים ניט פֿאָלגן… איר האָט דעם עקזאַמען גוט אױסגעהאַלטן, רב אַבֿרהם. הקדוש־ברוך־הוא האָט איצטער גוט געזען, װאָס פֿאַר אַ מענטשלעכער מענטש איר זענט, און װעט דאָס געדענקען עד סוף כּל הדורות. טראָגט גיכער אַהײם שׂרהן די בשׂורה, בענטשט גומל, מאַכט אַ גרױסע סעודה און זײַט אײַך משׂמח אין אײנעם מיט אײַער שׂרהן, מיט יצחקלען און מיט אַלע אײַערע אײגענע און נאָענטע. אָמן.“
    טו. פֿון װאַנען דער דאָזיקער אַלטיטשקער װעגגײער האָט געװוּסט אַבֿרהמס גאַנצע געשיכטע, קען איך פּינקטלעך ניט זאָגן. דאָס איז טאַקע, זעט אױס, װידער געװען אַ צװײטער פֿאַרשטעלטער מלאך.
     טז. פֿרײען זיך אין אײנעם מיט שׂרהן איז שױן אַבֿרהמען ניט באַשערט געװען. אין דער הײם האָט ער שׂרהן ניט געטראָפֿן. שכנים האָבן געזאָגט, אַז שׂרה האָט אין די עטלעכע טעג דאָס אָרט זיך ניט געקענט געפֿינען. זי האָט ממש געצאַנקט, װי אַ ליכט. מיט אַ הױל שאַלעכל אױף די אַקסל איז זי אײערנעכטן אַװעק צו פֿוס זוכן אַבֿרהמען און יצחקן. דאַכט זיך — האָבן די שכנים געזאָגט— איז זי געגאַנגען קײן חבֿרון.
     יז: אַבֿרהם און יצחק האָבן, פֿאַרשטײט זיך, באַלד אַװעקגעלאָזט זיך קיין חבֿרון און זענען אַהין אָנגעקומען, װײ־װײ, פּונקט צו שׂרהס יציאת־נשמה. פֿאַר גרױסע צרות און שטאַרקע איבערלעבענישן האָט זיך דער מוטער שׂרהן אָפּגעריסן דאָס האַרץ און זי איז אין חבֿרון ניפֿטר געוואָרן.
     יח. און װי עס שרײַבט זיך אױף עבֿרי־טײַטש אין „ספֿר הישר“ זענען אַבֿרהם און יצחק געקומען אין חבֿרון און האָבן געטראָפֿן שׂרה איז געשטאָרבן. האָבן זײ שטאַרק געװײנט און אַבֿרהם איז געפֿאַלן אױף זײַן װײַב און געװײנט. זײ האָבן אױף איר געזאָגט אַ גרױסן הספּד און ריטשקעס טרערן האָבן זיך געגאָסן און געגאָסן פֿון זײערע אױגן.“
     יט. טרערן, טרערן. טרערן.
     כּ. טרערן ערבֿ דעם מבול און טרערן נאָכן מבול. און אַבֿרהמס קינדער און קינדסקינדער, װי די שטערן אױפֿן הימל און װי די זאַמדן בײַם ברעג פֿונעם ים, האָבן ביז הײַנט פֿאַרגאָסן אַזױ פֿיל טרערן, אַז דער שטאַרקסטער מבול איז קעגן זײערע טײַכן טרערן אַ גאָרניט. ‏
יחיאל שרײַבמאַן, יצירה און ליבע, קעשענעוו, 2000 

From THE BINDING OF ISAAC

13. Somewhere, in the middle of the road, from an abandoned wreck of a tavern there suddenly appeared an old man, … with a staff in his hand that was three times taller than he himself, and with a great sack from his neck down to his ankles. Apparently a vagabond or simply a wanderer, or maybe even another angel in disguise…. And thus did he say to Avrom:
14. Avrom, Mr. Avrom, you are a smart Jew… you withstood God’s trial, doesn’t have to be and couldn’t have been better… Don’t think that the One Above likes people to believe in him blindly and blindly do everything that He asks them to do. On the contrary: The One Above sometimes likes it when one doesn’t obey Him, if it’s not something that should be obeyed… You passed the exam with flying colors, Mr. Avrom. The Holy One Blessed Be He has now seen clearly what sort of a humane human being you are, and will remember it and keep it in mind until the end of all generations. Instead bring the news home to Sore, bentsh goyml, and thank God for having escaped this great danger, make a great feast and rejoice together with your Sore, with little Yitskhok and with all those near and dear to you. Amen.
15.  How this old wanderer knew Avrom’s whole story, I can’t exactly say. It was, it appears, to have been another angel in disguise.
16. But it wasn’t destined for Avrom to rejoice together with Sore. He didn’t find Sore at home. Neighbors said that in the last couple of days Sore could not find her place. She was literally flickering out like a candle. With nothing but a little shawl on her shoulders she set out yesterday on foot to look for Avrom and Yitskhok. It seems—said the neighbors—that she was going to Hebron.
17. Avrom and Yitskhok set out right away, of course, to Hebron and arrived there, woe is me, exactly as Sore was drawing her last breath. Because of great misery and too much to live through Mother Sore’s heart gave out and in Hebron she departed this life.
18. And as it is written in old Yiddish in “Seyfer hayosher” “Avrom and Yitskhok came to Hebron and found that Sore had died. So they cried very hard. Yitskhok fell upon his mother and wept and Avrom fell upon his wife and wept. They delivered a great eulogy for her  and rivulets of tears poured and poured from their eyes.”
19. Tears. Tears. Tears.
20. Tears before the flood and tears after the flood. And Avrom’s children and descendants, like the stars in the sky and like the sand at the seashore, have to this very day shed so many tears, that the strongest flood is nothing compared to their rivers of tears.
Tr. Sheva Zucker, “The Binding of Isaac,”Yetsire un Libe, Keshenev, 2000.

Fun Akeydes Yitskhok

13. ergets in mitn veg hot fun a farlozter khorever kretshme plutsem zikh aroysgeyavet an alter man, …  mit a shtekn in der hant dray mol hekher fun zikh aleyn, un mit a groyser torbe oyfn haldz biz arop tsu di knekhl zayne. a ponem a veggeyer, tsi glat azoy a vanderer, tsi efsher take a tsveyter farshtelter malekh…. un er hot Avromen gezogt azoy tsu zogn:
14. reb Avrom, reb Avrom, ir zent a yid a khokhem… ir hot gots nesoyen oysgehaltn, vos beser darf men nit un beser kon gor nit zayn … meynt nit, az der eybershter hot lib me zol in im gleybn blind un blinderheyt tomed altsding ton vos er heyst. farkert: der eybershter hot lib me zol im a mol afile nit folgn, oyb me darf im nit folgn… ir hot dem ekzamen gut oysgehaltn, rb Avrom. hakodesh-borekh-hu hot itster gut gezen, vos far a mentshlekher mentsh ir zent, un vet dos gedenken ed sof kol hadoyres. trogt gikher aheym Sore|n di bsure, bentsht goyml, makht a groyse sude un zayt aykh mesameakh in eynem mit ayer sore?n, mit yitskhok|len un mit ale ayere eygene un noente. Omeyn.”
15. tu. fun vanen der doziker altitshker veggeyer hot gevust Avrom|s gantse geshikhte, ken ikh pinktlekh nit zogn. dos iz take, zet oys, vider geven a tsveyter farshtelter malekh.
16. freyen zikh in eynem mit Sore|n is shoyn Avrom|en nit bashert geven. in der heym hot er Sore|n nit getrofn. skheynem hobn gezogt, az Sore hot in di etlekhe teg dos ort zikh nit gekent gefinen. zi hot mamesh getsankt, vi a likht. mit a hoyl shalekhl oyf di aksl iz zi eyernekhtn avek tsu fus zukhn Avrom|en un Yitskhok|n. Dakht zikh — hobn di shkheynem gezogt—iz zi gegangen keyn Khevron.
17. Avrom un Yitskhok hobn, farshteyt zikh, bald avekgelozt zikh keyn Khevron un zenen ahin ongekumen, vey-vey, punkt tsu Sore|s yitsies-neshome. far groyse tsores un shtarke iberlebenishn hot zikh der muter Sore|n opgerisn dos harts un zi iz in Khevron nifter gevorn.
18. un vi es shraybt zikh oyf ivri-taytsh in “seyfer hayosher” zenen Avrom un Yitskhok gekumen in Khevron un hobn getrofn Sore iz geshtorbn. hobn zey shtark geveynt un Avrom iz gefaln oyf zayn vayb un geveynt. zey hobn oyf ir gezogt a groysn hesped un ritshkes trern hobn zikh gegosn un gegosn fun zeyere oygn.”
19. trern, trern. trern.
20. trern erev dem mabl un trern nokhn mabl. un Avrom|s kinder un kindskinder, vi di shtern oyfn himl un vi di zamdn baym breg funem yam, hobn biz haynt fargosn azoy fil trern, az der shtarkster mabl iz kegn zeyere taykhn trern a gornit.

Kadye Molodovski, Froyen-Lider VI

National Library of Israel, Schwadron collection

For a biography of Kadya Molodowsky click here.
For a biography of Kadya Molodowsky in YIddish click here.

This poem draws on many verses in this and previous as well as later parshes that describe the matriarchs.

21: 14And Abraham arose up early in the morning, and took bread and a bottle of water, and gave it unto Hagar, putting it on her shoulder, and the child, and sent her away; and she departed, and strayed in the wilderness of Beer-sheba.

24: 21And the man looked stedfastly on her; holding his peace, to know whether the LORD had made his journey prosperous or not. 22And it came to pass, as the camels had done drinking, that the man took a golden ring of half a shekel weight, and two bracelets for her hands of ten shekels weight of gold; 

24: 53 And the servant brought forth jewels of silver, and jewels of gold, and raiment, and gave them to Rebekah; he gave also to her brother and to her mother precious things.

29:17 17And Leah’s eyes were weak; but Rachel was of beautiful form and fair to look upon.

29: 31And the LORD saw that Leah was hated, and he opened her womb; but Rachel was barren. 

30: 14 And Reuben went in the days of wheat harvest, and found mandrakes in the field, and brought them unto his mother Leah. Then Rachel said to Leah: ‘Give me, I pray thee, of thy son’s mandrakes.’

כא 14 האָט אבֿרהם זיך געפֿעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט גענומען ברױט און אַ לאָגל װאַסער, און געגעבן צו ָהָגרן – אַרױפֿגעטאָן אױף איר אַקסל – און אױך דאָס קינד, און האָט זי אַװעקגעשיקט; און זי איז אַװעקגעגאַנגען, און האָט אומגעבלאָנדזשעט אין דעם מדבר פֿון ב ֵאר- ֶש ַבע. 

כד 21 און דער מאַן קוקט זי אָן שװײַגעדיק, צו װיסן אױב גאָט האָט באַגליקט זײַן װעג אָדער ניט. 22 און עס איז געװען, װי די קעמלען האָבן געענדיקט טרינקען, אַזױ האָט דער מאַן גענומען אַ גילדערנעם נאָזרינג װאָס זײַן װאָג איז געװען אַ ב ַקע, און צװײ אָרעמבענדער פֿאַר אירע הענט, װאָס זײער װאָג איז געװען צען גאָלדשטיק. 

53 און דער קנעכט האָט אַרױסגענומען זילבערנע זאַכן, און גילדערנע זאַכן, און קלײדער, און געגעבן רבקהן; אױך איר ברודער און איר מוטער האָט ער געגעבן טײַערע מתּנות.

ויצא
כט 7 און לאהס אױגן זײַנען געװען שלאַפֿע, און רחל איז געװען שײן אױפֿן געשטאַלט, און שײן אױפֿן פּנים, 

31 און גאָט האָט געזען אַז לאה איז אומבאַליבט, און ער האָט געעפֿנט איר טראַכט; און רחל איז געװען אַן עקרה. 

ל 14 און ראובן איז געגאַנגען אין די טעג פֿון װײצשניט, און האָט געפֿונען ליבעפּעלעך אין פֿעלד, און האָט זײ געבראַכט צו זײַן מוטער לאהן. האָט רחל געזאָגט צו לאהן: גיב מיר, איך בעט דיך, פֿון דײַן זונס ליבעפּעלעך. 

 פֿרויען־לידער VI

פֿאַר כּלות אָרעמע װאָס זײַנען דינסטמײדלעך געװען,
צאַפּט די מוטער שׂרה פֿון פֿעסער טונקעלע
און קריגן פֿינקלענדיקן װײַן.
װעמען ס’איז אַ פֿולער קרוג באַשערט,
טראָגט די מוטער שׂרה אים מיט בײדע הענט,
און װעמען ס’איז באַשערט אַ בעכערל אַ קלײנס
פֿאַלט דער מוטער שׂרהס טרער אין אים אַרײַן.
און פֿאַר גאַסן־מײדלעך
װען װײַסע חופּה־שיכלעך חלומען זיך זײ,
טראָגט די מוטער שׂרה האָניק לױטערן,
אױף קלײנע טעצעלעך,
צו זײער מידן מױל.
פֿאַר כּלות אָרעמע, פֿון אַ מיוחסדיקן שטאַם
װאָס שעמען זיך דאָס אױסגעלאַטעטע װעש
ברענגען צו דער שװיגער פֿאַרן אױג,
פֿירט די מוטער רבֿקה קעמלען אָנגעלאָדענע
מיט װײַסן לײַװנטלײַן.
און װען די פֿינצטערניש שפּרײט אױס זיך פֿאַר די פֿיס,
און ס’קניִען אַלע קעמלען צו דער ערד צו רו
מעסט די מוטער רבֿקה לײַװנט אייל נאָך אײל
פֿון די פֿינגערלעך פֿון האַנט ביזן גאָלדענעם בראַסלעט.
פֿאַר די װאָס האָבן מידע אױגן
פֿון נאָכקוקן נאָך יעדן שכנותדיקן קינד,
און דאַרע הענט פֿון גאַרן
נאָך אַ װיגן פֿון אַ װיג,
ברענגט די מוטער רחל הײלונגסבלעטער
אױסגעפֿונענע אױף װײַטע בערג,
און טרײסט זײ מיט אַ שטילן װאָרט,
ס’קאָן יעדע שעה גאָט עפֿענען דאָס צוגעמאַכטע טראַכט.
צו די װאָס װײנען אין די נעכט אױף אײנזאַמע געלעגערס,
און האָבן ניט פֿאַר װעמען ברענגען זײער צער,
רעדן זײ מיט אױסגעברענטע ליפּן צו זיך אַלײן,
צו זײ קומט די מוטער לאה
האַלט בײדע אױגן מיט די בלײכע הענט פֿאַרשטעלט.
      קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿון „פֿרויען־לידער”, חשוונדיקע נעכט, 1927

WOMENPOEMS VI

For poor brides who were servant girls,
Mother Sore draws forth form dim barrels
Pitchers of sparkling wine.
To those so destined, Mother Sore
Carries a full pitcher with both hands.
And for those so destined, Mother Sore’s
Tears fall into the tiny goblet.
And for streetwalkers
Dreaming of white wedding shoes,
Mother Sore bears pure honey
In small saucers
To their tired mouths.
For high-born brides now poor,
Who blush to bring patched underclothes
Before their mother-in-law,
Mother Rebecca leads camels
Laden with white linen.
And when darkness spreads before their feet,
And all camels kneel on the ground to rest,
Mother Rebecca measures linen ell by ell
From her rings to her golden bracelet.
For those whose eyes are tired
From watching the neighborhood children,
And whose hands are thin from yearning
For a small, soft body
And for the rocking of a cradle,
Mother Rachel brings healing leaves
Discovered on distant mountains,
And comforts them with a quiet word:
At any hour, God may open the sealed womb.
To those who cry at night in solitary beds,
And have no one to share their sorrow,
Who talk to themselves with parched lips,
to them comes Mother Leah quietly,
Shielding both eyes with her pale hands.
     Tr. Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, 1999;            Permission by Translator

froyen-lider VI
Far kales oreme vos zaynen dinstmeydlekh geven,
Tsapt di muter Sore fun feser tunkele
Un krign finklendikn vayn.
Vemen s’iz a fuler krug bashert,
Trogt di muter Sore im mit beyde hent,
Un vemen s’iz bashert a bekherl a kleyns
Falt der muter Sores trer in im arayn.
Un far gasn-meydlekh
Ven vayse khupe-shikhlekh kholemen zikh zey,
Trogt di muter Sore honik loytern,
Ayf kleyne tetselekh,
Tsu zeyer midn moyl.
Far kales oreme, fun a meyukhes|dikn shtam
Vos shemen zikh dos oysgelatete vesh
Brengen tsu der shviger farn oyg,
Firt di muter Rivke kemlen ongelodene
Mit vaysn layvntlayn.
Un ven di finsternish shpreyt oys zikh far di fish,
Un s’knien ale kemlen tsu der erd tsu ru
Mest di muter Rivke layvnt eyl nokh eyl
Fun di fingerlekh fun hant bizn goldenem braslet.
Far di vos hobn mide oygn
Fun nokhkukn nokh yedn shkheynesdikn kind,
Un dare hent fun garn
Nokh a vign fun a vig,
Brengt di muter Rokhl heylungsbleter
Oysgefunene af vayte berg,
Un treyst zey mit a shtiln vort,
S’kon yede sho got efenen dos tsugemakhte trakht.
Tsu di vos veynen in di nekht af eynzame gelegers,
Un hobn nit far vemen brengen zeyer tsar,
Redn zey mit oysgebrente lipn tsu zikh aleyn,
Tsu zey kumt di muter Leye
Halt beyde oygn mit di bleykhe hent farshtelt.

Miryem Ulinover, A Khumesh-Nakht

24: 3And I will make thee swear by the LORD, the God of heaven and the God of the earth, that thou shalt not take a wife for my son of the daughters of the Canaanites, among whom I dwell. 

7The LORD, the God of heaven, who took me from my father’s house, and from the land of my nativity, and who spoke unto me, and who swore unto me, saying: Unto thy seed will I give this land; He will send His angel before thee, and thou shalt take a wife for my son from thence.

14So let it come to pass, that the damsel to whom I shall say: Let down thy pitcher, I pray thee, that I may drink; and she shall say: Drink, and I will give thy camels drink also; let the same be she that Thou hast appointed for Thy servant, even for Isaac; and thereby shall I know that Thou hast shown kindness unto my master.’

60And they blessed Rebekah, and said unto her: ‘Our sister, be thou the mother of thousands of ten thousands, and let thy seed possess the gate of those that hate them.’

כד 3 און איך װעל דיך באַשװערן בײַ יהוה דעם גאָט פֿון הימל און דעם גאָט פֿון דער ערד, אַז דו זאָלסט ניט נעמען אַ װַײב פֿאַר מַײן זון פֿון די טעכטער פֿון דעם כַּנַעני װאָס איך זיץ צװישן אים.

7 יהוה דער גאָט פֿון הימל, װאָס האָט מיך אַרױסגענומען פֿון דעם הױז פֿון מײַן פֿאָטער, און פֿון דעם לאַנד פֿון מײַן געבורט, און װאָס האָט צו מיר גערעדט, און װאָס האָט מיר געשװאָרן, אַזױ צו זאָגן: צו דַײַַן זאָמען װעל איך געבן דאָס דאָזיקע לאַנד – ער װעט שיקן זַײן מלאך דיר פֿאַרױס, און װעסט קריגן אַ װַײב פֿאַר מַײן זון פֿון דאָרטן.

14 זאָל זײַן, אַז די מײדל װאָס איך װעל צו איר זאָגן: »בײג אײַן, איך בעט דיך, דַײַַן קרוג, און לאָמיך טרינקען«, און זי װעט זאָגן: »טרינק, און אױך דַײַַנע קעמלען װעל איך אָנטרינקען«, האָסטו זי באַשערט פֿאַר דַײַַן קנעכט יצחקן, און דערמיט װעל איך װיסן אַז דו האָסט געטאָן חסד מיט מײַן האַר.

60 און זײ האָבן געבענטשט רבקהן, און האָבן צו איר געזאָגט: אונדזער שװעסטער, דו װער טױזנטער מאָל צען טױזנט, און דײַן זאָמען זאָל אַרבן דעם טױער פֿון זַײנע פַֿײנט. 

For a biography of Miriam Ulinover, click here.

אַ חומש־נאַכט 

די שבת־מלכּה שװעבט פֿון װײַט,
מיט חומש־סדרות רױשט איר קלײד…
און װען כ’האָב זיך צו דער זעט מיט חומש אָנגעלײ’נט
און די שטערן װינקען: „שױן גענוג אױף הײַנט!“,
קלאַפּ איך אָן אין יעדער אײנער מײדלװאַנט:
קומט!“
מיט גאָלד און זילבער זע איך װי ער שפּאַנט,
אליעזר שדכן!

ליכטיק איז די בענקשאַפֿט,
טונקל איז די נאַכט,
לאָזט צום גליק אײַך, שװעסטער,
זילבער העל צעלאַכט!
שאָטנס האָט דער אָװנט
שורותװײַז צעשטעלט —
אפֿשר װאַרטן שלוחים
אױך אױף אונדז אין פֿעלד…

הערט די װײַטקײט ציטערט,
צוקט און בליצט, און רופֿט—
 גאָלדן צירונג שימערן
 זע איך אין דער לופֿט…
 לאָזט צום גליק אײַך, שװעסטער,
זילבער העל צעלאַכט, רבֿקהס שטערן שײַנען
װעט אַ גאַנצע נאַכט!
    מרים אולינאָווער, אַ גרוס פֿון דער אַלטער היים, מעדעם־ביבליאָטעק,  פּאַריז 2003

A KHUMESH NIGHT

The Sabbath Queen floats in from afar,
Her dress rustling with portions of Torah …
And when I have read my fill of Khumesh
And the stars wink: “Enough for today!”,
I knock on the wall of every girl:
Come!
With gold and silver, I see how he strides,
The matchmaker, Eliezer! 

Longing is pellucid,
The darkling night is dim–
Leap at happiness, sisters,
Burst into silvery laughter!
Suddenly, the evening
Sets shadows into verses…
Messengers might be waiting
For us, too, in the field!

Hear the distance tremble,
Twitch and flash, and call–
I see golden jewelry
Glistening in the air…
Leap at happiness, sisters,
Burst into silvery laughter:
Rebecca’s star will glow
The whole night through.
      Translated by Kathryn Hellerstein

a khumesh-nakht

di shabes-malke shvebt fun vayt,
mit khumesh-sedres roysht ir kleyd…
un ven kh’hob zikh tsu der zet mit khumesh ongeley’nt
un di shtern vinken: “shoyn genug oyf haynt!”,
klap ikh on in yeder eyner meydlvant:
kumt!”
mit gold un zilber ze ikh vi er shpant,
Eliezer shadkhn!

likhtik iz di benkshaft,
tunkl iz di nakht,
lozt tsum glik aykh, shvester,
zilber hel tselakht!
shotns hot der ovnt
shures|vayz tseshtelt —
efsher vartn shlukhim
oykh oyf undz in feld…

hert di vaytkayt tsitert,
tsukt un blitst, un ruft —
goldn tsirung shimern
ze ikh in der luft…
lozt tsum glik aykh, shvester,
zilber hel tselakht,
Rivkes shtern shaynen
vet a gantse nakht!

Week 4: Vayeira/וַיֵּרָא

THIS WEEK
Rokhl Korn, לוטס ווײַב, Lot’s wife
Miryem Ulinover, צו מאָרגנס,  The Next Morning
Reyzl Zhikhlinski, הגר אין מידבר,  Hagar in the Desert
Itsik Manger, אַבֿרהם אָבֿינו פֿאָרט מיט יצחקן צו דער עקידה,  Abraham Takes Itsik to the Sacrifice
Yankev Glatshteyn, מײַן טאַטע יצחק, My Father Isaac
Khave Rosenfarb, יצחקס חלום, Isaac’s Dream

Rokhl Korn, Lots vayb

19: 17And it came to pass, when they had brought them forth abroad, that he said: ‘Escape for thy life; look not behind thee, neither stay thou in all the Plain; escape to the mountain, lest thou be swept away.’ 

24Then the LORD caused to rain upon Sodom and upon Gomorrah brimstone and fire from the LORD out of heaven; 25and He overthrow those cities, and all the Plain, and all the inhabitants of the cities, and that which grew upon the ground. 26But his wife looked back from behind him, and she became a pillar of salt.

17 און עס איז געװען, װי זײ האָבן אים אַרױסגעפֿירט דרױסן, אַזױ האָט ער געז ָאגט: אַנטרין מיט דײַן לעבן; זאָלסט זיך ניט אומקוקן הינטער דיר, און זיך ניט אָפּשטעלן אין דער גאַנצער געגנט; אַנטרין צום באַרג, כּדי זאָלסט ניט אומגעבראַכט װערן.

24 און גאָט האָט געמ ַאכט רעגענען אױף סדום און אױף עמורה שװעבל און פֿײַער, פֿון גאָט, פֿון הימל. 25 און ער האָט איבערגעקערט די דאָזיקע שטעט,און די גאַנצע געגנט, און אַלע באַװױנער פֿון די שטעט, און די שפּראָצונג פֿון דער ערד. 26 און זײַן װײַב האָט זיך אומגעקוקט פֿון הינטער אים, און איז געװאָרן אַ זײַלזאַלץ.

Rokhl Korn

For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.

לוטס װײַב

כ‘האָב נישט געהאַט קײן מוט צו קוקן אױף צוריק,
װען הינטער מיר געפלאַקערט האָט מײַן הײם
און ס‘איז פֿאַרלענדט געװאָרן אַלץ,
װאָס האָט אַ מאָל געהײסן — גליק.

דעריבער בין איך דיך אַזױ מקנא,
װאָס האָסט זיך אָפּגעשטעלט אין מיטן גײן
און האָסט דײַן גאַנצע ליבשאַפֿט אײַנגעזאַמלט
אין זאַלציק־האַרטן שטײן.

דער נע־ונד האָט דיך געשראָקן מער װי יהוהס צאָרן
און בענקשאַפט איז געװעזן שטאַרקער פֿון זײַן שטראָף —
ס‘האָט אונטער דײַנע װיִעס זיך אײַנגענעסט דײַן הײם,
די װיג, דער סוד, די ברױנע סטאַדעס שאָף,
װען ס‘האָט דער בראַנד געלעקט מיט פֿײַערדיקע צונגען
די װוּנדן אָפֿענע פֿון ערד, פֿון שטײן, פֿון לײם.

איצט שטײסטו אױף דער װאַך פֿון אַלע דײַנע טרױמען,
אַ היטערין פֿון הױלע בערג, פֿון טױטן ים —
עס טרי ֿפט אַרײַן די שקיעה בלוט אין דײַנע גלידער,
און אין דעם אָפּשײַן פֿון איר פֿלאַם
שימערט מיט אַ יונגשאַפֿט ראָזלעכער דײַן לײַב,
און ס‘שמײכלען דײַנע ליפּן מיט דערמאָנונג
פֿאַרזיװגט צו דײַן אײגענעם, פֿאַרטרױטן נאָמען —
ביסט װידער דו — און נישט נאָר פֿון דײַן מאַן דאָס װײַב.

כ‘האָב נישט געה ַאט דעם מוט צו קוקן אױף צוריק,
איז איצט מײַן האַרץ פֿאַרשטאַרט — אַ גרודע שטײן,
און ס‘זאַלציקט זיך דאָס װאָרט אױף מײַנע ליפּן
מיט אַ שטיל, נישט אױסגעװײנט געװײן.
רחל קאָרן, די גנאָד פֿון װאָרט, תּל־אָבֿיבֿ, 1968

LOT’S  WIFE

I lacked the courage to look back
when my home burned behind me
and everything once called happiness
was torn apart.

And so I’m so jealous of you
stopping in mid-flight
and gathering together all your love
in salty-hard stone.

Exile was more terrifying than God’s anger,
yearning stronger than His punishment—
your home nested under your eyelids,
the cradle, the orchard, brown flocks of sheep,
when tongues of flame licked
the open wounds of earth, stone, clay.

Now you stand guard over all your dreams,
guarding bare mountains, the dead sea—
blood trickles into your limbs with twilight,
and in the glow of its flame
your young body shimmers pink,
a smile on your lips as you remember–
mated to your own, entrusted name,
you’re you again—not just your husband’s wife.

I lacked courage to look back,
and now my heart is stiffened— a clod of stone —
and the word on my lips turns to salt
with silent, unfinished tears.
Rokhl Korn
By permission of Translator Seymour Levitan

lots vayb

kh’hob nisht gehat keyn mut tsu kukn oyf tsurik,
ven hinter mir geflakert hot mayn heym
un s’iz farlendt gevorn alts,
vos hot a mol geheysn — glik.

deriber bin ikh dikh azoy mekane,
vos host zikh opgeshtelt in mitn geyn
un host dayn gantse libshaft
ayngezamlt in zaltsik-hartn shteyn.

der na-venad hot dikh geshrokn
mer vi yhvhs tsorn
un benkshaft iz gevezn shtarker fun zayn shtrof —
s’hot unter dayne vies zikh ayngenest dayn heym,
di vig, der sod, di broyne stades shof,
ven s’hot der brand gelekt mit fayerdike tsungen
di vundn ofene fun erd, fun shteyn, fun leym.

itst shteystu oyf der vakh fun ale dayne troymen,
a hiterin fun hoyle berg, fun toytn yam —
es trift arayn di shkiye blut in dayne glider,
un in dem opshayn fun ir flam

shimert mit a yungshaft rozlekher dayn layb,
un s’shmeykhlen dayne lipn mit dermonung
far|ziveg|t tsu dayn eygenem, fartroytn nomen
—bist vider du — un nisht nor fun dayn man dos vayb.

kh’hob nisht gehat dem mut tsu kukn oyf tsurik,
iz itst mayn harts farshtart — a grude shteyn,
un s’zaltsikt zikh dos vort oyf mayne lipn
mit a shtil, nisht oysgeveynt geveyn.
Rokhl korn, di gnod fun vort

Miryem Ulinover, Tsu morgns

21: 6And Sarah said: ‘God hath made laughter for me; every one that heareth will laugh on account of me.’ 7And she said: ‘Who would have said unto Abraham, that Sarah should give children suck? for I have borne him a son in his old age.’

6 און שׂרה האָט געז ָאגט: אַ געלעכטער האָט מיר גאָט געמ ַאכט; איטלעכער װאָס הערט עס, װעט לאַכן װעגן מיר. 7 און זי האָט געז ָאגט: װער װאָלט געז ָאגט אבֿרהמען: שׂרה װעט קינדער זײגן? אַז איך װעל געבערן אַ זון אױף זײַן עלטער?

For a biography of Miriam Ulinover click here.

צו מאָרגנס

און שבת צו מאָרגנס װערט ליכטיק און שײן,
קאָנסט װידער פֿון טײַטש־חומש הערן און זען.
װען פֿון באָבעס װערט בײַ אונדז אַרומגערעדט,
װי די מאַמע שׂרה לאַכט זיך אױס אין בעט
אין איר שענסטן קאָפּטוך, גליקלעך, שטאָלץ ביז גאָר,
אַז מלאָכים־צוזאָג איז געװאָרן װאָר…
און פֿון גאָלד’נעם מיזרח שטראָמט אַ זיסער דופֿט,
און דאָס סעדל באָדט זיך אין באר־שבע־לופֿט,
און די הימלען שמײכקען ניסימדיק און בלאָ:
אין די באָבע־יאָרן ג’האַט אַ זונעניו!
מרים אולינאָווער

THE NEXT MORNING

And Shabes morning sunny and beautiful it will be,
And the wonders of the women’s bible you’ll be able to hear and see,
Where the subjects of grandmothers is discussed
And Mother Sarah is in bed laughing out loud
In her most lovely headscarf, happy and so very proud
That the angels’ promise has come true…
And from the golden East a sweet scent blew,
And the little orchard is reveling in Be’er Sheva air,
And the heavens are smiling miraculous and blue:
In her grandmother years she gave birth to a zunenyu.
Miriam Ulinover
Tr. Sheva Zucker

tsu morgns

un shabes tsu morgns vert likhtik un sheyn,
konst vider fun taytsh-khumesh hern un zen. v
en fun bobes vert bay undz arumgeredt,
vi di mame Sore lakht zikh oys in bet
in ir shenstn koptukh, gliklekh, shtolts biz gor,
az malokhem-tsuzog iz gevorn vor…
un fun gold’nem mizrekh shtromt a ziser duft,
un dos sedl bodt zikh in ber-sheva-luft,
un di himlen shmeykhken nisimdik un blo:
in di bobe-yorn g’hat a zunenyu!
Miryem Ulinover

Reyzl Zhikhlinski, Hoger in midber

21: 14And Abraham arose up early in the morning, and took bread and a bottle of water, and gave it unto Hagar, putting it on her shoulder, and the child, and sent her away; and she departed, and strayed in the wilderness of Beer-sheba. 15And the water in the bottle was spent, and she cast the child under one of the shrubs. 16And she went, and sat her down over against him a good way off, as it were a bow-shot; for she said: ‘Let me not look upon the death of the child.’ And she sat over against him, and lifted up her voice, and wept.

14 האָט אבֿרהם זיך גע ֿפעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט גענומען ברױט און אַ לאָגל װאַסער, און געגעבן צו ָהָגרן – אַרױפֿגעטאָן אױף איר אַקסל – און אױך דאָס קינד, און האָט זי אַװעקגעשיקט; און זי איז אַװעקגעגאַנגען, און האָט אומגעבלאָנדזשעט אין דעם מדבר פֿון באר- שבֿע. 15 איז דאָס װאַסער אױסגעג ַאנגען פֿון לאָגל, און זי האָט אַװעקגעװאָרפֿן דאָס קינד אונטער אײנעם פֿון די בײמלעך, 16 און זי איז אַװעק און האָט זיך געזעצט אַקעגנאיבער פֿאַר אַ בױגנש ָאס װײַט, װאָרום זי האָט געז ָאגט: לאָמיך ניט זען װי דאָס קינד שטאַרבט. און זי איז געזעסן אַקעגנאיבער, און האָט אױ ֿפגעהױבן איר קול און האָט געװײנט.

For a biography of Reyzl Zhikhlinski click here.
For a biography of Reyzl Zhikhlinski in Yiddish click here.

הגר אין מידבר

די קליינע הגר בלאָנדזשעט אין דעם גרויסן מידבר און וויינט.
דער מידבר איז נאָך נישט געוואָרן קלענער,
און הגר איז נישט געוואָרן גרעסער.
הינטער צוגעמאַכטע אויגן זעט זי דעם מאַן,
וואָס זי האָט ליב.
געלע ז אַמדן אַרום און אַרום.
דער ווינט ֿפאַרשיט די קליינע ֿפרויענטריט
דער מידבר שלינגט דער קליינער הגרס טרערן,
די קרוג איז ליידיק. און אַלע מידע,
און אַלע דורשטיקע
טראָגן מיט ביידע הענט
הגרס ליידיקע קרוג.

HAGAR IN THE DESERT

Little Hagar wanders in the great desert
And weeps.
The desert has not yet grown smaller,
And Hagar has not yet grown bigger.
Behind closed eyes she sees the man
Whom she loves.
Yellow sand all around.
The wind covers over the little female steps
The desert swallows little Hagar’s tears,
The jug is empty,
And all who are weary,
And all who are thirsty
Carry with both hands
Hagar’s empty jug.
Reyzl Zhikhlinski
Tr. Sheva Zucker

di kleyne Hoger blondzhet in dem groysn midber
un veynt.
der midber iz nokh nisht gevorn klener,
un Hoger iz nisht gevorn greser.
hinter tsugemakhte oygn zet zi dem man,
vos zi hot lib.
gele zamdn arum un arum.
der vint farshit di kleyne froyentrit
der midber shlingt der kleyner Hogers trern,
di krug iz leydik.
un ale mide,
un ale durshtike
trogn mit beyde hent Hogers leydike krug.
Reyzl Zhikhlinski, Shvaygndike tirn, NY, 1962

Hear Itsik Manger read, Avrom Ovinu fort mit Yitskhokn tsu der akeyde, available on my CD The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer

Genesis 22: 1-5
1And it came to pass after these things, that God did prove Abraham, and said unto him: ‘Abraham’; and he said: ‘Here am I.’ 2And He said: ‘Take now thy son, thine only son, whom thou lovest, even Isaac, and get thee into the land of Moriah; and offer him there for a burnt-offering upon one of the mountains which I will tell thee of.’ 3And Abraham rose early in the morning, and saddled his ass, and took two of his young men with him, and Isaac his son; and he cleaved the wood for the burnt-offering, and rose up, and went unto the place of which God had told him. 4On the third day Abraham lifted up his eyes, and saw the place afar off. 5And Abraham said unto his young men: ‘Abide ye here with the ass, and I and the lad will go yonder; and we will worship, and come back to you.’

כב1און עס איז געװען נאָך די דאָזיקע געשעענישן, האָט גאָט 9 געפּרוּװט אַבֿרהמען, און האָט צו אים געז ָאגט: אַבֿרהם! האָט ער געענט ֿפערט:דאָ בין איך. 2 האָט ער געז ָאגט: נעם דײַן זון, דײַן אײנאײנציקן, װאָס דו האָסט ליב, יצחקן, און גײ דיר קײן לאַנד מוIִיה, און ברענג אים אױף דאָרטן פֿאַר אַ בר ַאנד ָאפּ ֿפער אױף אײנעם פֿון די בערג װאָס איך װעל דיר זאָגן. 3האָט אבֿרהם זיך גע ֿפעדערט אין דער פֿרי, און ער האָט אָנגעזאָטלט זײַן אײזל,און גענומען מיט זיך זײַנע צװײ יונגען, און זײַײן זון יצחקן; און ער האָט צעה ַאקט דאָס האָלץ פֿאַרן בר ַאנד ָאפּ ֿפער, און ער איז אױ ֿפגעשט ַאנען, און איז געג ַאנגען צו דעם אָרט װאָס גאָט האָט אים געז ָאגט. 4 אױ ֿפן דריטן טאָג האָט אבֿרהם אױ ֿפגעהױבן זײַײנע אױגן, און האָט דערזען דעם אָרט פֿון װײַטן. 5און אבֿרהם האָט געז ָאגט צו זײַנע יונגען: בלײַבט אײַך דאָ מיטן אײזל, און איך און דער ייִנגל װעלן גײן ביז אַהין, און מיר װעלן זיך בוקן, און זיך אומקערן צו אײַך.

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

אַבֿרהם אָבֿינו פֿאָרט מיט יצחקן צו דער עקדה

די גראָע מאָרגן־דעמערונג
דעמערט איבער דער ערד,
דער אַלטער געטרײַער אליעזר שפּאַנט
אין וואָגן די קאַרע פֿערד.

אַבֿרהם טראָגט אויף זײַנע הענט
זײַן בן־זקונים אַרויס,
אַ פֿרומער בלאָער שטערן בליצט
איבער דעם אַלטן הויז.

„הײַדאַ אליעזר!“ — דאָס בײַטשל קנאַלט
און אָט זילבערט זיך דער שליאַך.
(טרויעריק און שיין, זאָגט דער פּאָעט,
זענען די וועגן פֿון תּנך).

די גראָע ווערבעס פּאַזע וועג
אַנטלויפֿן אויף צוריק,
אַ קוק טון, צי די מאַמע וויינט
איבער דער פּוסטער וויג.

„וווּ פֿאָרן מיר איצטער, טאַטעשי?“
„קיין לאַשקעוו אויפֿן יריד“.
„וואָס וועסטו מיר קויפֿן, טאַטעשי,
אין לאַשקעוו אויפֿן יריד?“

„אַ זעלנערל פֿון פּאָרצעלײַ,
אַ פּײַקל און אַ טרומייט
און פֿאַר דער מאַמען אין דער היים
אַטלעס אויף אַ קלייד“.

אַבֿרהמס אויגן ווערן פֿײַכט,
ער פֿילט ווי דאָס מעסער בריט
אונטער דער זשופּיצע דאָס לײַב:
— שוין איין מאָל אַ יריד…

„אליעזר, בײַ דער וואַסערמיל
דאָרט זאָלסטו בלײַבן שטיין!
פֿון דאָרט וועל איך מיט יצחלקען
צו פֿוס שוין ווײַטער גיין“.

אליעזר אויף דער קעלניע ברומט
און קוקט אַלץ אויפֿן שליאַך.
(טרויעריק און שיין, זאָגט דער פּאָעט,
זענען די וועגן פֿון תּנך).
איציק מאַנגער, ליד און באַלאַדע

ABRAHAM TAKES ITZIK TO THE SACRIFICE

The gray light of the dawning
Touches the earth with dawn.
Eliezer, the loyal servant, puts
The black team’s harness on.

Taking the child up in his arms,
Old Abraham shuts the door.
Over his ancient roof, there gleams
A blue and pious star.

“Up, Eliezer” – the whip rings out,
The road has a silvery look.
“Sad and lovely,” the poet says,
“Are the roads of the Holy Book.”

The graying willows on the way
Run to the house again
To see if his mother stands beside
The cradle of her son.

“Daddy, where are we going now?”
“To Lashkev – to the fair.”
“Daddy, what are you going to buy
At Lashkev – at the fair?

“A soldier made of porcelain,
A trumpet, and a drum;
A piece of satin to make a dress
For mother, who waits at home.”

Abraham feels his eyes grow moist
And the steel knife pressing, where
It scalds the flesh beneath his shirt…
“To Lashkev… the fair…. some fair.”

“Eliezer, stop at the water mill.
Stop for a while and wait.
Isaac, my son, and I will go
On from there on foot.”

Eliezer sits and grumbles, and casts
Down the road an anxious look.
“Sad and lovely,” the poet says,
“Are the roads of the Holy Book.”
       Tr. Leonard Wolf, The World According to Itzik

avrom ovinu fort mit Yitskhok|n tsu der ekeyde
di groe morgn-demerung demert iber der erd,
der alter getrayer Elyezer shpant
in vogn di kare ferd.

avrom trogt oyf zayne hent
zayn bn-zkunim aroys,
a frumer bloer shtern blitst
iber dem altn hoyz.


"hayda Elyezer!'' --- dos baytshl knalt
un ot zilbert zikh der shlyakh.
(troyerik un sheyn, zogt der poet,
zenen di vegn fun Tanakh).

di groe verbes paze veg
antloyfn oyf tsurik,
a kuk tun, tsi di mame veynt
iber der puster vig.


"vu forn mir itster, tateshi?''
"keyn lashkev oyfn yarid_''.
"vos vestu mir koyfn, tateshi,
in lashkev oyfn yarid_?''

"a zelnerl fun portselay,
a paykl un a trumeyt
un far der mamen in der heym
atles oyf a kleyd''.

avrom|s oygn vern faykht,
er filt vi dos meser brit
unter der zhupitse dos layb:
--- shoyn eyn mol a yarid_...


"Elyezer, bay der vasermil
dort zolstu blaybn shteyn!
fun dort vel ikh mit its|kheylek|en
tsu fus shoyn vayter geyn''.

Elyezer oyf der kelnye brumt
un kukt alts oyfn shlyakh.
(troyerik un sheyn, zogt der poet,
zenen di vegn fun Tanakh).
      itsik manger, lid un balade

Yankev Glatshteyn, Mayn tate Yistkhok

22:7-8

7And Isaac spoke unto Abraham his father, and said: ‘My father.’ And he said: ‘Here am I, my son.’ And he said: ‘Behold the fire and the wood; but where is the lamb for a burnt-offering?’ 8And Abraham said: ‘God will provide Himself the lamb for a burnt-offering, my son.’ So they went both of them together.

7 האָט יצחק זיך אָפּגערופֿן צו זײַן פֿאָטער אבֿרהמען, און האָט געזאָגט: מײַן פֿאָטער! האָט ער געענטפֿערט: דאָ בין איך, מײַן זון. האָט ער געזאָגט: אָט איז דאָס פֿ ַײער און דאָס האָלץ, און װוּ איז דאָס לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער? 8 האָט אבֿרהם געזאָגט: גאָט װעט זיך שױן זען אַ לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער, מַײן זון. און זײ זַײנען בײדע געגאַנגען באַנאַנד.

For a biography of Yankev Glatshteyn, click here.
For a YIddish biography of Yankev Glatshteyn, click here.

מײַן טאַטע יצחק

אַז מען האָט דעם אַלטן יצחק געפֿירט צו דער עקדה,
האָט ער אױפֿגעהױבן צום הימל די פֿאַרטונקלטע אױגן,
געזאָגט האָט ער מיט אַ שטים אַ מידער:
כ’װײס אַז כ’װעל איצט זײַן דײַן װידער.
קײן גוטער מלאך איז נישט אָנגעפֿלױגן.
ס’װערט דאָס פֿײַער פֿלאַמענדיקער און גרעסער.
פֿאַר מײַן האַלדז איז געשאַרפֿט דאָס מעסער.
דער אַלטער יצחק האָט זיך נישט גענאַרט,
װי װען ער איז אַ חומש־ייִנגל געװען.
ער האָט אױף קײן לעמל נישט געװאַרט.
װען מען האָט אים גענומען בינדן צום מזבח
און ער האָט דערפֿילט דעם זענגענדיקן ריח,
האָט ער אַזױ געטאָן זאָגן:
גאָט װעט די שחיטה נישט איבערשלאָגן.
ער האָט אױסגערופֿן מיט אַ שטים אַ מידער:
הנני, כ’בין גרײט צו זײַן דײַן װידער.
יעקבֿ גלאַטשטײן, שטראַלנדיקע ייִדן, ניו־יאָרק, 1946 ‏

MY FATHER ISAAC

As Isaac in his old age
was being led to the sacrifice,
he lifted up to heaven his clouded eyes
and said in a tired voice:
“I know that now I’ll be your choice.”
No good angel came flying,
the flames burned more brightly and higher.
“The blade has been sharpened for my throat.”
Isaac, old, was not deceived
as when he was that lad from Genesis;
he knew that there would be no lamb.
And as they bound him to the altar,
and as he smelled the searing fumes,
he spoke his mind thus:
“God will not interrupt this slaughter!”
He called out in a tired voice:
“Here I am — prepared to be your ram.”
Yankev Glatshteyn, Tr. Etta Blum, Jacob Glatstein: Poems, 1970

mayn tate Yitskhok

az men hot dem altn Yistkhok gefirt tsu der akeyde,
hot er oyfgehoybn tsum himl di fartunklte oygn,
gezogt hot er mit a shtim a mider:
kh’veys az kh’vel itst zayn dayn vider.
keyn guter malekh iz nisht ongefloygn.
s’vert dos fayer flamendiker un greser.
far mayn haldz iz gesharft dos meser.
der alter yitskhok hot zikh nisht genart,
vi ven er iz a khumesh-yingl geven.
er hot oyf keyn leml nisht gevart.
ven men hot im genumen bindn tsum mizbeyekh
un er hot derfilt dem zengendikn reyekh,
hot er azoy geton zogn:
got vet di shkhite nisht ibershlogn.
er hot oysgerufn mit a shtim a mider:
hineyni, kh’bin greyt tsu zayn dayn vider.
yankev glatshteyn, shtralndike yidn, nyu-york, 1946

Khave Rosenfarb, Yitskhoks kholem

All of Genesis 22 but these passages, in particular.

22 7And Isaac spoke unto Abraham his father, and said: ‘My father.’ And he said: ‘Here am I, my son.’ And he said: ‘Behold the fire and the wood; but where is the lamb for a burnt-offering?’ 8And Abraham said: ‘God will aprovide Himself the lamb for a burnt-offering, my son.’ So they went both of them together.

13And Abraham lifted up his eyes, and looked, and behold behind him a ram caught in the thicket by his horns. And Abraham went and took the ram, and offered him up for a burnt-offering in the stead of his son.

23And Bethuel begot Rebekah; JPS 1917

23And Bethuel begot Rebekah; 

כב 7 האָט יצחק זיך אָפּגערופֿן צו זַײן פֿאָטער אבֿרהמען, און האָט געזאָגט: מײַן פֿאָטער! האָט ער געענטפֿערט: דאָ בין איך, מײַן  זון. האָט ער געזאָגט: אָט איז דאָס פֿײַער און דאָס האָלץ, און װוּ איז דאָס לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער? 8 האָט אבֿרהם געזאָגט: גאָט װעט זיך שױן זען אַ לאַם פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער, מַײן זון. און זײ זַײנען בײדע געגאַנגען באַנאַנד. 

13 האָט אבֿרהם אױפֿגעהױבן זַײנע אױגן, און האָט דערזען ערשט הינטן האָט אַ װידער זיך אַײנגעדרײט אין אַ געצװַײג מיט זַײנע הערנער. איז אבֿרהם געגאַנגען, און האָט גענומען דעם װידער, און האָט אים אױפֿגעבראַכט פֿאַר אַ בראַנדאָפּפֿער אָנשטאָט זַײן זון.

23 און בתוֵאל האָט געבאָרן רבקהן. 


For a biography of Chava Rosenfarb click here.
For a biography of Chava Rosenfarb in Yiddish click here.

The parts in green were not included in Rosenfarb’s English translation.

יצחקס חלום

געשריבן דאָנערשטאָג דעם 6-טן סעפּטעמבער 942 ו. אין טעג פֿון דער „געט ָא— שפּערע”, דורך 10 טעג האָבן ייִדן ניט געטאָרט אַרױסגײן פֿון זײערע װױנונגען. די דײַטשן זענען געג ַאנגען ֿפון הױף צו הױף, ַאװעקגעריסן קינדער ֿפון מ ַאמעס, ט ַאטע- מ ַאמע ֿפון קינדער, קר ַאנקע ֿפון בעטן. מען ה ָאט ד ַאמ ָאלט דוכט זיך ַארױסגע ֿפירט ַא 18—20 טױזנט י ִידן. זײ זענען ַאלע ֿפ ַארניכטעט געװ ָארן אין כעלמנ ָא.

איך בין שױן געשט ַאנען צום װאַנדער אַ גרײטע,
דער רוקן געבױגן פֿון װעג, װאָס מיך װאַרט.
האָט טיר זיך צעעפֿנט,פֿאַר מיר איז דערשינען
פֿון הײליקסטע ספֿרים — זײַן ברױנע געשט ַאלט.

אַ נאַקעטער קערפּער, מעסער אין גאַרטל,
אין װײכע סאַנדאַלן די בר ָאנזענע פֿיס.
אױף אַקסלען—האָלץ אין אַ שײַטער געבונדן,
האָט ער געשמײכלט ייִנגליש און זיס.

גוט-מאָרגן, מײַן מײדל, דערקענסט מיך נישט ליבסטע?
אױף מיר האָסטו צװ ַאנציק יאָר לאַנג געװ ַארט.
דאָס בין איך יצחק, דײַן חתן-באַשערטער.
דורך דורות אומענדלעך צו דיר כ’האָב געג ַארט.

אַװעק וואַרף די קלײדער, אַ טוך נעם אַ װײַסעס
און בינד דיר די לענדן אַרום.
פֿלעכט אױף די צעפּ און הער אױף צו װײנען.
די האַנט גיב מיר דײַנע און קום!

מיר װעלן דורך װעגן װאַנדערן, ליבסטע
לענדער און ימים אומשפּרײַזן אָן צאָל.
ביז כ’װעל דיך ברענגען, מײַן כלה-באַשערטע
אַהין אינעם גרינעם חתונה-טאָל.

טאָ קום, לאָמיר שפּאַנען, די װײַטן, זײ רופֿן,
װאָס שטײסטו פֿאַרציטערט און פֿרעמד בײַ דער זײט?
פֿרעגסט, װאָס איז דער שײַטער אױף אַקסל?
און װאָס דאָס בלאַנקנדע מעסער באַדײַט?

טאָ קום, מײַן געליבטע, אַרױס צו די װעגן,
גיב מיר דײַן האַנט און כ’זאָג עס דיר באַלד;
פֿון האָלץ װעל איך שפּעטער אַ הײליקן שײַטער
בױען אױף לאָנקע, אין װאַלד.

און ס’מעסער, מײַן כלה, װעל איך דאָרט שלײַפֿן
דערנעבן אױף אַ נאַקעטן שטײן,
און װער ס’װעט דער קרבן זײַן פֿרעגסטו זיך?
הער זשע: דער קרבן װעסטו זײַן אַלײן!

דער קרבן פֿאַר גאָט איז דײַן קרבן פֿון לעבן,
װי ס’האָט מיר געז ָאגט מײַן טאַטע אבֿרהם.
אױב גלױבסטו אין ליבע און ליבסטו אין גלױבן
טאָ האָב נישט קײן מורא און קום!

כאָטש ברענען װעט שױן דער הילצערנער שײַטער
און לעקן דאָס לײַב דיר. דאָך װעסטו זען:
ס’װעט פֿאַלן פֿון האַנט מיר דאָס בלאַנקנדע מעסער.
דער נס װעט מיט דיר, װי מיט מיר דאַן געשען.

און ס’װעלן אונדז טײַכן דאָרט בײדע באַזינגען,
אונדז װעלן באַװײנען די בײמער די טריבע
און גאָט װעט פֿון בערג מיט זײַן דונערן-שטימע
מיט הײליקן ציטער אונדז לײענען די כתובה.

טאָ קום זשע, געליבטע, קום לאָמיר שפּאַנען
עס גרײט שױן דער הימל אַ חופּה פֿאַר דיר
קום צו די בלױע עקדהשע פֿלאַמען,
קום אױף דײַן לעצטן מײדל-שפּאַציר.

בין איך געשט ַאנען און האָב נאָר געשמײכלט,
װען ער האָט די הענט מיר געקושט.
פֿאַר מיר האָט אַ װעג זיך אַ װיסטער געצײכנט
מיט רױטקײט פֿון מײַן פֿאַרגליװערטן בלוט.

— גײ פֿון מיר יצחק, דו זוניקער בחור,
גײ און לאָז מיך דאָ איבער אַלײן.
ניט דו ביסט מײַן חתן, ניט איך בין דײַן כלה.
קענסטו מיך פֿירן אין ספֿר אַרײַן?

מיט מיר װעט קײן נס, װי מיט דיר, נישט געשען
כאָטש ס’ליבט מיך מײַן גוטער טאַטע אַבֿרהם
. כאָטש אים ציטערט די האַנט, װען ער טוט מיך בענטשן.
ער גלײבט נישט אין גאָט — און איך נישט אין אים.

מײַן טאַטע אַבֿרהם גײט מיט מיר דערנעבן,
מיר בלאָנדזשען בײדע, פֿאַרלאָשן דאָס ליכט
און אַנשטאָט דאַװענען װילן מיר עסן,
אױף װעג צו עקדה, מײַן טאַטע און איך.

גײ פֿון מיר, יצחק, איך גײ צו גאָלגאָטע,
דאָרט װאַרט אױף מיר קריסטוס און ס’װאַרטן מיט אים
די ליכטיקע העלדן פֿון רעװ ָאלוציעס.
די ייִדן און גוים פֿון קידוש-השם.

זײ װאַרטן אױף מיר און װעלן מיך גריסן
פֿון װײַטן מיט אַ װאַרעמער האַנט.
זײ װעלן מיך זאַלבן און וועלן מיך קרױנען
אַלס הײליקסטע אין זײער הײליקן לאַנד.

זײ האָבן אַלע געקעמ ֿפט און געליטן
געשט ָארבן צו מאַכן עמעצן פֿרײַ
נאָר איך בין גרעסער, נאָר איך בין העכער
נאָר אין לײדן בין איך נאָך רײַכער פֿון זײ.

אױף חושך-װעגן צו װײַטער עקדה
האָט גלײביק אַ פֿלעמל געװ ַאנדערט מיט זײ
נאָר איך בין גרעסער, נאָר איך בין העכער
נאָר אין גלױבן בין איך מער אָרעם פֿון זײ.

טאָ, װי קענען הײַנט געשען מיט מיר נסים,
אַז ס’זענען קײן נסים געשען מיט זײ
װאָס זײ האָבן אין גלױבן געלעבט און געתּפילהט
און איך װיל נאָר זאַט זײַן אין שעה פֿון פֿאַרגײַן.

טאָ גײ פֿון מיר, יצחק. מײַן װעג איז אַ װיסטער
דורך נעכט אָנע תּפֿילה, דורך טעג אָנע ברױט
מיך װעט פֿאַרציקן די װיסטע עקדה
מיך װעט אָנשטאָט גאָט — דערלײזן דער טױט.

און דאָ האָט די טיר אַ שטורעם צעע ֿפנט
אַ װינט האָט צעטר ָאגן מײַן הײם און מײַן הױז
און האָט זיך צע ֿפיפֿן אין שכנישע גאַסן
אַרױס, צו דעם שײַטער! אַרױס!

האָב איך געקוקט אױף מײַן טאַטן אַבֿרהמען.
נאָר ער האָט מיך שװײַגנד גענומען בײַם האַנט.
און בר ָאנזענער יצחק אין אַנגסטיקטן ציטער
געפּרעסט האָט זײַן גוף צו דער װאַנט.

— דו שרעקסט זיך גאָר יצחק? איך בין נאָר אַ חלום.
דערװ ַאך און דו ביסט שױן צוריק אין דער הײם.
דאָרט װאַרט אױף דיר רבקה, דײַן אמתע כּלה,
און רופֿט אין געצעלט דיך אַרײַן.

אײַל זיך צוריק אין דײַן לאַנד פֿון די נסים
און מיך מיט מײַן טאַטן לאָז איבער אַלײן.
דײַן גאָט גײט אַלײן הײַנט מיט אונדז צו עקדה,
טאָ אײַל זיך צוריק אין דײַן ספֿר אַרײַן.
חוה ראָזענפֿאַרב, די באַלאַדע פֿון נעכטיקן וואַלד און אַנדערע לידער, מאָנטרעאָל, 1948

ISAAC’S DREAM

As I was standing, all set for my exile,
Doom staring at me from the road’s blinding end,
The door, like a book’s heavy cover, opened,
To bring forth a guest from the Biblical land.

His body, half naked, a knife in his loincloth,
In sheep-leather sandals his tanned, bronze-like feet,
A bundle of firewood upon his shoulder—
He said, with a smile very boyish and sweet:

“Good morning, my girl; remember me, dearest?
You’ve waited for me so long—not in vain.
I’m Isaac, your bridegroom, ordained by the Heavens …
Through ages I’ve wandered to you, till I came.

Take off your dress. A sheet of plain linen
Is sufficient to drape round your navel and hops.
Undo your braids and let’s hurry, my sweetheart, Y
our hand clasped in mine and a chant on your lips.

Thus shall I lead you beyond the horizon,
Between north and south, through the west—to the east,
Until we reach Mount Moriah, my dearest,
There to be wedded, to rejoice and to feast.

So come, let us hurry, the distance is calling.
Pray, why do you shiver with anguish and cry?
You’re asking why all that wood on my shoulder,
The glittering knife on my hip—you ask why.

Then return your soul to my soul, my beloved. Read your fate in my fate, while I explain” Out of the wood I will construct an altar
And with love all redeeming set it aflame.

And the knife, my bride, I will file to its sharpest point
Up there, at the peak, on a rough mountain stone.
And who will be offered, you ask me—then listen:
The offerig, my dearest, shall be you, you alone.

A gift of life to the God of All Being,
As Abraham told me, his late-born son:
If you trust in love and love wholly trusting,
Then fear not, nor waver, dear girl, but come.

Though fire will blaze through the wood of the altar,
Flames licking your body, yet you shall see:
The knife will fall from my hand, and a miracle
Will happen to you, as it happened to me.

The river and seas shall sing Hallelujah!
The mountain pines, moved, will give praise to all life,
While the Voice Divine will, with thunder and lightning,
Proclaim me your husband, pronounce you my wife.

So hurry, my girl, the sky is already
Spreading its canopy, preparing the rite.
Come to the blue sacrificial fire—
Your last maiden stroll—to the altar, my bride.”

Thus he spoke. I smiled, then said in a whisper,
My eyes not on him, but fixed on the dark night,
Where another road was tracing its outlines
With the red of my blood, with signals of fright.

Oh leave me, Isaac, you bronzed, sunny man.
This road is not yours, not mine is your day.
I head for those places you never have dreamed of,
Where altars do smoulder with their unwilling prey.

As I spoke a gale swept towards my threshold.
The tempest took hold of my hearth and my house,
Whistling through streets, through the yards of the ghetto,
Hissing with rage: “Juden raus! Juden raus!”

Thus I stepped forward with Abraham, my father,
Who wrapped his arm round me as if with a shawl,
While delicate Isaac, all tremble and flutter,
Pressed his tanned sun-kissed frame to the wall.

You’re frightened, Isaac?” said I.
“I’m your nightmare. Awake and you’re back in your undying scroll,
Where Rebecca, your true betrothed awaits you,
To be taken with joy on her last maiden stroll.

Make haste, return to the Book that shall save thee.
Hide yourself in the Bible’s fairytale land.
For your God Himself walks with me and my father,
Right now, to the altar; with us—to His end.”
Tr. Chava Rosenfarb, Chava Rosenfarb, Exile at Last: Selected Poems, 2013

Yitskhok|s kholem

geshribn donershtog dem 6-tn september 942 u. in teg fun der “geto—shpere”,
durkh 10 teg hobn yidn nit getort aroysgeyn fun zeyere voynungen. di daytshn zenen gegangen fun hoyf tsu hoyf, avekgerisn kinder fun mames, tate-mame fun kinder, kranke fun betn. men hot damolt dukht zikh aroysgefirt a 18—20 toyznt yidn. zey zenen ale farnikhtet gevorn in khelmno.

ikh bin shoyn geshtanen tsum vander a greyte,
der rukn geboygn fun veg, vos mikh vart.
hot tir zikh tseefnt, far mir iz dershinen
fun heylikste sforem — zayn broyne geshtalt.

a naketer kerper, meser in gartl,
in veykhe sandaln di bronzene fis.
oyf akslen—holts in a shayter gebundn,
hot er geshmeykhlt yinglish un zis.

gut-morgn, mayn meydl, derkenst mikh nisht libste?
oyf mir hostu tsvantsik yor lang gevart.
dos bin ikh Yitskhok, dayn HTn-basherter.
durkh doyres umendlekh tsu dir kh’hob gegart.

avek varf di kleyder, a tukh nem a vayses
un bind dir di lendn arum.
flekht oyf di tsep un her oyf tsu veynen.
di hant gib mir dayne un kum!

mir veln durkh vegn vandern, libste
lender un yomem umshprayzn on tsol.
biz kh’vel dikh brengen, mayn kale-basherte
ahin inem grinem khasene|-tol.

21

to kum, lomir shpanen, di vaytn, zey rufn,
vos shteystu fartsitert un fremd bay der zeyt?
fregst, vos iz der shayter oyf aksl?
un vos dos blanknde meser badayt?

to kum, mayn gelibte, aroys tsu di vegn,
gib mir dayn hant un kh’zog es dir bald;
fun holts vel ikh shpeter a heylikn shayter
boyen oyf lonke, in vald.

un s’meser, mayn khlh, vel ikh dort shlayfn
dernebn oyf a naketn shteyn,
un ver s’vet der korbn zayn fregstu zikh?
her zhe: der korbn vestu zayn aleyn!

der korbn far got iz dayn korbn fun lebn,
vi s’hot mir gezogt mayn tate avrom.
oyb gloybstu in libe un libstu in gloybn
to hob nisht keyn moyre un kum!

khotsh brenen vet shoyn der hiltserner shayte
r un lekn dos layb dir. dokh vestu zen:
s’vet faln fun hant mir dos blanknde meser.
der nes vet mit dir, vi mit mir dan geshen.

un s’veln undz taykhn dort bayde bazingen,
undz veln baveynen di beymer di tribe
un got vet fun berg mit zayn dunern-shtime
mit heylikn tsiter undz leyenen di ksibe.

to kum zhe, gelibte, kum lomir shpanen
es greyt shoyn der himl a khupe far dir
kum tsu di bloye ekdhshe flamen,
kum oyf dayn letstn meydl-shpatsir.

bin ikh geshtanen un hob nor geshmeykhlt,
ven er hot di hent mir gekusht.
far mir hot a veg zikh a vister getseykhnt
mit roytkayt fun mayn farglivertn blut.

— gey fun mir Yitskhok, du zuniker bokher, gey un loz mikh do iber aleyn.
nit du bist mayn khosn, nit ikh bin dayn khlh. kenstu mikh firn in seyfer arayn?

mit mir vet keyn nes, vi mit dir, nisht geshen
khotsh s’libt mikh mayn guter tate eyvrom.
khotsh im tsitert di hant, ven er tut mikh bentshn.
er gleybt nisht in got — un ikh nisht in im.

mayn tate eyvrom geyt mit mir dernebn,
mir blondzhen beyde, farloshn dos likht
un anshtot davenen viln mir esn,

oyf veg tsu akeyde, mayn tate un ikh.

gey fun mir, Yitskhok, ikh gey tsu golgote,
dort vart oyf mir kristus un s’vartn mit im
di likhtike heldn fun revolutsyes.

di yidn un goym fun kidesh_hashem.

zey vartn oyf mir un veln mikh grisn
fun vaytn mit a varemer hant.
zey veln mikh zalbn un veln mikh kroynen
als heylikste in zeyer heylikn land.

zey hobn ale gekemft un gelitn
geshtorbn tsu makhn emetsn fray
nor ikh bin greser, nor ikh bin hekher
nor in leydn bin ikh nokh raykher fun zey.

oyf khoyshekh-vegn tsu vayter akeyde
hot gleybik a fleml gevandert mit zey
nor ikh bin greser, nor ikh bin hekher
nor in gloybn bin ikh mer orem fun zey.

to, vi kenen haynt geshen mit mir nisem,
 az s’zenen keyn nisem geshen mit zey
 vos zey hobn in gloybn gelebt un getfilet
un ikh vil not zat zayn in sho fun fargeyn.

to gey fun mir, Yitskhok. mayn veg iz a viste
durkh nekht one tfile, durkh teg one broyt 
mikh vet fartsikn di viste akeyde
mikh vet onshtot got --- derleyzn der toyt.
un do hot di tir a shturem tseefnt
a vint hot tsetrogn mayn heym un mayn hoyz
un hot zikh tsefifn in shkheynishe gasn
aroys, tsu dem shayter! aroys!

hob ikh gekukt oyf mayn tatn eyvrom|en.
nor er hot mikh shvaygnd genumen baym hant. un bronzener Yitskhok in angstiktn tsiter geprest hot zayn guf tsu der vant.

— du shrekst zikh gor Yitskhok? ikh bin nor a kholem. dervakh un du bist shoyn tsurik in der heym.
dort vart oyf dir rbkh, dayn emes|e kale,
un ruft in getselt dikh arayn.

ayl zikh tsurik in dayn land fun di nisem
un mikh mit mayn tatn loz iber aleyn.
dayn got geyt aleyn haynt mit undz tsu akeyde, to ayl zikh tsurik in dayn seyfer arayn.

     Khave rozenfarb, di balade fun nekhtikn vald un andere
lider, montreol,

1948

Week 3: Lech L’cha/Lech Lecha לֶךְ־לְךָ

THIS WEEK
Sholem-aleykhem, ‏לך־לך, Get Thee Out
Miryem Ulinover, חומש־לידער — ב, Biblical Poems
Itsik Manger, אַבֿרהם און שׂרה, Abraham and Sarah
Kadye Molodovsky, פֿרויען־לידער 7, Women-Poems VII

Sholem Aleichem, from “Lekh Lekho,” Tevye der milkhiker

12 וַיֹּ֤אמֶר יְהֹוָה֙ אֶל־אַבְרָ֔ם לֶךְ־לְךָ֛ מֵֽאַרְצְךָ֥ וּמִמּֽוֹלַדְתְּךָ֖ וּמִבֵּ֣ית אָבִ֑יךָ אֶל־הָאָ֖רֶץ אֲשֶׁ֥ר אַרְאֶֽךָּ: ב וְאֶֽעֶשְׂךָ֙ לְג֣וֹי גָּד֔וֹל וַֽאֲבָ֣רֶכְךָ֔ וַֽאֲגַדְּלָ֖ה שְׁמֶ֑ךָ וֶֽהְיֵ֖ה בְּרָכָֽה: ג וַֽאֲבָֽרְכָה֙ מְבָ֣רֲכֶ֔יךָ וּמְקַלֶּלְךָ֖ אָאֹ֑ר וְנִבְרְכ֣וּ בְךָ֔ כֹּ֖ל מִשְׁפְּחֹ֥ת הָֽאֲדָמָֽה:

12 1Now the LORD said unto Abram: ‘Get thee out of thy country, and from thy kindred, and from thy father’s house, unto the land that I will show thee. 2And I will make of thee a great nation, and I will bless thee, and make thy name great; and be thou a blessing. 

יב: 1 און גאָט האָט געזאָגט צו אבֿרמען: גײ דיר אַװעק פֿון דײַן לאַנד, און פֿון דײַן אָפּשטאַם, און פֿון דײַן פֿאָטערס הױז, צו דעם לאַנד װאָס איך װעל דיר װײַזן. 2 און איך װעל דיך מאַכן פֿאַר אַ גרױס פֿאָלק, און איך װעל דיך בענטשן,און גרײסן דײַן נאָמען, און װעסט זײַן אַ בענטשונג. 3 און איך װעל בענטשן די װאָס בענטשן דיך, און דעם װאָס פֿלוכט דיך װעל איך פֿאַרשילטן; און מיט דיר װעלן זיך בענטשן אַלע משפּחות פֿון דער ערד.

For a biography of Sholem Aleichem in English, click here.

שלום־עליכם (1856־1916)

שלום-עליכם איז דער פּסעוודאָנים פֿון שלום ראַבינאָוויטש, דער סאַמע באַליבטסטער הומאָריסט בײַ ייִדן. ער איז געבוירן געוואָרן אין 1856 אין פּרעיאַסלעוו, רוסלאַנד, (הײַנט אין אוקראַיִנע), אין אַ גאַנץ פֿאַרמעגלעכער משפּחה. דאָרטן און אין דעם נאָענטן שטעטל וואָראָנקע, די אינספּיראַציע פֿאַר זײַן פֿיקטיוו שטעטל כּתרילעווקע, האָט ער פֿאַרבראַכט זײַנע קינדער-יאָרן, געלערנט אין חדר און דערנאָך אין דער פּרעיאַסלעווער גימנאַזיע. צו פֿופֿצן יאָר האָט ער אָנגעהויבן שרײַבן אויף העברעיִש און צו זיבעצן איז ער געוואָרן דער פּריוואַטער לערער פֿון אָלגע לאָיעוו, די טאָכטער פֿון אַ רײַכן ייִדישן גוט-באַזיצער און עס האָט זיך צעבליט אַ ליבע. נאָך דעם ווי אָלגעס פֿאָטער האָט אים אַוועקגעשיקט, דווקא צוליב דעם ראָמאַן, האָט שלום-עליכם געקראָגן אַ ראַבינער-שטעלע פֿון 1880 ביז 1883אין דעם קליינעם שטעטל לובני. ער האָט חתונה געהאַט מיט אָלגען און אין דעם זעלבן יאָר האָט ער באַשלאָסן צו שרײַבן אויף ייִדיש אַנשטאָט העברעיִש.
נאָך לאָיעווס טויט אין 1885 איז שלום-עליכם געוואָרן דער אַפּוטרופּס פֿון זײַן ירושה און מיט דער משפּחה איז ער אַריבער קיין קיִעוו, דער מוסטער פֿאַר זײַן פֿיקטיוון שטאָט יעהופּעץ, אַ גרויסער, ברויזנדיקער קאָמערציעלער צענטער. זײַנע נײַע געלטער האָבן דערמעגלעכט די פּובליקירונג פֿון צוויי נומערן די ייִדישע פֿאָלקס-ביבליאָטעק (1889-1890), אַ ליטעראַריש יאָרבוך דורך וועלכן ער האָט געוואָלט באַקענען דעם לייענער מיט העכערע ליטעראַרישע סטאַנדאַרדן. ספּעקולאַציע אויף דער בערזע און אַנדערע פֿינאַנציעלע אומגליקן האָבן אים געפֿירט צו באָנקראַט, אָבער זיי זײַנען אויך געווען די אינספּיראַציע פֿאַר מנחם-מענדל, געשריבן 1892-1913, אַן עפּיסטאָלאַרער ראָמאַן וועגן דעם פּראָטאָטיפּישן ייִדישן לופֿטמענטש וואָס פֿון זײַנע נישט-געשטויגענע נישט-געפֿלויגענע פּלענער צו ווערן רײַך לאָזן זיך אַלע מאָל אויס אַ בוידעם.
דער קיִעווער פּאָגראָם פֿון 1905 האָט שלום-עליכמען אַזוי אויפֿגעטרייסלט אַז אין 1906 האָט ער פֿאַרלאָזט רוסלאַנד און האָט אַריבערגעוואַנדערט מיט זײַן גרויסער משפּחה אין דער שווייץ. פֿון דאָרטן איז ער אַרומגעפֿאָרן לייענען זײַנע ווערק און האַלטן רעפֿעראַטן אין אייראָפּע און אַמעריקע. מיטן אויסבראָך פֿון דער מלחמה אין 1914 איז ער אַנטלאָפֿן קיין דענמאַרק און דערנאָך האָט ער סוף-כּל-סוף זיך באַזעצט אין אַמעריקע. כאָטש מע האָט אים דאָרטן אויפֿגענומען מיט גרויס פּאַראַד איז אים אָנגעקומען זייער שווער צו מאַכן אַ לעבן און ער האָט זיך סײַ פֿיזיש סײַ גײַסטיק זייער געמאַטערט. נישט-געקוקט אויף זײַן שלעכטן געזונט-צושטאַנד איז ער ווינטער 1915 אַרויסגעפֿאָרן אויף אַ טור און האָט אויך געאַרבעט אָן אויפֿהער אויף די אַמעריקאַנער טיילן פֿון זײַן קלאַסיש קינדערווערק מאָטל פּייסע דער חזנס און טיילן פֿון זײַן אויטאָביאָגראַפֿישן ראָמאַן פֿונעם יאַריד, וואָס ער האָט אָנגעהויבן שרײַבן אין 1913. דעם 31סטן מײַ 1916 איז ער געשטאָרבן. אַזוי באַליבט איז ער געווען בײַ זײַנע לייענערס אַז הונדערטער טויזנטער מענטשן האָבן אים באַגלייט איבער די גאַסן פֿון ניו-יאָרק צו זײַן אייביקער רו.
במשך זײַן קאַריערע האָט ער אַרויסגעגעבן העכער פֿערציק בענד: ראָמאַנען, פּיעסעס, דערציילונגען און פֿעליעטאָנען. זײַנע באַקאַנטסטע ראָמאַנען זײַנען סענדער בלאַנק און זײַן געזינדל, 1888; סטעמפּעניו, 1889; יאָסעלע סאָלאָוויי, 1890 און בלאָנדזשענדיקע שטערן, 1909-1911. טעאַטער-שטיק אַזוי ווי דער בלוטיקער שפּאַס, 1912-1913, באַאַרבעט פֿאַר דער בינע אונטערן נאָמען שווער צו זײַן אַ ייִד און דאָס גרויסע געווינס, 1915, וואָס איז נישט געשפּילט געוואָרן בשעת ער האָט געלעבט זײַנען אויך געווען זייער פּאָפּולער. זײַן סאַמע באַוווּסט און מסתּמא גרעסט ווערק איז טבֿיה דער מילכיקער, געשריבן 1894-1916 אין דעם ראָמאַן איז טבֿיה, דער טאַטע פֿון זיבן נישט-אויסגעגעבענע טעכטער, אַ מין מיזרח-אייראָפּעיִשער איובֿ, אַ האַלב-טראַגישער, האַלב-קאָמישער העלד. ער איז דער טראַדיציאָנעלער גאָטספֿאָרכטיקער ייִד וואָס ראַגלט זיך צו בלײַבן בײַ זײַן אמונה אין אַ נײַער וועלט וואָס שטעלט דאָס ייִדישע לעבן אין סכּנה.
שלום-עליכם איז דער ייִדישער הומאָריסט פּאַר עקסעלאַנס. זײַן שרײַבן ווערט אָפֿט כאַראַקטעריזירט ווי „געלעכטער דורך טרערן” און הינטער זײַן הומאָר ליגן טאַקע אָפֿט אָרעמקייט, טרויער און אַפֿילו טראַגעדיע. דער קריטיקער דן מירון שרײַבט אין דער ענציקלאָפּעדיע יודאַיִקאַ, באַנד 41, זײַטל 1285,„דער עלעמענט פֿון טראַגעדיע פֿעלט נישט אין קיין איינעם פֿון זײַנע וויכטיקע ווערק. אומעטום לאָקערט טויט, משוגעת, אַ קולטור אויפֿן שוועל פֿון צעפֿאַלן זיך, צעשמעטערטע האָפֿענונגען, חרובֿע חלומות. אָבער אַנטקעגן זיי שטייט אַ דראַנג צום לעבן, אַ נישט-אָנגערירטע פֿרישקייט און אַ כּסדרדיקע פֿעיִקייט זיך צו באַנײַען, זיך אויסצוהיילן און ווידער געבוירן ווערן”.

בקיצור, װאָס פֿאַר אַ סדרה גײט בײַ אײַך איצט? ויקראָ? בײַ מיר גײט אַן אַנדער סדרה: די סדרה ‏לך־לך. ‏לך־לך — „ האָט מען מיר געזאָגט —„דו זאָלסט אַרױסגײן, טבֿיה, מאַרצך — „ פֿון דײַן לאַנד, וממולדתּך— „ און פֿון דײַן דאָרף, װוּ דו ביסט געבױרן געװאָרן און אָפּגעלעבט אַלע דײַנע יאָרן, אל הארץ אַשר אַראך— „ װוּ די אױגן װעלן דיך טראָגן!… און װען דערמאָנט מען זיך צו זאָגן טבֿיהן דעם דאָזיקן פּסוק? אַקוראַט דעמאָלט, װען ער איז שױן אַלט און שװאַך און עלנט, װי מיר זאָגן ראָש־השנה אין די תּפֿילות: אַל תשליכני לעת זקנה!…
             שלום־עליכם, “לך־לך”, טביה דער מילכיקער

In a word, what Bible reading are you up to in the synagogue this week, the first chapter of Leviticus? Well, I’m a bit behind, because I’m still back in the third chapter of Genesis. That’s the chapter of Lekh-Lekho, you know, where God shows Abraham the door. Lekh-lekho—get thee out, Tevye —meyartsekho—from your land—umimoyladitkho—and fom the village you were born in and lived in your whole life—el ha’orets asher arekhho—to wherever your eyes will carry you… And when did it occur to the powers-that-be to tell me that? Not a minute before I’m so old, weak, and lonely that I’m a real al tashlikheynu le’eys ziknoh, as it says in the Rosh Hashanah prayer…
           “Lekh-Lekho,” Teyve the Dairyman, by Sholem Aleichem
Tr. Hillel Halkin

bekitser, vos far a sedre geyt bay aykh itst? Vayikro? bay mir geyt an ander sedre: di sedre lekh-lekho. lekh-lekho — hot men mir gezogt — du zolst aroysgeyn, tevye, martsekho — fun dayn land, umimoladetekho — un fun dayn dorf, vu du bist geboyrn gevorn un opgelebt ale dayne yorn, el hoarets asher arekho — vu di oygn veln dikh trogn!… un ven dermont men zikh tsu zogn tevye|n dem dozikn posek? akurat demolt, ven er iz shoyn alt un shvakh un elnt, vi mir zogn roshe-shone in di tfiles: al tashlikheyni leeys zikno!…

Ulinover, Khumesh-lider B

15 5And He brought him forth abroad, and said: ‘Look now toward heaven, and count the stars, if thou be able to count them’; and He said unto him: ‘So shall thy seed be.’ JPS

טו: 5 און ער האָט אים אַרױסגעפֿירט דרױסן, און האָט געזאָגט: טו אַקאָרשט אַ קוק אױפֿן הימל, און צײל די שטערן, אױב דו קענסט זײ איבערצײלן. און ער האָט צו אים געזאָגט: אַזױ װעט זַײן דײַן זאָמען.  

For a biography of Miriam Ulinover click here.

חומש־לידער
ב

סדרן זיך די שטערן אין אַ װאָגן אױס,
שאַר איך שטיל אַרױס זיך פֿון מײַן טאַטנס הױז
און מיט יענע שטערן אױסגעשטעלטע שרעג
װילט זיך מיר פֿאַרפֿאָרן אױ ֿפן מילעכװעג.

אײן מאָל, טיף פֿאַר צײַטנס, פֿאַר טױזנטער יאָר
בין איך שױן געװעזן אױװן דאָרט, פֿאַר װאָר,
װען דאָס ייִדן־מערונג גאָט,דער גרױסער גאָט
פֿאַר אַברהמס אױגן אױסגעשטערנט האָט…
גאָטס נשמה־אוצר אין שטערן־געשטאַלט
האָט פֿון טונק’לע הימלען מילד אַרײַנגעשטראַלט
אין אַ שײנער, דופֿטיקער אור־כּשדים־נאַכט
און צום עלטער־פֿאָטער שטיל אַראָפּגעלאַכט…
גינגאָלדבלימלעך פֿון אַ װײַטער, הױכער גערטנערײַ…
איך, אַ קלײנטשיקעס, צװישן זײ…

װאָס אַ מאָל געװעזן, װעט שױן מער נישט זײַן,
ס’קומט אַ צײַט, װען כ’פֿיל אַ גרױסע בענקשאַטספּײַן,
שאַר איך שטיל אַרױס זיך פֿון מײַן טאַטנס הױז,
— סדרן די שטערן אין אַ װאָגן אױס —
און צום הימל בליק איך בענקלעך און פֿאַרטרױט,
כ’װיל אַרױף זיך כאַפּן אױף דער שטערנבױד.
מרים אולינאָווער, מרים אולינאָווער, אַ גרוס פֿון דער אַלטער היים: לידער, פּאַריז, 2003

The stars arrange themselves as a chariot in the sky
As I shuffle quietly out of my father’s house today
And with those stars rising at a slant
I want to stop in at the milky way.

Once, in olden days, thousands of years ago
I was, in fact, way up there so far
When God, the great God who made the Jews numerous
Studded the sky with his stars.

God’s soul treasure in starry formation
Glowed from skies so dark
In a lovely, fragrant Ur-Kasdim-night
And quietly laughed down to the patriarch…
From a far-off, lofty garden little flowers of pure gold
I, a tiny one, among them, a place do hold.

What was once, will no longer be.
There comes a time when I feel of longing the great pain,
So I shuffle quietly out of my father’s house,
—The stars arrange themselves in a chariot again,
And to the sky I glance with longing and trust
Climb up onto the starcoach. I must.
Miriam Ulinover
Translation attempt, Sheva Zucker

sadern zikh di shtern in a vogn oys,
shar ikh shtil aroys zikh fun mayn tatns hoyz
un mit yene shtern oysgeshtelte shreg
vilt zikh mir farforn oyfn milekhveg.

eyn mol, tif far tsaytns, far toyznter yor
bin ikh shoyn gevezn oyvn dort, far vor,
ven dos yidn-merung got, der groyser got
far Avroms oygn oysgeshternt hot…
gots neshome-oytser in shtern-geshtalt
hot fun tunk’le himlen mild arayngeshtralt
in a sheyner, duftiker ur-kashdim-nakht
un tsum elter-foter shtil aropgelakht…
gingoldblimlekh fun a vayter, hoykher gertneray…
ikh, a kleyntshikes, tsvishn zey…

vos a mol gevezn, vet shoyn mer nisht zayn,
s’kumt a tsayt, ven kh’fil a groyse benkshaftspayn,
shar ikh shtil aroys zikh fun mayn tatns hoyz,
— sadern di shtern in a vogn oys —
un tsum himl blik ikh benklekh un fartroyt,
kh’vil aroyf zikh khapn oyf der shternboyd.
Miryem Ulinover

Manger, Avrom un Sore

16:1-5 Now Sarai Abram’s wife bore him no children; and she had a handmaid, an Egyptian, whose name was Hagar. 2And Sarai said unto Abram: ‘Behold now, the LORD hath restrained me from bearing; go in, I pray thee, unto my handmaid; it may be that I shall be builded up through her.’ And Abram hearkened to the voice of Sarai. 3And Sarai Abram’s wife took Hagar the Egyptian, her handmaid, after Abram had dwelt ten years in the land of Canaan, and gave her to Abram her husband to be his wife. 4And he went in unto Hagar, and she conceived; and when she saw that she had conceived, her mistress was despised in her eyes. 5And Sarai said unto Abram: ‘My wrong be upon thee: I gave my handmaid into thy bosom; and when she saw that she had conceived, I was despised in her eyes: the LORD judge between me and thee.’


ט”ז 1 און שׂרי, אבֿרמס װײַב, האָט אים ניט געבאָרן קײן קינדער; און זי האָט געהאַט אַ ִמצרישע דינסט װאָס איר נאָמען איז געװען ָהָגר. 2 האָט שׂרי געזאָגט צו אבֿרמען: זע נאָר, גאָט האָט מיך פֿאַרמיטן פֿון געבערן; קום, איך בעט דיך, צו מײַן דינסט, אפֿשר װעל איך אױפֿגעריכט װערן דורך איר. האָט אבֿרם צוגעהערט צו דעם קול פֿון שׂרין. 3 און שׂרי, אבֿרמס װײַב, האָט גענומען הגר די ִמצרית, איר דינסט, נאָך דעם װי אבֿרם איז געזעסן אין לאַנד ְכַּנַען צען יאָר, און זי האָט זי געגעבן איר מאַן אבֿרמען פֿאַר אַ װײַב צו אים. 4 און ער איז געקומען צו הָגרן, און זי איז טראָגעדיק געװאָרן; און װי זי האָט געזען אַז זי איז טראָגעדיק, אַזױ איז איר האַרינטע גרינגעשאַצט געװאָרן אין אירע אױגן. 5 האָטשׂרי געזאָגט צו אבֿרמען: מײַן עװלה אױף דיר! איך האָב געגעבן מײַן דינסט אין דײַן בוזעם, און װי זי האָט געזען אַז זי איז טראָגעדיק, אַזױ בין איך גרינגעשאַצט געװאָרן אין אירע אױגן; זאָל גאָט משפּטן צװישן מיר און צװישן דיר.

For a biography of the poet Itzik Manger, click here.
For a biography of Manger in Yiddish, click here.

אַבֿרהם און שׂרה

„אַװרעמל, װען װעלן מיר האָבן אַ קינד?
מיר זענען בײדע שױן אַלטע לײַט.
בײַ לײַטן אַ פֿרױ אין די יאָרן װי איך
איז שױן דאָס אַכצנטע מאָל אױף דער צײַט.“

אַבֿרהם אָבֿינו שמײכלט און שװײַגט
און פּיפּקעט פֿון זײַן ליולקע רױך:
„בטחון, מײַן װײַב. אַז דער אײבערשטער װיל, בטחון
שיסט אַפֿילו אַ בעזעם אױך.“

„אַװרעמל, דו הערסט, אַיעדע נאַכט
הער איך װי ס’כליפּעט מײַן לײַב,
און הגר איז דאָך נאָר דײַן דינסט
און איך בין דײַן אמתדיק װײַב.

אָפֿט דאַכט זיך מיר, אַז דער שטערן אין שױב
איז די נשמה פֿון אונדזער קינד,
װאָס װאָגלט אַרום אַיעדע נאַכט
צװישן רעגן, שאָטנס און װינט.“

אַבֿרהם אָבֿינו שמײכלט און שװײַגט
און פּיפּקעט פֿון זײַן ליולקע רױך:
„בטחון, מײַן װײַב. אַז דער אײבערשטער װיל,
שיסט אַפֿילו אַ בעזעם אױך.“

„אַז איך זע אַ מאָל, װי הגרס קינד
שפּילט זיך מיט דער זון אין זאַמד,
און איך גיב אים איבערן קעפּל אַ גלעט,
װערט מאָדנע טרױעריק מײַן האַנט.

און אַז איך נעם דאָס קינד צו זיך אױפֿן שױס
און סע שמײכלט אַזױ קלוג און גוט,
װערן מײַנע אױגן פֿײַכט און גרױס
און ס’װערט מאָדנע טרױעריק מײַן בלוט.

אַװרעמל, װען װעלן מיר האָבן אַ קינד?
מיר זענען בײדע שױן אַלטע לײַט.
בײַ לײַטן אַ פֿרױ אין די יאָרן װי איך
איז שױן דאָס אַכצנטע מאָל אױף דער צײַט.“

אַבֿרהם אָבֿינו שמײכלט און שװײַגט
און פּיפּקעט פֿון זײַן ליולקע רױך:
„בטחון, מײַן װײַב. אַז דער אײבערשטער װיל,
שיסט אַפֿילו אַ בעזעם אױך.“
איציק מאַנגער, מדרש איציק, ירושלים, 1969

ABRAHAM AND SARAH

“Abraham, when will we have a child?
We’re not getting younger, you know.
Other women my age would have had
Eighteen children by now.”

The Patriarch Abraham puffs at his pipe
And waits, then he says with a smile,
“A broomstick, my dear, can be made to shoot
If the Lord thinks it’s worthwhile.”

“Abraham, love, each night I hear
My body sobbing for life…
Hagar is only your handmaiden
While I am your own true wife.

Often it seems to me that the star
That gleams in the windowpane
Is the soul of my child that’s wandering
Among shadows and wind and rain.”

The Patriarch Abraham puffs at his pipe
And waits, then he says with a smile,
“A broomstick, my dear, can be made to shoot
If the Lord things it’s worthwhile.”

“When I see Hagar’s son playing
With sunbeams in the sand
I find myself caressing him
And grief overwhelms my hand.

And when I take him in my lap
His smile’s so bright and sweet,
I fell my blood turn strangely cold
And then my eyes are wet.

“Abraham, when will we have a child?
We’re not getting younger, you know.
Other women my age would have had
Eighteen children by now.”

The Patriarch Abraham puffs at his pipe
And waits, then he says with a smile,
“A broomstick, my dear, can be made to shoot
If the Lord things it’s worthwhile.”
Tr. Leonard Wolf
Itzik Manger: The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose,
Translated and edited by Leonard Wolf, Yale University Press, 2002

Avrom un Sore

“avreml, ven veln mir hobn a kind?
mir zenen beyde shoyn alte layt.
bay laytn a froy in di yorn vi ikh
iz shoyn dos akhtsnte mol oyf der tsayt.”

Avrom ovinu shmeykhlt un shvaygt
un pipket fun zayn lyulke roykh:
“bitokhn, mayn vayb. az der eybershter vil,
shist afile a bezem oykh.”

avreml, du herst, ayede nakht her ikh
vi s’khlipet mayn layb,
un Hoger iz dokh nor dayn dinst
un ikh bin dayn emes|dik vayb.

oft dakht zikh mir, az der shtern in shoyb
iz di neshome fun undzer kind,
vos voglt arum ayede nakht
tsvishn regn, shotns un vint.”

Avrom ovinu shmeykhlt un shvaygt
un pipket fun zayn lyulke roykh:
“bitokhn, mayn vayb. az der eybershter vil,
shist afile a bezem oykh.”

“az ikh ze a mol, vi Hogers kind
shpilt zikh mit der zun in zamd,
un ikh gib im ibern kepl a glet,
vert modne troyerik mayn hant.

un az ikh nem dos kind tsu zikh oyfn shoys
un se shmeykhlt azoy klug un gut,
vern mayne oygn faykht un groys
un s’vert modne troyerik mayn blut.

avreml, ven veln mir hobn a kind?
mir zenen beyde shoyn alte layt.
bay laytn a froy in di yorn vi ikh
iz shoyn dos akhtsnte mol oyf der tsayt.”

Avrom ovinu shmeykhlt un shvaygt
un pipket fun zayn lyulke roykh:
“bitokhn, mayn vayb. az der eybershter vil,
shist afile a bezem oykh.”
itsik manger, medresh itsik, yerusholaim, 1969

Kadye Molodovsky, Froyen-Lider VII

For a biography of Kadye Molodowsky, click here.
For a biography of Kadye Molodowsky in Yiddish, click here.

                                                          16:1-5 Now Sarai Abram’s wife bore him no children.

ט”ז 1 און שׂרי, אבֿרמס װײַב, האָט אים ניט געבאָרן קײן קינדער.

פֿרויען־לידער
     VII 

אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען ס’װאַקסט אונטער אַ שטײן אַ גראָז פֿון דר’ערד
און ס’בעט דער פֿרישער מאָך אַ גרינע קישן אױס
אונטער אַ שאַרבן פֿון אַ טױטן פֿערד
און אַלע גלידער פֿון אַ פֿרױ בעטן זיך צו װײטיק פֿון געבורט.
און פֿרױען קומען און לײגן זיך װי קראַנקע שאָף
בײַ קרענעצעס אױף הײלן זײער לײַב,
און האָבן שװאַרצע פּנימער
פֿון לאַנגיעריקן דאָרשט צום קינדס געשרײ.
אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען בליצן שנײַדן אױף מיט זילבערנע חלפֿים
די שװאַרצע ערד,
און פֿרױען שװאַנגערע צו װײַסע טישן פֿון שפּיטאָל
קומען צו מיט שטילע טריט
און שמײכלען צום נאָך ניט געבאָרענעם קינד
און אפֿשר נאָך צום טױט.
אין נעכט אַזױנע פֿרילינגדיקע דאָ,
װען ס’װאַקסט אונטער אַ שטײן אַ גראָז פֿון דר’ערד אַרױס.
קאַדיע מאָלאָדאָווסקי,  חשוונדיקע נעכט, ווילנע, 1927

WOMEN-POEMS
 VII

There are the spring nights
When up from under the stone,
a grass blade pushes forth from the earth,
And fresh moss makes a green cushion
Under the skull of a dead horse,
And all of a woman’s limbs beg for the hurt of childbirth.
And women come and lie down like sick sheep
By wells to heal their bodies,
And their faces are dark
From long years of thirsting for the cry of a child.
These are the spring nights
When lightning splits the black earth
With silver slaughtering knives,
And pregnant women approach
White tables in the hospital with quiet steps
And smile at the yet-unborn child
And perhaps even at death.
These are the spring nights
When up from under a stone,
A grass blade pushes forth from the earth.
By permission of Translator, Kathryn Hellerstein,
      Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky
Translated, introduced and edited by Kathryn Hellerstein, Wayne State University                   Press, 1999. By permission of translator.

FROYEN-LIDER
VII

In nekht azoyne frilingdike do,
Ven s’vakst unter a shteyn a groz fun dr’erd
Un s’bet der frisher mokh a grine kishn oys
Unter a sharbn fun a toytn ferd
Un ale glider fun a froy betn zikh tsu veytik fun geburt.
Un froyen kumen un leygn zikh vi kranke shof
Bay krenetses oyf heyln zeyer layb,
Un hobn shvartse penemer
Fun langyerikn dorsht tsum kinds geshrey.
In nekht azoyne frilingdike do,
Ven blitsn shnaydn oyf mit zilberne khalofim
Di shvartse erd,
Un froyen shvangere tsu vayse tishn fun shpitol
Kumen tsu mit shtile trit
Un shmeykhlen tsum nokh nit geborenem kind
Un efsher nokh tsum toyt.
In nekht azoyne frilingdike do,
Ven s’vakst unter a shteyn a groz fun dr’erd aroys.