This ends the cycle of weekly sedres. I will continue to post but not every week and not as much. Please check back from time to time, both to see if anything new has been added and just to reread works previously posted. Thank you so much for following this blog. And, if you have any works to suggest, please do. A gut kvitl.

THIS WEEK
Rokhl Korn, כ’בין פֿאַרשווענדעריש, I’m Still Extravagant
Meylekh Ravitsh, אַ שבת מיט געזאַנג און מיט טױט, A Shabes with Song and with Death
Sholem Aleykhem, די צװאה פֿון שלום־עליכם, Excerpts from Sholem Aleichem’s Last Will and Testament

Rokhl Korn, Kh’bin farshvenderish

34 1And Moses went up from the plains of Moab unto mount Nebo, to the top of Pisgah, that is over against Jericho. And the LORD showed him all the land, even Gilead as far as Dan; 2and all Naphtali, and the land of Ephraim and Manasseh, and all the land of Judah as far as the hinder sea; 3and the South, and the Plain, even the valley of Jericho the city of palm-trees, as far as Zoar. 4And the LORD said unto him: ‘This is the land which I swore unto Abraham, unto Isaac, and unto Jacob, saying: I will give it unto thy seed; I have caused thee to see it with thine eyes, but thou shalt not go over thither.’ 5So Moses the servant of the LORD died there in the land of Moab, according to the word of the LORD.

1 און משה איז אַרױפֿגעגאַנגען פֿון די פּלױנען פֿון מוֹאָבֿ צום באַרג נבֿוֹ, אױפֿן שפּיץ פּסגָה װאָס אַקעגן יריחוֹ; און גאָט האָט אים געװיזן דאָס גאַנצע לאַנד גִלעָד ביז דָן; 2 און גאַנץ נפֿתּלי און דאָס לאַנד אפֿרים און מנשה, און דאָס גאַנצע לאַנדיהודה ביז דעם הינטערשטן ים. 3 און דעם דָרום, און די [יַרדן]-געגנט, דעם טאָל פֿון יריחוֹ, דער שטאָט פֿון טײטלבײמער, ביז צוֹעַר. 4 און גאָט האָט צו אים געזאָגט: דאָס איז דאָס לאַנד װאָס איך האָב געשװאָרן צו אַבֿרהמען, צו יצחקן, און צו יעקבֿן, אַזױ צו זאָגן: צו דײַן זאָמען װעל איך עס געבן. איך האָב דיך געלאָזט זען מיט דײַנע אױגן, אָבער אַהין אַריבערקומען װעסטו ניט. און משה דער קנעכט פֿון גאָט איז דאָרטן געשטאָרבן, אין לאַנד מוֹאָבֿ, לױט דעם מױל פֿון גאָט.

For a biography of Rokhl Korn in English, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.

34: 8 And the Israelites bewailed Moses in the steppes of Moab for thirty days. The period of wailing and mourning for Moses came to an end.

כ’בין פֿאַרשווענדעריש

כ’בין פֿאַרשווענדעריש נאָך אַלץ ווי פֿריִער
מיט דער צײַט, וואָס מיר איז באַשערט,
כאָטש מע דאַרף שוין טראַכטן פֿון תּכלית
פאַר די לעצטע טעג אױף דער ערד.

און כאָטש כ’װײס שױן װעגן פֿאַרשװערונג
קעגן מיר פון אַ יעדער שעה,
מאַך איך דעם אָנשטעל, אַז אַלץ איז
װי בײַם באַגינען — העל־בלאָ.

כ’דערטרױם זיך צו װעלטן געאַנטע
בײַם ראַנד פֿון נעכט און פון טעג,
װעלטן מיט שװײַגן געזאַלבטע,
װאָס צעעפֿ’נען אַ זילבערנעם װעג.

מיטן װעג קומט מיר עמעץ אַנטקעגן
מיט שטילע, מיט באָרװעסע טריט
און פֿירט מיך צו װאַרטנדע פּלײנען,
װי צום ערשטן װאָרט פֿון אַ ליד.
17 מײַ 1972 פֿאַרביטענע וואָר, תּ”א, 1977

I’M STILL EXTRAVAGANT

I’m still extravagant
with the time fated to me,
though it’s time to think about dealing
with last days on earth.

And though I already know
every hour conspires against me,
I pretend all is as it was
at the start—clear blue.

I dream myself through to worlds intuited
at the margin of nights and days,
worlds anointed with silence
opening a silver path.

Someone comes toward me on the path,
barefoot, without a sound
and leads me to plains waiting
like the first word of a poem.
17 May 1972
By permission of translator  c 2025  Seymour Levitan

Kh’bin farshvenderish

kh’bin farshvenderish nokh alts vi frier
mit der tsayt, vos mir iz bashert,
khotsh me darf shoyn trakhtn fun takhles
par di letste teg oyf der erd.

un khotsh kh’veys shoyn vegn farshverung
kegn mir fun a yeder sho,
makh ikh dem onshtel, az alts iz
vi baym baginen --- hel-blo.

kh’dertroym zikh tsu veltn geante
baym rand fun nekht unfun teg,
veltn mit shvaygn gezalbte,
vos tseef’nen a zilbernem veg.

mitn veg kumt mir emets antkegn
mit shtile, mit borvese trit
un firt mikh tsu vartnde pleynen,
vi tsum ershtn vort fun a lid.
       17 may 1972 Farbitene vor, T"A, 1977

Meylekh Ravitsh, A Shabes mit gezang un mit toyt

און די קינדער פֿון ישׂראל האָבן באַװײנט משהן אין די פּלױנען פֿון מוֹאָבֿ דרײַסיק טעג, ביז די טעג פֿון טרױער-געװײן נאָך משהן האָבן זיך געענדיקט.

Portrait by Sylvia Ary

To read a biography of Meylekh Ravitsh in English, click here.
To read a biography of Meylekh Ravitsh in Yiddish, click here.

אַ שבת מיט געזאַנג און מיט טױט
  פֿון דאָס מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן, באַנד 1

        געװעזן איז עס אין אַ שפּעט־זומערדיקן שבת און דער שבת האָט זיך

עפּעס געשטעלט זײער און זײער אַ פֿרײלעכער. זעלטן גוט אױפֿגעלײגט

איז אױפֿגעשטאַנען באַלד אין דער פֿרי דער טאַטע. ער האָט זיך צוגעזונגען

אַ ניגון — טאַקע אַן אומעטיקן ניגון, קײן אַנדערן האָט ער נישט געקענט

— אָבער דאָס צעזינגען אַלײן איז שױן געװען אַ סימן פֿון פֿרײלעכקײט.

פֿריש און געשמאַק מיט אַ מראה און אַ ריח פֿון אַ גרױסן, צײַטיקן עפּל האָט

געשײַנט די זון. צו פֿרי איז נאָך געװען — האָט אונדז, די צװײ ייִנגלעך —

12 און 13 יאָר, דער דריטער אין נאָך נישט געװעזן אױף דער װעלט —

דער טאַטע גענומען אױף אַ שפּאַציר אין פֿעלד אַרײַן. אַרײַנכאַפּן נאָך

אַ שטיקל זומער. אױפֿן װעג איז אונדז אַנטקעגנגעקומען דער בריװ־טרע־

גער מיט אַ טעלעגראַמע, אָבער זי איז געװעזן אַדרעסירט צום זײדן. געפֿירט

האָט זיך אין דער משפּחה, אַז טעלעגראַמעס פֿלעגט מען עפֿענען אײנער

פֿאַרן צװײטן. דאָס מאָל האָט אָבער דער טאַטע, זײַענדיק זיכער, אַז דאָס

איז אַ מיסחר־דעפּעשע, געהײסן דעם בריװ־טרעגער אָפּטראָגן דאָס שטיקל

פּאַפּיר װוּ עס באַלאַנגט. און מיר זענען װײַטער געגאַנגען און דער טאַטע

האָט אונדז אין פֿעלד אױפֿגעקלערט אַלערלײ זאַכן פֿון דער נאַטור. ער

האָט געשטאַמט פֿון אַ דאָרף, ביז זײַן חתונה געװעזן אױפֿגעכאָװעט אין

אַ גרױסן גוט. און אָט גײען מיר שױן צוריק פֿון פֿעלד, װײַל עס װערט

שפּעטלעך צום דאַװענען. דער טאַטע טוט אָן די לײַכט־זומערדיקע שבת־

דיקע מלבושים, נעמט דעם טלית, דאָס שטרײַמל — ביז דער ערשטער

װעלט־מלחמה האָט ער, זײַן שװער צוליב, אָבער מיט גרױס

כּעס, געטראָגן אַ שטרײַמל אום שבת — טוט אים אָן אַ ביסל זײַטיק, כװאַטסקע, װײַל

ער איז געװעזן גוט אױפֿגעלײגט און מיר גײען אין בית־המדרש.

     געשמאַק און זינגעװדיק האָט געדאַװנט דער טאַטע און מיר — מיט.

און ביז צו אױסנעמענס איז אַלץ געגאַנגען כּשורה. נאָר בײַם אױסנעמענס איז עפּעס געשען און די

נעענטערע באַלעבאַטים פֿון דער מיזרח־װאַנט און

קרובֿים, װאָס זענען געזעסן װײַטער, האָבן עפּעס גענומען קוקן אױפֿן

טאַטן. דער טאַטע אַלײן האָט עס נישט באַמערקט, נאָר מיר — קינדער

— האָבן עס שױן יאָ באַמערקט. װײַל אױך אױף אונדז האָט מען עפּעס

גענומען קוקן. און אַז דער טאַטע איז, אַ פֿרײלעכער, אַהײמגעקומען, האָט

אױך די מאַמע עפּעס געקוקט מאָדנע. און דער טאַטע האָט געװאָלט זי

פֿרײלעך מאַכן און געבעטן, אַז זי זאָל אים זינגען אַ פּױליש ליד, װאָס זי

האָט אים געזונגען, װען זײ זענען געװעזן חתן־כלה. — װאָס עפּעס דװקא

הײַנט? — האָט די מאַמע מיט שרעק געקוקט אױפֿן טאַטן. — אַזױ;

דװקא הײַנט! און פֿאַר װאָס נישט דװקא הײַנט? געװײנטלעך זענען

שבת נאָכמיטיק אַרײַנגעקומען קרובים אױף אַ גלעזל טײ, נאָר הײַנט איז

קײנער נישט געקומען. און אױך די װענט האָבן שױן גענומען קוקן פֿאַר־

װוּנדערט אױפֿן טאַטן. און אױך מיר, קינדער, האָבן גענומען קוקן, כאָטש

מיר האָבן גאָרנישט פֿאַרשטאַנען, װאָס דאָ קומט פֿאָר.

      און פֿאָרגעקומען איז אַ סך. די טעלעגראַמע, װאָס דער טאַטע האָט

נישט געלאָזט עפֿענען, האָט אַנטהאַלטן אַזאַ ידיעה: — פֿראָיִמס גו־

טער געשטאָרבן זאָל ער זאָגן קדיש… אָבער װער איז „גוטער“? די

מוטער, דער פֿאָטער, אַ ברודער? עס איז געװעזן אַ טעות אין דער דעפּע־

שע. האָט מען צוריקדעפּעשירט און געפֿרעגט און בכלל געװאַרט מיט

דער ידיעה פֿאַרן אָבל, װײַל עס איז געװעזן שבת. און פֿאַרנאַכט איז אָנ־

געקומען אַן ענטפֿער, אַז געשטאָרבן איז די מוטער, מײַן באָבע. דער טאַ־

טע האָט זײַן מאַמען פֿאַרגעטערט. נישט געװעזן קײן טאָג ער זאָל װעגן

איר נישט רעדן. און אַז ער האָט, צוליבן גוטן מוט, אױפֿגעזוכט הײַנט

דעם לעצטן בריװ פֿון זײן געליבטער מאַמען (ראַצה — האָט די באָבע

געהײסן) — האָט די מאַמע געקוקט אױף אים מיט דערשראָקענע, גרױסע

אױגן. נאָר ער האָט אױף דער מאַמען נישט צוריקגעקוקט און נאָר געזונ־

גען אַ פֿאַרבענקטן, מתיקותדיקן ניגון. און װײַל קײנער איז צו גאַסט נישט

געקומען איז דער טאַטע אַלײן אַראָפּגעגאַנגען זיך אַביסל דורכשפּאַצירן

פֿאַרן שבתדיקן נאָכמיטיק־שלאָף. מיר האָבן אַראָפּגעקוקט פֿון פֿענצטער,

געזען װי דער טאַטע גײט און האַלט די הענט פֿאַרלײגט אױף הינטן, דעם

קאָפּ אין דער הױך און זינגט זיך. נאָר קײנער גײט צו אים נישט צו. גײט

ער אַלײן און זעט נישט, אַז אַלע קוקן אױף אים.

       נאָכן געשמאַקן שלאָף — און געשלאָפֿן איז ער הײַנט לענגער —

איז ער אַװעק צו מינחה־מעריבֿ אין שיל אַרײַן. צו מינחה־מעריבֿ פֿלעגט ער

אונדז נישט מיטנעמען. װאָס עס דאַרף איצט קומען, האָט די מאַמע גע־

װוּסט. אונדז האָט זי גאָרנישט געזאָגט און מיר זענען געװעזן צו פֿיל

דערשראָקן — צו פֿרעגן. די מאַמע איז צוגעגאַנגען צום פֿענצטער און גע־

װאַרט. זי איז געשטאַנען און האָט געציטערט און אױך מיר זענען געשטאַ־

נען און אױך די דינסט. און געשען איז אַזױ:

     באַלד נאָך מינחה־מעריבֿ איז צום טאַטן צוגעגאַנגען זײַנער אַ נאָענ־

טער פֿרײַנד, װעמען ער האָט גערן געהאַט, און דעריבער האָט מען אים

די שליחות מצד דער משפּחה געגעבן, און האָט אים געזאָגט: — פֿראָיִם,

דײַן מאַמע איז שױן נישטאָ! — און די ייִדן האָבן גענומען דעם טאַטן

בײַ די הענט און האָבן אים אַהײמגעפֿירט. און אָט זעען מיר װי דאָס גע־

זעמל גײט און דער טאַטע אין מיטן. עס איז שױן געװעזן פֿינצטערלעך,

נאָר מיר זעען גענױ. דער טאַטע גײט מיט אױפֿגעהױבענע הענט און ער

רעדט כסדר און כסדר „הימלען! מײַן מאַמע איז געשטאָרבן!“. און אָט

פֿירט מען אים שױן אױף די טרעפּ און די טיר שטײט שױן ברײט אָפֿן

און די מאַמע נישט װײַט און דער טאַטע ברעכט צוזאַמען און מען הױבט

אים אױף און מען זעצט אים אױף אַ פֿוסבענקעלע און מען טוט אים אױס

די שיך און ער קוקט מיט ברײט־צעעפֿנטע אױגן אױף אַלע אַרום. און

אױף אונדז, זײַנע קינדער, און פּלוצלינג גיט ער אַ טיפֿן זיפֿץ און  ער

קוקט װי משוגע און ער זאָגט: — הימלען! בעסער װאָלט איך אַ זון פֿאַר־

לױרן! — און ער פֿאַלט װידער אין אַ לאַנגן חלשות. קײן מאָל האָט ער

מער דאָס װאָרט נישט געזאָגט — נאָר דאָס װאָרט איז שױן מער נישט

געשטאָרבן אין דער משפּחה. אַלע האָבן עס געדענקט. אַלע האָבן עס גע־

װוּסט, אַז דער צװײטער געדענקט. נאָר קײנער האָט עס קײן מאָל נישט

געזאָגט. אין פֿערצן יאָר אַרום האָט דער טאַטע פֿאַרלױרן זײַן עלטסטן זון.

אָבער װאָס זענען פֿערצן יאָר אין פּנים פֿון אַ װאָרט, װאָס איז אײביק

און װאָס איז אַרױסגעזאָגט געװאָרן אין אַ רגע פֿון טיפֿסטער השתפּכות

הנפֿש? — אױפֿן דריטן טאָג האָט דער טאַטע אַרײַנגעלײגט ערד אין די

שיך און געפֿאָרן קײן סטאַניסלע צו זײַן משפּחה, אָפּצוזיצן מיט זײ צו־

זאַמען די רעשט פֿון דער שיבֿעה. און אָט אַזױ האָט זיך געענדיקט אפֿשר

דער זינגעװדיקסטער שבת אין אונדזער, לרובֿ אומעטיקער משפּחה.

A SHABES WITH SONG AND WITH DEATH
from The Storybook of My Life, Vol. 1

It was a late summer’s Shabes and it seemed to be a very very happy one. My father got up in the morning in an unusually good mood. He sang a nign to himself—actually a sad nign, for he didn’t know any others—but this outburst of song was in and of itself a sign of joyfulness. The sun shone fresh and delicious with the look and fragrance of a big, ripe apple. It was still very early so father took us—the two boys, 12 and 13 years old, the third was not yet in this world—on a walk in the field. To  seize another little bit of summer. On the way the mailman came towards us with a telegram, but it was addressed to my grandfather. It was our family practice that one person opened the telegram for the other. This time, however, Father, feeling certain that this was a business dispatch, told the mailman to deliver the paper where it belonged. And so we walked on, Father explaining to us all sorts of things we saw in nature. He came from a village, and until his marriage he had been brought up on a big estate. And now we are walking back from the field because it’s getting late to pray. Father puts on his light summery Sabbath clothes, takes his tales, his shtrayml—until the First World War he wore a shtrayml on Shabes because of his father-in-law, but he resented doing so. He puts it on a bit to the side, jauntily, because he was in a good mood and we go to the beys-medresh.

Melodiously and with great relish Father prayed and we—with him. And until the Torah was taken out everything went smoothly. But as it was being taken out something happened and his more intimate acquaintances sitting at the Eastern Wall and relatives who sat further away, somehow p. 338 began looking at Father. Father himself didn’t notice it, but we children did, because people began looking at us, too. And when Father came home, in such a cheerful mood, Mother, too, gave him a strange look. And Father wanted to make her cheerful, and asked her to sing him a Polish song that she had sung to him when they were engaged. “But why today?” Mother looked with terror at father. “Why not; yes, today! And why not today?”

Usually relatives would stop by on Saturday afternoons for a glass of tea, but today nobody came. The walls, too, began looking at Father with bafflement, and we children also started looking, although we did’t understand what was happening here at all.

And a lot happened. The telegram that Father didn’t let anyone open contained this information, “Froim’s Gother died, he should say Kadesh…” But who is “Gother?” His mother, his father, a brother? There was a mistake in the telegram. So they wired back and asked and just waited with the information for the mourner because it was Shabes. And in the evening an answer arrived, that the deceased was his mother, my grandmother. My father idolized his mother. Not a day went by that he didn’t speak about her. And when he, because of his good mood that day, had just looked for and found his beloved mother’s the last letter from (Ratse was my grandmother’s name) Mother looked at him with great fearful eyes. But he didn’t return Mother’s gaze and simply sang a nign full of longing and sweetness. And because no one came to visit, Father went out for a little stroll before his Sabbath afternoon nap. Looking down from the window, we saw Father walking and holding his hands crossed behind him, his head held high and singing to himself. But nobody comes up to him. So he walks alone and doesn’t see that everybody is looking at him.

p. 339 After a sound sleep—and today he slept longer than usual—he went off to Minkhe-Mayrev in the synagogue. He didn’t used to take us to these evening prayers. Mother knew what was going to happen now. She didn’t tell us anything and we were too afraid—to ask. Mother went up to the window and waited. She stood and trembled and we and the maid stood there as well. And this is what happened:

Right after the evening prayers Father went over to the house one of his very close friends, whom he was very fond of, and who therefore was given this mission by the family, and he said to him, “Froim, your mother is no longer here!” And the other people took Father by his hands and led him home. And now we see this little group walking with Father in the middle. It was already getting dark, but we see everything exactly. Father is walking with his ams raised and he is talking continually, “Hear, oh heavens! My mother has died!”

And now he is being led up the stairs and the door is already open wide and Mother is not far away and Father collapses and he’s lifted up and seated on a footstool and somebody takes off his shoes and he peers, eyes wide open, at everybody around, and at us, his children, and suddenly he gives a deep sigh and he looks as if crazed, and says, “Oh, heavens! Better I should lose a son!” And he falls faint once again for a long time. Never again did he say that word—but in our family that word never died. Everybody remembered it. Everybody knew that everybody else remembered. But nobody ever said it. Fourteen years later Father lost his oldest son. But what are fourteen years in the face of a word, which remains forever, and which was said in a moment of the deepest outpouring of the heart? 

On the third day father put earth in his shoes and travelled to Stanisle to his family, to sit shive with them for the remaining days.And this is how perhaps the most melodious Shabes our often sad family ever had ended.

a shabes mit gezang un mit toyt

gevezn iz es in a shpet-zumerdikn shabes un der shabes hot zikhepes geshtelt zeyer un zeyer a freylekher. zeltn gut oyfgeleygtiz oyfgeshtanen bald in der fri der tate. er hot zikh tsugezungen a nign — take an umetikn nign, keyn andern hot er nisht gekent — ober dos tsezingen aleyn iz shoyn geven a simen fun freylekhkayt. frish un geshmak mit a mare un a reyekh fun a groysn, tsaytikn epl hot geshaynt di zun. tsu fri iz nokh geven — hot undz, di tsvey yinglekh —12 un 13 yor, der driter in nokh nisht gevezn oyf der velt —der tate genumen oyf a shpatsir in feld arayn. araynkhapn nokh a shtikl zumer. oyfn veg iz undz antkegngekumen der briv-treger mit a telegrame, ober zi iz gevezn adresirt tsum zeydn. gefirt hot zikh in der mishpokhe, az telegrames flegt men efenen eyner farn tsveytn. dos mol hot ober der tate, zayendik zikher, az dos iz a miskher-depeshe, geheysn dem briv-treger optrogn dos shtikl papir vu es balangt. un mir zenen vayter gegangen un der tate hot undz in feld oyfgeklert alerley zakhn fun der natur. er hot geshtamt fun a dorf, biz zayn khasene gevezn oyfgekhovet in a groysn gut. un ot geyen mir shoyn tsurik fun feld, vayl es vert shpetlekh tsum davenen. der tate tut on di laykht-zumerdike shabes|-dike malbushem, nemt dem tales, dos shtrayml — biz der ershtervelt-milkhome hot er, zayn shver tsulib, ober mit groys kas, getrogna shtrayml um shabes — tut im on a bisl zaytik, khvat|ske, vayl er iz gevezn gut oyfgeleygt un mir geyen in bes-hamedresh.
geshmak un zingevdik hot gedavnt der tate un mir — mit. un biz tsu oysnemens iz alts gegangen khshure. nor baym oysnemens iz epes geshen un di nentere balebatem_ fun der mizrekh_|-vant un kroyvim, vos zenen gezesn vayter, hobn epes genumen kukn oyfn tatn. der tate aleyn hot es nisht bamerkt, nor mir — kinder— hobn es shoyn yo bamerkt. vayl oykh oyf undz hot men epes genumen kukn. un az der tate iz, a freylekher, aheymgekumen, hot oykh di mame epes gekukt modne. un der tate hot gevolt zi freylekh makhn un gebetn, az zi zol im zingen a poylish lid, vos zi hot im gezungen, ven zey zenen gevezn khosn-khale. — vos epes davke haynt? — hot di mame mit shrek gekukt oyfn tatn. — azoy; davke haynt! un farvos nisht davke haynt? geveyntlekh zenen shabes nokhmitik arayngekumen kroyvim oyf a glezl tey, nor haynt iz keyner nisht gekumen. un oykh di vent hobn shoyn genumen kukn farvundert oyfn tatn. un oykh mir, kinder, hobn genumen kukn, khotsh mir hobn gornisht farshtanen, vos do kumt for.
un forgekumen iz a sakh. di telegrame, vos der tate hot nisht gelozt efenen, hot anthaltn aza yediye: — Froyims guter geshtorbn zol er zogn kadesh… ober ver iz “guter”? di muter, der foter, a bruder? es iz gevezn a toes in der depeshe. hot men tsurikdepeshirt un gefregt un bekhlal gevart mit der yediye farn obl, vayl es iz gevezn shabes. un farnakht iz ongekumen an entfer, az geshtorbn iz di muter, mayn bobe. der tate hot zayn mamen fargetert. nisht gevezn keyn tog er zol vegn ir nisht redn. un az er hot, tsulibn gutn mut, oyfgezukht haynt dem letstn briv fun zayn gelibter mamen (Ratse — hot di bobe geheysn) — hot di mame gekukt oyf im mit dershrokene, groyse oygn. nor er hot oyf der mamen nisht tsurikgekukt un nor gezungen a farbenktn, mesikes|dikn nign. un vayl keyner iz tsu gast nisht gekumen iz der tate aleyn aropgegangen zikh abisl durkhshpatsirn farn shabes|dikn nokhmitik-shlof. mir hobn aropgekukt fun fentster, gezen vi der tate geyt un halt di hent farleygt oyf hintn, dem kop in der hoykh un zingt zikh. nor keyner geyt tsu im nisht tsu. geyt er aleyn un zet nisht, az ale kukn oyf im.
nokhn geshmakn shlof — un geshlofn iz er haynt lenger —iz er avek tsu minkhe_|-mayrev in shil arayn. tsu minkhe_|-mayrev flegt erundz nisht mitnemen. vos es darf itst kumen, hot di mame gevust. undz hot zi gornisht gezogt un mir zenen gevezn tsu fil dershrokn — tsu fregn. di mame iz tsugegangen tsum fentster un gevart. zi iz geshtanen un hot getsitert un oykh mir zenen geshtanen un oykh di dinst. un geshen iz azoy:
bald nokh minkhe_|-mayrev iz tsum tatn tsugegangen zayner a noenter fraynd, vemen er hot gern gehat, un deriber hot men im di shlikhes metsad der mishpokhe gegebn, un hot im gezogt: — Froyim, dayn mame iz shoyn nishto! — un di yidn hobn genumen dem tatn bay di hent un hobn im aheymgefirt. un ot zeen mir vi dos gezeml geyt un der tate in mitn. es iz shoyn gevezn fintsterlekh, nor mir zeen genoy. der tate geyt mit oyfgehoybene hent un er redt keseyder un keseyder “himlen! mayn mame iz geshtorbn!”. un ot
firt men im shoyn oyf di trep un di tir shteyt shoyn breyt ofn un di mame nisht vayt un der tate brekht tsuzamen un men hoybt im oyf un men zetst im oyf a fusbenkele un men tut im oys di shikh un er kukt mit breyt-tseefnte oygn oyf ale arum. un oyf undz, zayne kinder, un plutsling git er a tifn zifts un er kukt vi meshuge un er zogt: — himlen! beser volt ikh a zun farloyrn! — un er falt vider in a langn khaloshes. keyn mol hot er mer dos vort nisht gezogt — nor dos vort iz shoyn mer nisht geshtorbn in der mishpokhe. ale hobn es gedenkt. ale hobn es gevust, az der tsveyter gedenkt. nor keyner hot es keyn mol nisht gezogt. in fertsn yor arum hot der tate farloyrn zayn elt|stn zun. ober vos zenen fertsn yor in ponem fun a vort, vos iz eybik un vos iz aroysgezogt gevorn in a rege fun tifster hishtapkhes-hanefesh? — oyfn dritn tog hot der tate arayngeleygt erd in di shikh un geforn keyn Stanisle tsu zayn mishpokhe, optsuzitsn mit zey tsuzamen di resht fun der shive. un ot azoy hot zikh geendikt efsher der zingevdikster shabes in undzer, lerov umetiker mishpokhe.

און די קינדער פֿון ישׂראל האָבן באַװײנט משהן אין די פּלױנען פֿון מוֹאָבֿ דרײַסיק טעג, ביז די טעג פֿון טרױער-געװײן נאָך משהן האָבן זיך געענדיקט.

For a biography of Sholem Aleichem in English, click here.
For a biography of Sholem Aleichem in Yiddish, click here.

די צװאה פֿון שלום־עליכם

איך בעט עפֿענען און פֿאַרעפֿנטלעכן אינעם טאָג פֿון מײַן טױט.
שלום־עליכם

י″א תּשרי התרע″ו.  19 סעפּט.  1915, ניו־יאָרק.

 — װוּ איך זאָל ניט שטאַרבן, זאָל מען מיך באַהאַלטן ניט צװישן אַריסטאָקראַטן, מיוחסים, אָדער גבֿירים, נאָר גראָד צװישן פּראָסטע ייִדן אַרבעטער, מיטן אמתן פֿאָלק, אַזױ אַז די מצבֿה, װאָס מע װעט דערנאָך אַװעקשטעלן אויף  מײַן קבֿר, זאָל באַשײנען די אײנפֿאַכע קבֿרים אַרום מיר, און די אײנפֿאַכע קבֿרים זאָלן באַפּוצן מײַן מצבֿה, אַזױ װי דאָס פּראָסטע ערלעכע פֿאַלק האָט פֿאַר מײַן לעבן באַשײנט זײער פֿאָלקסשרײַבער.  ―

 — קײן שום טיטלען מיט לױבענישן מיט מורי־מורינוס זאָל אויף  מײַן מצבֿה ניט זײַן, אױסער דער נאָמען „שלום־עליכם“ פֿון אײן זײַט און אױסער דעם ייִדישן אױפֿשריפֿט, װאָס בײַגעלײגט, פֿון דער אַנדערער זײַט.

 —  קײן שום דעבאַטן און דיסקוסיאָנען פֿון מײַנע קאָלעגן װעגן פֿאַראײביקן מײַן נאָמען, װעגן אױפֿשטעלן מיר אַ מאָנומענט אין ניו־יאָרק אד″ג, זאָל ניט זײַן: איכ’ל נישט קאָנען אײַנליגן רויִק אין קבֿר, אַז מײַנע חבֿרים װעלן זיך נאַריש מאַכן.  דער בעסטער מאָנומענט װעט זײַן פֿאַר מיר, אַז מע װעט לײענען מײַנע װערק און אַז עס װעלן זיך געפֿינען אין די פֿאַרמעגלעכע קלאַסן פֿון אונדזער פֿאָלק מעצענאַטן, װאָס װעלן זיך נעמען אַרױסגעבן און פֿאַרשפּרײטן מײַנע װערק, הן אין ייִדיש, הן אין

אַנדערע שפּראַכן, און דערמיט געבן דעם פֿאָלק די מעגלעכקײט צו לעזן און מײַן פֿאַמיליע ― אַ בכּבֿודיקע עקסיסטענץ. 

 — אױף מײַן קבֿר און דערנאָך דאָס גאַנצע יאָר און שפּעטער אַלע מאָל צום יאָרצײַט זאָל מײַן איבערגעבליבענער אײנציקער זון, װי אױך מײַנע אײדעמס, אױב זײ װעלן װעלן, זאָגן נאָך מיר קדיש.  און אױב זײ װעלן קײן חשק נישט האָבן, אָדער די צײַט װעט זײ נישט דערלױבן, אָדער ס’װעט זײַן קעגן זײערע רעליגיעזע איבערצײַגונגען קאָנען זײ יוצא זײַן נאָר דערמיט, װאָס זיי װעלן זיך צונױפֿקלײַבן אַלע מיט די טעכטער מײַנע מיט די אײניקלעך און מיט גלאַט גוטע־פֿרײַנד, און פֿאָרלײענען די דאָזיקע צװאה מײַנע, און אױך אױסקלײַבן אַ מעשׂה פֿון מײַנע מעשׂהלעך, פֿון די סאַמע פֿרײלעכע, און פֿאָרלײענען עס אין װאָסער אַ שפּראַך ס’װעט פֿאַר זײ זײַן מער פֿאַרשטענדלעך, און לאָז מײַן נאָמען דערמאָנט װערן פֿון זײ בעסער מיט אַ געלעכטער, אײדער גאָרניט דערמאָנט װערן.  ―

 — רעליגיעזע איבערצײַגונגען קאָנען מײַנע קינדער און קינדסקינדער האָבן װאָסערע זײ װילן.  נאָר זײער ייִדישע אָפּשטאַמונג בעט איך, זײ זאָלן היטן.  די יעניקע פֿון מײַנע קינדער, װאָס װעלן זיך אָפּװאַרפֿן פֿון זײער שטאַם און װעלן אַריבער אין אַן אַנדער גלױבן, האָבן זיך שױן דערמיט אַלײן אָפּגעװאָרפֿן פֿון זײער שטאַם און פֿון זײער פֿאַמיליע און אַלײן אױסגעמעקט זיך פֿון מײַן צװאה ― ואין להם חלק ונחלה בתוך אַחיהם.  ―

 —  מײַן לעצטער װוּנטש צו מײַנע נאָכפֿאָלגער און מײַן בקשה צו מײַנע קינדער: אָפּהיטן די מאַמע, באַשײנען איר עלטער, פֿאַרזיסן איר ביטער לעבן, הײלן איר געבראָכן האַרץ, נאָך מיר ניט װײנען, נאָר אַדרבא דערמאָנען מיך מיט פֿרײד, און דער עיקר ― צװישן זיך לעבן אין פֿרידן, ניט טראָגן קײן שׂינאה אײנס אױף דאָס אַנדערע, אױסהעלפֿן זיך אײנער דעם צװײטן אין אַ שלעכטער צײַט, דערמאָנען זיך אַ מאָל אין דער משפּחה, רחמנות האָבן גלאַט אױף אַן אָרעמאַן, און בײַ גוטע אומשטענדן צאָלן מײַנע חובֿות, אױב אַזעלכע װעלן זײַן.  קינדער!  טראָגט מיט ערע מײַן פֿאַרהאָרעװעטן ייִדישן נאָמען, און דער גאָט װאָס אין הימל זאָל אײַך זײַן צו הילף.  אָמן. 

שלום בן מנחם־נחום ראַבינאָװיץ
שלום־עליכם

EXCERPTS FROM SHOLEM ALEICHEM’S LAST WILL AND TESTAMENT

Tishrei 11, 5676; September 19, 1915, New York.

 -Wherever I may die, let me be buried not among the rich and famous, but among plain Jewish people, the workers, the common folk, so that my tombstone may honor the simple graves around me, and the simple graves honor mine, even as the plain people honored their folk writer in his lifetime.

—No titles with praise and accolades should be on my gravestone, other than the name “Sholem-Aleichem” on one side and the Yiddish inscription enclosed, on the other side.

—There should be no debates and discussions on the part of my colleagues about perpetuating my name, about erecting a monument for me in New York, etc.: I will not be able to rest quietly in my grave if my friends will make fools of themselves. The best monument for me will be if my works will be read and if there will be found among the well-to-do classes of our people patrons who will undertake to publish and distribute my works, both in Yiddish and in other languages, and therewith give the folk the possibility of reading them and my family—an honorable existence.

—At my grave and after that for a whole year and later, at every yortsayt, my one remaining son, as well as my sons-in-law, if they want to, will say kadish for me. And if they have no desire to do so, or time will not permit them to do so, or it will be against their religious convictions, they can fulfill the obligation by reading this will of mine, and also by choosing a story from among my stories, from among the most joyful ones, and read it aloud in whatever language they best understand, and may my name be mentioned by them rather with laughter than not be mentioned at all.—

—My children and their descendants can have whatever religious convictions they want. But I entreat them to guard their Jewish descent. Those of my children who will reject their Jewish lineage and go over to another faith, have with this cut themselves off from their lineage and from their family and have erased themselves from my will — and they have no part and no inheritance among their brothers. —

My last wish for my successors and my request to my children: Take good care of your mother, beautify her old age, sweeten her bitter life, heal her broken heart; do not weep for me — on the contrary, remember me with joy; and the main thing — live together in peace, bear no hatred towards each other, help one another in bad times, think on occasion of other members of the family, pity the poor, and when circumstances permit, pay my debts, if there be any. Children, bear with honor my hard-earned Jewish name and may G-d in Heaven sustain you ever, Amen.-
Sholem son of Menakhem-Nokhem Rabinovits
Sholem Aleichem

di tsavoe fun Sholem Aleichem

ikh bet efenen un farefntlekhn inem tog fun mayn toyt.
Sholem Aleichem

tishri 11.  19 sept.  1915, nyu-york.

 — vu ikh zol nit shtarbn, zol men mikh bahaltn nit tsvishn aristokratn, meyukhosim, oder gvirim, nor grod tsvishn proste yidn arbeter, mitn emesn folk,azoy az di matseyve, vos me vet dernokh avekshteln oyf mayn keyver, zol basheynen di eynfakhe kvorem arum mir, un di eynfakhe kvorem zoln baputsn mayn matseyve, azoy vi dos proste erlekhe falk hot far mayn lebn basheynt zeyer folksshrayber.  —

 — keyn shum titlen mit loybenishn mit moyre-moyrenus zol oyf mayn matseyve nit zayn, oyser der nomen “Sholem Aleichem”fun eyn zayt un oyser dem yidishn oyfshrift, vos baygeleygt, fun der anderer zayt.

 — keyn shum debatn un diskusyonen fun mayne kolegn vegn fareybikn mayn nomen, vegn oyfshteln mir a monument in nyu-york un dos glaykhe, zol nit zayn: ikh’l nisht konen aynlign ruik in keyver, az mayne khaveyrim veln zikh narish makhn.  der bester monument vet zayn far mir, az me vet leyenen mayne verk un az es veln zikh gefinen in di farmeglekhe klasn fun undzer folk metsenatn, vos veln zikh nemen aroysgebn un farshpreytn mayne verk, heyn in yidish, heyn in andere shprakhn, un dermit gebn dem folk di meglekhkayt tsu lezn un mayn familye — a bekovedike eksistents. 

 — oyf mayn keyver un dernokh dos gantse yor un shpeter ale mol tsum yortsayt zol mayn ibergeblibener eyntsiker zun, vi oykh mayne eydems, oyb zey veln veln, zogn nokh mir kadesh. un oyb zey veln keyn kheyshek nisht hobn, oder di tsayt vet zey nisht derloybn, oder s’vet zayn kegn zeyere religyeze ibertsaygungen konen zey yoytse zayn nor dermit, vos zey veln zikh tsunoyfklaybn ale mit di tekhter mayne mit di eyniklekh un mit glat gute-fraynd, un forleyenen di dozike tsavoe mayne,un oykh oysklaybn a mayse fun mayne mayselekh, fun di same freylekhe, un forleyenen es in voser a shprakh s’vet far zey zayn mer farshtendlekh, un loz mayn nomen dermont vern fun zey beser mit a gelekhter, eyder gornit dermont vern. —

 — religyeze ibertsaygungen konen mayne kinder un kindskinder hobn vosere zey viln. nor zeyer yidishe opshtamung bet ikh, zey zoln hitn. di yenike fun mayne kinder, vos veln zikh opvarfn fun zeyer shtam un veln ariber in an ander gloybn, hobn zikh shoyn dermit aleyn opgevorfn fun zeyer shtam un fun zeyer familye un aleyn oysgemekt zikh fun mayn tsavoe — ve-eyn lohem kheylek u|nakhle betokh a|khaye|m. —

 — mayn letster vuntsh tsu mayne nokhfolger un mayn bakoshe tsu mayne kinder: ophitn di mame, basheynen ir elter, farzisn ir biter lebn, heyln ir gebrokhn harts,nokh mir nit veynen, nor aderabe dermonen mikh mit freyd, un der iker — tsvishn zikh lebn in fridn, nit trogn keyn sine eyns oyf dos andere, oyshelfn zikh eyner dem tsveytn in a shlekhter tsayt, dermonen zikh a mol in der mishpokhe, rakhmones hobn glat oyf an oreman, un bay gute umshtendn tsoln mayne khoyves, oyb azelkhe veln zayn. kinder! trogt mit ere mayn farhorevetn yidishn nomen, un der got vos in himl zol aykh zayn tsu hilf. omeyn.
    Sholem ben Menakhem-Nokhem rabinovits
Sholem Aleichem

THIS WEEK
Arn Glants-Leyeles, דער גאָט פֿון ישׂראל, The God of Israel
Rokhl Korn, כ’וועל מיטנעמען, I Will Take with Me
Avrom Sutskever, אַל דאָס געוועזענע, איבערגעלעבטע, אַמאָליקע, All that is past, experienced, previous

Arn Glants-Leyele leyent, Der Got fun Yisroel. This recording can be found on Di Goldene Pave: Dos Kol fun dem yidishn shrayber, bilingual book and recording by Sheva Zucker.

Pretty much all of Ch. 32 (the whole sedre) is relevant to Leyeles’s poem, but these versesare key:

4The Rock, His work is perfect;
For all His ways are justice;
A God of faithfulness and without iniquity,
Just and right is He.
5Is corruption His? No; His children’s is the blemish.
A generation crooked and perverse.
6Do ye thus requite the LORD,
O foolish people and unwise?
Is not He thy father that hath gotten thee?
Hath He not made thee, and established thee?

45And when Moses made an end of speaking all these words to all Israel, 46he said unto them: ‘Set your heart unto all the words wherewith I testify against you this day; that ye may charge your children therewith to observe to do all the words of this law. 47For it is no vain thing for you; because it is your life, and through this thing ye shall prolong your days upon the land, whither ye go over the Jordan to possess it.’

4 דער פֿעלז – זײַן װערק איז גאַנץ, װײַל אַלע זײַנע װעגן זײַנען רעכט; אַ גאָט פֿון געטרײַשאַפֿט, און אָן אומרעכט, גערעכט און רעכטפֿאַרטיק איז ער.
5 איז פֿון אים די פֿאַרדאַרבונג? נײן! זײַנע קינדער, זײערס איז דער פֿעלער; אַ קרומער און פֿאַרדרײטער דָור.
6 װילט איר אַזױ גאָט פֿאַרגעלטן, געמײן און אומקלוג פֿאָלק? איז ער ניט דײַן פֿאָטער װאָס האָט דיך געשאַפֿן? ער – װאָס האָט דיך געמאַכט און געפֿורעמט?

45 און װי משה האָט געענדיקט רעדן אַלע די דאָזיקע װערטער צו גאַנץ ישׂראל, 46 האָט ער צו זײ געזאָגט: לײגט צו אײַער האַרץ צו אַלע װערטער װאָס איך זאָג אײַך הײַנט אָן, אַז איר זאָלט זײ באַפֿעלן צו אײַערע קינדער, צו היטן צו טאָן אַלע װערטער פֿון דער דאָזיקער תּוֹרה. 47 װאָרום דאָס איז ניט אַ הױל גערײד פֿאַר אײַך, נײַערט דאָס איז אײַער לעבן, און דורך דער דאָזיקער זאַך װעט איר מַאֲריך-יָמים זײַן אױף דער ערד װאָס איר גײט אַהין אַריבער דעם יַרדן, זי צו אַרבן.

A biography of Aaron Glanz Leyeles in English can be found here.

אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס (1889־1966)
      אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס (אַהרן גלאַנץ) איז געבוירן געוואָרן אין 1886 אין וולאָצלאַוועק, פּוילן און איז אויפֿגעוואָקסן אין לאָדזש, וווּ זײַן טאַטע איז געווען אַ לערער אין אַ מאָדערנער תּלמוד־תּורה און האָט פֿון צײַט צו צײַט געשריבן פֿאַר דער צײַטונג המליץ. זײַנע ערשטע פּאָעטישע פּרוּוון ווי אַ קינד זײַנען געווען אויף רוסיש. ער האָט שטודירט ליטעראַטור פֿון 1905 ביז 1908 אין לאָנדאָנער אוניווערסיטעט און דערנאָך פֿון 1910 ביז 1913 אין קאָלאָמביע־אוניווערסיטעט אין ניו־יאָרק נאָך זײַן אימיגראַציע קיין אַמעריקע אין 1909. אין אַמעריקע האָט ער זיך אָנגעהויבן דרוקן אויף ייִדיש און האָט אין 1914 דעביוטירט אין דער אַנאַרכיסטישער צײַטונג פֿרײַע אַרבעטער־שטימע. אין דעם זעלבן יאָר איז ער געוואָרן אַ מיטאַרבעטער אין טאָג,וווּ ער האָט העכער 50 יאָר געאַרבעט ווי פּאָליטישער און ליטעראַרישער רעדאַקטאָר און געשריבן אַ וואָכיקע רובריק פֿון ליטעראַטור־קריטיק, „וועלט און וואָרט”. פּראָזע האָט ער געדרוקט אונטער זײַן אייגענעם נאָמען, אַהרן גלאַנץ, און פּאָעזיע אונטערן פּסעוודאָנים אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס.
         צוזאַמען מיט גלאַטשטיין און מינקאָוו איז ער אין 1919 געווען איינער פֿון די גרינדערס פֿון „אינזיך”, די שיטה פֿון ייִדישן אינטראָספּעקטיוויזם, און דער הויפּט־טעאָרעטיקער. הגם ער איז געווען פֿון די פּיאָנערן פֿון פֿרײַע פֿערזן אויף ייִדיש האָט ער אַ סך עקספּערימענטירט מיט גראַם און אויך אַ סך מחדש געווען און האָט אײַנגעפֿירט שטרענגע מעטרישע און פֿערזנפֿאָרמען, ווי דער ווילאַנעל און ראָנדאָ אין דער ייִדישער פּאָעזיע.       צווישן זײַנע פֿריסטע פּאָעטישע ווערק זײַנען לאַבירינט, 1918 און יונגהאַרבסט, 1922. אין 1926 איז אַרויס ראָנדאָס און אַנדערע לידער, וווּ ער באַזינגט אורבאַניזם בכלל און ניו־יאָרק בפֿרט און עקספּערימענטירט מיט קאָמפּליצירטע קלאַסישע סטראָפֿישע פֿאָרמען. אין 1937 איז אַרויס „פֿאַביוס לינד. ער האָט צוויי מאָל באַקומען די ל. לאַמעד־פּרעמיע, אין 1947 פֿאַר אַ ייִד אויפֿן ים, אַ זאַמלונג חורבן־לידער, און אין 1957 פֿאַר בײַם פֿוס פֿון באַרג. אין אַמעריקע און איך באַזינגט ער אַמעריקאַנער אידעאַלן. ער האָט אויך געשריבן עטלעכע פּאָעטישע דראַמעס, די באַקאַנטסטע זײַנען די צויי היסטאָרישע משיח־דראַמעס, שלמה מולכו, 1926 און אָשר לעמלען, 1928. חוץ שרײַבן האָט ער אויך איבערגעזעצט ביכער, לידער און אַנדערע טעקסטן פֿון דײַטש, רוסיש, פּויליש און ענגליש אויף ייִדיש. ער איז אויך געווען אַן אַקטיוויסט פֿאַר דער ייִדישער קולטור און איז געווען אַ לערער אין דער ערשטער ייִדישער שול אין ניו־יאָרק און האָט געהאָלפֿן פֿאַרלייגן ייִדישע שולן אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן און קאַנאַדע.

דער גאָט פֿון ישׂראל

דער גאָט פֿון ישׂראל איז נישט רײַך.
כ’האָב געזען די סיסטינער קאַפּליצע,
די נאָטר־דאַם, דעם דאָם פֿון קעלן.
ס’איז דאָ דאָס אויג צו לאָבן, צו געפֿעלן.

דער גאָט פֿון ישׂראל איז קאַרג
ער וויל נישט אָנפֿילן זײַן מוזיי מיט סטאַטוען,
מיט געמעלן, אַלטאַרן, טראָגשטולן,
פּורפּורנע קליידער, דרײַ־גאָרנדיקע קרוינען,
ער וויל אין קיין פּאַלייען נישט וווינען.
דער ייִדישער מוזיי האָט ווינציק פּאַרשוינען.

אַ חנוכּה־לעמפּל, אַ פּרוכת, אַ מגילה,
אַ בשׂמים־ביקסל, אַ תּפֿילין־זעקל, אַ יד,
אַ מנורה, כּתר־תּורה, מכשירים פֿאַר מילה,
און אַ פֿאַרצײַטיקער, פֿאַר־פֿאַר־פֿאַר־פֿאַרצײַטיקער כּתבֿ־יד,
נאָך אַ מאַנוסקריפּט און נאָך אַ מאַנוסקריפּט,
געוויקלט, געבונדן, פֿאַרקניפּט,
אותיות אין אותיות פֿאַרליבט.

וואָס וויל דער גאָט פֿון ישׂראל?
וואָס מאָנט דער גאָט פֿון ישׂראל?
דער גאָט פֿון ישׂראל איז אַ גערעכטער מאָנער.
דער גאָט פֿון ישׂראל איז אַ שטרענגער מאָנער.
דער גאָט פֿון ישׂראל איז אַ קאַרגער מאָנער:
זוך אַליין, פֿאָרש אַליין, לײַד אַליין —
פֿאַר דײַן און פֿאַר מײַן אייגענעם האָנער.

האָט ער גענומען אין אַ גרוי־גרויען אַמאָל,
און פֿון (אַ) באַרג־אַראָפּ אין אַ טאָל,
געוואָרפֿן צוויי הויפֿנס אותיות,
זיי צעשאָטן איבער די וועגן פֿון דער ערד.
זיי האָבן געפֿינקלט מיט רייד, מיט מימרות געפֿלעמלט,
און פֿון דעמאָלט —
שוין טויזנטער יאָרן ווי מען זוכט זיי,
שוין טויזנטער יאָרן ווי מען קלײַבט זיי,
שוין טויזנטער יאָרן ווי מען טײַטשט זיי,
און נאָך אַלץ נישטאָ קיין באַשייד,
פֿאַר די אותיות, פֿאַר די מימרות, פֿאַר די רייד.

נאָך אַ מאַנוסקריפּט און נאָך אַ מאַנוסקריפּט,
געוויקלט, געבונדן, פֿאַרקניפּט,
אותיות אין אותיות פֿאַרליבט.
      אַ ייִד אויפֿן ים, נ”י, 1947; אַ גלאַנץ-לעיעלעס אָפּקלײַב, נ”י, 1968

THE GOD OF ISRAEL

The God of Israel is not rich.
I saw the Sistine Chapel,
Notre־Dame, the Cathedral of Cologne –
You can feast your eyes on them, you can enjoy.

The God of Israel is stingy.
He won’t fill his museum with statues,
Paintings, altars, thrones,
Purple gowns, three־tiered crowns,
He does not wish to live in a Palais.
The Jewish museum has a modest display.

A Chanukah־lamp, a curtain, a scroll,
A spice־box, tefillin, a pointing Hand,
A menorah, a Torah Crown, tools for circumcision,
And an old, ancient manuscript.
And another manuscript and another manuscript,
Entangled, bound, locked together.
Letters in love with letters.

What does the God of Israel ask?
What does the God of Israel demand?
The God of Israel is a just demander.
The God of Israel is a strict demander.
The God of Israel is a stingy demander.
Search for yourself, research for yourself, suffer yourself –
For your own and for my honor.

In a gray-gray once-upon-a-time,
From a mountain־top into a valley,
He dropped two handfuls of letters,
Scattered them over the roads of the earth.
They sparkled with speech, blazed with sayings,
And since them –
For thousands of years we seek them,
For thousands of years we save them,
For thousands of years we explain them,
And there is no solution on earth
For the letters, the sayings, the words.

Another manuscript, and another manuscript,
Entangled, bound, locked together –
Letters in love with letters.
      Tr. B. and B. Harshav,
      American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, University of California Press, 1986.

der got fun yisroel


der got fun yisroel iz nisht raykh.
kh’hob gezen di sistiner kaplitse,
di notr-dam, dem dom fun keln.
s’iz do dos oyg tsu lobn, tsu gefeln.

der got fun yisroel iz karg
er vil nisht onfiln zayn muzey mit statuen,
mit gemeln, altarn, trogshtuln,
purpurne kleyder, dray-gorndike kroynen,
er vil in keyn paleyen nisht voynen.
der yidisher muzey hot vintsik parshoynen.

a khaneke|-lempl, a poroykhes, a megile,
a bsomim-biksl, a tfiln-zekl, a yad,
a menoyre, Keyse-|toyre, makhshirem far mile,
un a fartsaytiker, far-far-far-fartsaytiker ksav|-yad,
nokh a manuskript un nokh a manuskript,
geviklt, gebundn, farknipt,
oysyes in oysyes farlibt.

vos vil der got fun yisroel?
vos mont der got fun yisroel?
der got fun yisroel iz a gerekhter moner.
der got fun yisroel iz a shtrenger moner.
der got fun yisroel iz a karger moner:
zukh aleyn, forsh aleyn, layd aleyn ---
far dayn un far mayn eygenem honer.

hot er genumen in a groy-groyen amol,
un fun barg-arop in a tol,
gevorfn tsvey hoyfns oysyes,
zey tseshotn iber di vegn fun der erd.
zey hobn gefinklt mit reyd, mit meymres geflemlt,
un fun demolt ---
shoyn toyznter yorn vi men zukht zey,
shoyn toyznter yorn vi men klaybt zey,
shoyn toyznter yorn vi men taytsht zey,
un nokh alts nishto keyn basheyd,
far dioysyes, far di meymres, far di reyd.

nokh a manuskript un nokh a manuskript,
geviklt, gebundn, farknipt,
oysyes in oysyes farlibt.
     a yid oyfn yam, Nyu-York, 1947; a glants-leyeles opklayb,Nyu-York, 1968

Rokhl Korn, Kh’vel mitnemen 

The first poem by Rokhl Korn and the next poem by Avrom Sutzkever relate to this verse.

32: 50 You shall die on the mountain that you are about to ascend, and shall be gathered to your kin, as your brother Aaron died on Mount Hor and was gathered to his kin;

50 און שטאַרב אױף דעם באַרג װאָס דו גײסט אַהין אַרױף, און װער אײַנגעזאַמלט צו דײַן פֿאָלק, אַזױ װי דײַן ברודער אַהרן איז געשטאָרבן אױפֿן באַרג הוֹר, און איז אײַנגעזאַמלט געװאָרן צו זײַן פֿאָלק.

For a biography of Rokhl Korn, click here.
For a biography of Rokhl Korn in Yiddish, click here.

כ’וועל מיטנעמען

כ’וועל מיטנעמען מיט זיך די לאָנקעס גרינע
און פֿון מײַן טאַטנס סאָד דעם ריח פֿון ווײַנשלצוויט,
די שמאָלע סטעזשקע צווישן תּבֿואה־לאַנעס,
וואָס געדענקט נאָך מײַנע קינדערישע טריט.

כ’וועל מיטנעמען די פּוכיק ווײַסע כמאַרעס
ס’זאָל ווייכער זײַן דעם קאָפּ אַוועקצולייגן
און מײַן מאַמעס מידן, אויסגעצערטן שמייכל
ער זאָל זײַן צוקאָפּנס פֿון דעם גרויסן שווײַגן.

כ’וועל מיטנעמען מיט זיך דעם אָטעם פֿונעם וואָרט
אין זײַן לויטערסטן טרויער און שטילסטן פֿאַרקלער —
כ’וועל מיטנעמען מיט זיך מײַן ערשטע ליבע
און מײַן לעצטע טרער.

I WILL TAKE WITH ME

I will take with me the green meadows
And from my father’s orchard, the scent of cherry blossoms,
The narrow path between the fields of wheat,
That still remembers my childish footstep.

I will take the fluffy white clouds
To rest my head more softly
And my mother’s pinched and weary smile
To lay at the head of the great silence.

I will take with me the breath of the word
In its purest grief and most quiet reflection –
I will take with me my first love
And my last tear.
Tr. Sheva Zucker

KH’VEL MITNEMEN

Kh’vel mitnemen mit zikh di lonkes grine
Un fun mayn tatns sod dem reyekh fun vaynshltsvit,
Di shmole stezhke tsvishn tvue-lanes,
Vos gedenkt nokh mayne kinderishe trit.

Kh’vel mitnemen di pukhik vayse khmares
S’zol veykher zayn dem kop avektsuleygn
Un mayn mames midn, oysgetsertn shmeykhl
Er zol zayn tsukopns fun dem groysn shvaygn.

Kh’vel mitnemen mit zikh dem otem funem vort
In zayn loyterstn troyer un shtilstn farkler –
Kh’vel mitnemen mit zikh mayn ershte libe
Un mayn letste trer.

Avrom Sutskever, Al dos gevezene

For a biography of Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.

אַל דאָס געוועזענע, איבערגעלעבטע, אַמאָליקע,
שוועבט מיר אַדורך דורך די שלייפֿן אַצינד
ווי פֿאַרנאַכטיקע וואָלקנס, כּדי
איבערצולעבן דאָס איבערגעלעבטע
און זען דאָס געזעענע ווידער:
אמתדיק זאָל איך דערפֿילן מײַן וועלט
און זי מישפּטן
איידער די הענט ווערן ליידיק . . .

נעענטער, מײַנע חבֿרים,
אײַך וויל איך דאַנקען און בענטשן.
איר געטלעכע טראָפּנס
וואָס האָבן געהיילט מײַן גריזאָטע,
וואָס האָבן געלויכטן און וועלן ניט אויפֿהערן
לײַכטן.
 צעוואַקלטע ווענט, 1996 

All that is past, experienced, previous,
now floats through me and through my temples
like twilight clouds, in order
to re-live what was outlived,
and to see again what was seen:
May I truthfully sense my world
and weigh it in the balance
before my hands become vacant . . .

Come closer, my friends,
I want to thank you and bless ou:
Your divine drops
that have healed my vexation,
that have given light and will not cease
to give light.
     Tr. Richard Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever, SUNY Pess, 2019

al dos gevezene, ibergelebte, amolike,
shvebt mir adurkh durkh di shleyfn atsind
vi farnakhtike volkns, kedey
ibertsulebn dos ibergelebte
un zem dos gezeene vider:
emes|dik zol ikh derfiln mayn velt
un zi mishpetn
eyder di hent vern leydik . . .

neenter, mayne khaveyrim,
aykh vil ikh danken un bentshn.
ir getlekhe tropns
vos hobn geheylt mayn grizote,
vos hobn geloykhtn un veln nit oyfhern
laykhtn.
     tsevaklte vent, 1996

.

.A Happy sweet year to all who read this blog
אַ זיס געבענטשט יאָר אײַך אַלעמען.

THIS WEEK
Malke Kheyfets-Tuzman, איך בין פֿרוי, I Am Woman
Miriam Ulinover, דער אַלף־ביתניק, The Alefbeysnik

Malke Kheyfets-Tuzman, Ikh bin frog

29:9-11 You stand this day, all of you, before the Eternal your God—you tribal heads, you elders, and you officials, all the men of Israel, 10] you children, you women, even the stranger within your camp, from woodchopper to water drawer— 11 to enter into the covenant of the Eternal your God, which the Eternal your God …

9 איר שטײט הײַנט אַלע פֿאַר יהוה אײַער גאָט, אײַערע הױפּטלײַט, אײַערע שבֿטים, אײַערע עלטסטע, און אײַערע אױפֿזעערס, אַלע מענער פֿון ישׂראל, 10 אײַערע קלײנע קינדער, אײַערע װײַבער, און דײַן פֿרעמדער װאָס אין דײַן לאַגער, פֿון דײַן האָלצהעקער ביז דײַן װאַסערשעפּער; 11 אַז דו זאָלסט אַרײַנטרעטן אין דעם בונד פֿון יהוה דײַן גאָט און אין זײַן שבֿועה װאָס יהוה דײַן גאָט שליסט מיט דיר הײַנט;

This passage highlights the fact that everyone, including women and woodchoppers and water carriers (the simplest folk) are part of this covenant. Both poems relate to these verses.

For a biography of Malke Kheyfets-Tuzman in English, click here.
For a biography of Malke Kheyfets-Tuzman in Yiddish, click here.

איך בין פֿרוי

איך בין די עקזולטירטע רחל וועמעס ליבע האָט באַלויכטן דעם וועג פֿון די רבי עקיבֿאס.

איך בין דאָס קלײנע, שעמעװדיקע דאָרפֿֿמײדל װאָס איז צװישן הױכע
טאָפּאָלן געװאַקסן און זיך גערױטלט בײַם „גוט מאָרגן“ פֿון ברודערס מלמד.

איך בין דאָס פֿֿרומע מײדל װאָס האָט זיך געבלײכט בײַ דער מאַמעס
ציטערדיקע פֿֿינגער אױף די אױגן אַנטקעגן די בענטשליכט.

איך בין דאָס געהאָרכזאַם כּלה־מײדל װאָס האָט הכנעהדיק דאָס קעפּל
אונטערגעטראָגן צום שער ערבֿ חופּה.

איך בין די אשת־חיל װאָס האָט זיך אונטערגענומען געבערן און שפּײַזן
פֿאַר אַ ביסעלע צוגעזאָגט גן־עדן־ליכט.

איך בין די אױסגעאײדלטע בת תּלמיד־חכם װאָס האָט מיט איר אָפּגעהיט
לײַב אַ שטאָט אַ ייִדישע מציל געװען און נאָך דעם מיט אײגענע הענט זיך אונטערגעצונדן.

איך בין די מאַמע װאָס האָט אונטער עינוײם קשים ביז אין דער דאָר אַרײַן,
בנים מגדל געװען צו מעשׂים־טובֿים.

איך בין די חסידישע טאָכטער װאָס האָט מיטן טאַטנס התלהבֿות
געטראָגן דאָס געשױרן קעפּל אין פֿאָלק אַרײַן.

איך בין די צױמען־ברעכערין װאָס האָט „ברױט און פֿרײַהײט“ געטײלט
און די ליבע באַפֿרײַט פֿון אונטער חופּה־שטאַנגען.

איך בין דאָס פֿאַרצערטלט מײדל װאָס האָט זיך הינטערן אַקער
געשטעלט גרױען מידבר צו גרין לעבן באַצװינגען.

איך בין דאָס מײדל װאָס האָט אירע װײַסע הענט באַפֿעלן
ציגל און שטײנער צו טראָגן צום אױפֿקום פֿון לעבן באַנײַטן.

איך בין די װעמעס פֿינגער שטײַפֿן אַרום רידל אין לױער פֿון טריט
פֿון פֿאַרװיסטער.

איך בין די װאָס טראָגט פֿאַרעקשנט אַרום אַן אלף־בית אַ מאָדנעם
און רױם אים אין קינדערשע אױערלעך אײַן.

איך בין אָט די אַלע און נאָך אַ סך, אַ סך ניט דערמאָנטע.

און אומעטום,
און אַלע מאָל
בין איך
פֿרױ.
   לידער, 1949

I AM WOMAN

I am the exalted Rachel
whose love lit the way for Rabbi Akiba.

I am the small bashful village girl
who grew up among the tall poplars
and blushed at the “good morning” of her brother’s tutor.

I am the pious girl
who paled as her mother raised her hands to her eyes
for the blessing over the Sabbath candles.

I am the obedient bride
who humbly bent her head beneath the shears
the night before the wedding.

I am the rabbi’s daughter
who offered her chaste body to save a Jewish town
and afterwards set fire to herself.

I am the woman of valor
who bore and fed children
to earn herself a little place in paradise.

I am the mother
who, in great hardship,
raised sons to be righteous men.

I am the Hassid’s daughter,
infused with her father’s fervor,
who went out defiant, with her hair cropped,
to educate the people.

I am the barrier-breaker
who distributed Bread and Freedom
and freed love from the wedding canopy.

I am the pampered girl
who set herself behind a plow
to force the gray desert into green life.

I am the one whose fingers
tightened around the hoe,
on guard for the steps of the enemy.

I am the one who stubbornly
carries around a strange alphabet
to implant in children’s ears.

I am all these and many more.

And everywhere, always, I am woman.

Tr. Marcia Falk, With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman, 1992

ikh bin froy



ikh bin di ekzultirte Rokhl vemes libe hot baloykhtn dem veg fun di rebe Akives.
ikh bin dos kleyne, shemevdike dorfeydl vos iz tsvishn hoykhe
topoln gevaksn un zikh geroytlt baym "gut morgn'' fun bruders melamed.


ikh bin dos frume meydl vos hot zikh gebleykht bay der mames
tsiterdike finger oyf di oygn antkegn di bentshlikht.

ikh bin dos gehorkhzam kale-meydl vos hot hakhnehdik dos kepl
untergetrogn tsum sher erev khupe.

ikh bin di eyshes|-khayil vos hot zikh untergenumen gebern un shpayzn
far a bisele tsugezogt gan-eydn-likht.

ikh bin di oysgeeydlte bas-talmed-khokhem vos hot mit ir opgehit
layb a shtot a yidishe matsil geven un nokh dem mit eygene hent zikh untergetsundn.

ikh bin di mame vos hot unter enueym koshim biz in der dor arayn,
bonem megadl geven tsu maysim-|toyvim.

ikh bin di khsid|ishe tokhter vos hot mitn tatns hislayves
getrogn dos geshoyrn kepl in folk arayn.

ikh bin di tsoymen-brekhern vos hot "broyt un frayhayt'' geteylt
un di libe bafrayt fun unter khupe|-shtangen.

ikh bin dos fartsertlt meydl vos hot zikh hintern aker
geshtelt groyen midber tsu grin lebn batsvingen.

ikh bin dos meydl vos hot ire vayse hent bafeln
tsigl un shteyner tsu trogn tsum oyfkum fun lebn banaytn.

ikh bin di vemes finger shtayfn arum ridl in loyer fun trit
fun farvister.

ikh bin di vos trogt farakshnt arum an alf-|beys a modnem
un roym im in kindershe oyerlekh ayn.

ikh bin ot di ale un nokh a sakh, a sakh nit dermonte.

un umetum,
un ale mol
bin ikh
froy.

   lider, 1949

Miriam Ulinover, Der Alef-beysnik

A biograpjhy of Miriam Ulinover in English can be found here.

דער אַלף־ביתניק

דער וואַסער־טרעגער איציקל, ער איז אַ שבת־ייִד,
ס’הייסט, אַז נאָר שבת דאַוונט ער, ס’הייסט ווען דער עמער רוט.
געדאַוונט הייסט בײַ איציקלען געחזרט אַלף־בית
און הונדערט מאָל באַפּערלט אים בײַם סידורל דער שווייס,
נאָר דאָך באַקליידט צום סוף דער אות דעם נאָמען, ווי ער הייסט,
און גייט אַרויס פֿון איציקלען בשלום, נישט פֿאַרגרײַזט,
און זוכט דעם וועג צום הימל העט-
ער, איציקל, ער האָרעוועט,
זאָגט הונדערט מאָל דעם אַלף־בית,
הונדערט איין מאָל אַפֿילו
און דו, אָ, גאָט, שטעל דיר צונויף פֿון אַלף־בית די תּפֿילה!
         אַ גרוס פֿון דער אַלטער היים: לידער, מעדעם־ביבליאָטעק, פּאַריז 2003

THE ALEF-BEYSNIK

The water-carrier Itsikl, he is a Shabes-Jew,
That means that only on Shabes, does he pray, his pail is at rest too.
Praying means for Itsikl that he reviews the alphabet
And a hundred times he covers his sider  with pearls of sweat,
But yet this letter adorns his name, as he is called, at last,
And comes forth from Itsikl safe and sound with no errors from the past. And searches for the way to heaven so far away—
He, itsikl, toils night and day,
Repeats the alphabet a hundred times,
Even a hundred and one, to be fair,
And you, oh God, compose from this a prayer!
Translation attempt, Sheva Zucker

Der ALef-Beysnik

der vaser-treger Itsikl, er iz a shabes|-yid,
s’heyst, az nor shabes davnt er, s’heyst ven der emer rut.
gedavnt heystbay Itsiklen ge|khazr|t alef-|beys
un hundert mol baperlt im baym siderl der shveys,
nor dokh bakleydt tsum suf der os dem nomen, vi er heyst,
un geyt aroys fun itsiklen besholem, nisht fargrayzt,
un zukht dem veg tsum himl het-
er, Itsikl, er horevet,
zogt hundert mol dem alef-|beys
hundert eyn mol afile
un du, o, got, shtel dir tsunoyf fun aelf-|beys di tfile!
           a grus fun der alter heym: lider, medem-biblyotek, pariz 2003

THIS WEEK
Yankev-Tsv Shargel,  2 מידבר, Desert II
Asya, מאַמע, Mother

Yankev-Tsv Shargel, Midber II

28: 24 יהוה will make the rain of your land dust, and sand shall drop on you from the sky, until you are wiped out.

24 גאָט װעט מאַכן דעם רעגן פֿון דײַן לאַנד שטױב און ערד; עס װעט נידערן אױף דיר פֿון הימל, ביז דו װעסט פֿאַרטיליקט װערן. 

For a biography of Yankev-Tsvi Shargel in English, click here.

מידבר 2

ציִען זיך פֿאַראומערט דײַנע וואָגלענדיקע טעג אין טריט בײַ קאַראַוואַנען
באָדט זיך דײַן יוגנט אין זיי, אין הייסן זאַמדיקן ים,
פֿאַרצערט דיך די נויט, ווי אַ בייזער הונגעריקער פֿלאַם,
ס’טרײַבט דיך אַזוי דער גורל אין אייביקן, אייביקן שפּאַנען.

האָסט אַ נאַכט אַ גאַנצע הײַנט געטרוימט פֿון ליבע און פֿון זעט
און אַ ווינט האָט זיך אָנגעטראָגן מיט מידבר־רויש אין אויער,
שאַקאַלן האָבן אויסגעוויינט דײַן איינזאַמקייט, דײַן טרויער,—
נאַכט מיט ווײַטע טרוימען האָט ס’געמיט דײַנס קאַלט געגלעט.

זאַמדן, זאַמדן, זאַמדן אין דער נאַכט,
היִענעס, פֿון דײַן פּײַן אין חושך צעלאַכט:
וועסט קיין מאָל נישט דערגיין צום ברעג!

מידבר, מידבר, מידבר אָן אַ סוף,
עס שלענגלט זיך דײַן וואָגלען באַרג־אַראָפּ, אַרויף—
שלענגלט, שלענגלט זיך דער געלער, זאַמדיקער שטעג.
פֿון ווײַטער, 1935

DESERT II

Sadly your wandering days stretch out In step with caravans,
Your youth bathes itself in them, in the hot sandy sea
Want devours you, like an angry hungry flame,
Thus fate pushes you forward always, always striding.

All night you dreamt today of love and of fullness,
And a wind swept the noise of the desert in your ear,
The cry of the jackal holds your loneliness, your sadness,—
A night of far-off dreams coldly caressed your mood.

Sands, sands, sands in the night,
Hyenas, burst out laughing at your pain in the darkness:
You will never get to shore!

Desert. desert, desert without end,
Your wandering winds downhill, and up—
The yellow sandy path winds and winds.
Literal translation, Sheva Zucker

tsien zikh farumert dayne voglendike teg in trit bay karavanen
bodt zikh dayn yugnt in zey, in heysn zamdikn yam,
fartsart dikh di noyt, vi a beyzer hungeriker flam,
s’traybt dikh azoy der goyrl in eybikn, eybikn shpanen.

host a nakht a gantse haynt getroymt fun libe un fun zet
un a vint hot zikh ongetrogn mit midbr-roysh in oyer,
shakaln hobn oysgeveynt dayn eynzamkayt, dayn troyer,—
nakht mit vayte troymen hot s’gemit dayns kalt geglet.

zamdn, zamdn, zamdn in der nakht,
hienes, fun dayn payn in khoyshekh tselakht:
vest keyn mol nisht dergeyn tsum breg!

midber, midber, midber on a suf,
es shlenglt zikh dayn voglen barg-arop, aroyf—
shlenglt, shlenglt zikh der geler, zamdiker shteg.
fun vayter, 1935

Asya, Mame

28: 52And he shall besiege thee in all thy gates, until thy high and fortified walls come down, wherein thou didst trust, throughout all thy land; and he shall besiege thee in all thy gates throughout all thy land, which the LORD thy God hath given thee. 53And thou shalt eat the fruit of thine own body, the flesh of thy sons and of thy daughters whom the LORD thy God hath given thee; in the siege and in the straitness, wherewith thine enemies shall straiten thee.

52 און ער װעט דיך באַלעגערן אין אַלע דײַנע טױערן, ביז עס װעלן נידערן דײַנע הױכע און פֿעסטע מױערן, װאָס דו האָסט זיך אױף זײ פֿאַרזיכערט, אין דײַן גאַנצן לאַנד; יאָ, ער װעט דיך באַלעגערן אין אַלע דײַנע טױערן, אין דײַן גאַנצן לאַנד װאָס יהוה דײַן גאָט האָט דיר געגעבן.  53 און װעסט עסן די פֿרוכט פֿון דײַן לײַב, דאָס פֿלײש פֿון דײַנע זין און דײַנע טעכטער װאָס יהוה דײַן גאָט האָט דיר געגעבן, אין דער באַלעגערונג, און אין דער דריקונג װאָס דײַן פֿײַנט װעט דיך דריקן.

For a biography of Asya (Kuritski-Gay) in Yiddish, click here.
For a biography of Asya in English, click here.

מאַמע

מאַמע,
מײַן ייִדישע מאַמע,
מען האָט ניט געלאָזט דיר דײַן ייִדישקײט װײנען,
דו האָסט איבער מיר
װי אַ טױב ניט געװאָרקעט,
מיט ברעקלעך פֿון מױל
אָפּגעריסענע, מיך ניט געקאָרמעט.
דאָס לײמיקע ברױט —
אַ פּאָר ביסן
מיר האָבן װי קינדער
אױף צװײ גלײַכע טײלן צעריסן
מיט פּינקטלעכע מאָסן—
אױגן פֿול הונגער.
אױף װעגן פֿון שרעקלעכע װוּנדער
מיט בלײַענער שׂינאה באַרעגנט,
אַ זאַק איבער לענדן דאַרע באַהאָנגען,
אַ מאַמע יתומה
בײַם זײַט פֿון דײַן קינד ביסטו געגאַנגען,
װאָס האָט זיך געעלטערט אין שעהען,
מאַמע קינד פֿון דער ברײטער װיליִע,
באַגזלט
פֿון יונגן חלום אין שפּעטע טעג
געזונט זאָלסטו זײַן. ‏
1970
צווײַגן־ציטער,פֿאַרלאַג “המנורה”, תּל־אָבֿיבֿ, 1972

MOTHER

Mother,
My Jewish mother,
They didn’t allow you to
Cry your Yidishkeyt,
You didn’t coo over me
Like a dove,
Didn’t nourish me with
Scraps, torn from your mouth.
The claylike bread –
A few bites
Like children
We tore into two equal parts
Measuring it out exactly –
Eyes full of hunger.
On roads full of terrible wonders
Leaden hatred raining down upon you,
A sack covering your slender loins,
A mother orphan
You walked alongside your child
Who had so aged within hours,
Mother child
Of the wide River Viliye,
Robbed
Of your young dream
In later days
May you be blessed.
1970
Tr. Sheva Zucker

MAME

Mame,
Mayn yidishe mame,
Men hot nit gelozt
Dir dayn Yidishkayt veynen,
Du host iber mir
Vi a toyb nit gevorket,
Mit breklekh fun moyl
Opgerisene, mikh nit gekormet.
Dos leymike broyt –
A por bisn
Mir hobn vi kinder
Af tsvey glaykhe teyln tserisn
Mit pinktlekhe mosn –
Oygn ful hunger.
Af vegn fun shreklekhe vunder
Mit blayener sine baregnt,
A zak iber lendn dare bahongen,
A mame yesoyme
Bam zayt fun dayn kind bistu gegangen,
Vos hot zikh geeltert in shoen,
Mame kind
Fun der breyter Vilie,
Bagazlt
Fun yungn kholem
In shpete teg
Gezunt zolstu zayn.
1970
Tsvaygn-tsiter, 1971

THIS WEEK
Itsik Manger, בת־שבע, Bathsheba
Yitskhok Bashevis/I.B. Singer, פֿון „יענטל”, From Yentl the Yeshiva Boy
Kadye Molodovski, אין בלויען באַגינען 7, At Blue Dawn VII

Itsik Manger, Bas-sheve

21:15 If a man has two wives-one beloved and the other despised-and they bear him sons, the beloved one and the despised one, and the firstborn son is from the despised one. 16 Then it will be, on the day he [the husband] bequeaths his property to his sons, that he will not be able to give the son of the beloved [wife] birthright precedence over the son of the despised [wife]-the [real] firstborn son.

אַז אַ מאַן װעט האָבן צװײ װײַבער, אײנע אַ באַליבטע און אײנע אַ פֿאַרהאַסטע, און זײ װעלן אים געבערן זין, אי די באַליבטע 15 אי די פֿאַרהאַסטע, און דער זון דער בכָור װעט זײַן פֿון דער פֿאַרהאַסטער, 16 איז, אין דעם טאָג װאָס ער גיט ירושה זײַנע זין דאָס װאָס ער האָט קען ער ניט מאַכן פֿאַר דעם בכָור דעם זון פֿון דער באַליבטער איבער דעם זון פֿון דער פֿאַרהאַסטער, װאָס איז דער בכָור. 

portrait by Arur Kolnik

For a biography of Itsik Manger in English and YIddish, click here.

בת־שבע

בת־שבֿע באַטראַכט דאָס פֿינגערל
װאָס פֿינקלט אין איר האַנט —
אױ, ס’איז נישט אַזױ דאָס פֿינגערל
װי דער מלך פֿונעם לאַנד.

אױ, ס’איז נישט אַזױ דאָס פֿינגערל
װי דאָס בריװעלע דערצו:
„דײַן פּנים, דײַן גאַנג, דײַן אײדעלער פֿאַסאָן,
זײ גיבן מיר נישט קײן רו.“

בת־שבֿע גײט צום שפּיגל צו:
— אַװדאי איז זי שײן,
נאָר װי קען זי, אַן אשת־איש,
צו דער באַשטעלונג גײן?

װאָס װעט זאָגן דער אַלטער שװער
און דער מאַן דער גענעראָל,
און װאָס װעט זאָגן גאָט אַלײן,
דער שומר פֿון ישראל?

זי לײענט איבער נאָך אַ מאָל דעם בריװ :
„אָ שײנקײט פֿון דער װעלט,
מיט גאָט ברוך-הוא בין איך ’פּער דו’
און איך טו װאָס מיר געפֿעלט;

אַז איך זינג פֿאַר אים מײַן תּהילים אָפּ,
איז ער מוחל מײַנע זינד;
און װאָס שײך אוריה, דײַן ליבן מאַן,
פֿאַרלאָז זיך אױף מיר, מײַן קינד.“

אַ פֿירהאַנג רױשט. װער גײט? װער גײט?
ס’איז נאָר דער װינט, נישט מײן ;
זי באַהאַלט דאָס פֿינגערל, דעם בריװ,
און לאָזט זיך לאַנגזאַם גײן

אַראָפּ אין גאָרטן. — די שטילע טריט
פֿאַרשלינגט דער געלער זאַמד,
נאָר פֿאַרן טױער אומגעריכט
אַ רױטע מאָנבלום פֿלאַמט

אַ לעצט ביסל בושה. זי עפֿנט די טיר
מיט איר קלײנער װײַסער האַנט.
אױ, ס’איז נישט אַזױ דאָס פֿינגערל,
װי דער מלך פֿונעם לאַנד.
      מדרש איציק

BATHSHEBA

Bathsheba looks at the brilliant ring
She’s slipped onto her hand.
It isn’t the ring he sent that counts,
But the king who rules the land.

Ah, not the ring but the note he sent,
The note that makes her weep.
“Your face, your walk, your graceful ways
Have robbed me of my sleep.

Bathsheba looks in the mirror and sees
She’s lovely. That much is true,
But how can a faithful woman like her
Go to a rendezvous?

What of her aged father-in-law,
And her husband, the general?
And what about God? What will He say—
The Guardian of Israel?

Again, she reads the note. He writes,
“Your beauty is all I see.
As for God, we’ve worked things out.
I do what pleases me.

If I sing Him a psalm from time to time,
He forgives me all of my sins.
As for your husband . . . trust me, dear,
I’ll take good care of him.”

A curtain rustles. “What’s that? What’s that?”
It’s only the wind at play.
She hides the ring; she hides the note
And slowly makes her way.

Into the garden. Her slow steps
Are muffled by yellow sands;
But all at once, at the garden gate,
A scarlet moonbeam lands.

One final twinge of shame and then
She opens the door with her hand.
It isn’t the ring, the ring that counts,
But the king who rules the land.
Tr. Leonard Wolf, The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose

Bas-sheve



Bas-sheva  batrakht dos fingerl
vos finklt in ir hant ---
oy, s’iz nisht azoy dos fingerl
vi der meylekh funem land.


oy, s’iz nisht azoy dos fingerl
vi dos brivele dertsu:
"dayn ponem, dayn gang, dayn eydeler fason,
zey gibn mir nisht keyn ru.''


Bas-sheve  geyt tsum shpigl tsu:
--- avade iz zi sheyn,
nor vi ken zi, an eyshes-|ish_,
tsu der bashtelung geyn?


vos vet zogn der alter shver
un der man der generol,
un vos vet zogn got aleyn,
der shoymer fun Yisroel?


zi leyent iber nokh a mol dem briv:
"o sheynkayt fun der velt,
mit got brukh-hu bin ikh ’per du’
un ikh tu vos mir gefelt;

az ikh zing far im mayn tilem op,
iz er moykhl mayne zind;
un vos shayekh Urye, dayn libn man,
farloz zikh oyf mir, mayn kind.''

a firhang roysht. ver geyt? ver geyt?
s’iz nor der vint, nisht meyn;
zi bahalt dos fingerl, dem briv,
un lozt zikh langzam geyn

arop in gortn. --- di shtile trit
farshlingt der geler zamd,
nor farn toyer umgerikht
a royte monblum flamt

a letst bisl bushe. zi efnt di tir
mit ir kleyner vayser hant.
oy, s’iz nisht azoy dos fingerl,

vi der meylekh funem land.
      medresh itsik

Bashevis, fun “Yentl”

22:5 A woman shall not wear that which pertaineth unto a man, neither shall a man put on a woman’s garment; for whosoever doeth these things is an abomination unto the LORD thy God.

כ”ב: 5 אױף אַ פֿרױ זאָל ניט זײַן אַ בגד פֿון אַ מאַנספּאַרשױן, און אַ מאַנספּאַרשױן זאָל ניט אָנטאָן אַ קלײד פֿון אַ פֿרױ; װאָרום אַן אומװערדיקײט בײַ יהוה דײַן גאָט איז איטלעכער װאָס טוט דאָס.

For a biography of Isaac Bashevis Singer in English, click here.

פֿון „יענטל”

בײַ נאַכט איז אַנשל געלעגן בײַ דער אַלמנה אויפֿן באַנקבעט, אָבער ער האָט נישט געקענט אײַנשלאָפֿן. אָן אַ קאַפּאָטע, אָן הױזן, איז אַנשל װידער געװאָרן יענטל, אַ כּלה־מײדל װאָס האָט ליב אַ בחור, נאָר יענער איז אַ חתן מיט אַן אַנדערער. אפֿשר האָב איך אים געדאַרפֿט אַנטפּלעקן דעם אמת ?…
אָבער אַנשל האָט שױן נישט געקאָנט װערן קײן מײדל, אױסקומען אָן אַ בית־מדרש, אָן ספֿרים. אַנשל האָט געטראַכט אױסטערלישע טראַכטעכצער, אױפֿן ראַנד פֿון משוגעת. ער איז אײַנגעשלאָפֿן, זיך איבערגעוועקט מיט אַ צאַפּל. אין חלום איז ער געװען סײַ אַ מאַנצביל, סײַ אַ נקבֿה. ער האָט געטראָגן סײַ אַ קאַפֿטאַן, סײַ אַ לײַבסערדאַק. די צײַט האָט זיך געהאַט פֿאַרהאַלטן און אַנשל האָט זיך געשראָקן אַז װער װײסט? ער האָט געהאַט געלײענט אין מדרש תּלפּיות אַז אין אינדיע איז אַ נקבֿה געװאָרן טראָגעדיק אָן אַ זכר, בלױז פֿון גלוסטן צו אים… אַנשל האָט ערשט איצט באַנומען פֿאַר װאָס די תּורה פֿאַרבאָט אָנצוטאָן דאָס מלבוש פֿון צװײטן מין. נישט בלױז נאַרט מען דערמיט יענעם, נאָר אױך זיך אַלײן, אַ שטײגער װי די נשמה װאָלט זיך אָנגעקלײדט אין אַ פֿרעמדן קערפּער. מ’װערט װי אַ טומטום אָדער אַן אַנדרוגינוס…

From “YENTL THE YESHIVA BOY”

At night Anshel lay on his bench at the widow’s, unable to sleep. Stripped of gaberdine and trousers she was once more Yentl, a girl of marriageable age, in love with a young man who was betrothed to another. Perhaps I should have told him the truth, Anshel thought. But it was too late for that. Ashel could no go back to being a girl, could never again do without books and a study house. He lay there thinking outlandish thoughts that brought him close to madness. He fell asleep, then awoke with a start. In his dream he had been at the same time a man and a woman, wearing both a woman’s bodice and a man’s fringed garment. Yentl’s period was late and she was suddenly afraid . . . who knew? In Medresh Talpioth he had read of a woman who had conceived merely through desiring a man. Only now did Yentl grasp the meaning of the Torah’s prohibition against wearing the clothes of the other sex. By doing so one deceived not only others but also oneself. Even the soul was perplexed, finding itself incarnate in a strange body.
     Tr. by Marion Magid and Elizabeth Pollet, Short Friday

fun “yentl”

bay nakht iz Anshl gelegn bay der almone oyfn bankbet,ober er hot nisht gekent aynshlofn. on a kapote, on hoyzn, iz Anshl vider gevorn yentl, a kale-meydl vos hot lib a bokher, nor yener iz a khosn mit an anderer. efsher hob ikh im gedarft antplekn dem emes ?… ober Anshl hot shoyn nisht gekont vern keyn meydl, oyskumen on a besmedresh, on sforim. Anshl hot getrakht oysterlishe trakhtekhtser, oyfn rand fun meshugas. er iz ayngeshlofn, zikh ibergevekt mit a tsapl. in kholem iz er geven say a mantsbil, say a nekeyve. er hot getrogn say a kaftan, say a laybserdak. di tsayt hot zikh gehat farhaltn un Anshl hot zikh geshrokn az ver veyst? er hot gehat geleyent in medresh Talpies az in indye iz a nekeyve gevorn trogedik on a zokher, bloyz fun glustn tsu im… Anshl hot ersht itst banumen far vos di toyre farbot ontsuton dos malbesh fun tsveytn min. nisht bloyz nart men dermit yenem, nor oykh zikh aleyn, a shteyger vi di neshome volt zikh ongekleydt in a fremdn kerper. m’vert vi a tumtem oder an androginus…

Kadye Molodovski In bloyen baginen VII

25:13 You shall not keep in your pouch two different weights, one large and one small. 14 You shall not keep in your house two different ephah measures, one large and one small. 15 [Rather,] you shall have a full and honest weight, [and] a full and honest ephah measure, in order that your days will be prolonged on the land which the Lord, your God, gives you. 16 For whoever does these things, whoever perpetrates such injustice, is an abomination to the Lord, your God.

כ”ה 13 זאָלסט ניט האָבן אין דײַן בײַטל צװײערלײ װאָגשטײענר, אַ גרעסערן און אַ קלענערן. 14 זאָלסט ניט האָבן אין דײַן הױז צװײערלײ אֵיפֿהס, אַ גרעסערע און אַ קלענערע. 15 אַ פֿול און ריכטיק געװיכט זאָל זײַן בײַ דיר; אַ פֿולע און ריכטיקע אֵיפֿה זאָל זײַן בײַ דיר; כּדי דײַנע טעג זאָלן זיך לענגערן אױף דער ערד װאָס יהוה דײַן גאָט גיט דיר. 16 װאָרום אַן אומװערדיקײט בײַ יהוה דײַן גאָט איז איטלעכער װאָס טוט דאָס – איטלעכער װאָס טוט אַן עװלה.

אין בלויען באַגינען
           7

נעם אַ שטיין און גיב אַ וואָרף
צי אין שטאָט,
צי אין דאָרף,
וווּ ער זאָל ניט בלײַבן ליגן
ט’עמעצער געזאָגט ליגן.
און דעריבער קומען וואָלקנס איבער שטעטלעך און וועלדער,
און דעריבער ווילדע חיות רײַסן שעפֿעלעך אין פֿעלד,
און דעריבער קליינע קינדער וויינען שרײַען אין די נעכט,
און דעריבער ווינט און שטורעם דעכער אָרעמינקע ברעכט.
חשוונ|דיקע נעכט, ווילנע 1927

AT BLUE DAWN
          VII

Pick up a stone and throw it
in the city
Or the countryside.
Wherever it may land,
Someone has told a lie.
And that’s why clouds come over towns and forests,
And that’s why wild beasts devour sheep in the fields,
And that’s why small children cry out in the nights,
And that’s why the wind breaks down the roofs of the poor.
By permission of translator
Tr. Kathryn Hellerstein, Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky, (bilingual)

in bloyen baginen VII

nem a shteyn un gib a vorf
tsi in shtot,
tsi in dorf,
vu er zol nit blaybn lign
t’emetser gezogt lign.
un deriber kumen volkns iber shtetlekh un velder,
un deriber vilde khayes raysn shefelekh in feld,
un deriber kleyne kinder veynen shrayen in di nekht,
un deriber vint un shturem dekher oreminke brekht.
          kheshvn|dike nekht, vilne 1927

THIS WEEK
Yankev Glatshteyn, קיביאַ, Qibya  This poem, although over 60 years old, speaks to today’s political situation in Israel.
Hirsh Osherovitsh, און עס וועט זײַן…, Un es vet zayn

Yankev Glatshteyn, Kibya

20: 11And it shall be, if it make thee answer of peace, and open unto thee, then it shall be, that all the people that are found therein shall become tributary unto thee, and shall serve thee. 12And if it will make no peace with thee, but will make war against thee, then thou shalt besiege it. 13And when the LORD thy God delivereth it into thy hand, thou shalt smite every male thereof with the edge of the sword; 

כ: 10 אַז דו װעסט גענענען צו אַ שטאָט, צו האַלטן מלחמה אױף איר, זאָלסטו איר צורופֿן שלום. 11 און עס װעט ז ַײן, אױב זי װעט דיר ענטפֿערן שלום, און װעט דיר עפֿענען, איז, דאָס גאַנצע פֿאָלק, װאָס געפֿינט זיך אין איר, זאָל דיר װערן צו צינז און דיר דינען. 12 אױב אָבער זי װעט ניט אַײנגײן אױף שלום מיט דיר, און װעט מאַכן מלחמה מיט דיר, זאָלסטו לעגערן אױף איר; 13 און אַז יהוה דַײן גאָט װעט זי געבן אין דַײן האַנט, זאָלסטו טײטן אַלע אירע מאַנספּאַרשױנען מיטן שאַרף פֿון שװערד. 14 נאָר די װ ַײבער און די קלײנע קינדער, און די בהמות, און אַלץ װאָס װעט זַײן אין דער שטאָט, איר גאַנצן רױב, זאָלסטו רױבן פֿאַר דיר; 

For a biography of Yankev Glatshteyn in Yiddish and English, see Week 4.

The Qibya massacre occurred during Operation Shoshana, an Israeli so-called reprisal operation that occurred in October 1953, when IDF’s Unit 101 led by future Israeli Prime Minister Ariel Sharon attacked the village of Qibya in the West Bank, which was then under Jordanian control, and killed more than sixty-nine Palestinian civilians, two-thirds of whom were women and children.^[1][2][3]
Forty-five houses, a school, and a mosque were destroyed.^[4] Ariel Sharon wrote in his diary that “Qibya was to be an example for everyone,” and that he ordered “maximal killing and damage to property”. Post-operational reports speak of breaking into houses and clearing them with grenades and shooting.^[5]
The attack followed cross-border raids from the West Bank. Israel framed the Qibya massacre as a response to the Yehud attack, in which an Israeli woman and her two children were killed.^[1][6]
The massacre was condemned by the U.S. State Department, the UN Security Council, and by Jewish communities worldwide.

קיביאַ

כּעס, נקמה, רויך.
אַ קליינע מחנה מיט רציחה אין די אויגן.
אָנגעגורט מיט פֿײַל און בויגן,
אין נאַכטיקן פֿאַרראַט,
האָבן מײַנע ברידער
רחמנות אין זיך אָפּגעשמדט,
און פּסול געמאַכט דעם פּאַרמעט פֿון מײַן לעבן.
גאָט מײַנער פֿון געדולדיקן בית־מדרש.
שווער אַזאַ פֿינצטערע העלדישקייט צו פֿאַרגעבן.

ב

מײַן פֿאָלק, מײַן פֿאָלק פֿון רחמנות,
ייִד פֿון מײַן גאַנץ לעבן.
כ’וועל דיך נישט אַוועקשענקען
פֿאַר די גרעסטע אַרסענאַלן פֿון גבֿורה.
פֿאָלק פֿון מײַן גוטן טאַטן,
אויף פֿרעמדער פּוילישער ערד.
וויפֿל האָסטו מיט מיר אײַנגעקנעלט גוטסקייט,
פֿון מײַנע חדר־יאָרן אָן.
שטאָלץ מײַנער, אויסדערווײלטער.
פֿאַרגלותטע פֿעסטקייט.
באַפֿרײַ זיך נישט פֿון מײַנע גערעכטע דלתּ-אַמות.
גיי נישט אַוועק אין וועלט־געפֿאַנגשאַפֿט,
מיט בלוטיקע קייטן אויף די הענט.

ג

שׂונא מײַנער, מײַן שטאַרקער אָרעם
וועט אויך זײַן גערעכט.
פֿאַרשוועכט וועט נישט זײַן
דאָס ייִדישע וואָרט.
דאָס אָרט וווּ ס’וועט געלייגט ווערן
דער שלום־שטיין,
וועט זײַן פֿעלדזן־פֿעסט און ריין.
און אַז מיר וועלן אַלע געפֿאַלענע ציילן,
וועלן מיר די טרויעריקע וווּנדן היילן,
מיט רחמים, מיט גלויבן;
אַז אַפֿילו אויפֿן פֿעלד פֿון שלאַכט,
אין דער פֿאַרשעמטער, פֿינצטערער נאַכט,
מוזן אונדזערע זין זײַן ליכטיקע ייִדן.
נישט קיין אָנפֿאַלערישע רוצחים,
נאָר באַשיצערס, זיגערס, הויך־דערהויבן.
       די פֿרייד פֿון ייִדישן וואָרט, 1961

QIBYA

A

Anger, revenge, smoke.
A small camp with murder in their eyes.
Girded with bow and arrow,
In treachery of night,
My brothers
Annihilated the mercy within,
And defiled the parchment of my life.
My God of the patient study-house.
It is difficult to forgive such devilish bravery.

B

My People, my People of mercy,
My familiar Jew.
I won’t give you up
For the greatest arsenals of bravery.
People of my good father,
On foreign Polish soil.
How much did you train me in goodness,
From my cheder years onward.
My pride, my chosen one.
Exilic determination.
Do not liberate yourself from my righteous little corner.
Do not go away to life imprisonment,
With bloody chains on your hands.

C

My dear enemy, my strong hand
Will also be just.
The Yiddish word
Will not be desecrated.
The place where the peace stone
Will be laid,
Will be rock-solid and pure.
And when we count all the dead,
We will heal the mournful wounds,
With compassion, with faith;
That even on the battlefield,
In the shameful, dark night,
Our sons must be Jews of light,
Not murderous aggressors,
But defenders, victors, exalted.
Tr. Adi Mahalle  https://ingeveb.org/texts-and-translations/ qibya

Kibya

kas, nekome, roykh.
a kleyne makhne mit retsikhe in di oygn.
ongegurt mitfayl un boygn,
in nakhtikn farrat,
hobn mayne brider
rakhmones in zikh opgeshmdt,
un posl gemakht dem parmet fun mayn lebn.
got mayner fun geduldikn besmedresh.
shver aza finstere heldishkayt tsu fargebn.

B

mayn folk, mayn folk fun rakhmones,
yid fun mayn gants lebn.
kh’vel dikh nisht avekshenken
far di greste arsenaln fun gvure.
folk fun mayn gutn tatn,
oyf fremder poylisher erd.
vifl hostu mit mir ayngeknelt gut|skayt,
fun mayne kheyder-yorn on.
shtolts mayner, oysderveylter.
fargolest|e festkayt.
bafray zikh nisht fun mayne gerekhte dalet-ames.
gey nisht avek in velt-gefangshaft,
mit blutike kaytn oyf di hent.

G

soyne mayner, mayn shtarker orem
vet oykh zayn gerekht.
farshvekht vet nisht zayn
dos yidishe vort.
dos ort vu s’vet geleygt vern
der sholem-shteyn,
vet zayn feldzn-fest un reyn.
un az mir veln ale gefalene tseyln,
veln mir di troyerike vundn heyln,
mit rakhomem, mit gloybn;
az afile oyfn feld fun shlakht,
in der farshemter, finsterer nakht,
muzn undzere zin zayn likhtike yidn.
nisht keyn onfalerishe rotskhem,
nor bashitsers, zigers, hoykh-derhoybn.
di freyd fun yidishn vort, 1961

Hirsh Osherovitsh, Un es vet zayn…

18:15 Moses continued, “The LORD your God will raise up for you a prophet like me from among your fellow Israelites. You must listen to him.

For a biography of Hirsh Osherovitsh in English, click here.

און עס וועט זײַן…

un es vet zayn...


ven s’vet der kholem vern vor,

veln di shvartsste feygl vern vayse,

un punkt vi frilingtsayt, vet shoyn a kaylekhik gants yor

a tsugvint shayn zikh trogn durkh di hayzer.



es veln ale sumne benkshaftteg

fargesn zeyer tsushteyik groy monen.

oyf shtot un vald, oyf heym un veg

vet oysshpreytn zikh loyterer akhres-ha|yomim...



der heler tsuzog, vos yortoyznter iz alt,

er muz un vet lesof mekuyem vern.

ayede nakht a shtern ergets falt,

un dokh blaybt iber alts a fuler himl shtern.



nit eyn mol shoyn hot fun der erlekhkayt zikh oysgepikt farbrekh,

un opgenart hot heylike nevue.

anshtot a hor fun milkh, me tsit a shtrik fun pekh,

un shtoltse hofenung shlept um zikh krue-blue...



meg s’vort nevi|ishe farhartevet zayn un fargleyzt,

badekt mit krets, mit bayln, mit lishayen,

glit fort in harts akhres-hayomim|dike treyst,

in yedn, vos iz vert dem nomen mentsh, lebt a yeshaya...

    vilne, yuni 1956

      in der velt fun akeydes: lider un poemes, Tel-aviv  1975

THIS WEEK
Itsik Manger, כ’וועל אויסטאָן די שיך, I’ll Take Off My Shoes
Gele Shvayd-Fishman, מאַמע, Mamme
Avrom Sutskever, דער זעלביקער װאַס האָט געבענטשט, ער האָט מיך אױך געשאָלטן, Who Blessed Me Has Also Cursed me (From Balak, Week 38.)
Arn Tsaytlin, לויב מיך, Praise Me (From Balak, Week 38.)
Tsilye Drapkin, מײַן מאַמע, My Mother

Itsik Manger, Kh’vel Oyston di shikh, sung by Chava Alberstein, on hte CD The Well

14:1-2 You are children of the Lord, your God. You shall neither cut yourselves nor make any baldness between your eyes for the dead.2 For you are a holy people to the Lord, your God, and the Lord has chosen you to be a treasured people for Him, out of all the nations that are upon the earth.

For a biography of Itzik Manger in Yiddish and English, see Week 1.

כ’וועל אויסטאָן די שיך

כ’וועל אויסטאָן די שיך און דעם טרויער,
און קומען צו דיר צוריק
אָט אַזוי ווי איך בין אַ פֿאַרשפּילטער,
און שטעלן זיך פֿאַר דײַן בליק.

מײַן גאָט, מײַן האַר, מײַן באַשאַפֿער,
לײַטער מיך אויס אין דײַן שײַן
אָט ליג איך פֿאַר דיר אויף אַ וואָלקן
פֿאַרוויג מיך און שלעפֿער מיך אײַן.

און רעד צו מיר גוטע ווערטער,
און זאָג מיר אַז איך בין „דײַן קינד“.
און קוש מיר אַראָפּ פֿונעם שטערן
די צייכנס פון מײַנע זינד.

איך האָב דאָך געטאָן דײַן שליחות
און געטראָגן דײַן געטלעך ליד
צי בין איך דען שולדיק, וואָס ס׳גראַמט זיך,
על־פּי טעות „ייִד“ מיט „ליד“.

צי בין איך דען שולדיק, וואָס ס׳גראַמט זיך,
על־פּי טעות „שיין“ מיט „געוויין“,
און די בענקשאַפט, די אמתע בענקשאַפֿט,
וואָגלט כּסדר אַליין?

צי בין איך דען שולדיק דערלויכטער,
וואָס כ’בין איצט דערשלאָגן און מיד,
און לייג דיר אַוועק צופֿוסנס,
דאָס דאָזיקע מידע ליד?

מײַן גאָט, מײַן האַר, מײַן באַשאַפֿער,
לײַטער מיך אויס אין דײַן שײַן
אָט ליג איך פֿאַר דיר אויף אַ וואָלקן
פאַרוויג מיך און שלעפֿער מיך אײַן.
    ליד און באַלאַדע

I’LL TAKE OFF MY SHOES

I’ll take off my shoes and my sorrow,
And come back to Your ways.
Now my game is played out and over,
I place myself in Your gaze.

My God, my Lord, my Creator,
My path has been troubled and steep.
Now I lie on a cloud before You—
Take me and rock me to sleep.

And speak to me words of comfort,
And tell me I am Your child,
And wipe my sins from my forehead,
With a kiss forgiving and mild.

I have carried out Your commandment,
My poems were written for You—
Is it my fault and my burden
That it happens that “Jew” rhymes with “you”?

And is it my fault then that “beauty”
With “duty” happens to rhyme,
And longing, deep-seated longing,
Is shut up alone with time?

And am I to blame, Light-giver,
If weary with loss and defeat,
I bring this weary poem,
And lay it at your feet?

My God, my Lord, my Creator,
My path has been troubled and steep.
Now I lie on a cloud before You—
Take me and rock me to sleep.
   Tr. Murray Citron, In geveb, OCT 02,  2017

Gele Shvayd Fishman, Mame

זע, איך לײג פֿאַר אײַך הײַנט אַ ברכה און אַ קללה; די ברכה, אױב איר װעט צוהערן צו די געבאָט פֿון יהוה אײַער גאָט, װאָס איך געביט אײַך הײַנט, און די קללה, אױב איר װעט ניט צוהערן צו די געבאָט פֿון יהוה אײַער גאָט, און איר װעט זיך אָפּקערן פֿון דעם װעג װאָס איך באַפֿעל אײַך הײַנט, כּדי צו גײן נאָך פֿרעמדע געטער, װאָס איר קענט ניט.

For a biography of Gella Schweid Fishman in Yiddish and English, click here.

מאַמע

דאָס אױג װאָס בײַ דער זײַט
פֿון האַרצן
האָב איך מיר אײנע אַלײן
קאַליע געמאַכט

כ’האָב דיך ניט געפֿאָלגט
מאַמע
אָן אויפֿהער פֿליסן־פֿליסן
טרערן

עד־עין זע איך ניט קיין סוף
מאַמע
?זאָל איך װערן בלינד
  2000 אין שטילע שעהען, כּתּבֿ: האָבאָקען, ניו־דזשערסי    

Mamme

The eye at the side
of my heart
was damaged by me
all by myself.

I didn’t listen to you
Mamme.
No stopping the flow
of tears.

Still there is no end in sight
Mamme
Should I go blind?
Tr. Gella Fishman and Sheva Zucker

MAME

Dos oyg vos bay der zayt
fun hartsn
hob ikh mir eyne aleyn
kalye gemakht

kh’hob dikh nit gefolgt
mame
on ufher flisn-flisn
trern

ad-ayen ze ikh nit kin sof
mame
zol ikh vern blind?
In shtile shoen, ktav: Hoboken, N”dzh, 2002

Avrom Sutskever, דער זעלביקער װאַס האָט געבענטשט, ער האָט מיך אױך געשאָלטן, Who Blessed Me Has Also Cursed me (From Balak, Week 38.)

Arn Tsaytlin, לויב מיך, Praise Me (From Balak, Week 38.)

Tsilye Drapkin, Mayn Mame

14: 29And the Levite, because he hath no portion nor inheritance with thee, and the stranger, and the fatherless, and the widow, that are within thy gates, shall come, and shall eat and be satisfied; that the LORD thy God may bless thee in all the work of thy hand which thou doest.

For a biography of Celia Dropkin in Yiddish, click here.
For For a biography of Celia Dropkin in English, click here.

THIS WEEK
Gitl Shekhter-Vishvanat, אַלמנה, Widow
Malke Kheyfets-Tuzman, זון און רעגן, Sun and Rain

Gitl Shekhter-Vishvanat, Almone

10: 17 For the LORD your God, He is God of gods, and Lord of lords, the great God, the mighty, and the awful, who regardeth not persons, nor taketh reward. 18He doth execute justice for the fatherless and widow, and loveth the stranger, in giving him food and raiment.

װאָרום יהוה אײַער גאָט, ער איז דער גאָט פֿון געטער, און דער האַר פֿון האַרן, דער גרױסער גאָט, דער שטאַרקער, און דער פֿאָרכטיקער, װאָס שױנט ניט קײן פּנים, און נעמט ניט קײן שוֹחד. ער טוט גערעכטיקײט דעם יתום און דער אַלמנה, און האָט ליב דעם פֿרעמדן, אים צו געבן ברױט און אַ קלײד.

For a biography of Gitl Schaechter-Viswanath in Yiddish and English, see Week 25.

אַלמנה

זי זיצט
אַן אויסגעוויינטע
דרייט־פֿאַרדרייט
די שוואַרצע האָר
מיט אַש באַקריינטע
און פֿאַרקאָרטשעט זיי,
מיט שפּילקעס צוגעפֿעסטיקט
אין אַ קײַלעכיקן גרעק.
יעדעס זילבערהערל
איינציקווײַז אַרײַנגעשטעקט
אַרונטער
טיף אַרונטער.
יעדער פֿאָדעמשטאָך
אַ שאָדן
נישט דערפֿון צו
הערן.

ווערן מתים־בלעטלעך
איינציקווײַז באַגראָבן
צווישן פֿרישער, שוואַרצער ערד
העט אַרונטער
טיף אַרונטער
נישט צו זען”
און נישט דערפֿון צו
קלערן.
פּלוצעמדיקער רעגן: לידער/ Sudden Rain: Yiddish Poems

WIDOW

She sits
all cried out
and turns, turns back
her black hair
crowned with ash-gray,
and twists it,
fastening with pins,
into a round bun.
Every silver hair
tucked one by one
underneath
deep underneath.
Every strand’s stab
a single pain
not to be heard from.

So dead leaves
are buried one by one
in fresh black earth
far underground
deep underground
not to be seen
and not to be
thought of.
Tr. Zakhary Berger
פּלוצעמדיקער רעגן: לידער/ Sudden Rain: Yiddish Poems

almone

zi zitst
an oysgeveynte
dreyt-fardreyt
di shvartse hor
mit ash bakreynte
un farkortshet zey,
mit shpilkes tsugefestikt
in a kaylekhikn grek.
yedes zilberherl
eyntsikvayz arayngeshtekt
arunter
tif arunter.
yeder fodemshtokh
a shodn
nisht derfun tsu
hern.

vern meysim-bletlekh
eyntsikvayz bagrobn
tsvishn frisher, shvartser erd
het arunter
tif arunter
nisht tsu zen
un nisht derfun tsu
klern.

Malke Kheyfets-Tuzman, Zun un Regn

11: 14 that I will give the rain of your land in its season, the former rain and the latter rain, that thou mayest gather in thy corn, and thy wine, and thine oil.

For a biography of Malke Heifetz Tussman in Yiddish and English, see Week 13.

THIS WEEK
Sh. An-ski, די שבֿועה, The Oath
Mordkhe Gebirtig, מאָטעלע. Motele

Sh. An-ski, Di Shvue, from the CD, “In Love and In Struggle: The Musical Legacy of the Jewish Labor Bund,” The New Yiddish Chorale and the Workmen’s Circle Chorus

4 26 I call heaven and earth this day to witness against you that you shall soon perish from the land that you are crossing the Jordan to possess; you shall not long endure in it, but shall be utterly wiped out.

2: 26 מאַך איך הײַנט הימל און ערד עדות קעגן אײַך, אַז אונטערגײן װעט איר גיך אונטערגײן פֿון דעם לאַנד װאָס איר גײט אַריבער דעם יַרדן אַהין, עס צו אַרבן; איר װעט ניט מַאֲריך-יָמים זײַן דרינען, נײַערט פֿאַרטיליקט װעט איר פֿאַרטיליקט װערן.

For a biography of Sh. An-Sky in English, click here.

This poem by folklorist Sh. An-ski, best known for writing the play, “The Dybbuk” became the hymn of the Jewish Labor Bund. Notice how the oath is  sworn before the heavens and the earth.

די שבֿועה

ברידער און שװעסטער פֿון אַרבעט און נױט,
אַלע װאָס זײַנען צעזײט און צעשפּרײט.
צוזאמען, צוזאמען, די פֿאָן זי איז גרײם,
זי פֿלאַטערט פֿון צאָרן, פֿון בלוט איז זי רױט,
אַ שבֿועה, אַ שבֿועה אױף לעבן און טױט!

הימל און ערד װועט אונדז אױסהערן,
עדות װעלן זײַן די ליכטיקע שטערן,
אַ שבֿועה פֿון בלוט און אַ שבֿועה פֿון טרערן —
מיר שװערן, מיר שװערן, מיר שװערן!
ש. אַנ־סקי

THE OATH

Brothers and sisters in work and in need,
all who are scattered far and wide.
Together, together, the flag is ready,
it waves with rage, it is red with blood
An oath, a life-and-death oath!

Heaven and earth will hear us,
the bright stars will bear witness,
an oath of blood, an oath of tears –
We swear, we swear, we swear!
Sh. Ansky
Translation from Yosl and Chana Mlotek Yiddish Song Collection at the Workers Circle

Di Shvue

Brider un shvester fun arbet un noyt,
Ale vos zaynen tsezeyt un tseshpreyt.
Tsuzamen, tsuzamen, di fon zi iz greyt,
Zi flatert fun tsorn, fun blut iz zi royt,
A shvue, a shvue oyf lebn un toyt!

Himl un erd vet undz oyshern,
Eydes veln zayn di likhtike shtern,
A shvue fun blut un a shvue fun trern —
Mir shvern, mir shvern, mir shvern!
         Sh. An-ski

Mordkhe Gebirtig, Motele from the CD “Genia Fayerman Sings Mordechai Gebirtig: A Song is born”. sung by Genia Fayerman

6 20When thy son asketh thee in time to come, saying: ‘What mean the testimonies, and the statutes, and the ordinances, which the LORD our God hath commanded you? 21then thou shalt say unto thy son: ‘We were Pharaoh’s bondmen in Egypt; and the LORD brought us out of Egypt with a mighty hand. 22And the LORD showed signs and wonders, great and sore, upon Egypt, upon Pharaoh, and upon all his house, before our eyes. 23And He brought us out from thence, that He might bring us in, to give us the land which He swore unto our fathers. 24And the LORD commanded us to do all these statutes, to fear the LORD our God, for our good always, that He might preserve us alive, as it is at this day. 25And it shall be righteousness unto us, if we observe to do all this commandment before the LORD our God, as He hath commanded us.’

ו: 20 אַז דײַן זון װעט דיך שפּעטער אַהין פֿרעגן, אַזױ צו זאָגן: װאָס זײַנען דאָס פֿאַר אָנזאָגן און חוקים און געזעצן, װאָס יהוה אונדזער גאָט האָט אײַך באַפֿױלן? 21 זאָלסטו זאָגן צו דײַן זון: קנעכט זײַנען מיר געװען בײַ פּרעהן אין מִצרַיִם, און גאָט האָט אונדז אַרױסגעצױגן פֿון מִצרַיִם מיט אַ שטאַרקער האַנט. 22 און גאָט האָט געטאָן צײכנס און גרױסע און בײזע װוּנדער אין מִצרַיִם, אױף פּרעהן און אױף זײַן גאַנצן הױז, פֿאַר אונדזערע אױגן. 23 און גאָט האָט אונדז באַפֿױלן צו טאָן אַלע די דאָזיקע געזעצן, מוֹרא צו האָבן פֿאַר יהוה אונדזער גאָט, כּדי אונדז זאָל גוט זײַן אַלע טעג, כּדי אונדז צו לאָזן לעבן, אַזױ װי הײַנטיקן טאָג. און אונדז האָט ער אַרױסגעצױגן פֿון דאָרטן, כּדי אונדז צו ברענגען, אונדז צו געבן דאָס לאַנד װאָס ער האָט צוגעשװאָרן אונדזערע עלטערן. 24 און גאָט האָט אונדז באַפֿױלן צו טאָן אַלע די דאָזיקע געזעצן, מוֹרא צו האָבן פֿאַר יהוה אונדזער גאָט, כּדי אונדז זאָל גוט זײַן אַלע טעג, כּדי אונדז צו לאָזן לעבן, אַזױ װי הײַנטיקן טאָג. 25 און אַ גערעכטיקײט װעט עס זײַן פֿון אונדז פֿאַר יהוה אונדזער גאָט, אױב מיר װעלן היטן צו טאָן אַלדאָס דאָזיקע געבאָט, אַזױ װי ער האָט אונדז געבאָטן.

For a biography of Mordkhe Gebirtig in English, click here.

מאָטעלע

— װאָס װעט דער סוף זײַן, מאָטל, זאָג זשע מיר?
ביסט ערגער נאָך פֿון פֿריער געװאָרן,
באַקלאָגט האָט זיך דער רבי הײַנט אױף דיר,
אַז דו דערגײסט אים זײַנע יאָרן.
ס’איז נישט גענוג דו װילסט נישט לערנען גאָר,
דעם רבין נעבעך טוסט דערצערנען,
שלאָגסטו זיך אַרום און שפּילסט זיך נאָר,
און שטערסט די קינדערלעך דאָס לערנען?

— נישט אמת, טאַטע, װאָס דער רבי זאָגט,
אַ שלעכטער מענטש, נישטאָ זײַן גלײַכן,
פֿאַר װאָס דערצײלט ער נישט, װי ער אונדז שלאָגט,
זע, טאַטעניו, דעם בלאָען צײכן.
כ’האָב מיט אַבֿרהמלען זיך צעװערטלט בלױז,
ער האָט מײַן חומשל צעריסן,
דערפֿאַר האָט אונדז דער רבי אױף זײַן שױס
נאָך מיט אַ ניגונדל געשמיסן.

— װאָס װעט דער סוף זײַן, מאָטל? ענטפֿער ד’רױף:
די שכנים זאָגן, כ’מוז זײ גלײבן,
דו יאָגסט זיך גאַנצע טעג אַָרום אין הױף,
און חבֿרסט זיך מיט יאַנעקס טױבן, —
צי איז דאָס שײן פֿאַר ייִדן, זאָג אַלײן,
מים טױבן זיך אַרומצױאָגן?
האָסט נעכטן, מאָטל, װידער מיט אַ שטײן
דעם שכנס שױבן אױסגעשלאָגן?

— נישט אמת, מאַטע, ס’איז נאָר קױם אַרױס
אַ שטיקל שױב, מען קענ’ס צוקלעפּן.
איך יאָג זיך נישט, איך קוק זיך צו נאָר בלױז,
װי שײן די טײַבעלעך זיך שװעבן,
װי פֿרײַ זײ שפּרינגען זיך אַרוס אין הױף,
װי שײן די קערנדלעך זײ פּיקן,
װי שנעל זײ גיבן זיך א לאָז אַרױף,
װען זײ אַ פֿרעמדע טױב דערבליקן.

— װאָס װעט דער סוף זײַן, מאָטל, כ’פֿרעג דיך נאָר?
אַ גרױסער יונג, קײן עין–הרע.
װען איך בין אַלט געװעזן דרײַצן יאָר,
געקענט װי װאַסער די גמרא,
אַ ייִד מוז לערנען תּורה מיט גרױס פֿרײד,
נישט האָבן נאַרישקײט אין זינען —
אַז װױל דעם מענטש, װאָס איז צו גאָט, צו לײַט,
װאָס קען גוט לערנען און געלט פֿאַרדינען.

— דער זײדע האָט אַ מאָל דערצײלט פֿון דיר,
פֿלעגסט אױך נאָך טײַבעלעך זיך יאָגן,
ביסט אױך פֿיל בעסער נישט געװען פֿון מיר,
דײַן רבי האָט דיך אױך געשלאָגן,
הײַנט קענסטו לערנען און האָסט געלט דערצו,
האָב, טאַטעניו, פֿאַר מיר קײן מורא,
װען איך װועל װערן גרױם, װעל איך, װי דו,
פֿאַרדינען געלט און לערנען תורה.

MOTELE

“How will it end, Motl, tell me?
You’re worse than you were before,
the teacher complained about you today,
that you are tormenting him.
It’s not enough you don’t want to learn,
but you infuriate the poor teacher,
you just roam around and play,
and disturb the children who are learning?”

“It’s not true, Father, what the teacher says,
he’s a bad person, worse than anyone,
why doesn’t he tell you that he hits us,
Look, Father dear, at these blue marks,
because the teacher took us on his knee
and chanted while he whipped us.”

“How will it end, Motl? Answer me:
The neighbors say, I have to believe them,
you run around in the yard all day
and make friends with Yanek’s doves –
Is that a nice thing for a Jew, tell me yourself,
to chase around after the doves?
Yesterday, Motl, did you smash out
he neighbor’s window with a stone?”

“It’s not true, Dad. It’s just barely out,
a bit of a pane, it can be glued back.
I don’t chase around, I only watch
how beautifully the doves fly,
how freely they hop around in the yard,
how fine the seeds they peck at,
how quickly they take off
when they spy a strange dove.”

“How will it end, Motl, I’m asking you?
A grown youth (no evil eye).
When I was thirteen years old,
I knew the Talmud fluently
a Jew must study Torah with great joy,
not think about foolish things –
God and man think well of the person
who can study well and can earn well.”

“Grandfather told me about you once,
that you used to chase after doves, too,
and you were not much better than I am,
your teacher hit you, too.
Today you can study and have money, too.
Father dear, don’t worry about me,
when I grow up I will, like you,
earn money and study the Torah.
Translation from Yosl and Chana Mlotek Yiddish Song Collection at the Workers Circle

MOTELE

— Vos vet der sof zayn, Motl, zog zhe mir?
Bist erger nokh fun frier gevorn,
Baklogt hot zikh der rebe haynt oyf dir,
Az du dergeyst im zayne yorn.
S’iz nisht genug du vilst nisht lernen gor,
Dem rebn nebekh tust dertsernen,
Shlogstu zikh arum un shpilst zikh nor,
Un shterst di kinderlekh dos lernen?

— Nisht emes, tate, vos der rebe zogt,A shlekhter mentsh, nishto zayn glaykhn,
Far vos dertseylt er nisht, vi er undz shlogt,
Ze, tatenyu, dem bloyen tseykhn.
Kh’hob mit Avremlen zikh tsevertlt bloyz,
Er hot mayn khumeshl tserisn,
Derfar hot undz der rebe oyf zayn shoys,
Nokh mit a nigndl geshmisn.

— Vos vet der sof zayn, Motl? Entfer d’royf:
Di shkheynim zogn, kh’muz zey gleybn,
Du yogst zikh gantse teg arum in hoyf,
Un khaverst zikh mit Yaneks toybn-
Tsi iz dos sheyn far yidn, zog aleyn,
Mit toybn zikh arumtsuyogn?
Host nekhtn, Motl, vider mit a shteyn
Dem shokhns shoybn oysgeshlogn?

— Nisht emes, tate, s’iz nor koym aroys
A shtikl shoyb, men ken’s tsuklepn.
lkh yog zikh nisht, ikh kuk zikh tsu nor bloyz,
Vi sheyn di taybelekh zikh shvebn,
Vi fray zey shpringen zikh arum in hoyf,

Vi sheyn di kerndlekh zey pikn,
Vi shnel zey gibn zikh a loz aroyf,
Ven zey a fremde toyb derblikn.

— Vos vet der sof zayn, Motl, kh’freg dikh nor?
A groyser yung, keyn ayn-hore,
Ven ikh bin alt gevezn draytsn yor,
Gekent vi vaser di gemore,
A yid, muz lernen toyre mit groys freyd,
Nisht hobn narishkeyt in zinen-
Az voyl dem mentsh, vos iz tsu got, tsu layt,
Vos ken gut lernen un gelt fardinen.