Brurye Vigand, שבת, Shabes
Avrom Sutskever, געזעגעניש, Farewell
Sholem Ash, דער חינוך פֿון דער שול, The Dedication of the Synagogue
Khayke Brurye Vigand, Shabes
/35:1 און משה האָט אײַנגעזאַמלט די גאַנצע עדה פֿון די קינדער פֿון ישׂראל, און האָט צו זײ געזאָגט: דאָס זײַנען די װערטער װאָס {dn גאָט} האָט באַפֿױלן זײ צו טאָן: /35:2 זעקס טעג זאָל געטאָן װערן אַרבעט, אָבער אױפֿן זיבעטן טאָג זאָל אײַך זײַן הײליק, אַ שבת פֿון רוּונג צו {dn גאָט}; איטלעכער װאָס טוט אין אים אַן אַרבעט, זאָל געטײט װערן. /35:3 איר זאָלט ניט אָנצינדן קײן פֿײַער אין אַלע אײַערע װױנערטער אין טאָג פֿון שבת.
Dr. Beruriah Wiegand is the Woolf Corob Lector in Yiddish at the University of Oxford. She holds a BA and MA in Hebrew and Jewish Studies from Leo Baeck College, London, and a Ph.D. from University College London. Beruriah Wiegand is also a Yiddish poet, who has published two bilingual collections with the H. Leyvik-farlag in Tel Aviv: Tsi hot ir gezen mayn tsig? – Have You Seen My Goat? (2012) and Kales-breyshis – Kalat Bereshit (2018). She has published a bilingual edition of A.N. Stencl’s early verse, co-translated with Stephen Watts (Five Leaves, 2007), as well as a translation of a book of memoirs by the Grodno writer Leib Reizer (Yad Vashem, 2009). Her Yiddish translation of Ilan Stavans’s collection The Disappearance has just come out with the H.Leyvik-farlag in Tel Aviv under the title Der opgang (2021).
ברוריה וויגאַנד איז די װוּלף-קאָראָב-לעקטאָרשע פֿון ייִדיש אינעם אָקספֿאָרדער אוניװערסיטעט. זי האָט אַ מאַגיסטער-דיפּלאָם אין העברעיִשע און ייִדישע לימודים פֿונעם לעאָ-בעק-קאָלעדזש אין לאָנדאָן און אַ דאָקטאָראַט פֿונעם אוניווערסיטעט-קאָלעדזש-לאָנדאָן. ברוריה וויגאַנד איז אויך אַ ייִדישע פּאָעטעסע, װאָס האָט פֿאַרעפֿנטלעכט צװײ צװײ-שפּראַכיקע זאַמלונגען מיטן ה.לײװיק-פֿאַרלאַג אין תּל-אבֿיבֿ : צי האָט איר געזען מײַן ציג? (2012) און כּלת–בראשית (2018). זי האָט פֿאַרעפֿנטלעכט אַ צװײ-שפּראַכיקע אויסגאַבע פֿון א.נ. שטענצלס פֿריִיִקער פּאָעזיע, איבערגעזעצט צוזאַמען מיט סטיװן װאָטס („פֿײַװ ליװס“, 2007), ווי אויך אַן איבערזעצונג פֿון אַ בוך זכרונות פֿונעם גראָדנער שרײַבער לײב רײזער (יד ושם, 2009). איר ייִדישע איבערזעצונג פֿון אילן סטאַװאַנסעס זאַמלונג דערצײלונגען איז נאָר װאָס אַרויס אינעם ה.לײװיק-פֿאַרלאַג אין תּל-אבֿיבֿ אונטערן טיטל דער אָפּגאַנג (2021).
שבת
ס’איז די שטילקײט אפֿשר
נאָכן שטורעם,
די מידקײט
נאָך אַ װאָך פֿון יאָגענישן,
פּלאָגענישן, פּלאָנטערנישן,
די געבענטשטע רו
נאָך אַ װיכער
פֿון צעשױבערטע כװאַליעס,
אַ הױך פֿון חדווה נאָכן תּוהו־ובֿוהו.
ס’איז די שטילקײט אפֿשר
פֿאַר אַ נײַעם שטורעם,
די מידקײט פֿאַר אַ נײַער װאָך פֿון יאָגענישן,
פּלאָגענישן, פּלאָנטערנישן,
די געבענטשטע רו
נאָך אַ נײַעם װיכער
פֿון צעשױבערטע כװאַליעס,
אַ הױך פֿון חדווה
פֿאַרן תּוהו־ובֿוה.
ס’איז די שטילקײט,
די מידקײט, די געבענטשטע רו,
אפֿשר
אַ הױך פֿון חדווה.
שבת.
חיקע ברוריה וויגאַנד, צי האָט איר געזען מײַן ציג? און אַנדערע לידער, תּל־אָבֿיבֿ, ה. לייוויק־פֿאַרלאַג, 2012
SHABES
Perhaps it is the calm
after the storm,
the weariness
after a weeek of rushing,
suffering, faltering
the blessed peace
after a whirlwind
of dishevelled waves,
a touch of bliss
after the primeval chaos.
Or perhaps it is the calm
before a new storm,
the weariness
before a new week of rushing,
suffering, faltering,
the blessed peace
before a new whirlwind
of dishevelled waves,
a touch of bliss
before a new primeval chaos.
It is the calm,
the weariness,
the blessed peace,
perhaps
a touch of bliss.
Shabes.
Tr. Khayke Beruriah Wiegand, Have You Seen My goat? and Other Poems, Tel Aviv, 2012
shabes
s’iz di shtilkayt efsher
nokhn shturem,
di midkayt
nokh a vokh fun yogenishn,
plogenishn, plonternishn,
di gebentshte ru
nokh a vikher
fun tseshoyberte khvalyes,
a hoykh fun khedve
nokhn toye-voye.
s’iz di shtilkayt efsher
far a nayem shturem,
di midkayt
far a nayer vokh fun yogenishn,
plogenishn, plonternishn,
di gebentshte ru
nokh a nayem vikher
fun tseshoyberte khvalyes,
a hoykh fun khedve
farn toye-voye.
s’iz di shtilkayt,
di midkayt,
di gebentshte ru,
efsher
a hoykh fun khedve.
shabes.
Avrom Sutskever, Gezegenish
35 10And let every wise-hearted man among you come, and make all that the LORD hath commanded: 11the tabernacle, its tent, and its covering, its clasps, and its boards, its bars, its pillars, and its sockets;
36: 8 And every wise-hearted man among them that wrought the work made the tabernacle with ten curtains: of fine twined linen, and blue, and purple, and scarlet, with cherubim the work of the skilful workman made he them.
ל”ה: 10 און אַלע קלוגהאַרציקע צװישן אײַך זאָלן קומען און מאַכן אַלץ װאָס {dn גאָט} האָט באַפֿױלן: /35:11 דעם מִישכּן, זײַן געצעלט, און זײַן צודעק, זײַנע האָקן, און זײַנע ברעטער, זײַנע ריגלען, זײַנע זײַלן, און זײַנע שװעלן;
ל”ו:8 און אַלע קלוגהאַרציקע צװישן די װאָס האָבן געטאָן די אַרבעט, האָבן געמאַכט דעם מִישכּן אין צען פאָרהאַנגען;
For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see weeks 13 and 9.
געזעגעניש
ב
דו (ווילנע) ביסט מײַן ערשטע ליבע און אַזוי וועסטו פֿאַרבלײַבן.
איך טראָג דײַן נאָמען דורך דער וועלט
ווי ס’האָט מײַן זיידע
געטראָגן דורכן מידבר־פֿלאַם דעם מישכּן אויף זײַן אַקסל.
(אָ, זיידע מײַנער, האָסט דאָך אויך געהאָפֿט צו זען אַ ברעג!)
און וווּ איך זאָל ניט וואַנדערן —
עס וועלן אַלע שטעט
פֿאַרוואַנדלען זיך אין דײַן געשטאַלט.
איך וועל זיך ניט פֿאַרוואָרצלען
אין קיין שום אַנדער ערד,
אַזוי ווי ס’קאָן זיך ניט פֿאַרוואָרצלען
די וואַסערבלום, אַראָפּגעריסן פֿון איר לאַנגן נאָפּל,
צוריק אין פּיצל באָדן אונטער דריקנדיקן וואַסער, —
און הוידעט זיך פֿאַרלוירן איבער אָפּגרונט פֿון די כוואַליעס,
און קיינער, קיינער זעט ניט אַז דער פֿאָדעם איז צעריסן — — —
ה
און אויב עס וועלן מער ניט בלײַבן אין מײַן שטאָט קיין ייִדן —
איז וועלן זייערע נשמות וווינען אין די געסלעך.
און ווער ס’וועט מיינען אַז אַ הויז איז פּוסט
און וועט אַרײַנגיין,
און אויפֿשטעלן אַ געץ, אַ טיש, און גרייטן אַ געלעגער,
און אָנטאָן אַ געפֿונען העמד,
אַ קלייד
צי אַ פֿאַטשיילע, —
וועט ער בײַ נאַכט דערהערן אַ געוויין פֿון קליינע קינדער
און ס’העמד וועט ווי אַ ריבאײַזן צעראַצן אים דאָס לײַב.
ביז לויפֿן וועט ער — אַז דער שאָטן וועט אים ניט דעריאָגן.
ו
פֿון גאָרער וועלט עס וועלן קומען באָרוועסע מרגלים
מיט גרינע ווערבעצווײַגלעך אין זײַן גאָלד־גערויבטן היכל.
און איטלעכער וועט שעפּן פֿון דײַן האַרץ
אַ הויפֿן אַש
און מיטנעמען אַהיים
דעם לאַנגן דרימל צו באַלײַכטן.
נאָר איך, וואָס איך בין געוואַקסן אינעם שאָטן פֿון דײַן פּראַכט,
אין גאַנצן טראָג דיך ווײַטער — ווי אַ בלוטיקע מגליה.
ווילנער געטאָ, נאַראָטשער וועלדער, 1943־1944
FAREWELL
II
You are my first love and my first love you will remain.
I bear your name through the world
As my distant grandfather bore
Through the desert flame the Mishkan mishkan on his shoulders.
(Oh, grandfather, you too hoped to see a shore!)
And anywhere I wander –
All the cities will
Transform into your image.
I will not strike roots
in any other soil,
As the water torn from its umbilical cord
Cannot strike roots again
In a scrap of soil under water’s pressure —
And swings, lost over abyss of waves,
And no one, no one sees that the cord is torn.
V
… And if no more Jews remain in my city —
Their souls live on its alleys.
And he who thinks a house is empty
And walks in
And puts up an idol, a table, makes a bed
Puts on an abandoned shirt,
A dress,
A shawl —
At night, he will hear the crying of children,
And the shirt will become a grater, shredding his skin.
Until he runs madly out of the house
As if his conscience,
Turned into a crow,
Went back into his brain
And he will run — his own shadow will not catch up with him.
VI
From the whole world, barefoot scouts will come
With green willow-branches to our gold-stripped temple.
And everyone will dip into your hear
For a handful of ash
And take it home
To light his long slumber.
But I, who grew in the shadow of your splendor,
A carry you whole — a bloody scroll.
Vilna Ghetto and Narocz Forests, 1943-44
Tr. Benjamin and Barbara Harshav, A. Sutzkever: Selected Poetry and Prose, UC Press, 1991
Gezegenish
B
du (vilne) bist mayn ershte libe un azoy vestu farblaybn.
ikh trog dayn nomen durkh der velt
vi s’hot mayn zeyde
getrogn durkhnmidbr-flam dem mishKn oyf zayn aksl.
(o, zeyde mayner, host dokh oykh gehoft tsu zen a breg!)
un vu ikh zol nit vandern —
es veln ale shtet
farvandlen zikh in dayn geshtalt.
ikh vel zikh nit farvortslen
in keyn shum ander erd,
azoy vi s’kon zikh nit farvortslen
di vaserblum, aropgerisn fun ir langn nopl,
tsurik in pitsl bodn unter drikndikn vaser, —
un hoydet zikh farloyrn iber opgrunt fun di khvalyes,
un keyner, keyner zet nit az der fodem iz tserisn — — —
HEY
un oyb es veln mer nit blaybn in mayn shtot keyn yidn —
iz veln zeyere neshomes voynen in di geslekh.
un ver s’vet meynen az a hoyz iz pust
un vet arayngeyn,
un oyfshteln a gets, a tish, un greytn a geleger,
un onton a gefunen hems,
a keyd
tsi a fatsheyle, —
vet er bay nakht derhern a geveyn fun kleyne kinder
un s’hemd vet vi a rib#ayzn tseratsn im dos layb.
biz loyfn vet er — az der shotn vet im nit deryogn.
VOV
fun gorer velt es veln kumen borvese mrglim
mit grine verbetsvayglekh in zayn gold-geroykhtn heykhl.
un itlekher vet shepn fun dayn harts
a hoyfn ash
un mitnemen aheym
dem langn driml tsu balaykhtn.
nor ikh, vos ikh bin gevaksn inem shotn fun dayn prakht,
in gantsn trog dikh vayter — vi a blutike megile/
vilner geto, narotsher velder, 1943-1944
Sholem Ash, Der khinekh fun der seul
Actually, almost of all of chapters 35, 36 and 37 could be taken as proof texts, but these seemed particularly compelling.
35: 22 And they came, both men and women, as many as were willing-hearted, and brought nose-rings, and ear-rings, and signet-rings, and girdles, all jewels of gold; even every man that brought an offering of gold unto the LORD
36:20And he made the boards for the tabernacle of acacia-wood, standing up.
36: 35And he made the veil of blue, and purple, and scarlet, and fine twined linen; with the cherubim the work of the skilful workman made he it.
37: 17And he made the candlestick of pure gold: of beaten work made he the candlestick, even its base, and its shaft; its cups, its knops, and its flowers, were of one piece with it.
ל”ה 22 און עס זײַנען געקומען מענער מיט װײַבער, איטלעכער װאָס זײַן האַרץ איז געװען װיליק; זײ האָבן געבראַכט נאָזרינגען, און אױרינגען, און פֿינגערלעך, און האַלדזבענדער – אַלערלײ גילדערנע זאַכן; איטלעכער אײנער װאָס האָט אױפֿגעהױבן אַן אױפֿהײבונג פֿון גאָלד צו {dn גאָט}.
ל”ו: 20 און מע האָט געמאַכט די ברעטער צום מִשכּן, פֿון שִטים-האָלץ, שטײעדיק.
ל”ו: 35 און מע האָט געמאַכט דעם פָּרוֹכֶת פֿון בלאָער װאָל, און פּורפּל, און װערמילרױט, און געדרײַטן לײַנען; קונציק אױסגעאַרבעט האָט מען אים געמאַכט, מיט כּרובֿים.
ל”ז 17 און ער האָט געמאַכט די מנוֹרה פֿון רײנעם גאָלד: געהאַמערט האָט ער געמאַכט די מנוֹרה, איר פֿוסגעשטעל, און איר שטאַם; אירע בעכערלעך – אירע קנעפּ און אירע בלומען – זײַנען געװען פֿון איר גופֿא.
For a biography of Sholem Ash in English, click here.
The following is an excerpt from Sholem Asch’s novel Kidesh-Hashem (Martyrdom) set in what was then Poland in the mid seventeenth century. Mendl the innkeeper, his wife Yokheved and their son Shloymele are the only Jews living out on the steppe in the town of Zlotshev. It is Mendl’s dream to establish a Jewish community in Zlotshev and he succeeds only to have it destroyed soon by the infamous pogroms of 1648 led by the Cossack Bogdan Chmelnitski. In this chapter, however, all is hope and optimism as Asch describes the dedication of the synagogue.
דער חינוך פֿון דער שול
פֿון קידוש־השם
שלום אַש
באַלד איז באַקאַנט געװאָרן אין גאַנץ פּאָדאָליע און װאָלין, װוּ ייִדן האָבן זיך נאָר געפֿונען, אַז עס האָט זיך אױפֿגעעפֿנט אַ נײַער ייִשובֿ. זלאָטשעװ האָט געקראָגן רשות אױף אַ שול, און עס האָבן אָנגעהױבן אָנציִען ייִדן קײן זלאָטשעװ פֿון דער גאַנצער געגנט אַרום.
די ערשטע זאַך האָט מען זיך גענומען בױען די שול. די ייִדן האָבן זיך צונױפֿגעלײגט װאָס זײ האָבן געקענט. די װײַבער האָבן געבראַכט דאָס צירונג, און מע האָט אַראָפּגעבראַכט מײַסטערס פֿון נעמיראָװ און באַשטעלט בײַ זײ בױען די שול.
די שול האָט געדאַרפֿט דינען צו צװײ צװעקן, גאָט צו דינען און צו באַשיצן זיך פֿון פֿײַנד. האָט מען די שול געבױט װי אַ פֿעסטונג, מיט אײַזערנע טירן און רינגען. נחמן דער קאָװאַל, װאָס האָט געהאַלטן די קוזניע, האָט אױסגעקאָװעט די אײַזערנע טיר פֿאַר דער שול, אַ גדר צו דעם באַלעמער, אַ גרױסע מנורה פֿאַרן עמוד, און אַ גרױסן חנוכּה־לאָמפּ. פּראָסט איז געװען זײַן אַרבעט, פּראָסטע קאָװאַלסקע אַרבעט, אָבער מיט גרױס ליבע און חשק. אַלע קונצשטיק, װאָס נחמן האָט געקענט אין זײַן קאָװאַלערײַ האָט ער אַרײַנגעקאָװעט אין דעם גדר פֿאַרן באַלעמער, אין דער מנורה און אין דעם חנוכּה־לאָמפּ. דאָס זעלבע האָט אױך געטאָן ברוך דער דרעקסלער. אונדער דער אױפֿזיכט פֿון די צװײ מײַסטערס פֿון נעמיראָװ האָט ער אױסגעשניטן פֿאַרשידענע דרײדלעך און קונצן, װאָס ער האָט נאָך געדענקט פֿון זײַנע בחורישע יאָרן אין האָלץ־שניצערײַ: פֿײגל און טױבן, הירשן און לײבן, די סימנים פֿון שבֿטים און די סימנים פֿון די חדשים . . . און יעדער באַלעבאָס, אַז ער איז געפֿאָרן אױף אַ יאָרמאַרק אין די גרױסע שטעט און געזען אַ שײנע זאַך, אַ שײן זײַדנס פֿאַר אַ פּרוכת, אַ מיזרח, אַ אליהו הנבֿיאס־שטול אָדער אַן אַנדער צירונג, האָט ער עס געקױפֿט און געבראַכט אַהײם פֿאַר דער שול. און די װײַבער זײַנען אױפֿגעזעסן אין די װינטערדיקע נעכט בײַ מענדלס װײַב יוכבֿד, אין קרעטשמע, און בײַ פֿרומע געזאַנגען האָבן זײ זײערע צירונג אַרײַנגענײט אין די פּרוכתן און די העמדלעך פֿאַר די ספֿר־תּורות.
____________________
די שול איז פֿאַרטיק געװאָרן אױף פּסח, נאָר אָפּגעלײגט האָט מען דעם חינוך אױף ל“ג־בעומר, װאָס דאָס איז זײער אַ מזלדיקער טאָג.
. . . איבערגעצױגן איז הײַנט געװען דער אָרון מיט דעם נײַעם יום־טובֿדיקן פּרוכת, װאָס איז געװען אױסגעהאָפֿטן מיט זילבערנע פֿעדעם אױף בלױען פֿלאָרענטינישן בראָקאַד. עס האָט די קרױן פֿון דער תּורה אַראָפּגעשײַנט פֿון פּרוכת מיט אַ צניעותדיקן שבת־גלאַנץ פֿון די כּשרע פּערל, װאָס פֿלעגן אַזױ באַחנען די װײַס־פֿרומע העלדזער פֿון די יונגע ייִדישע פֿרױען צו שבת־ליכט־בענטשן. געהײליקט זײַנען געװען די פּערל מיט יענעם צניעותדיקן רײץ פֿון די שבת־נאַכט־אָװנטן, און טיפֿע רױע רובינען־שטײנער װי רױטער װײַן האָט זיך אַרױסגעפֿינקלט פֿון די װײַנטרױבן, װעלכע זײַנען געהאַנגען אױף גרינע פֿון סאַפֿירשטײנער אױסגענײטע צװײַגן. אײַנגענײט איז געװען אין פּרוכת מיט די נעמען פֿון די פֿרומע פֿרױען און מײדלעך אױך זײערע װוּנטשן, װוּנטשן פֿון גוטע קינדער האָבן, פֿון זיסע האָפֿענונגען, פֿון שטילע, פֿרומע פֿאַרלאַנגען נאָך ליבע. אַזױ האָט דאָס פּרוכתל באַגאָסן מיט װײַבערשן חן, אײַנגעטריפֿט דורך אײדעלע פֿרױען־פֿינגער, אַראָפּגעזונגען יענעם צניעותדיקן געזאַנג, װאָס זינגט פֿון ייִדישע שטובן אַרױס אין די שבת־נאַכטן.
אין מיטן דער שול איז געשטאַנען דער באַלעמער, אױסגעשניצט אױס האַרטן ניסהאָלץ די נעמען פֿון די צװעלף שבֿטים. יעדער שבֿט האָט געהאַט זײַן דגל און זײַן קאָליר.
THE DEDICATION OF THE SYNAGOGUE
From Kiddush Hashem; An Epic of 1648
By Sholom Ash
Promptly it became know throughout Podolya and Volhynia, wherever Jews were to be found, that a new Jewish settlement had been established. Zlochov, having obtained permission to build a synagogue, Jews from all the surrounding districts began to move into that town…
First all the Jews set to work building the synagogue. They contributed towards the common fund whatever they could, the women offering their jewels. Two Jewish master builders were brought from Nemirov and commissioned to build the synagogue…
The synagogue had to serve two purposes: as a house of prayer and as a place of defense against enemies. The syngagoue was therefore built like a fort with iron doors and bolts. Nachman the blacksmith, who ran the town smithy, fashioned the iron door for the synagogue, the railing for the central platform a large menorah for the pulpit-stand and a large Chanukkah lamp. His work was simple and rough, but performed with great love and diligence. Al the artifices of which Nachman was capable he lavished on the railing for the central platform, on the Menorah and on the Chanukkah lamp. Under the supervision of the two master builders from Nemirov he carved various figures and designs which he remembered from the days of his apprenticeship, pigeons and other birds, stags and lions, the symbols of the twelve tribes and the signs of the Zodiac… And when the head of a household went to the annual fair in one of the large cities and saw an attractive object, a fine piece of silk for an ark-curtain, a biblical scene to hang on the east wall, a fancy chair in honor of the prophet Elijah or some other ornament, he bought it and took it home for the synagogue. And the women sat up through the winter nights in the inn with Mendel’s wife and singing pious songs, sewed their jewels into the curtains for the Ark and into the covers for the scrolls of the Torah.
____________________________
The synagogue was ready for Passover, but the dedication was postponed until Lag B’Omer, for that day is considered to be very lucky.
On this day the Ark was draped in the new festive curtain, which was embroidered with silver threads on blue Florentine brocade. The crown of the Torah shone down from the curtain with the subdued Sabbath glow of the chaste pearls which used to lend so much grace to the pure white throats of the Sabbath candles. Those pearls were hallowed with the tranquil charm of Sabbath evenings. And deep-red rubies sparkled like red wine out of the clusters of grapes which hung on green branches made of emeralds. The names of the pious women and maidens were embroidered on the curtain, as well as their prayers, prayers for virtuous children and sweet hopes and modest and chaste longings for love, Thus did the little curtain exhale a feminine charm bestowed by the delicate fingers of women, and suggesting the chaste music which is heard issuing from Jewish homes on Sabbath nights.
In the center of the synagogue stood the platform built of hard chestnut wood and carved with the names of the twelve tribes and their standards.Each tribe had its own flag and color.
Tr. Rufus Learsi, Kiddush Hashem, Philadelphia, JPS, 1926
der khinekh fun der shul
bald iz bakant gevorn in gants podolye un volin, vu yidn hobn zikh nor gefunen, az es hot zikh oyfgeefnt a nayer yishev. zlotshev hot gekrogn reshus oyf a shul, un es hobn ongehoybn ontsien yidn keyn zlotshev fun der gantser gegnt arum…
di ershte zakh hot men zikh genumen boyen di shul. di yidn hobn zikh tsunoyfgeleygt vos zey hobn gekent. di vayber hobn gebrakht dos tsirung, un me hot aropgebrakht maysters fun nemirov un bashtelt bay zey boyen di shul…
di shul hot gedarft dinen tsu tsvey tsvekn, got tsu dinen un tsu bashitsn zikh fun faynd. hot men di shul geboyt vi a festung, mit ayzerne tirn un ringen. Nakhmen der koval, vos hot gehaltn di kuznye, hot oysgekovet di ayzerne tir far der shul, a geder tsu dem balemer, a groyse menoyre farn omed, un a groysn khanike-lomp. prost iz geven zayn arbet, proste kovalske arbet, ober mit groys libe un kheyshek. ale kuntsshtik, vos Nakhmen hot gekent in zayn kovaleray hot er arayngekovet in dem geder farn balemer, in der menoyre un in dem khanike-lomp. dos zelbe hot oykh geton Borekh der dreksler. unter der oyfzikht fun di tsvey maysters fun nemirov hot er oysgeshnitn farshidene dreydlekh un kuntsn, vos er hot nokh gedenkt fun zayne bokher|ishe yorn in holts-shnitseray: feygl un toybn, hirshn un leybn, di simonem fun shvotim un di simonem fun di khadoshem… un yeder balebos bale-bos, az er iz geforn oyf a yormark in di groyse shtet un gezen a sheyne zakh, a sheyn zaydns far a poroykhes, a mizrekh, a eliyohu hanove|s-shtul oder an ander tsirung, hot er es gekoyft un gebrakht aheym far der shul. un di vayber zaynen oyfgezesn in di vinterdike nekht bay mendls vayb yokheved, in kretshme, un bay frume gezangen hobn zey zeyere tsirung arayngeneyt in di poroykhesn un di hemdlekh far di seyfer-toyres.
____________________
di shul iz fartik gevorn oyf peysekh, nor opgeleygt hot men dem khinekh oyf l”g boymer, vos dos iz zeyer a mazl|diker tog…
ibergetsoygn iz haynt geven der orn mit dem nayem yontev|dikn poroykhes, vos iz geven oysgehoftn mit zilberne fedem oyf bloyen florentinishn brokad. es hot di kroyn fun der toyre aropgeshaynt fun poroykhes mit a tsnies|dikn shabes-glants fun di kosher|e perl, vos flegn azoy bakheynen di vays-frume heldzer fun di yunge yidishe froyen tsu shabes-likht-bentshn. geheylikt zaynen geven di perl mit yenem tsnies|dikn reyts fun di shabes-nakht-ovntn, un tife roye rubinen-shteyner vi royter vayn hot zikh aroysgefinklt fun di vayntroybn, velkhe zaynen gehangen oyf grine fun safirshteyner oysgeneyte tsvaygn. ayngeneyt iz geven in poroykhes mit di nemen fun di frume froyen un meydlekh oykh zeyere vuntshn, vuntshn fun gute kinder hobn, fun zise hofenungen, fun shtile, frume farlangen nokh libe. azoy hot dos poroykhes|l bagosn mit vaybershn kheyn, eyngetrift durkh eydele froyen-finger, aropgezungen yenem tsnies|dikn gezang, vos zingt fun yidishe shtubn aroys in di shabes-nakhtn.
in mitn der shul iz geshtanen der balemer, oysgeshnitst oys hartn nis-holts di nemen fun di tsvelf shvotem. yeder sheyvet hot gehat zayn degl un zayn kolir.
