THIS WEEK
Alize Grinblat, דו, דו, You, You
Leon Elbe, עוג מלך הבשן” פֿון ייִנגעלע־רינגעלע”, “Og the King of Boshen” from Yingele-Ringele  FOR CHILDREN

Alize Grinblat, Du, du

According to The Torah: A Women’s Commentary (p. 1058) the word “You” appears In this parshe over 100 times in slightly more than 100 verses, plus many other instances if the imperative form is included.

In the parshe Moyshe is addressing the Jewish people (in various forms). in Greenblat’s song, Du, Du/You, You she is addressing a lover. Perhaps the relationship of Moyshe to the Jewish people could also be viewed as a love relationship, albeit a very complicated one.

To read a biography of Aliza Greenblatt in English, click here.

דו, דו

כ’גײ אַרום בײַם ברעג פֿון ים,
און זוך דיך אַלץ אַרום,
אַ שטילע כװאַליע מורמלט קױם
דעם צױבער פֿון דײַן שטים.

רעפֿרײן:
דו, דו,
פֿון אַלע צאַרטע בלומען,
דו, דו, דו, דו,
פֿון אַלע מײַנע טרױמען,
דו, דו.

שפּרײטן זיך די הימלען אױס
העט גאַנץ װײַט אַװעק,
קומט אַ װינטעלע צו גײן
און קלאַפּט אָן בײַם ברעג.

סודען זיך די װינטלעך שטיל
מיט געטלעכן געזאַנג,
און אין האַרצן טיף בײַ מיר,
פֿלאַטערט אַ פֿאַרלאַנג.

נעמט מײַן בענקשאַפֿט, װינטלעך, אױף
און טראָגט אַװעק אַ גרוס,
זאָגט אים אַז איך בענק אַזױ,
כ’גײ פֿון בענקשאַפֿט אױס.

YOU, YOU

I walk along the seashore
And search for you all around,
A silent wave barely whispers
The spell of your voice.

You, you, you, of all the delicate flowers,
You, you, you, you,
Of all my dreams you, you!

The winds secretly whisper
A divine song
And deep in my heart
Flutters a desire!

You, you, you…

Take my longing with you, winds,
And carry a greeting with you,
Tell him, I long so much,
I am dying from such longing!
Translation from liner notes of Shura Lipovsky’s wonderful CD, “Vaytinke: Novaya                  Shira.” Be sure to listen to the beautiful recording up above.

Leon Elbe, “Og Meylekh HaBoshen”  fun Yingele-ringele

1: 3 And it came to pass in the fortieth year, in the eleventh month, on the first day of the month, that Moses spoke unto the children of Israel, according unto all that the LORD had given him in commandment unto them; 4after he had smitten Sihon the king of the Amorites, who dwelt in Heshbon, and Og the king of Bashan, who dwelt in Ashtaroth, at Edrei; 5 beyond the Jordan, in the land of Moab, took Moses upon him to expound this law, saying:

3: 3 So the LORD our God delivered into our hand Og also, the king of Bashan, and all his people; and we smote him until none was left to him remaining.

11For only Og king of Bashan remained of the remnant of the Rephaim; behold, his bedstead was a bedstead of iron; is it not in Rabbah of the children of Ammon? nine cubits was the length thereof, and four cubits the breadth of it, after the cubit of a man.

For a biography of Leon Elbe in English, click here.

THIS WEEK
Tsilye Dropkin, איך װעל אַנטלױפֿן, I Will Run Away

Dropkin, Ikh vel antloyfn

35: 11You shall designate cities for yourselves; they shall be cities of refuge for you, and a murderer who killed a person unintentionally shall flee there. 12These cities shall serve you as a refuge from an avenger, so that the murderer shall not die until he stands in judgment before the congregation.

ל”ה 11 זאָלט איר אײַך באַשטימען שטעט װאָס זאָלן אײַך זײַן שטעט פֿון אַנטרינונג, און אַהין זאָל אַנטלױפֿן דער טױטשלעגער װאָס דערשלאָגט אַ נפֿש דורך אַ פֿאַרזע. 12 און די שטעט זאָלן אײַך זײַן פֿאַר אַנטרינונג פֿון דעם בלוטמאָנער, און דער טױטשלעגער זאָל ניט שטאַרבן אײדער ער שטעלט זיך פֿאַר דער עדה צום משפּט.

For a biography of Celia Dropkin in English, click here.
For a biography of Celia Dropkin in Yiddish, click here.

איך װעל אַנטלױפֿן

איך װעל אַנטלױפֿן פֿון אײַך אַלעמען
צו מײַן קלײנעם ייִנגעלע,
פֿון אײַך אַלעמען
מיט דאָרשטיק הײסע,
מיט קאַלטע בליקן,
מיט פּנימער פֿון פֿרײַנט און פֿון שׂונאים
צו זײַן ליכטיקן פּנים,
אים פֿאַרװיגן,
שטיל אים צודעקן אָדער גאָר,
שטיל אים אויפֿװעקן
קױם, באַרירנדיק מיט קושן.
— מאַמאַ!
—  דײַן, דײַן, דײַן מאַמאַ…
אין אַ שטילן טונקעלן דיסק
בײַ דער װיג פֿון מײַן קינד
װעל איך מיך ראַטעװען
פֿון אײַך אַלעמען!
1922
         אין הייסן ווינט, 1935, 1959

I WILL RUN AWAY

I will run away from all of you
To my little boy,
From all of you
With your glances,
Thirsty hot and cold,
With your friendly and hostile faces
To his bright face,
Rock him to sleep,
Quietly cover him
Or perhaps
Quietly wake him
Barely brushing him with kisses.
“Mamma!”
“It’s your, your Mamma. . . “
In a quiet dark disc
By the cradle of my child
I will set myself free
From all of you.
1922
        In heysn vint,  1935, 195
Translated by Sheva Zucker

IKH VEL ANTLOYFN

Ikh vel antloyfn fun aykh alemen
Tsu mayn kleynem yingele,
Fun aykh alemen
Mit dorshtik heyse,
Mit kalte blikn,
Mit penemer fun fraynt un fun sonim
Tsu zayn likhtikn ponem,
Im farvign,
Shtil im tsudekn
Oder gor,
Shtil im ufvekn
Koym, barirndik mit kushn.
_ Mama!
– Dayn, dayn, dayn mama…
In a shtiln tunkeln disk
Bay der vig fun mayn kind
Vel ikh mikh rateven
Fun aykh alemen!
1922
         In heysn vint, 1935, 1959

THIS WEEK
Itsik Manger, יפֿתּחס טאָכטער, Yiftakh’s Daughter
Celia Dropkin, דאָס ליד פֿון אַ געצן־דינערין, Song of an Idol Worshipper

Manger, Yiftakhs tokhter

30: 2 Moses spoke to the heads of the Israelite tribes, saying: This is what יהוה has commanded: 3 If a householder makes a vow to יהוה or takes an oath imposing an obligation on himself, he shall not break his pledge; he must carry out all that has crossed his lips.

For a biography of Itzik Mangere in English and Yiddish see Week 1.
The judge Yiftakh (Jephthah) had just won a battle over the Ammonites, and vowed he would give the first thing that came out of his house as a burnt offering to God. However, his only child, an unnamed daughter, came out to meet him dancing and playing a tambourine (v. 34). She encourages him to fulfill his vow (v. 36) but asks for two months to weep for her virginity (v. 38). After this period of time, Jephthah fulfilled his vow and offered his daughter. Wikipedia
The story is a cautionary tale against making rash vows.

יפֿתּחס טאָכטער

Tsilye Dropkin, Dos lid fun a gets-dinerin

31 15And Moses said unto them: ‘Have ye saved all the women alive? 16Behold, these caused the children of Israel, through the counsel of Balaam, to revolt so as to break faith with the LORD in the matter of Peor, and so the plague was among the congregation of the LORD.

לא: 15 און משה האָט צו זײ געזאָגט: האָט איר געלאָזט לעבן אַלע װײַבספּאַרשױנען? 16 דאָס האָבן זײ דאָך, אױף דעם אָנרעד פֿון בִלעָמען, געבראַכט די קינדער פֿון ישׂראל צו באַגײן אַ פֿעלשונג אָן גאָט, אין דער מעשׂה פֿון פּעוֹר, און די מגפֿה איז געװען אױף דער עדה פֿון גאָט.

For a biography of Celia Dropkin in English, click here.
For a biography of Celia Dropkin in Yiddish, click here.

דאָס ליד פֿון אַ געצן־דינערין

 שטילערהײט בין איך אין טעמפּל 
הײַנט פֿאַר טאָג געקומען. 
אַך, װי שײן איז ער, מײַן אָפּגאָט, 
אױסגעצירט מיט בלומען.

 קײנעם האָב איך ניט געטראָפֿן 
אין דעם טעמפּל אַלטן, 
בין איך האַסטיק צוגעלאָפֿן 
צו דעם אָפּגאָט קאַלטן. 

מײַן כיטאָן האָב איך געלאָזן 
פֿון די אַקסלען פֿאַלן 
נאַקעט, דורשטיק צו מײַן אָפּגאָט 
בין איך צוגעפֿאַלן. 

מיט צערײצטע הײסע גלידער 
האָב איך אים געאָרעמט 
ביז מײַן ליבער, גרױסער אָפּגאָט 
האָט זיך הײס צעװאַרעמט.

איך האָב דערפֿילט מיט זיסן אימפּעט, 
אַז איך פֿאַל אַנידער, 
האָט דער װײַרעך דאָס באַרױשט מיך
צי מײַן אָפּגאָטס גלידער? 

שטילערהײט בין איך אין טעמפּל 
הײַנט פֿאַר טאָג געקומען.
אַך, װי שײן איז ער, מײַן אָפּגאָט 
אױסגעצירט מיט בלומען. ‏
 אין הייסן ווינט, 1935, 1959

THE SONG OF AN IDOL WORSHIPPER

Quietly to the temple
I came today at dawn,
Oh, how beautiful he is, my idol,
Adorned with flowers. 

No one did I meet
In the temple so old,
So hastily I ran
To the idol so cold.

I let my tunic
From my shoulders fall
Naked, thirsty I
Threw myself at my idol.

With hot excited limbs
I embraced him
Until my dear, great idol
Was hotly aroused.

With sweet ardor I felt
Myself falling before him
Did the incense intoxicate me
Or was it my idol’s limbs?

Quietly to the temple
I came today at dawn,
Oh, how beautiful he is, my idol,
Adorned with flowers.
Literal translation: Sheva Zucker

dos lid fun a getsn-dinerin

shtilerheyt bin ikh in templ
haynt fartog gekumen.
akh, vi sheyn iz er, mayn opgot,
oysgetsirt mit blumen.

keynem hob ikh nit getrofn
in dem templ altn,
bin ikh hastik tsugelofn
tsu dem opgot kaltn.

mayn khiton hob ikh gelozn
fun di akslen faln
naket, durshhtik tsu mayn opgot
bin ikh tsugefaln.

mit tsereytste heyse glider
hob ikh im georemt
biz mayn liber, groyser opgot
hot zikh heys  tsevaremt.

ikh hob derfilt mit zisn impet,
az ikh fal anider,
hot der vayrekh dos baroysht mikh
tsu mayn opgots glider?

shtilerheyt bin ikh in templ
haynt far tog gekumen.
akh, vi ehyn iz er, mayn opgot
oysgetsirt mit blumen. 

THIS WEEK
Meylekh Ravitsh, מײַן קדיש צום יאָרצײַט פֿון מײַן טאַטן, Kaddish
Kadye Molodovski, 11 אין בלויען באַגינען, In Blue Dawn XI

Meylekh Ravitsh, Mayn Kadesh tsum yortsayt fun mayn tan

27: 3‘Our father died in the wilderness, and he was not among the company of them that gathered themselves together against the LORD in the company of Korah, but he died in his own sin;

כ”ז: 3 אונדזער פֿאָטער איז געשטאָרבן אין דער מדבר, און ער איז ניט געװען צװישן דעם געזעמל װאָס האָט זיך אײַנגעזאַמלט אַקעגן גאָט אין קֹרַחס געזעמל, נײַערט אין זײַן אײגענער זינד איז ער געשטאָרבן;

To read a biography of Meylekh Ravitsh in English, click here.
To read a biography of Meylekh Ravitsh in Yiddish, click here.

מײַן קדיש צום יאָרצײַט פֿון מײַן טאַטן

און אַז דער טאַטע איז געשטאָרבן און די שיבֿעה־טעג זענען שױן אַװעק,
האָט זיך די מאַמע אונדזערע פֿון שיבֿעה־בענקעלע אױפֿגעשטעלט
צו שרײַבן דרײַ בריװ צו די זין; אײנעם קײן צפֿון, אײנעם קײן דרום
און אײנעם אױף יענער װעלט.

צו אַלע דרײַ האָט זי אין זעלבן נוסח פּשוט און פּראָסט װי אַ ליד געשריבן:
— און װי אַזױ דער קראַנקער טאַטע האָט זי אַ רוף געטאָן אין מיטן דער נאַכט,
און װי אַזױ ער האָט דעם טױט קראַנקן קאָפּ אױף אירע אַקסלען אָנגעשפּאַרט,
און שטיל, װי אַ קראַנקער, געפֿאַלענער פֿױגל די שװאַרצע אױגן אױף אײביק פֿאַרמאַכט.

און נאָך האָט זי געשריבן: — — און װי אַזױ זי האָט דעם טאַטנס קאָפּ פֿון אַקסל אירן
אַראָפּגענומען און אױפֿן קישן געלײגט, און װי װאַרעם ס’איז געװען זײַן טױטע הױט,
און די געקרײַזלטע האָר אױפֿן קאָפּ, װאָס זי האָט אַזױ ליב געהאַט, נאָך נישט אין גאַנצן גרױ.
און װי זײ האָבן אַלץ זיך נאָך געקרײַזלט דין װי זײַד, אַפֿילו נאָכן טױט.

די מאַמע אונדזערע איז אַ שװײַגנדיקע, גרױסע דיכטערין,
און װײסט אַפֿילו נישט, אַז זי פֿאַרמאָגט אַזאַ מין הימלישן טאַלענט.
און גרױס איז זי, װײַל נאָר אין דער נשמה און אין האַרץ איז זי אַ דיכטערין,
און מיר — די זין אירע — זענען שרײַבער נאָר מיט פֿעדערן אין די הענט —

אָבער צוריק צו די בריװ: און נישט אין זעלבן נוסח האָט די מאַמע די בריװ געענדיקט:
אונדז, די אױף דער ערד, דעם אײנעם אין צפֿון און דעם אײנעם אין דרום, אונדז צװײ
האָט זי געהײסן אײביק דעם טאַטנס נאָמען האַלטן הײליק און שײן,
און דעם אױף יענער װעלט: און איצט מײַן זון, נעם אים אױף װי ס’פּאַסט אַ זון, װאָס איז געטרײַ.

אָט אַזױ האָט די מאַמע צעשיקט נאָכן טאַטנס טױט דרײַ בריװ צו אירע דרײַ זין,
קײן צפֿון אײנעם, און דעם צװײטן קײן דרום פֿון דעם שטיק אומעט, װאָס רופֿט זיך ערד.
און דעם דריטן בריװ אױף דער אמתער װעלט. און פּינקטלעך האָבן די זין די בריװ באַקומען.
די קעפּ געבױגן און לאַנג אין דער װעלטנאַכט פֿון זײער געליבטן טאַטן געקלערט.
1941
67 לידער פֿון די לעצטע פֿינף־זעקס יאָר      
די לידער פֿון מײַנע לידער, 1909־

Ravitches mother, memoirist Hinde Bergner

The translation by Nathan Halper does not include one verse which deals with Ravitsh’s mother, Hinde Bergner. I have translated it and it appears in red.  Bergner herself, encouraged by her sons,  wrote a memoir called In di lange vinternekht (On long winter nights) now available in translation by Justin Cammy. Writing for a woman of her time was not a naturally accepted thing. In the forward to the book her sons write, “When her sons suggested – and this quite late, only in the year 1937 – that our mother should write her memoirs, she set herself to it with a fervent spiritual hunger. Finally, her dream was realized. Until now, when her sons sometimes noticed, somewhere hidden in books, her notes and even poems in free verse, she would blush with shame like a small child who had done God knows what. . . ” I hope this background will illuminate the added verse.

KADDISH

When he was dead, when mourning was over,
Our mother got up form the mourner’s bench
To write letters to her sons: one north, one south,
One to the other world.
All began the same way:
How our sick father called to her in the night,
Put his head on her shoulder
And, like a fallen bird, silently closed his black eyes.

She lifted his head from her shoulder
And put it back on the pillow. His skin was warm.
The hair she had always loved – it was not yet entirely gray –
Was curly, find as silk, even after he was dead.

Our mother is a silent, great poet,
And does not even know that she possesses this heavenly talent.
And she is great because only in her soul and in her heart is she a poet,
And we – her sons – are writers only with pens in our hands –

But back to the letters:
The letters ended in a different way.
The living – north, south –
Were told to cherish his name.
The one in the other world: Greet him in proper fashion!

That is how our mother wrote three letters to her sons.
One north, one south,
One in the real world.

The sons received them,
They bowed their heads.
In the night, they thought of their beloved father.
Nathan Halper,  A Treasury of Yiddish Poetry

       MAYN KADESH TSUM YORTSAYT FUN MAYN TATN

Un az der tate iz geshtorbn un di shive-teg zenen shoyn avek,
Hot zikh di mame undzere fun shive-benkele oyfgeshtelt
Tsu shraybn dray briv tsu di zin; eynem keyn tsofn, eynem keyn dorem
Un eynem af yener velt.

Tsu ale dray hot zi in zelbn nusekh poshet un prost vi a lid geshribn:
– Un vi azoy der kranker tate hot zi a ruf geton in mitn der nakht,
Un vi azoy er hot dem toyt krankn kop af ire akslen ongeshpart,
Un shtil, vi a kranker, gefalener foygl di shvartse oygn af eybik farmakht.

Un nokh hot zi geshribn: – – Un vi azoy zi hot dem tatns kop fun aksl irn
Aropgenumen un afn kishn geleygt, un vi varem s’iz geven zayn toyte hoyt,
Un di gekrayzlte hor afn kop, vos zi hot azoy lib gehat, nokh nisht in gantsn groy.
Un vi zey hobn alts zikh nokh gekrayzlt din vi zayd, afile nokhn toyt.

Di mame undzere iz a shvaygndike, groyse dikhtern,
Un veyst afile nisht, az zi farmogt aza min himlishn talent.
Un groys iz zi, vayl nor in der neshome un in harts iz zi a dikhtern,
Un mir – di zin ire – zenen shrayber nor mit federn in di hent –

Ober tsurik tsu di briv: Un nisht in zelbn nusekh hot di mame di briv geendikt:
Undz, di af der erd, dem eynem in tsofn un dem eynem in dorem, undz tsvey
Hot zi geheysn eybik dem tatns nomen haltn heylik un sheyn,
Un dem af yener velt: Un itst mayn zun, nem im uf vi s’past a zun, vos iz getray.

Ot azoy hot di mame tseshikt nokhn tatns toyt dray briv tsu ire dray zin,
Keyn tsofn eynem, un dem tsveytn keyn dorem fun dem shtik umet, vos ruft zikh erd.
Un dem dritn briv af der emeser velt. Un pinktlekh hobn di zin di briv bakumen.
Di kep geboygn un lang in der veltnakht fun zeyer gelibtn tatn geklert.
1941
67 lider fun di letste finf-zeks yor, 1946
Di lider fun mayne lider, 1909-1954

Molodovski, In bloyen baginen XI

27: 15And Moses spoke unto the LORD, saying: 16‘Let the LORD, the God of the spirits of all flesh, set a man over the congregation, 17who may go out before them, and who may come in before them, and who may lead them out, and who may bring them in; that the congregation of the LORD be not as sheep which have no shepherd.’

For a biography of Kadya Molodowsky in English and Yiddish see Week 3.

ֿ

אין בלויען באַגינען
11

פֿון פֿינצטער פֿון באַהעלטעניש בין איך אַרויס
און ברייט דער טראָט
פֿון קלייענם פֿוס,
און שטאַרק דער קלאַפּ
פֿון שמאָלן פֿויסט,
פֿון פֿינצטער פֿון באַהעלטעניש בין איך אַרויס.
און כ’וואַש די הענט,
און הייב צום ערשטן מאָל די אויגן צו דער זון,
און כ’צינד די ליכט צום וועלט־יום־טובֿ
די ליכט וואָס דורות לאַנג
האָט מען געצונדן פֿרום.
כ’שפּאַן טריט פֿון שײַן,
און פֿאַרב אין יום־טובֿדיקע פֿאַרבן,
די פֿעדעם וואָס איך וועב אויס און וועב אײַן.
 חשוונדיקע נעכט

IN BLUE DAWN
XI

I have come out of darkness and hiding,
And my small feet
Take long strides,
And my thin fists
Knock, loud and strong.
I have come out of darkness and hiding.
I wash my hands,
Raising my eyes to the sun for the first time,
And light the candles for the festival of the world,
Candles that were piously lit
For generations.
I take steps of light
And, with festive colors, dye
The threads that I’m weaving in and out.
1920
By permission of translator, Kathryn Hellerstein,
Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky

in bloyen baginen
11

fun fintster fun baheltenish bin ikh aroys
un breyt der trot
fun kleyenm fus,
un shtark der klap
fun shmoln foyst,
fun fintster fun baheltenish bin ikh aroys.
un kh’vash di hent,
un heyb tsum ershtn mol di oygn tsu der zun,
un kh’tsind di likht tsum velt-yontef
di likht vos doyres lang
hot men getsundn frum.
kh’shpan trit fun shayn,
un farb in yontevdike farbn,
di fedem vos ikh veb oys un veb ayn.

THIS WEEK
Avrom Sutskever, דער זעלביקער װאַס האָט געבענטשט, ער האָט מיך אױך געשאָלטן, Who Blessed Me Has Also Cursed me
Arn Tsaytlin, לויב מיך, Praise Me

Avrom Sutskever, Der zelbiker vos hot gebentsht, er hot mikh oykh gesholtn

2: 6 Come now therefore, I pray thee, curse me this people; for they are too mighty for me; peradventure I shall prevail, that we may smite them, and that I may drive them out of the land; for I know that he whom thou blessest is blessed, and he whom thou cursest is cursed.’ 

און אַצונד קום, איך בעט דיך, שילט מיר דאָס דאָזיקע פֿאָלק, װאָרום ער איז שטאַרקער פֿון מיר. אפֿשר װעל איך אױספֿירן מיר זאָלן אים שלאָגן, און איך װעל אים פֿאַרטרײַבן פֿון לאַנד; װאָרום איך װײס, אַז װעמען דו בענטשסט, דער איז געבנעטשט, און װעמען דו שילטסט, דער איז פֿאַרשאָלטן.

24: 10  And Balak’s anger was kindled against Balaam, and he smote his hands together; and Balak said unto Balaam: ‘I called thee to curse mine enemies, and, behold, thou hast altogether blessed them these three times. 

האָט דער צאָרן פֿון בָלָקן געגרימט אױף בִלעָמען, און ער האָט אַ פּאַטש געטאָן מיט זײַנע הענט; און בָלָק האָט געזאָגט צו בִלעָמען: צו שילטן מײַנע שָׂונאים האָב איך דיך גערופֿן, ערשט גאָר בענטשן האָסטו געבענטשט שױן דרײַ מאָל.

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.

דער זעלביקער װאַס האָט געבענטשט, ער האָט מיך אױך געשאָלטן.
כ’נעם אָן פֿאַר ליב די צװילינגשאַפֿט פֿון האָניק און פֿון עסיק.
אַ דאַנק פֿאַר בענטשן מיך מיט פֿרײַנד. אָן זײער כּוח װאָלטן
בײַנאַנד מיט מיר די װערטער מײַנע אױסגעצאַנקט מעת־לעתיק.

פֿאַר מײַנעט װעגן מאָלן זײ און האַמערן און קנעטן,
פֿאַר מײַנעט װעגן קײַקלען זײ אַראָפּ פֿון האַרץ פּאָעמעס.
אָ, מײַנע איכן זענען זײ, די מאָלערס און פּאָעטן,
און זײער איך בין איך, אַפֿילו אַז איך װײס ניט װעמעס.

פֿאַר זײערט װעגן האָב איך װען געזונגען אין אַן אָרון,*
פֿאַר זײערט װעגן האַלט איך נאָך מלחמה פֿאַר אַ קאָמע.
און שטאַרבן זײ, ערשט יעמאָלט װערן מײַנע פֿרײַנד געבאָרן
אין גרינער קינדערװיג פֿון מײַן צעהױדעטער נשמה.

פֿאַר מײַנעט װעגן װאַרעמען זײ אָן די קאַלטע שטערן,
פֿאַר מײַנעט װעגן שפּילן זײ: אַ פֿידל צי אַ טשעלאָ
דערלאַנגט פֿון זיך אַ קװאַל אַרױס מיט שׂימחה מײַנע טרערן.
פֿאַר זײערט װעגן שרײַב איך די אָ שורות. אָמן־סלה.
    לידער פֿון טאָגבוך

Who blessed me has also cursed me.
I embrace in love the twinning of honey and of vinegar.
Thank you for blessing me with friends. Without their strength
my work along with me would fade by day and by night.

for my sake they paint and hammer and mold,
for my sake they roll down poems from their hearts.
oh, my I’s are they, those painters and poets,
and their I am I, even when I don’t know whose.

For their sake I once sung in a coffin,*
for their sake I still wage war over a comma,
and when they die, onlythen are my friends born
in the green cradle of my swaying soul.

For my sake they warm up the cold stars,
for my sake they play: a violin or a cello
bring forth from itself a joyoys gush of my tears.
For their sake I write these very lines. Amen. Selah.
Tr. Richard Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever

*See Week 9, Sutzkever’s poem, איך ליג אין אַן אָרון, “I Lie in a Coffin” to understand this line. During WWII Sutzkever did actually hide in a coffin to save his life. https://shevazucker.com/week-9-vayeyshev-וַיֵ%D6%BC֣שֶ%D7%81ב/ 

der zelbiker vas hot gebentsht, er hot mikh oykh gesholtn.
kh’nem on far lib di tsvilingshaft fun honik un fun esik.
a dank far bentshn mikh mit fraynd. on zeyer tsutsi-koyekh voltn
baynand mit mir di verter mayne oysgetsankt meslesik.

far maynet vegn moln zey un hamern un knetn,
far maynet vegn kayklen zey arop fun harts poemes.
o, mayne ikhn zenen zey, di molers un poetn,
un zeyer ikh bin ikh, afile az ikh veys nit vemes.

far zeyert vegn hob ikh ven gezungen in an orn,*
far zeyert vegn halt ikh nokh milkhome far a kome.
un shtarbn zey, ersht yemolt vern mayne fraynd geborn
in griner kindervig fun mayn tsehoydeter neshome.

far maynet vegn varemen zey on di kalte shtern,
far maynet vegn shpiln zey: a fidl tsi a tshelo
derlangt fun zikh a kval aroys mit simkhe mayne trern.
far zeyert vegn shrayb ikh di o shures. omeyn-sela.
        lider fun togbukh

Arn Tsaytlin, Loyb mikh

For a biography of Arn Tsaytlin in English, click here.

לויב מיך

לויב מיך, זאָגט גאָט,
וועל איך וויסן, אַז דו האָסט מיך ליב.
שעלט מיך,
וועל איך וויסן אַז דו האָסט מיך ליב.
לויב מיך אָדער שעלט מיך,
וועל איך וויסן אַז דו האָסט מיך ליב.

זינג אויס די גנאָדן מײַנע, זאָגט גאָט.
הייב פֿויסטן קעגן מיר און לעסטער, זאָגט גאָט.
זינג מײַנע גנאָדן אָדער לעסטער—
אויך לעסטער איז לויב, זאָגט גאָט.

נאָר אויב די זיצסט
אין דײַן גלײַכגילט פֿאַרצוימט,
אין דײַן וואָס־אַרט־מיך פֿאַרגרענעצט, זאָגט גאָט,
אויב דו קוקסט אויף די שטערן און גענעצסט, זאָגט גאָט,
אויב דו זעסט יסורים
און שטורעמסט נישט אויף;
אויב נישט דו לויבסט און נישט דו לעסטערסט,
האָב איך אומזיסט דיך געשאַפֿן, זאָגט גאָט.

PRAISE ME

Praise me, says God,
I will know that you love me.
Curse me,
I will know that you love me.
Praise me or curse me,
I will know that you love me.

Sing out my graces, says God.
Raise your fist against me and revile, says God.
Sing my praises or revile,
Reviling is also praise, says God.

But if you sit
Fenced off in your apathy,
Entrenched in “I don’t give a damn,” says God,
If you look at the stars and yawn, says God,
If you see suffering and don’t cry out,
If you don’t praise and don’t revile,*
Then I created you in vain, says God.
Translated by Emanuel S. Goldsmith

*Revile might also have been translated as blaspheme or profane.

loyb mikh

loyb mikh, zogt got,
vel ikh visn, az du host mikh lib.
shelt mikh,
vel ikh visn, az du host mikh lib.
loyb mikh oder shelt mikh,
vel ikh visn az du host mikh lib.

zing oys di gnodn mayne, zogt got.
heyb foystn kegn mir un lester, zogt got.
zing mayne gnodn un lester—
oykh lester iz loyb, zogt got.

nor oyb di zitst
in dayn glaykhgilt fartsoymt,
in dayn vos-art-mikh fargrenetst, zogt got,
oyb du kukst oyf di shtern un genetst, zogt got,
oyb du zest yesurem
un shturemst nisht oyf;
oyb nisht du loybst un nisht du lesterst,
hob ikh umzist dikh geshafn, zogt got.

THIS WEEK
Malke Kheyfets-Tuzman, זאָל מען אַ קאַרגן ברונעם, Should a Stingy Well

Malke Kheyfets-Tuzman, Zol men a kargn brunem

20: 2And there was no water for the congregation; and they assembled themselves together against Moses and against Aaron.

זאָל מען אַ קאַרגן ברונעם

שטילװאָרט יאָגט מיך אָן בײַם לעצטן שפּאַנאַריבער,
דרײט אױס פּאַמעלעך מיר דאָס פּנים אױף צוריק
הער!
צװײ ברונעמער זײנען געװען בײַ אונדז.
אײנער האָט געקװאַלט אין סאַמע מיטן הױף.
פֿעסער, קאָרעטעס און דײזשעס
האָט אָנגעפֿילט זײַן גאָב.
אַן אײביק זינגעװדיק געפּליעסק פֿון עמער
אױף און אָפּ,
אױף און אָפּ.
קײן מאָל האָט דער ברונעם זיך ניט אָפּגעצױגן.

אַלע מאָל איז פֿול געבליבן װי אַן אױג
אונדזער גוטער, גוטער ברונעם.

װײַט און טיף אין טאָל
צופֿוסנס פֿון דעם פֿלױמענסאָד געדמיונט האָט
אַ צװײטער ברונעם.
אַהער
איז מען מיט מאָס און טאַקט אין טראָט געגאַנגען;
פּאַמעלעכקע
דאָס װאַסער אָנגעשעפּט מיט קלײנעם שעפֿל—
טײ צ’ר אָװנטיקער מנוחה
פֿאַר געסט געהײבענע צום טיש
װי װײַן געשטעלט.

שפּאָרעװדיק איז מען געװען.
אָפּגעמאָסטן, אָפּגעשפּראָכן יעדע קװאָרט
װײַל קאַרג געװען איז אָט דער ברונעם.

אײַנגעהאַלטן איז געװען דער ברונעם
װאָס צופֿוסנס פֿונעם פֿלױמענסאָד.

נאָר סאַראַ נחת
װען גלאָז־טײ האָט זיך געעמבערט
אין דער יום־טובדיקער האַנט.
סאַראַ תּענוג
װען אױג האָט געשפּילט
אױף קלאָר פֿון קרישטאָל
און קלוג מױל
האָט אַ חריפֿותדיק װאָרט געלאָזט פֿאַלן שטיל,
אײדל
און די ברכה „שהכּל“ איז אױפֿגעגאַנגען
װי אַ קרױנונג.

זאָל מען אַ קאַרגן ברונעם פֿאַרשיטן?
     מלכּה חפֿֿץ־טוזמאַן, מילד מײַן ווילד

SHOULD A STINGY WELL

Softword  overtakes me at the last strideacross
Turns its face slowly back towards me,
Listen!
There were two wells at our place.
One gushed right in the middle of the yard.
Its bounty filled
Barrels, troughs and basins.
An eternal singing splash from the pale
Up and down,
Up and down.
Never did the well run dry. 

Always full as an eye
Was our good, good well.

Far away and deep in the valley
At the foot of the plum orchard dreamed
Another well.
Here
One came with measured, rhythmic step;
Slowly
Drew the water with the little bucket—
Tea for the evening rest
For special guests, was placed on the table
Like wine.

We were thrifty,
Every pitcher was measured and exorcised against evil
Because stingy this well was.

This well at the foot of the plum orchard
Was reticent.

But what a pleasure it was
When the glassoftea smoldered
In the festive hand.
What a delight
When the eye played
On the clear crystal
And a clever mouth
Let a shrewd word quietly fall,
Gently
And the blessing “Shehakl” rose up
Like a coronation.

Should a stingy well be covered over?
Literal translation, Sheva Zucker

zol men a kargn brunem

shtilvort yogt mikh on baym letstn shpanariber,
dreyt oys pamelekh mir dos ponem oyf tsurik
her!
tsvey brunemer zeynen geven bay undz.
eyner hot gekvalt in same mitn hoyf.
feser, koretes un deyzhes
hot ongefilt zayn gob.
an eybik zingevdik geplyesk fun emer
oyf un op,
oyf un op.
keyn mol hot der brunem zikh nit opgetsoygn.

ale mol iz ful geblibn vi an oyg
undzer guter, guter brunem.

vayt un tif in tol
tsufusns fun dem floymensod gedimyent hot
a tsveyter brunem.
aher
iz men mit mos un takt in trot gegangen;
pamelekhke
dos vaser ongeshept mit kleynem shefl—
tey ts’r ovntiker menukhe
far gest geheybene tsum tish
vi vayn geshtelt.

shporevdik iz men geven.
opgemostn, opgeshprokhn yede kvort
vayl karg geven iz ot der brunem.

ayngehaltn iz geven der brunem
vos tsufusns funem floymensod.

nor sara nakhes
ven gloz-tey hot zikh geembert
in der yontevdiker hant.
sara tayneg
ven oyg hot geshpilt
oyf klor fun krishtol

un klug moyl
hot a kharifesdik vort gelozt faln shtil,
eydl
un di brokhe "shehakl" iz oyfgegangen
vi a kroynung.

zol men a kargn brunem farshitn?

malke kheyfets-tuzman, mild mayn vild

THIS WEEK
Yankev Glatshteyn, ס’ייִדישע װאָרט, The Yiddish Word

Yankev Glatshteyn, S’Yidishe Vort, The Yiddish Word

17: 21 Moses deposited the staffs before יהוה, in the Tent of the Pact. And it came to pass on the morrow, that Moses went into the tent of the Pact; and, behold, the rod of Aaron for the house of Levi was budded, and put forth buds, and bloomed blossoms, and bore ripe almonds.

י”ז: 21 האָט משה אַרױסגעטראָגן אַלע שטעקנס פֿון פֿאַר גאָט צו אַלע קינדער פֿון ישׂראל, און זײ האָבן איבערגעקוקט, און גענומען איטלעכער זײַן שטעקן. און עס איז געװען אױף מאָרגן, אַז משה איז געקומען אין דעם געצעלט פֿון געזעץ, ערשט דער שטעקן פֿון אַהרֹנען פֿאַר לֵוִיס הױז האָט אױפֿגעשפּראָצט, און אַרױסגעלאָזט שפּראָצונג, און געבליט בליעכץ, און געצײַטיקט מאַנדלען.

For a biography or Yankev Glatshteyn see Week 4.

ס’ייִדישע װאָרט 

ס’ייִדישע װאָרט בליט אױף אַ מאַנדל־שטעקן.
און יעדע ברכה איז באַטעמט,
יעדער װאָרט טוט שמעקן,
יעדער װאָרט טוט טריפֿן,
און יעדער װאָרט איז באַזאַפֿט
מיט באָבעשאַפֿט.
אַ געטרײַע לאַנדשאַפֿט פֿון אַמאָליקײט—
אין אַ זאַמדיקן מידבר.

אין אַ מידבר בליט אַ מאַנדל־שטעקן,
און אױף אים שפּראָצן ייִדישע װערטער.
אַ װאַנדראָװניק אױף אַ קעמל ציט אַהין װי צו זײַן באַשערטער
און אַרום דעם שטעקן װאַקסן
זיסע קרײַטעכצער,
און עסן עסט מען זײ, עפֿענען רעטענישן
זײערע באַטײַטעכצער,
און אַלע פֿאַרהױלענע נישטװיסערײַען
װערן סאַמע קלאָרע פֿאַרשטײטזיכער.
און אַלץ װערט כּדאַי,
און אַלץ װערט האַפֿט,
אַלץ װערט אָנגעיאָרנט
און אָנגעטרונקען מיט פֿרײד
פֿון באָבעשאַפֿט.

דער װאַנדראָװניק שרײַט אַרײַן אין דער נאַכט
און טוט װעקן—הױ, װײגעשריגן,
אין דעם  מידבר בליט אַ מאַנדל־שטעקן!
       געדענקלידער

THE YIDDISH WORD

The Yiddish word sprouts on an almond branch:
every blessing savored,
every curse crafted,
every word scented,
every word succulent,
every word steeped
in essences of Grandma’s world.
oh, the constant landscape of ago—
in a sandy desert.

In a desert sprouts an almond branch,
and on it flower Yiddish words,
A wanderer on a camel
is lured to his intended love.
Around that branch grow
sweet herbs,
and if one feeds on them, riddles
reveal their intimations,
and dark perplexities
turn into certitude.
And all becomes worthy,
and all becomes coherent,
all ferments,
all is drenched
in essences and joy of Grandma’s world.

The wanderer shrieks in the night,
stirring things up—
hey, screeched pain
in the desert sprouts an almond branch.
By permission of translator Richard Fein,
        Selected Poems of Yankev Glatshteyn

s’yidishe vort

s’yidishe vort blit oyf a mandl-shtekn.
un yede brokhe is ba|tam|t,
yeder vort tut shmekn,
yeder vort tut trifn,
un yeder vort iz bazaft
mit bobeshaft.
a getraye landshaft fun amolikeyt—
in a zamdikn midber.

in a midber blit a mandl-shtekn,
un oyf im shprotsn yidishe verter.
a vandrovnik oyf a keml
tsit ahin vi tsu zayn basherter.
un arum dem shtekn vaksn
zise kraytekhtser,
un esn est men zey, efenen retenishn
zeyere bataytekhtser,
un ale farhoylene nishtviserayen
vern same klore farshteytzikher.
un alts vert keday,
un alts vert haft,
alts vert ongeyornt
un ongetrunken mit freyd
fun bobeshaft.

der vandrovnik shrayt arayn in der nakht
un tut vekn—
hoy, veygeshrign,
in der midber blit a mandl-shtekn!

Week 35
אַ תּחינה צו חלה־באַקן, A TKHINE (supplication) FOR MAKING CHALLAH

A tkhine tsu khale-bakn

15: 17And the LORD spoke unto Moses, saying: 18Speak unto the children of Israel, and say unto them:

When ye come into the land whither I bring you, 19then it shall be, that, when ye eat of the bread of the land, ye shall set apart a portion for a gift unto the LORD. 20Of the first of your dough ye shall set apart a cake for a gift; as that which is set apart of the threshing-floor, so shall ye set it apart. 21Of the first of your dough ye shall give unto the LORD a portion for a gift throughout your generations.

ט”ו 17 און גאָט האָט גערעדט צו משהן, אַזױ צו זאָגן: רעד צו די קינדער פֿון ישׂראל, און זאָלסט זאָגן צו זײ: אַז איר קומט אין דעם לאַנד װאָס איך ברענג אײַך אַהין, איז, אַז איר עסט פֿון דעם ברױט פֿון לאַנד, זאָלט איר אָפּשײדן אַן אָפּשײדוגן צו גאָט. 20 דאָס ערשטע פֿון אײַערע טײגמולטערס זאָלט איר אָפּשײדן אַ כלה פֿאַר אַן אָפּשײדונג; װי די אָפּשײדוגן פֿון שײַער, אַזױ זאָלט איר עס אָפּשײדן.פֿון דעם ערשטן פֿון אײַערע טײגמולטערס זאָלט איר געבן אַן אָפּשײדונג צו גאָט אױף אײַערע דָור-דורות. און אַז איר װעט פֿאַרזען, און איר װעט ניט טאָן אַלע די דאָזיקע געבאָט װאָס גאָט האָט אָנגעזאָגט משהן,

אַ תּחינה צו חלה־באַקן

שלשה מיצװות נצטװוּ הנשים, דרײַ מיצװת זײַנען די נשים געבאָטן געװאָרן. חנה שמותן. דער נאָמען פֿון די דרײַ מיצװת איז חנה. דאָס װאָרט חנה מאַכט חלה נידה הדלקת הנר.
ראשית עריסותיכם תּרימו חלה, דער טײַטש פֿון דעם פּסוק איז אַזױ: דאָס ערשטע פֿון אײַערע טײג זאָלט איר אָפּשײדן חלה בזכות זה ה’ אוצרותיכם שובע  ימלא. די װערטער איז טײַטש פֿון װעגן דעם זכות פֿון מיצװת חלה װעט השם יתברך וברוך הוא וברוך שמו אײַך געבן די ברכה אין אײַערע אוצרות און װעט זײ אָנפֿילן מיט זעט פֿאַר צײַטן. פֿלעגט אַזױ זײַן, דער כּהן האָט גענומען תּרומה און דער לװי האָט גענומען מעשׂר און דער עני, מעשׂר עני, אױך צו צײַטן מעשׂר שני אָבער אַצינדערט בעוונותינו הרבים אַז דאָס בית־המיקדש איז חרובֿ איז אַלץ בטל געװאָרן נאָר די מיצװה פֿון חלה איז געבליבן, דרום רבונו־של־עולם בעטן מיר דיך אַז דו זאָלסט אָננעמען די מיצװת חלה און זאָלסט שיקן גרױס ברכה װוּ מיר װעלן זיך קערן און װענדן, אונדזערע קינדערלעך זאָלן ניט פֿאַרפֿרעמדן און מיר זאָלן קענען אונדזערע קינדערלעך אַלײן פּרנסה געבן, איך מיט מײַן מאַן, ביז לאַנג לעבן און די מיצװת חלה זאָל אָנגענומען װערן זי זאָל געװױגן זײַן װי גאָר די תּרי“ג מיצװת פֿון הײליקער תּורה.

A TKHINE (supplication) FOR MAKING CHALLAH

“Women have been given three mitsves”: Women have been given three mitsves  whose acronym is khes, nun, hey and stands for khale, nide, and hadlokes haneyr, which means the taking of khale, observing the rules  of nide, and the lighting of candles. “From the first part of your dough you shall contribute khale,” which means that you should remove a portion of the first dough that you knead and by virtue of this “God will fill your storehouses to the brim.” This means that by the merit of fulfilling the mitsve of khale, hashem yisborekh — praised by He and praised be His Name — will bless your storehouses and will fill them to the brim. In the past, the koyen would take the heave offering and the leyvi would take a tithe. The pauper would take the pauper’s tithe and there would also be a second tithe at other appointed times. But now, because of our many sins, the beys hamikdesh has been destroyed, and all sacrifices have been annulled except for the mitsve of khale, which has remained.

Therefore, reboyne shel oylem, we beseech You to accept this mitsve of khale and to send us many blessings, wherever we may turn. May our children not become estranged from us, and may we be able to provide for our children, I and my husband, for many years to come. May the mitsve of khale be accepted as equivalent to the 613 mitsves of the holy toyre.

_________________

 This the woman says when she puts the Sabbath loaf into the oven: Lord of all the world, in your hand is all blessing. I come now to revere your holiness, and I pray you to bestow your blessing on the baked goods. Send an angel to guard the baking so that all will be well baked, will rise nicely, and will not burn, to honor the holy Sabbath (which you have chosen so that Israel your children may rest thereon) and over which one recites the holy blessing—as you blessed the dough of Sarah and Rebecca our mothers. My Lord God, listen to my voice; you are the God who hears the voices of those who call to you with the whole heart. May you be praised to eternity.
Four Centuries of Women’s Spirituality
This translation is based on a 1796 edition of this tkhine which I haven’t located. אָטוואָצק

A TKHINE TSU KHALE-BAKN

shloyshe mitsves nitstavu hanoshim, dray mitsves zaynen di noshim geborn gevorn. Khane shmoysan. der nomen fun di dray mitsves iz Khana. dos vort Khane makht khale nide hadlokes haneyr.
reyshes arisoteykhem tarimu khale, der taytsh fun dem posek iz azoy: dos ershte fun ayere teyg zolt ir opsheydn khale biskhus ze v’ otsroteykhem shuva yemale. di verter iz taytsh fun vegn dem skhus fun mitsves khale vet hashem isborekh borekh hu un borekh shmo aykh gebn di brokhe in ayere oytsres un vet zay onfiln mit zet far tsaytn. flegt azoy zayn der koyen hot genumen trume un der leyvi hot genumen mayser un der oni mayser oni oykh tsu tsaytn mayser sheyni ober atsindert beavonoseynu horabim az dos beys-hamikdesh iz khorev iz alts botl gevorn nor di mitsve fun khale iz geblibn druum reboyne-shel-oylem betn mir dikh az du zolst onnemen di mitsves  khale un zolst shikn groys brokhe vu mmir veln zikh kern un vendn, undzere kinderlekh zoln nit farfremdn un mir zoln kenen undzere kinderlekh aleyn parnose gebn, ikh mit mayn man, biz lang lebn un di mitsvos khale zol ongenumen vern zi zol gevoygn zayn vi gor di tarya”g mitsves fun heyliker toyre. 

*Otwock was a popular Polish resort and spa not far from Warsaw. Moldowsky, diagnosed with a spot on her lung, spent several months recuperating there.

אָטוואָצק*

IV

מ’קומט אַהער נאָך שמײכלענדיק,
ױ גוטע פֿרײַנט געאָרעמט מיטן טױט,
פֿון שטורמישן װאַקזאַל אַרױס,
און קלײדער מאָדישע
און אין פּאַריזשער היט.
ס’איז אַ קוראָרט.
יונגע קומען, שפּינען הפֿקרדיק אַרײַן,
אין באָרדיקער אין גרינער שטאָט,
און ווערן דאָרט פֿאַרשוווּנדן, און פֿאַרפֿאַלן.
און ס’בלײכט פּאַמעלעך אױס
אַ בליִענדיק געזיכט,
און שפּיציק װערט אַ מײדלש קײַלעכדיקע קני.
וױ יורדים נאָך אַ גרױסן רעשיקן יריד,
שלעפּט מען זיך אַרום דאָ הין און צוריק.
און הײסע פֿינגערלעך פֿאַלן צו אַ מאָל
צום ברױנעם שטים פֿון בױם,
וױ ס’װאָלט געבעטן זיך אַ יונגע האַרץ
בײַ בױמער פֿון דעם װאַלד:
רעטונג, רעטונג!
און ס’ליגט אַ גאַנצע שטאָט
אַן אױסגעהײליקטע פֿאַר טױט,
מיט װעגן אָפֿענע,
און באַנען — פּיאַװקעס צוגעזױגענע בײַם זײַט,
און ס’קאָן פֿון דאָרטן קײנער נישט אַנטלױפֿן.
און איך בין אױך אַן אױסגעבאָדענע אַהערגעקומען,
אין װײַסן װעש,
אַ זבח פֿאַרן װאַלד,
פֿון שטעט און װאַנדער.
נאָר ס’זענען עלאַסטיש פֿריש
בײַ מיר די אָדערן און בלוט.
און אפֿשר, כ’װעל די אײנציקע אַנטלױפֿן
פֿון שטאָט געהײליקטער פֿאַר טױט.

OTWOCK*

They arrive here smiling,
Like good friends arm in arm with death,
From the tempestuous depot
In fashionable clothes
And in Parisian hats.
This is a spa.
The young come, striding
Carefree into the green, bearded city,
Disappear there, and are lost.
And a blossoming face
Pales slowly, too,
And a girl’s round knee grows sharp.
Like poor folk after a great, noisy fair,
People drag themselves around here, back and forth,
And hot fingers sometimes
Grasp a brown tree trunk,
As if a young heart were pleading
With a tree in the woods:
Save me!
And an entire city lies
Unhallowed before death,
With open paths
And trains—leeches sucking at its side,
And no one can escape from there.
And I, too, came here, bathed,
In my white underclothes,
A sacrifice to the forests,
From cities and wandering.
But my veins are limber
And my blood is fresh.
And maybe I am the only one who will
Escape from this city hallowed before death.

otvotsk

IV

m’kumt aher nokh shmeykhlendik,
oy gute fraynt georemt mitn toyt,
fun shturmishn vakzal aroys,
un kleyder modishe
un in parizher hit.
s’iz a kurort.
yunge kumen, shpinen hfkrdik arayn,
in bordiker in griner shtot,
un vern dort farshvundn, un farfaln.
un s’bleykht pamelekh oys
a bliendik gezikht,
un shpitsik vert a meydlsh kaylekhdike kni.
vi yordem nokh a groysn reshikn yarid,
shlept men zikh arum do hin un tsurik.
un heyse fingerlekh faln tsu a mol
tsum broynem shtim fun boym,
vi s’volt gebetn zikh a yunge harts
bay beymer fun dem vald:
retung, retung!
un s’ligt a gantse shtot
an oysgeheylikte far toyt,
mit vegn ofene,
un banen — pyavkes tsugezoygene baym zayt,
un s’kon fun dortn keyner nisht antloyfn.
un ikh bin oykh an oysgebodene ahergekumen,
in vaysn vesh,
a zevekh farn vald,
fun shtet un vander.
nor s’zenen elastish frish
bay mir di odern un blut.
un efsher, kh’vel di eyntsike antloyfn
fun shtot geheylikter far toyt.
 Khezhvndike nekht

THIS WEEK
Avrom Sutskever, ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, Not one, not two, not how-many-thousands
Kadye Molodovski, II פֿרויען־לידער, WOMEN-POEMS, II

Avrom Sutskever, Nit eyns, nit tsvey

4: 1And the LORD spoke unto Moses and unto Aaron, saying: 2‘Take the sum of the sons of Kohath from among the sons of Levi, by their families, by their fathers’ houses, 

ד: 1 און גאָט האָט גערעדט צו משהן און צו אַהרֹנען, אַזױ צו זאָגן: 2 נעם אױף די צאָל פֿון די קינדער פֿון קהָת פֿון צװישן די קינדער פֿון לֵוִי, לױט זײערע משפּחות, לױט זײערע פֿאָטערהײַזער,

Sutzkever as partisan

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.

ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, װײ, אַזױ פֿיל ניטן
געשטאַנען זענען מיר בײַ נאַכט בײַם קראַטער דעם צעגליטן.
אַ טעות, ניט קײן ‘מיר’, אַ האַלבער פֿונק אין לעצטן פֿלאַטער
האָט אומגעקערט זיך, שטומגעקערט זיך צו זײַן הײם, צום קראַטער.
 
דער האַלבער פֿונק בין איך געװען, און אינעװײניק—אַלע:
ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, קינד און חתן־כּלה.
און ס’האָבן זײערע נשמות ניט געגלײבט מײַן קדיש:
צי האָט זיך טאַקע אומגעקערט אַ ברודער נע־ונדיש?

האָט עמעץ אין דער לײַװנטענער לופֿט געריסן קריעה?
ניטאָ קײן ייִדן. ס’גײען בלױז די כװאַליעס אין װיליִע.
און איך, דער האַלבער פֿונק בײַם קראַטער, האָרך: זײ גײען, גײען,
די כװאַליעס גײען, און די ייִדן גליװערן אין רײען.

פֿון קראַטער שלאָגט אַרױס אַ לאַװע איבער גאָרער געגנט,
כ’דערקען אַזױ פֿיל פּנימער אַ מאָל, אַ מאָל באַגעגנט:
ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, װײ, אַזוי פֿיל ניטן
און איך, דער האַלבער פֿונק, בין צװישן אַלעמען, אין מיטן.
    צווילינג־ברודער, 1986

Not one, not two, not how-many-thousands . . . Oh many “Nots,”
we stood at night by the red-hot crater.
A mistake, not “We,” a half spark in its final quiver
returned, mute-returned, to its home, to the crater.

That half spark was me, and within-all:
not one, not two, not how-many-thousands. Child, bride and groom.
And their souls didn’t believe in my Kaddish:
Has a brother really wandered his way back?

Has anyone in the fabric-air torn his clothes in mourning
No Jews around. Only the waves of the Viliya move.
And I, the half spark by the crater,  listen: They go
the waves go, and the Jews stand rigid in rows.

Lava gushes out from the crater  over the entire region,
I recognize so many faces I once met sometime ago.
Not one, not two, not how-many-thousands. Oh my so many “Nots”and I, that half spark, am among them, in the midst of  them.
Tr. Richard Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever, 2019

nit eyns, nit tsvey, nit vifl toyznt, vey, azoy fil nitn
geshtanen zenen mir bay nakht baym krater dem tseglitn.
a toes, nit keyn ‘mir”, a halber funk in letstn flater
hot umgekert zikh, shtumgekert zikh tsu zayn heym, tsum krater.

der halber funk bin ikh geven, un ineveynik—ale:
nit eyns, nit tsvey, nit vifl toyznt, kind un khosn-kale.
un s’hobn zeyere neshomes nit gegleybt mayn kadesh:
tsi hot zikh take umgekert a bruder na-venadish?

hot emets in der layvntener luft gerisn krie?
nito keyn yidn. s’geyen bloyz di khvalyes in viliye.
un ikh, der halber funk baym krater, horkh: zey geyen, geyen,
di khvalyes geyen, un di yidn glivern in reyen. 

fun krater shlogt aroys a lave iber gorer gegnt,
kh’derken azoy fil penimer a mol, a mol bagegnt:
nit eyns, nit tsvey, nit vifl toyznt, vey, azoy fil nitn
un ikh, der halber funk, bin tsvishn alemen, in mitn.

Kadye Molodovski, fun Froyen-lider, Lid II

5:18 Then the kohen shall stand the woman up before the Lord and expose the [hair on the] head of the woman; he shall place into her hands the remembrance meal offering, which is a meal offering of jealousies, while the bitter curse bearing waters are in the kohen’s hand.

FROYEN LIDER
       II

Tsu dem vel ikh kumen,
Ver s’hot der ershter mir mayn froyenfreyd gebrakht
Un zogn: man,
Kh’hob nokh eynem mayn shtiln blik fartroyt
Un in a nakht lem im mayn kop geleygt,
Ersht hob ikh mayn tsar,
Vi binen ongeshtokhene arum mayn harts gebrakht
Un hob keyn honik nit oyf lindern mayn vund.
Un s’vet der man mikh nemen farn tsop,
Vel ikh aniderbrekhn zikh oyf beyde fis
Un blaybn oyfn shvel vi di farshteynerung fun Sdom,
Ikh vel di hent aroyfheybn tsum kop,
Vi s’flegt mayn mame baym bentshn likht,
Nor s’veln mayne finger shteyn vi tsen getseylte zind.