Author Archives: charlotte14

24. Itsik Manger – There is a Tree That Stands

Posted on by
1

portrait by Arur Kolnik

Vele Zabludowsky sings Afn Veg…

Click Here for YouTube Video – Yiddish Poem by I. Manger

Afn veg shteyt – Sheva  Z. reads

איציק מאַנגער (1901־1969)

איז געבױרן געװאָרן איסידאָר העלפֿער אין טשערנעװיץ, עסטרײַך־אונגערן (שפּעטער רומעניע און הײַנט אוקראַיִנע). זײַן טאַטע, הלל מאַנגער, איז געװען אַ שנײַדער װאָס איז געװען פֿאַרליבט אין ליטעראַטור װאָס ער האָט אַ נאָמען געגעבן „ליטעראַתּורה”. מאַנגער האָט זיך געלערנט אין אַ דײַטשער גימנאַזיע װוּ ער האָט זיך באַקענט מיט דער דײַטשער ליטעראַטור אָבער מע האָט אים אַרױסגעװאָרפֿן פֿאַר זײַנע שפּיצלעך און שלעכטער אױפֿפֿירונג. דערמיט האָט זיך געענדיקט זײַן פֿאָרמעלע דערציִונג. אין צײַט פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה איז די משפּחה אַריבער קיין יאַס, רומעניע, אַ שטאָט װאָס מאַנגער האָט ליב געהאַט פֿאַר איר אַלטמאָדישן חן און איר ייִדיש־פּאָעטישן ייִחוס, בפֿרט דאָס ליד פֿון װעלװל זבאַרזשער, דעם ערשטן ייִדישן טרובאַדור. דאָ האָט מאַנגער אָנגעהױבן שרײַבן פּאָעזיע אױף ייִדיש. אין 1921 האָט ער אָנגעהױבן דרוקן זײַנע ערשטע לידער און באַלאַדעס אין עטלעכע נײַע ליטעראַרישע זשורנאַלן װאָס האָבן זיך געעפֿנט נאָך דער מלחמה. באַלד דערנאָך האָט ער זיך באַזעצט אין בוקאַרעשט און געשריבן פֿאַר די אָרטיקע ייִדישע צײַטונגען.

      אין 1927 איז מאַנגער אָנגעקומען קײן װאַרשע, דער גײַסטיקער און אינטעלעקטועלער צענטער פֿון מיזרח־אײראָפּעיִשע ייִדן און די הױפּטשטאָט פֿון דער ייִדישע קולטור. ער האָט דאָרטן געװוינט אַ יאָרצענדלינג, די סאַמע פּראָדוקטיװסטע יאָרן פֿון זײַן ליטעראַרישער קאַריערע. צװישן 1927 און 1938 איז מאַנגער געװאָרן דער װיכטיקסטער מאָדערניסטישער ייִדישער פֿאָלקפּאָעט און אפֿשר װאַרשעס פּאָפּולערסטע ליטעראַרישע פֿיגור. ער איז געװען אַ באַליבטער פֿאָרלײענער פֿון זײַן אײגענער פּאָעזיע, האָט אַרױסגעגעבן זײַן אײגענעם 4־זײַטיקן ליטעראַרישן זשורנאַל געצײלטע װערטער, אָנגעפֿילט צום רובֿ מיט זײַנען אײגענע לידער, מאַניפֿעסטן און ליטעראַרישע מחשבֿות, האָט געדרוקט אַרטיקלען אין דעם פּרעזטישפֿולן ליטעראַרישע בלעטער, און האָט װײַטער געדרוקט זײַנע אײגענע װערק, צװישן אַנדערן מדרש איציק; 1935, אַ ציקל מאָדערניסטישע לידער אינספּירירט פֿון דער תּורה–שבעל–פּה, און די מגילה־לידער; 1936, אַ דראַמאַטישע איבעראַרבעטונג פֿון דער מעשׂה פֿון פּורים. בײדע װערק שטעלן מיט זיך פֿאָר זײַנע ערשטע פּרוּװן איבערצושרײַבן אַלטן, באַקאַנטן חומר דורך אַ מאָדערניסטישער לינדז. אין דער תּקופֿה האָט ער אַרױסגעגעבן עטלעכע בענד פּאָעזיע: שטערן אױפֿן דאַך; 1929, לאַמטערן אין װינט; 1933, װעלװל זבאַרזשער שרײַבט בריװ צו מלכּהלע דער שײנער; 1937 און דעמערונג אין שפּיגל; 1937. די גאָר פֿײַנע זאַמלונג ליד און באַלאַדע; 1952 אַרױסגעגעבן פֿון אַ יובֿל־קאָמיטעט מיט דעם פּאָעט מאַני לײב בראָש נעמט אַרײַן אַ גוטן אָפּקלײַב פֿון זײַנע לידער ביז דעמאָלט.

זײַענדיק אַ רומענישער בירגער, האָט מאַנגער געמוזט פֿאַרלאָזן װאַרשע אין 1938; ער איז אַריבער קײן פּאַריז און האָט זיך דערנאָך באַזעצט אין לאָנדאָן װוּ ער איז געװאָרן אַ בריטישער בירגער; ער האָט דאָרטן געלעבט  גאַנץ אומגליקלעך די ווײַטערדיקע עלף יאָר. סוף־כּל־סוף האָט ער אין 1958 אימיגרירט קײן ישׂראל װוּ ער איז געבליבן ביז ער איז געשטאָרבן. אין 1965 האָט אַ טעאַטער־פֿאָרשטעלונג פֿון זײַנע מגילה־לידער אונטערן רעזשי פֿון דאָװ סעלצער געשלאָגן אַ רעקאָרד אין ישׂראלדיקן טעאַטער מיט העכער 400 פֿאָרשטעלונגען. אַזאַ װאַרעמע אויפֿנאַמע פֿאַר װאָס עס זאָל ניט זײַן אױף ייִדיש איז געװען ביז אַהער אומדערהערט און האָט זײער געהאָלפֿן בײַטן די נעגאַטיװע באַציִונג צו ייִדיש און ייִדישן טעאַטער אין ישׂראל. װען מאַנגער איז געשטאָרבן האָט מען אים באַװײנט װי אַ ישׂראלדיקן נאַציאָנאַלן פּאָעט. דאָס ליד פֿון דער װאָך, „אױפֿן װעג שטייט אַ בױם” האָט מען געשטעלט צו מוזיק און ס’איז געװאָרן אײנס פֿון די סאַמע פּאָפּולערסטע ייִדישע פֿאָלקסלידער. גיט נאָר אַ „גוגל” אַרײַן דעם טיטל און איר װעט געפֿינען אָן אַ שיעור װאַריאַנטן — פּאָעזיע, זינגליד, אַנימאַציעס, איבערזעצונגען אױף אַ סך שפּראַכן. איר קענט זיך דאָ צוהערן צו זײער אַ שײנעם (און אַ ביסל אַנדערש פֿון דעם געװײנטלעכן) נוסח געזונגען פֿון װעלע זאַבלודאָװסקי, דער באַליבטער ייִדיש־דערציִערין פֿון דער שטאָט מעקסיקע. (זעט סאַמע אויבן)‏.

איר קענט אויך הערן ווי איציק מאַנגער אַליין לייענט דאָס ליד:

http://www.youtube.com/watch?v=RnhQHQrJj6Q

אויפֿן וועג שטייט אַ בוים

אויפֿן וועג שטייט אַ בוים,
שטייט ער אײַנגעבויגן,
ֿאַלע פֿייגל פֿונעם בוים
זענען זיך צעפֿלויגן.

דרײַ קיין מערבֿ, דרײַ קיין מיזרח,
און דער רעשט — קיין דרום,
און דעם בוים געלאָזט אַליין
הפֿקר פֿאַרן שטורעם.

זאָג איך צו דער מאַמען: — הער,
זאָלסט מיך נאָר נישט שטערן,
וועל איך, מאַמע, איינס און צוויי
באַלד אַ פֿויגל ווערן…

איך וועל זיצן אויפֿן בוים
און וועל אים פֿאַרוויגן
איבערן ווינטער מיט אַ טרייסט,
מיט אַ שיינעם ניגון.

זאָגט די מאַמע: — ניטע, קינד,
און זי וויינט מיט טרערן.
— קענסט חלילה אויפֿן בוים
מיר פֿאַרפֿרוירן ווערן.

זאָג איך : — מאַמע, ס’איז אַ שאָד
דײַנע שיינע אויגן, —
און איידער וואָס, און איידער ווען,
בין איך מיר אַ פֿויגל.

וויינט די מאַמע: — איציק, קרוין,
נעם, און גאָטעס ווילן,
נעם כאָטש מיט אַ שאַליקל,
קענסט זיך נאָך פֿאַרקילן.

— די קאַלאָשן נעם דיר מיט,
ס’גייט אַ שאַרפֿער ווינטער —
און די קוטשמע טו דיר אָן,
וויי איז מיר און ווינד מיר…

— און דאָס ווינטער-לײַבל נעם,
טו עס אָן, דו שוטה,
אויב דו ווילסט נישט זײַן קיין גאַסט
צווישן אַלע טויטע. —

כ’הייב די פֿליגל. ס’איז מיר שווער,
צו פֿיל, צו פֿיל זאַכן,
האָט די מאַמע אָנגעטאָן
דעם פֿייגעלע, דעם שוואַכן.

קוק איך טרויעריק מיר אַרײַן
אין דער מאַעמס אויגן,
ס’האָט איר ליבשאַפֿט נישט געלאָזט
ווערן מיך אַ פֿויגל.

וואָלקנס איבערן דאַך, 1932
ליד און באַלאַדע,  1952

AFN VEG SHTEYT A BOYM

Afn veg shteyt a boym,
Shteyt er ayngeboygn,
Ale feygl funem boym
Zenen zikh tsefloygn.

Dray kin mayrev, dray kin mizrekh,
Un der resht – kin dorem,
Un dem boym gelozt aleyn
Hefker farn shturem.

Zog ikh tsu der mamen: – Her,
Zolst mikh nor nit shtern,
Vel ikh, mame, eyns un tsvey
Bald a foygl vern…

Ikh vel zitsn afn boym
Un vel im farvign
Ibern vinter mit a treyst,
Mit a sheynem nign.

Zogt di mame: – Nite, kind,
Un zi veynt mit trern.
Kenst kholile afn boym
Mir farfroyrn vern.

Zog ikh: – Mame, s’iz a shod
Dayne sheyne oygn, –
Un eyder vos, un eyder ven,
Bin ikh mir a foygl.

Veynt di mame: – Itsik, kroyn,
Ze, um Gotes viln,
Nem khotsh mit a shalikl,
Kenst zikh nokh farkiln.

– Di kaloshn nem dir mit,
S’geyt a sharfer vinter –
Un di kutshme tu dir on,
Vey iz mir, un vind mir.

– Un dos vinter-laybl nem,
Tu es on, du shoyte,
Oyb du vilst nit zayn kin gast
Tsvishn ale toyte.

Kh’heyb di fligl. S’iz mir shver,
Tsu fil, tsu fil zakhn,
Hot di mame ongeton
Dem feygele dem shvakhn.

Kuk ikh troyerik mir arayn
In der mames oygn,
S’hot ir libshaft nit gelozt
Vern mikh a foygl.
     Volksn ibern dakh, 1942
Lid un balade, 1952

Itsik Manger (1901-1969)
was born Isidore Helfer in Czernowiz, Austria-Hungary (later Romania and now Ukraine). His father, HIllel Manger, was a skilled tailor who loved literature, which he referred to as literatoyre. As a teenager Manger attended a German gymnasium where he studied German literature but was expelled for pranks and bad behavior, thus ending his formal education. During WWI the family moved to Iasi, Romania which Manger came to love for its quaint old charm and its legacy of Yiddish song, especially that of Velvl Zbarzher, the first Yiddish troubador. It is here that he began writing Yiddish poetry.
In 1921 Manger began publishing his early poems and ballads in several new literary journals founded in the aftermath of the war. Soon afterwards he settled in Bucharest and wrote for the local Yiddish newspapers.
In 1927 Manger arrived in Warsaw, the spiritual and intellectual center of East European Jewry and the capital of Yiddish culture. He lived there for the next decade, the most productive of his entire career. Between 1929 and 1938 Manger became the preeminent modernist Yiddish folk bard and arguably the city’s most popular Yiddish literary figure. He was a much loved reader of his own poetry, published his own 4-page literary journal Getseylte verter (Chosen words) filled mostly with his own poems, manifestoes and literary reflections, published articles in the prestigious journal Literarishe bleter (Literary pages) and continued to publish his own works, including Medresh Itsik (Itsik’s Midrash; 1935), a series of modernist poems inspired by the Oral Torah, and the Megile-lider (Songs of the Megillah; 1936), a dramatic rewriting of the Purim story. Both of these represent his first attempts to rewrite old, familiar material through a modernist lens. During this time he published several volumes of poetry: Shtern afn dakh (Stars on the roof; 1929) Lamtern in vint (Lantern in the wind; 1933), Velvl Zbarzher shraybt briv tsu Malkele der sheyner (Velbl Zbarzher writes letters to Malkele the beautiful; 1937) and Demerung in shpigl (Twilight in the Mirror; 1937). The collection Lid un balade (Song and Ballad; 1952) put out by a jubilee committee chaired by the poet Mani Leyb features much of his poetry to that point.

As a Romanian national Manger was forced to leave Warsaw in 1938; he headed for Paris and then settled in London, where he became a British citizen and remained unhappily for the next eleven years. Finally he immigrated to Israel in 1958 where he remained until his death. In 1965 a theatrical production of Mangers Megile-lider under the direction of Dov Seltzer set a new record in Israeli theater with more than 400 performances. Such acclaim for anything Yiddish was previously unheard of in Israel and helped break the taboo on Yiddish theater. When he died Manger was mourned as an Israeli national poet.

The poem featured this week, “Afn veg shteyt a boym” has been set to music and is one of the most popular Yiddish songs. You have only to google Afn or Oyfn veg shteyt a boym  and you will find countless renditions of it – poem, song, animations, translations in numerous languages. You can listen to a beautiful (slightly different from the usual)  rendtion sung by Vele Zabludowsky, the beloved Yiddish educator of Mexico City. (see very top)

You may also hear Manger reading the poem himself at:

http://www.youtube.com/watch?v=RnhQHQrJj6Q

There Is a Tree That Stands

There is a tree whose branches
Bend across the road.
All its birds have flown away
Leaving not a bird.

The tree, abandoned to the storm,
Stands there all alone:
Three birds east and three birds west –
The rest have southward flown.

I say to my mother,
If you won’t meddle, please,
I’ll turn myself into a bird
Before your very eyes.

I’ll sit all winter on the tree
And sing it lullabies.
I’ll rock it and console it
With lovely melodies.”

Tearfully, my mother says,
Don’t take any chances.
God forbid, up in the tree
You’ll freeze among the branches.”

Mother, please don’t cry,” I say,
Ah, mother, don’t be sad.”
But on the instant I transform
Myself into a bird.

My mother says, “Oh, Itzik, love…
In the name of God
Take a little scarf with you
To keep from catching cold.

And dear, put your galoshes on.
The winter’s cold and aching.
Be sure to wear your fleece-lined cap.
Woe’s me, my heart is breaking.

And, pretty fool, be sure to take
Your woolen underwear
And put it on, unless you mean
To lie a corpse somewhere.”

I try to fly, but I can’t move…
Too many, many things
My mother’s piled on her weak bird
And loaded down my wings.

I look into my mother’s eyes
And, sadly, then I see
The love that won’t let me become
The bird I want to be.
Translated by  Leonard Wolf
    The World According to Itzik: Selected Poetry and Prose, Leonard Wolf, editor, 2002

23. Mikhoel Felsenbaum – My Mother’s Hands

Posted on by
1

 

 Mayn mames hent – audio

English follows Yiddish.

מיכאל פֿעלזענבאַום (1951 — )
איז געבױרן געװאָרן אין 1951 אין װאִַסילקאָװ, הינטער קיִעװ. ער איז אַ פּאָסטמאָדערניסטישער ייִדישער פּראָזאַיִקער, פּאָעט און דראַמאַטורג.  ביז 1968 האָט ער געלעבט אין פֿלאָרעשט, בעסאִַראִַביע. ער האָט שטודירט טעאִַטער־רעזשי, ליטעראִַטור, סקולפּטור און פּעדאִַגאָגיק אין לענינגראִַד, רוסלאִַנד. פֿון 1974 האָט ער געלעבט אין בעלץ, בעסאִַראִַביע און פֿון 1969 ביז 1973 האָט ער געאַרבעט ווי אַ רעזשיסאָר אין דעם נאַציאָנאַלן טעאַטער פֿון בעלץ. אין די מיטן 1980ער יאָרן האָט ער אָנגעהויבן זיך דרוקן אין זשורנאַל סאָוועטיש היימלאַנד. אין 1988 האָט ער פֿאַרלייגט דעם ייִדישן טעאַטער פֿון בעלץ וווּ ער האָט רעזשיסירט אַ צאָל פּיעסעס אויף ייִדיש. פֿון 1989 לעבט ער אין ישׂראל, רומעניע און דײַטשלאִַנד.

ער איז דער מחבר פֿון צען ביכער אין ייִדיש, – פּראָזע, פּאָעזיע, זינגלידער און דראִַמאִַטורגיע — װעלכע זענען איבערגעזעצט און פּובליקירט געוואָרן אין העברעיִש, דײַטש, רומעניש, רוסיש, פֿראִַנצײזיש, טשעכיש, האָלענדיש, אוקראִַיִניש, שפּאַניש, פּױליש, פֿריזיש, יאִַפּאִַניש און װײַסרוסיש. ער איז געווען איינער פֿון די פֿאַרלייגערס פֿןן דעם אַלמאַנאַך נײַע וועגן אין ישׂראל. זײַן ראַמאַן שבתדיקע שוועבעלעך (2004) איז פֿון די געציילטע פּאָסטמאָדערניסטישע ווערק אויף ייִדיש און וועט באַלד אַרויס אויף עבֿרית, ענגליש, דײַטש, רוסיש און פֿראַנצייזיש. ער האָט זוכה געװען צו אִַ גרױסער צאָל ליטעראִַרישע פּרײַזן, אַרײַנגערעכנט דעם דוד האָפֿשטיין־פּרײַז.
ער איז דער אױטאָר פֿון איבער 600 סקולפּטורן. ער האָט רעזשיסירט אִַ פּאָר צענדליק ספּעקטאִַקלען אין פֿאִַרשײדענע טעאִַטערס אין אײראָפּע און אין ישׂראל.

מײַן מאַמעס הענט

אָ, טײַערע און צאַרטע נשמות
איר זענט אָנגעזאַפּט מיט די װײטיקן
פֿון דער גאָרער װעלט.
אָ, מאַמעס פֿון אומעטום,
איר זענט די קרױן פֿון דער װעלט.
אָ, מײַן ייִדישע מאַמע!
איך ריר זיך צו צו דײַנע הענט
װי צו דער גרעסטער הײליקײט.
דער פּאַרמעט פֿון דײַנע הענט איז פֿאַרשריבן
מיט קנײטשן, װי מיט טיפֿזיניקע שורות.
איך לײען אין דײַנע הענט פֿרײד און טרױער.
לײדן און חכמה.
בלױע װענעס, װי אָנגעפֿילטע טײַכן,
דערקװיקן דעם אַלטן פּאַרמעט.
יעדער קנײטש איז אַ צײכן צום זכּרון
פֿון דײַנע װײטיקן, מאַמע.

אַלע דײַנע װאַכע נעכט
אַלע דײַנע טרײסטלאָזע טרערן,
יעדער טראָפּ פֿון דײַן בלוט,
דאָס אַלץ
איז אײַנגעזאַפּט אין דעם פּאַרמעט.
איך קום צו מײַנע אָבֿות,
שלאָג זיך דורך אַ װעג
דורך די בײנער אין אױשװיץ,
דורך דעם בלוט
אינעם טײַך רײַן.
אין די קנײטשן פֿון דײַנע הענט, מאַמע,
זע איך די אײביקײט
פֿון מײַנע אָבֿות.

די זקנים,
שעפּטשענדיק הינטער די בערד:
„שמע ישׂראל”
האָבן דערטראָגן צו אונדז פֿון די חורבֿות,
באַגאָסן פֿון בלוט,
פֿון די שײַטערס, ליכטיקער װי די זון,
מײַן מאַמעס הענט.

הערט,
דאָרשטיקע צו װיסנשאַפֿט,
באַמיט אײַך ניט מיט ביבליאָטעקן,
טוליעט אײַך צו צו מײַן מאַמעס הענט.
קײן אײן אוצר פֿון חכמה,
קײן אײן מוזײ אין אוניװערסיטעט
קאָנען ניט אײַנזאַפּן אין זיך
אַזױ פֿיל װיסן
און אַזױ פֿיל לײדן,
װי מײַן מאַמעס הענט.
פּרוּװט פֿאַרשטײן דאָס אוממעגלעכע,
פּרוּװט אַרומנעמען דאָס אומזעעװדיקע,
רירט אײַך צו
צום קװאַל פֿון לעבן —
טוליעט אײַך צו
צו מײַן מאַמעס הענט.

אָ, פּאַרמעט פֿון מײַן מאַמעס הענט,
איך קוש דיך װי אַ הײליקײט.

און טאָמער װאָלט מײַן װאָרט
געקאָנט
װערן אַן אױסקױף,
זאָל עס װערן. ‏

עס קומט דער טאָג, ירושלים, 1992

MAYN MAMES HENT

O, tayere un tsarte neshomes
Ir zent ongezapt mit di veytikn
fun der gorer velt.
O, mames fun umetum,
Ir zent di kroyn fun der velt.
O, mayn yidishe mame!
Ikh rir zikh tsu tsu dayne hent
Vi tsu der grester heylikeyt.
Der parmet fun dayne hent iz farshribn
Mit kneytshn, vi mit tifzinike shures.
Ikh leyen in dayne hent freyd un troyer.
Leydn un khokhme.
Bloye venes, vi ongefilte taykhn,
Derkvikn dem altn parmet.
Yeder kneytsh iz a tseykhn tsum zikorn
Fun dayne veytikn, mame.

Ale dayne vakhe nekht
Ale dayne treystloze trern,
Yeder trop fun dayn blut, –
Dos alts
Iz ayngezapt in dem parmet.
Ikh kum tsu mayne oves,
Shlog zikh durkh a veg
Durkh di beyner in Oyshvits,
Durkh dem blut
Inem taykh Rayn.
In di kneytshn fun dayne hent, mame,
Ze ikh di eybikeyt
Fun mayne oves.

Di skeynim,
Sheptshendik hinter di berd:
“Shma, Yisroel”…
Hobn dertrogn tsu undz fun di khurves,
Bagosn fun blut,
Fun di shayters, likhtiker vi di zun, –
Mayn mames hent.

Hert,
Dorshtike tsu visnshaft,
Bamit aykh nit mit biblyotekn,
Tulyet aykh tsu tsu mayn mames hent.
Keyn eyn oytser fun khokhme,
Keyn eyn muzey in universitet
Konen nit aynzapn in zikh
Azoy fil visn
Un azoy fil leydn,
Vi mayn mames hent.
Pruvt farshteyn dos ummeglekhe,
Pruvt arumnemen dos Felsenbaum – Mayn mames hentumzeevdike,
Rirt aykh tsu
Tsum kval fun lebn –
Tulyet aykh tsu
Tsu mayn mames hent.

O, parmet fun mayn mames hent,
Ikh kush dikh vi a heylikeyt.

Un tomer volt mayn vort
Gekont
Vern an oyskoyf, –
Zol es vern.
 Es kumt der tog, Yerusholayim 1992

Mikhoel Felzenbaum (1951 –
was born  in Vasylkiv, Ukraine, USSR and is a postmodernist Yiddish novelist, poet and playwright. He grew up in the Bessarabian city of Floreşti where he lived until 1968. He studied stage directing, theatre and art history in Leningrad and, from 1969 to 1973, worked as a director in the national theater of Bălţi (Belts). In the mid-1980s, he began to publish his work in the Yiddish journal Sovetish Heymland. In 1988, he founded the Jewish theater of Bălţi, for which he directed a number of plays in Yiddish.
After immigrating to Israel in 1991, he  authored ten books in Yiddish, – prose, poetry, songs and plays – which have been translated into Hebrew, Rumanian, Russian, French, Czech, Dutch, Ukrainian, Spanish, Polish, Frisian, Japanese and Byelorussian. He was cofounder of the almanac Naye vegn (New roads) in Israel. His novel, Shabesdike Shvebelekh (Sabbath matches), (2004)  is one of the only postmodern works written in Yiddish, and is about to be translated into Hebrew, English, German, Russian and French. He has won a number of literary prizes, most notably the Dovid Hofshteyn Prize.
He is the creator of over 600 sculptures and has directed several dozen shows in various theaters in Europe and Israel.

My Mother’s Hands

Oh, dear and tender souls
You are soaked through with the pains
Of the whole world.
Mothers from everywhere,
You are the crown of the world.
Oh, my Jewish mother!
I touch your hands
As I would the greatest holiness.
The parchment of your hands is inscribed
With wrinkles, like lines, deeply meaningful.
In your hands I read
Joy and sorrow,
Suffering and wisdom.
Blue veins, like rivers full to the brim
Refresh the old parchment.
Every wrinkle is a reminder
Of your pains, mother.

All your wakeful nights
All your tears without consolation,
Every drop of your blood –
All this
Is soaked into the parchment.
I come to my ancestors,
Beating a path
Through the bones in Auschwitz,
Through the blood
In the River Rhine.
In the wrinkles of your hands, mother,
I see the eternity
Of my ancestors.

The old people,
Whispering into their beards:
“Hear, o Israel ”…
Brought to us from out of the ruins
Drenched in the blood,
Of the funeral pyres,
Brighter than the sun, –
My mother’s hands.

Listen,
You who thirst for scholarship,
Don’t toil in libraries,
Nestle into my mother’s hands.
No treasure trove of wisdom,
No museum in the universe
Can absorb into itself
So much knowledge
And so much suffering
As my mother’s hands.
Try to understand the impossible,
Try to comprehend the invisible,
Come touch the source of life –
Nestle into
My mother’s hands.

Oh, parchment of my mother’s hands,
I kiss you as I would something holy.

And if my words
Could
Redeem, –
May it be so.
Tr. Sheva Zucker

 

22. Gella Schweid Fishman – Mamme

Posted on by
Reply

 

Mame – Audio

English follows Yiddish.

געלע שװײד פֿישמאַן (1925

איז געבױרן געװאָרן אין שטאָט ניו־יאָרק בײַ אימיגראַנטישע עלטערן. זי האָט זיך געלערנט אין די ייִדישע שולן פֿון שלום־עליכם־פֿאָלק־אינסטיטוט (פֿאָלקשול, מיטלשול און לערער־סעמינאַר) און האָט אױך גראַדויִרט פֿון ייִדישן לערער־סעמינאַר אין מאָנטרעאָל, קאַנאַדע. זֿי איז געווען אַ לאַנגיאָריקע לערערין אין די ייִדיש־װעלטלעכע שולן אױף אַלע ניװאָען און האָט אױך אױך געלערנט די ייִדישע שפּראַך און ליטעראַטור אין ישיבֿה־אוניװערסיטעט און סטערן־קאָלעדזש אין ניו־יאָרק. זי האָט אײַנגעפֿירט עקספּערימענטאַלע ייִדיש־קלאַסן אין עטלעכע מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע טאָגשולן אין ניו־יאָרק.

זי האָט אַרױסגעגעבן אַ סך פּעדאַגאָגישע מאַטעריאַלן און אַן אָנהײבער־טעקסטביכל שלום־עליכם, קינדער, 1961 און געהאָלפֿן איבערזעצן אַ ביכל תּחינות בזכות אמהות/The Merit of Our Mothers (היברו יוניִאָן קאָלעדזש פּרעס, 1992). זי איז די פֿאַרלײגערין פֿון דעם אַרכיװ פֿון די ייִדיש־װעלטלעכע שולן אין סטאַנפֿאָרד–אוניװערסטיטעט װאָס זאַמלט צונױף, קאַטאַלאָגירט און פֿאַרשפּרײט די מאַטעריאַלן געשאַפֿן במשך די דורות אין די שולן. זֿי און איר מאַן, ד”ר שיקל פֿישמאַן, האָבן דרײַ זין וועמען זיי האָבן דערצויגן אין אַ טראַדיציאָנעלער ייִדיש־רעדנדיקער היים.

מאַמע

דאָס אױג װאָס בײַ דער זײַט
פֿון האַרצן
האָב איך מיר אײנע אַלײן
קאַליע געמאַכט

כ’האָב דיך ניט געפֿאָלגט
מאַמע
אָן אויפֿהער פֿליסן־פֿליסן
טרערן

עד־עין זע איך ניט קיין סוף
מאַמע
זאָל איך װערן בלינד?
אין שטילע שעהען, כּתּבֿ: האָבאָקען, ניו־דזשערסי, 200

MAME

Dos oyg vos bay der zayt
fun hartsn
hob ikh mir eyne aleyn
kalye gemakht

kh’hob dikh nit gefolgt
mame
on ufher flisn-flisn
trern

ad-ayen ze ikh nit kin sof
mame
zol ikh vern blind?
In shtile shoen, ktav: Hoboken, N”dzh, 2002

Gella Schweid Fishman (1925 –
was born in New York city to immigrant parents. She attended the Yiddish schools of the Sholem Aleichem Folk Institute (elementary, middle school and teachers’ seminary) and also graduated from the Yiddish Teachers’ Seminary in Montreal, Canada. She taught for many years in the secular Yiddish schools at all levels and also taught Yiddish language and literature at Yeshiva University and Stern College, all in New York. She introduced experimental Yiddish classes in several Modern Orthodox dayschools in New York.

She created many pedagogical materials as well as a beginner’s textbook, Sholem-aleykhem, kinder  (Hello, Children), 1961 and was among the translators of a book of tkhines (women’s prayers) Biskhus imoes/The Merit of Our Mothers (Hebrew Union College Press, 1992). She is the creator and founder of the archive of the Yiddish secular schools in Stanford University which collects, catalogues and disseminates the materials created during this chapter of Jewish education. She and her husband, Dr. Joshua Fishman, have three sons whom they raised in a Yiddish-speaking, traditional home.

Mamme

The eye at the side
of my heart
was damaged by me
all by myself.

I didn’t listen to you
Mamme.
No stopping the flow
of tears.

Still there is no end in sight
Mamme
Should I go blind?
Tr. Gella Fishman and Sheva Zucker

‏

21. Beyle Schaechter-Gottesman – The Slow Walk

Posted on by
Reply

Ir farhaltener trot – audio

English follows Yiddish.

ביילע שעכטער-גאָטעסמאַנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 15.

איר פֿאַרהאַלטענער טראָט
      טײַבעלען

איר פֿאַרהאַלטענער טראָט פֿאַרקלעמט מיר דעם אָטעם
דאָס ענגשאַפֿט פֿון נישט–דערגאַנגענע צילן
שטרעקט זיך אױף שפּעטער אױף װאַרטן
אױף אַנדערע מאָרגנס און בײַטאָגן
טעג רעגנערישע פֿאַרטונקלען נאָך
מײַנע פֿענצטערשױבן
און זי
װאָס װײס איך איצט פֿון איר
צי רעדט זי מיט װעמען
צי לאַכט זי פֿון װעמען צי
איז אַראָפּגעלאָזט איר װיִע װײַל
זי בענקט נאָך מיר
װי איך
ציִענדיק איר שאָטן מיט זיך
בענק נאָך איר
און כ’פּרוּװ צונױפֿבינען *
דאָס נישט דערגרײכטע
און בלײַב אױסגעלײדיקט פֿאָרט
און כ’װעל שױן אַזױ תּמיד בלײַבן
נאָך איר אַװעקפֿאָרן
בענקענדיק
אַלץ בענקענדיק
נאָך איר פֿאַרהאַלטענעם טראָט.
לידער,  בײלע שעכטער־גאָטעסמאַן,  1995

 *צונויפֿבינדן

‏

Taybele Gottesman 1950 – 2005

IR FARHALTENER TROT
Taybelen

Ir farhaltener trot farklemt mir dem otem
Dos engshaft fun nisht-dergangene tsiln
Shtrekt zikh af shpeter af vartn
Af andere morgns un baytogn
Teg regnerishe fartunklen nokh
Mayne fentstershoybn
Un zi
Vos veys ikh itst fun ir
Tsi redt zi mit vemen
Tsi lakht zi fun vemen tsi
Iz aropgelozt ir vie vayl
Zi benkt nokh mir
Vi ikh
Tsiendik ir shotn mit zikh
Benk nokh ir
Un kh’pruv tsunoyfbinen
Dos nisht dergreykhte
Un blayb oysgeleydikt fort
Un kh’vel shoyn azoy tomed blaybn
Nokh ir avekforn
Benkendik
Alts benkendik
Nokh ir farhaltenem trot.

LIDER Beyle Shekhter-Gotesman, 1995

Beyle Schaechter-Gottesman’s biography can be found in Week 15.

The Slow Walk
For Taybl

Her slow walk breaks my heart.
The ache of unrealized goals
stretches into the future, waiting
for other mornings and afternoons.
Rainy days still darken
my windowpanes.
And she …
What do I know about her now?
Is she talking with someone?
Is she laughing at someone?
Are her eyelashes lowered
because she longs for me?
As I,
with her shadow trailing after me,
long for her?
And I struggle to tie together
things not achieved.
And still  I remain empty.
Shall I always be like this
after her leaving? –
Longing,
still longing
for her slow walk.
Translated by Thomas E. Bird
LIDER Beyle Schaechter-Gottesman, 1995

 

20. Sarah Traister Moskovitz – First Love; Mother Tongue; My Inheritance

Posted on by
2

 

Ershte libe – audio    

Mame Loshn – audio      

Mayn yerushe – audio

English follows Yiddish.

שׂרה טרײסטער מאָסקאָװיטש (1927—
איז די אַמעריקאַנער געבוירענע טאָכטער פֿון ייִדישע אימיגראַנטן פֿון פּוילן. דער טאַטע איז געװען דער דירעקטאָר פֿון אַרבעטער–רינג ייִדישע שולן אין ספּרינגפֿילד, מאַס’ און לאָס אַנדזשעלעס. שׂרה האָט זיך געלערנט אין אַ ייִדישער שול און אין דער היים האָט מען גערעדט נאָר ייִדיש. יונגערהײט האָט זי געהערט װעגן נאָענטער משפּחה װאָס איז פֿאַרבליבן אין פּוילן. צו צװעלף יאָר האָט זי געװוּסט אַז אירע עלטערן װאַרטן אויף בריװ װאָס װעלן קײן מאָל נישט אָנקומען.  און צו זעכצן יאָר האָט  זי פֿאַרשטאַנען פֿון דעם צער פֿון אירע עלטערן אַז די משפּחה דאָרטן איז מער נישטאָ. װען זי שרײַבט אויף ייִדיש וועקט זי װידער אויף זײערע פֿאַרלוירענע שטימעס און דערפֿיל אַ נאָענטקייט מיט זיי.
טרײסטער מאָסקאָװיטש איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר אין מענטשלעכער אַנטװיקלונג און פּסיכאָלאָגיע. אין לאָס אַנזשעלעס אין 1982 האָט זי געשאַפֿן די ערשטע אָרגאַניזאַציע פֿאַר מענטשן װאָס האָבן ווי יונגע קינדער דורכגעלעבט דעם חורבן אין אײראָפּע און פֿאַרלוירן זײערע עלטערן.
זי האָט חתונה געהאַט מיט 65 יאָר צוריק מיט איר מאַן, איציק מאָסקאָוויטש. זיי האָבן דרײַ קינדער, נײַן אײניקלעך און פֿינף אורײניקלעך.

שׂרה טרײסטער מאָסקאָװיטש האָט אַרויסגעגעבן איין באַנד ייִדישע לידער, קומט צום טיש באַגלייט פֿון אירע אייגענע ענגלישע איבערזעצונגען. צו באַשטעלן דאָס ביכל שטעלט זיך אין פֿאַרבינדונג מיט smoskovitz@csun.edu
זי האָט אַרויסגעגעבן אַ ביכל אויף ענגליש װעגן קינדער וואָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן:
Love Despite Hate: Child Survivors of the Holocaust and Their Adult Lives, Schocken 1982.
זי האָט איבערגעזעצט אַלע ייִדשע־לידער אויסגעגראָבן אין וואַרשע געפֿונען אין די מילכקאַנען פֿון דעם רינגלבלום־אַרכיוו. די לידער און אירע איבערזעצונגען קען מען געפֿינען אויף
http://www.poetryinhell.org

ערשטע ליבע

מײַן מאַמע איז געגאַנגען צו קינד
אױף ייִדיש
אױף ייִדיש אירע תּפֿילות
אױף ייִדיש אירע קולות
פֿון איר מױל און ברוסט איז ייִדיש
אַרײַנגעפֿלאָסן טיף אין מיר.
געבאָדן, געקאָרמעט, געלעקט
און געפּוצט האָט זי מיך
מיט איר װאַרעמער ייִדישער צונג.

מײַן טאַטע האָט מיר אױף שפּאַציר גענומען
אױף ייִדיש
זען די פּאַװעס
איך האָב זיך אָנגעהאַלטן אין זײַן
תּורה װײַזפֿינגער
און אונטער ראָזשינקעס מיט מאַנדלען
פֿאַלנדיק דיק פֿון הימל
אױף זײַן שױס געזען די אותיות
פֿון דער גאָלדענער פּאַװעס רעגן־בױגן.
מיר האָבן יעדן אות צוזאַמען אין די הענט
מיט פֿרײד געהאַלטן
װי אַ נײַ געבױרן הינדעלע.

איך בין מקנא די
װאָס האָבן יונגערהײט געהאַט געליבטע
זײ צו גלעטן, רײצן און קושן
אױף ייִדיש,
שפּראַך פֿון ערשטער ליבע.

מאַמע לשון

שׂרהלע, זיסעלע, מאַמעלע, שײנינקע,
טײַערע, ליובעניו, מלאכל קלײנינקע
זיסינקע קרױנעניו, בובעליו לובעליו
הערצעלע, פּופּעלע, זיסעלע, גוטעלע

ליכטיקער פּנימל
ליבינקע אײגעלעך
 פֿעיִקע הענטעלעך
 זגראַבנינקע פֿיסעלעך
 קלוגינקע קעפּעלע
 גלאַנציקע הערעלעך
רױטינקע בעקעלעך
צײנדעלעך פּערעלעך
עס אױף די לאָקשעלעך
פּופּיקל מערעלעך

קום אַהער קעצעלע
שפּיל זיך שײן פֿײגעלע
נישט װילד װי אַ חיהלע
מײַן מײדעלע פֿרײדעלע
ליו–ליו–ליו אוצרל
מײַן כּשר קינד
ביסט אײנס אין דער װעלט מײַנס
שלאָף רויִק אַצינד.

מײַן ירושה

איך שטריק אויף די פֿינגער פֿון מײַן מאַמעס ליבע
און טרינק לאַנגזאַם דעם קלוגן װײַן פֿון אירע רײד
זי איז די װאָס גיט פֿון מײַן האַנט די נדבות
זי פֿאַרשטאַרקט מיך אין מײַן רוקנבײן.

דורך דורות טאַנץ איך מיט אירע חלומות
און טוליע זיך אײַן אין איר װאַרעמען שאַל
לעבן לאַנג האַלט איך טײַער אירע מתּנות
און שװעב לײַכט אין דעם טראַכט פֿון איר קװאַל.

ERSHTE LIBE

Mayn mame iz gegangen tsu kind
Af yidish
Af yidish ire tfiles
Af yidish ire koyles
Fun ir moyl un brust iz yidish
arayngeflosn tif in mir.
Gebodn, gekormet, gelekt
Un geputst hot zi mikh
Mit ir varemer yidisher tsung.

Mayn tate hot mir af shpatsir genumen af yidish
zen di paves
Ikh hob zikh ongehaltn in zayn
toyre-vayzfinger
Un unter rozhinkes mit mandlen
falndik dik fun himl
af zayn shoys gezesn zen di oysyes
fun der goldener paves regn-boygn.
Mir hobn yedn os tsuzamen in di hent
mit freyd gehaltn
vi a nay geboyrn hindele

Ikh bin mekane di
vos hobn yungerheyt gehat gelibte
zey tsu gletn, reytsn un kushn
Af yidish,
shprakh fun ershter libe.

MAME LOSHN

Sorele, zisele, mamele, sheyninke,
Tayere, lyubanyu, malekhl kleyninke
zisinke kroynenyu, bubalu lubalyu
hertzele, pupele, zisele, gutele

Likhtiker peneml
Libinke eygelekh
Feike hentelekh
zgrabninke fiselekh

Kluginke kepele
glantsike herelekh
roytinke bekelekh
tseyndelekh perelekh
es uf di lokshelekh
pupikl merelekh

Kum aher ketzele
Shpil zik sheyn feygele
nisht vild vi a khayele
mayn meydele freydele

Lyu lyu lyu oytserl
mayn kosher kind
eyns in der velt mayns
shlof ruik atsind.

MAYN YERUSHE

Ikh shtrik af di finger fun mayn mames libe
Un trink langzam dem klugn vayn fun ire reyd
Zi is di vos git fun mayn hant di nedoves
Zi farshtarkt mikh in mayn rukn beyn.

Durkh doires tantz ikh mit ire khaloimes
Un tulye zikh ayn ir varemen shal
Lebn lang halt ikh tayer ire matones
Un shveb laykht in dem trakht fun ir kval.

Sarah Traister Moskovitz (1927 –
is the American born daughter of Jewish immigrants from Poland. Her father was the director of Workmen’s Circle schools in Springfield, MA and Los Angeles. Sarah attended Yiddish schools and spoke only Yiddish at home with her parents. As a young girl she heard of close family who had remained in Poland. By the age of twelve she knew that her parents were waiting for letters that would never arrive. At sixteen she understood from the sadness of her parents that their families had been killed. When she writes in Yiddish she wakens their mute voices and feels their closeness.
Traister Moskovitz was a professor of human development and psychology at Cal. State University, Northridge.  With Dr. Flo Kinsler of the Jewish Family Service in Los Angeles, she created the first Child Survivor Association in 1982. She married Itzik Moskovitz 65 years ago and they have three children, nine grandchildren and five great-grandchildren.
Her publications include: Love Despite Hate: Child Survivors of the Holocaust and Their Adult Lives, Schocken, 1982 and one volume of Yiddish poetry Kumt tsum tish/Come to the Table accompanied by her own English translations. To order the book contact the poet at smoskovitz@csun.edu. She has also found and translated into English all the Yiddish poetry in the Ringelblum Archives preserved in buried milk cans in Warsaw. This  poetry can be found at http://www.poetryinhell.org.

First Love

My mother went into labor
in Yiddish
in Yiddish her prayers
in Yiddish her screams
From her mouth and breast
Yiddish flowed deep into me
I was bathed, fed
licked and prettied
with her warm Yiddish tongue.

My father took me walking
in Yiddish
to see the peacocks.
I held on to his Torah pointing finger
And from the sky
raisins and almonds fell
while I sat on his lap to see
the letters of the golden peacock’s rainbow.
We held each letter
in our hands with joy
as if it were a new born little chick.

I envy those
who in their youth had lovers
caressing, teasing,
and kissing them
in Yiddish
Language of  first love.

Mother Tongue

Little Sarah,
sweet little beautiful mamele,
dear little angel,
sweet little crown,
little doll,
little beloved,
little heart,
little sweetness,
little goodness

Bright little face,
dear little eyes,
capable little hands,
shapely little legs
clever little head,
shiny curly hair,
little red cheeks,
little pearl teeth
eat up all the little noodles,
the little gizzard and little carrots.

Come here little kitten,
play nice little bird
not like a little animal,
my little girl joy.
Lyu, lyu lyu little treasure,
my kosher child
one in the world mine,
sleep peacefully now.

My Inheritance

I knit on the fingers of my mother’s love
and sip slow the wise wine of her words
I carry her strength in the bones of my spine
It is she who gives alms from my purse.

Down decades of time I dance with her dreams
and rejoice in the warmth of her cloak
So long as I live I will cherish her gifts
and float safe in the womb of her hopes.

‏

19. Rivka Basman Ben-Hayim – Remind Me of My Mother; My Mother

Posted on by
2

Dermont men mayn mamen – audio

Mayn mame – audio

English follows Yiddish.

רבֿקה באַסמאַן בן־חיים, 1925־
איז געבױרן געװאָרן אין װילקאָמיר, ליטע. די צװײטע װעלט־מלחמה האָט זי איבערגעלעבט צװײ יאָר אין װילנער געטאָ און דערנאָך אין צװאַנגלאַגערן. נאָך דער מלחמה האָט זי געטראָפֿן איר מאַן, דעם קינסטלער מולה בן־חײם, אין בעלגראַד און בײדע האָבן זיך באַטײליקט אין דער „בריחה”־באַװעגונג אין אײראָפּע און שפּעטער, אין ישׂראל, אין דער באַפֿרײַונג־מלחמה. אין 1947 האָבן זי מיט איר מאַן עולה געװען און זיך באַזעצט אין קיבוץ המעפּיל װוּ זײ האָבן געוווינט זעכצן יאָר. רבֿקה האָט דאָרטן געאַרבעט װי אַ לערערין. זי איז געװען אַ מיטגרינדערין פֿון דער שרײַבער־גרופּע „יונג-ישׂראל”. פֿון 1963 ביז 1965, װען איר מאַן איז געװען דער ישׂראלדיקער קולטורעלער אַטאַשע אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד האָט זי געלערנט די קינדער פֿון דיפּלאָמאַטן אין מאָסקװע. אין דער זעלבער צײַט האָט זי געשאַפֿן און אָנגעהאַלטן בסודיקע קאָנטאַקטן צװישן די סאָװעטיש־ייִדישע שרײַבערס און דער דרױסנדיקער װעלט. זינט 1982 װױנט זי אין הרצליה.
זי האָט אַרױסגעגעבן צען בענד לידער, אַלע אין ישׂראל, אַלע אילוסטרירט און גראַפֿיש אױסגעשטעלט פֿון מולה בן־חײם: טױבן בײַם ברונעם, 1959, בלעטער פֿון װעגן, 1967, ליכטיקע שטײנער, 1972, צעשאָטענע קרעלן, 1982,אָנרירן  די צײַט, 1988, די שטילקייט ברענט, 1992, די ערד געדענקט, 1998, די דרײַצנטע שעה, 2000, אויף אַ סטרונע פֿון רעגן, 2002. אין 2006 זײַנען אירע געזאַמלטע לידער אַרױס אין צװײ בענד, לכּבֿוד איך און דו. אירע לידער זײַנען איבערגעזעצט געװאָרן אױף עבֿריתּ, ענגליש, פֿראַנצײזיש, פּױליש, דײַטש און פֿלעמיש. זי האָט געקראָגן אַ סך ליטעראַרישע פּרעמיעס, צװישן אַנדערע: דעם מאַנגער־פּרײַז, דוד האָפֿמאַן־פּרײַז און דעם פּאָלאַק־פּרײַז פֿון בית שלום־עליכם.

פֿאַר אַ לענגערער ביאָגראַפֿיע ווי אויך א געלעגנהייט צו לייענען אַ סך פֿון אירע לידער ווי אויך ענגלישע איבערזעצונגען דערפֿון גייט אויף דעם וועבזײַטל פון דער איבערזעצערין זעלדע ניומאַן. דאָרט קענט איר אויך הערן ווי באַסמאַן בן־חיים לייענט אירע לידער. http://yiddishpoetry.commons.gc.cuny.edu

דערמאָנט מען מײַן מאַמען

דערמאָנט מען מײַן מאַמען
װער איך אַ קינד.
און ס’מאַכט ניט אױס
די גרױע האָר,
און ניט די פֿערציק יאָר.
אַ קינד!

אױך שפּיגלען װערן מיד
פֿון װײַזן אַלע שעה אַן אַנדער בליק.
װיל איך געדענקען
דעם קערן,
װאָס האָט בײַם װערן
צעגרינט אַ קינד
מיט זון אין אױגן,
יענע רגע,
װאָס האָט מיט זון מיך אױסגעזױגן.
בלעטער פֿון װעגן,  ישׂראל־בוך, תּל־אָבֿיבֿ, 1967

מײַן מאַמע

די פֿרעמדע פֿרױ געדענקט נאָך
די לװיה פֿון מײַן מאַמען,
און איך געדענק איר לעבן.
איר ליבשאַפֿט ריזלט אין מײַן װעזן.
אַ יונגע און אַ שײנע.
ניטאָ אַ מאַמע װאָס געװעזן
פֿאַראַן — און אײנע,
די פֿרעמדע פֿרױ
געדענקט נאָך
די לװיה פֿון מײַן מאַמען,
און איך געדענק איר לעבן.
    די שטילקײט ברענט, ישׂראל־בוך, תּל־אָבֿיבֿ, 1992        

DERMONT MEN MAYN MAMEN

Dermont men mayn mamen
Ver ikh a kind.
Un s’makht nit oys
di groye hor,
Un nit di fertsik yor.
A kind!

Oykh shpiglen vern mid
Fun vayzn ale sho an ander blik.
Vil ikh gedenken
Dem kern,
Vos hot baym vern
Tsegrint a kind
Mit zun in oygn, –
yene rege,
Vos hot mit zun mikh oysgezoygn.
Bleter fun vegn, Yisroel-bukh, Tel-Oviv, 1967

MAYN MAME

Di fremde froy gedenkt nokh
Di levaye fun mayn mamen,
Un ikh gedenk ir lebn.
Ir libshaft rizlt in mayn vezn.
A yunge un a sheyne.
Nito a mame vos gevezn
Faran – un eyne,
Di fremde froy
Gedenkt nokh
Di levaye fun mayn mamen,
Un ikh gedenk ir lebn.
Di Shtilkayt Brent (Yisroel-bukh, Tel Aviv, 1992)

Rivka Basman Ben-Hayim (1925-
was born in Wilkomir (Ukmerge), Lithuania. She survived WWII for two years in the Vilna ghetto and then in concentration campls. After the war she met her husband, the painter “Mula” Shmuel Ben Hayim in Belgrade helped him run the Belgrade Berihah (Heb. “flight”) stations for moving Jews out of Eastern Europe towards their illegal immigration to Palestine. They immigrated to Israel in 1947 and took part in the War of Independence. They lived in Kibbutz Hamapil for sixteen years where Basman worked as a teacher. She was a cofounder of the literary group”Yung-Yisroel” (Young Israel). From 1963 to 1965, while her husband was the Israeli cultural attache to the Soviet Union she taught the children of diplomats in Moscow. At the same time she furthered clandestine contacts between the Soviet Yiddish writers and the outside world. She has resided in Herzliah since 1982.
She has published ten volumes of poetry, all in Israel, and all illustrated and graphically designed by Mula Ben-Hayim: Toybn baym brunem (Doves at the Well, 1959), Bleter fun vegn (Leaves of the Paths, 1967), Likhtike shteyner (Radiant Stones, 1972), Tseshotene kreln (Beads in Shadow, 1982), Onrirn di tsayt (To Touch Time, 1988), Di shtilkayt brent (The Silence Burns, 1992), Di erd gedenkt (The Earth Remembers, 1998), Di draytsnte sho (The Thirteenth Hour, 2000) and Af a strune fun regn (On a String of Rain, 2002). In 2006 her collected works were published in tso volumes, Lekoved ikh un du (In honor of Me and you). Her poems have been translated into hebrew, English, French, Polish, German and Flemish. She is the recipient of a number of literary prizes, among them the Manger Prize, the Dovid Hofshteyn Prize and the Pollack Prize of the Beyt Sholem-Aleykhem.
For a more comprehensive biography and a chance to read many of her poems along with English translations visit the website of the translator Zelda Newman. There you can also hear Basman Ben-Hayim reading her poems. http://yiddishpoetry.commons.gc.cuny.edu

Remind Me of My Mother

Remind me of my mother
And I become a child.
And neither grey hair
Nor forty years
Matter at all.
A child!

A mirror too becomes tired
Of showing a different glance every hour.
So I want to remember
That kernel,
Which in becoming
Vitalized a child
With sun in its eyes, –
That moment,
Which nourished me with sun.

       Tr. Zelda Newman

My Mother

The unknown woman still remembers
My mother’s funeral,
But I remember her life.
Her love courses in my being.
Young and lovely.
The mother that was is gone
She exists– and is unique,
The unknown woman
Still remembers
My mother’s funeral.
But I remember her life.

      Tr. Zelda Newman

 

,

18. Yermiyahu Ahron Taub – Preparing to Dance; from What Stillness Illuminated

Posted on by
Reply

Tsugreytndik zikhtsu tantsn – audio

Vos di shtilkeyt hot baloykhtn– audio

 

ירמיהו אַהרן טאַוב איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ פֿרומער (נישט-חסידישער) ישיבֿה־קהילה אין פֿילאַדעלפֿיע. ווען ער איז געווען אין די 20ער יאָרן האָט ער אָנגעהויבן זיך לערנען פֿאָרמעל ייִדיש כאָטש די לופֿט פֿון זײַנע קינדער־יאָרן איז געווען אײַנגעזאַפּט מיט ייִדיש־לשון. ער וווינט איצט אין וואַשינגטאָן, ד”ק וווּ ער אַרבעט ווי אַ ביבליאָטעקער איןישׂראל־ און  יודאַיִקאַ־אָפּטייל פֿון נאַציאָנאַלער קאָנגרעס־ביבליאָטעק.  טאַוב איז דער מחבר פֿון דרײַ בענד פּאָעזיע, The Insatiable Psalm, What Stillness Illuminated/וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן, און Uncle Feygele.  זײַנע ייִדישע לידער זײַנען געדרוקט געוואָרן אין דער באַוועבטער ייִד, יוגנטרוף, פֿאָרווערטס, און צוקונפֿט, צווישן אַנדערע פּובליקאַציעס.  זײַן וועבזײַטל איז www.yataub.net.

Yermiahu Ahron Taub grew up in an orthodox (non-Hasidic) yeshivish community in Philadelphia. He began his formal study of Yiddish when he was in his 20s although the language was very much present in his childhood. Currently he lives in Washington, DC where he works as a Senior Librarian in the Israel & Judaica Section at the Library of Congress. He is the author of three volumes of Poetry, The Insatiable Psalm, What Stillness Illuminated/וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן and Uncle Feygele. His Yiddish poems have been published in a Der bavebter Yid, Yugntruf, Forverts and Tsukunft among others. You may learn more about him at his website: yataub.net.

   צוגרײטנדיק זיך צו טאַנצן

זי זיצט אויף אַ בענקל אין אַ ים פֿון
דער בלײכסטער ראָזקײט,
שװימענדיק.
דאָס שײטל (בלאָנדער
װי דער איצט פֿאַרטונקלטער צאָפּ באַהאַלטן
אינעם שופֿלאָד),
אַן אָפֿענע פֿויסט.
די מאַמע קוקט אינעם גלאָז,
לאַנג.
אָן אַ זיפֿץ,
לײגט זי צו דאָס רויט און בלוי,
בשׂמים-ריח פֿון אַן אומבאַצײכנט פֿלעשל,
קאַמופֿלאַזש פֿאַר זאַכן אומבאַװוּסטע.
די פּערל אין אָרדענונג,
לאָזט זי אַראָפּ דעם קאָפּ אויפֿן טיש,
מיט צידערדיקע אַקסלען,
נישט אין שטאַנד אַ ריר צו טאָן דעם מאַנס װערטער
פֿון אונטן.
און דאָס קלײנע ייִנגל פֿאַרקוקט זיך אַדורך די שפּיצן
מיט אָפּשײַ.
[דער אומזעטיקלעכער מיזמור] The Insatiable Psalm

TSUGREYTNDIK ZIKH TSU TANTSN

zi zitst af a benkl in a yam fun
der bleykhster rozkeyt.
shvminendik.
dos sheytl (blonder
Vv der itst fartunklter tsop bahaltn
inem shuflod),
an ofene foyst.
di mame kukt inem gloz,
lang.
on a zifts,
leygt zi tsu dos royt un bloy,
bsomim-reyekh fun an umbatseykhnt fleshl,
kamuflazh far zakhn umbavuste.
di perl in ordenung
lozt zi arop dem lop afn tish,
mit tsiterdike akslen,
nisht in shtant a rir tsu ton dem mans verter
fun untn.
un dos kleyne yingl farkukt zikh adrukh di shpitsn
mit opshay.

preparing to dance

she sits on the chair in a sea
of the palest pink,
floating.
the sheytl (blonder
than the now darkened braid packed
away in the drawer),
an open fist.
mother looks into the glass,
long.  without a sigh,
she applies the red and the blue,
scent from an unmarked bottle,
camouflage of things unknown.
the pearls in place,
she lowers her head onto the desk,
her shoulders shaking,
unable to budge the man’s words from below.
and the little boy stares through the lace
in awe.
The Insatiable Psalm (Wind River Press, 2005)

18
װאָס פֿאַר אַ נסיעה!
נעם אַרויס דאָס ברויט.
גײ איצט אַרויף; נעם די פֿלוימען מיט.
איך װעל אויסטאָן דאָס שײטל … אָט בין איך.
טאַטעלע, דו מוזסט זײַן שטיל.

Vos far a nesiye!
Nem aroys dos broyt.
Gey itst aruf; nem di floymen mit.
Ikh vel oyston dos sheytl… Ot bin ikh.
Tatele, du muzst zayn shtil.

What a trip we took!
Take the bread out.
Go up now; take the plums.
I will take off my wig … here I am.
Little one, you must be still.

19
בלײכער טראַפֿיק האָט געשטראָמט דורכן באַפּינטלטן פֿילם פֿון דעצעמבער-שלאָף.
קולות פֿון דער שטיל; כ’האָב געהערט עפֿענען די טיר.
די מאַמע האָט געזאַמלט מײַנע ברענענדיקע פֿאָרעמס.
אויף איר האַלדז האָב איך געאָטעמט דעם זכּרון פֿון פּאַרפֿום.
דורכן נעפּל האָבן מיר געזען אַ רויטן שירעם  גײן אַ װאַלס איבער נאַסע ברוקשטײנער.

Bleykher trafik hot geshtromt durkhn bapintltn film fun Detsember-shlof.
Koyles fun der shtil; kh’hob gehert efenen di tir.
Di mame hot gezamlt mayne brenendike forems.
Af ir haldz hob ikh arayngeotemt dem zikorn fun parfum.
Durkhn nepl hobn mir gezen a roytn shirem geyn a vals iber nase brukshteyner.

Pale traffic streamed through the grainy film of December sleep.
Voices from the quiet; I heard the door open.
Mother gathered my burning shapes.
Against her neck I breathed the memory of her perfume.
Through the fog we saw a red umbrella waltz over wet cobblestones.

24
די מאַמע איז געווען  פֿאַרליבט אין דער סקריפּענדיקער מוזיק פֿון דער קאַרוסעל.
זי האָט זיך אָנגעלענט אויפֿן פּלאַסטישן אָגער בשעת ער האָט גאַלאָפּירט
דורך װאָלקנס קאָקאָשעס און צוקער-װאַטע און עפּלפּײַ.
װאָלט זי געקענט אַ מאָל געװינען אַ בלויע סטענגע?
קײן קינד האָט נישט אויסגערופֿן איר נאָמען.
לידער 18, 19 און 24 פֿון וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן, 2008

Di mame iz geven farlibt in der skripendiker muzik fun der karusel.
Zi hot zikh ongelent afn plastishn oger beshas er hot galopirt
Durkh volkns kokozhes un tsuker-vate un eplpay.
Volt zi gekent a mol gevinen a bloye stenge?
Kin kind hot nisht oysgerufn ir nomen.
Lider 18, 19 un 24 fun Vos shtilkayt hot baloykhtn, 2008.

The mother adored the tinny music of the carousel.
She leaned against the plastic stallion as it galloped
through clouds of popcorn and cotton candy and apple pie.
Could she ever win a blue ribbon?
No child called her name.
What Stillness Illuminated/Vos shtilkayt hot baloykhtn (Parlor Press, 2008; Free Verse Editions series)

17. Rokhl Korn – Generations

Posted on by
Reply

Doyres -audio

 

רחל קאָרנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 13 צוזאַמען מיט איר ליד „מײַן מאַמען
 אַנשטאָט אַ מצבֿה אױף איר אומבאַקאַנטן קבֿר”

דורות

מײַן מאַמע האָט ליב געהאַט אַן אַנדערן
און איז געװאָרן דאָס װײַב פֿון מײַן טאַטן—
ס‘האָט יעמעמס בילד פֿאַרגעלט, פֿאַרבלאַסט פֿון לאַנגע יאָרן
געשמײכלט פֿון איר אַלבום סאַמעטענעם, אַלטן.

װען זי האָט אױסגענײט אַ האַנטעך, אַ סערװעט,
אין רױטן זײַד אַרײַנגעשטיקט איר בענקשאַפֿט, איר באַגער,
פֿלעגן לױפֿן די שטעך, װי שמאָלע ריטשקעס בלוט
באַזילבערטע, באַזױמטע מיט איר שטילער טרער.

מײַן באָבע— װער קען הײַנט פֿאַרשטײן דאָס לעבן פֿון אַ באָבען—
כ’געדענק בלױז ציטערדיקע הענט און שמאָלע, בלאָע ליפּן.
װער קען עס װיסן הײַנט, צי ס’האָט מײַן זײדע שעיה זי געליבט,
װי שװער עס איז געװען איר גליק און װאָס זי האָט געליטן.

ס’איז פֿון איר נישט פֿאַרבליבן קיין בריװ,קיין שטיק פּאַפּיר,
נאָר טעפּ פֿאַרדראָטעװעטע אױפֿן בױדעם, עדות שטומע פֿון געװעזנער װאָר—
װען ס’איז איר מאַן געשטאָרבן איז זי געבליבן אַן אַלמנה יונגע
מיט פֿינעף קינדער, דער ייִנגסטער זון אַ יתומל פֿון קנאַפּע זיבן יאָר.

האָט זי אײַנגעפֿלאַנצט אַ סאָד, אַ סאָד, געדיכט און ברײט,
בײמער אין שורות גלײַכע אײנס בײַ אײנס, גערײט,
 כּדי אַרומצונעמען ס’נײַע, נאַקעטיקע הױז
און איר אײגנע, גרױסע אײנזאַמקײט.

און איך— מײַן טאָכטער איז איצט אַלט געװאָרן זעכצן יאָר,
גענױ װי איך אין יענעם טאָג פֿון יענעם חודש מײַ,
װען ס’האָט אַ שטילע שעה אַרײַנגעפֿלאַנצט אין מיר דאָס װוּנדערלעכסטע װאָרט,
און ס’האָט געשמעקט מיט װײַסן בעז, מיט פֿרילינג און מיט שפּיל פֿון װײַטן סאָלאָװײ.

אַ פּעקל בריװ אין שאַנק, אַ שמאָלינק בענדל לידער
אָט דאָס אַלץ איז דאָס אַש פֿון מײַן לעבן—
איצט זע איך גענױ— כ’בין געװעזן צו נאָענט פֿון מײַן גליק,
בין איך געלאָפֿן אַלץ פֿאָרױס, אַלץ פֿאָרױס— און דערנעבן.

כ’װאָלט מײַן טאָכטער געזאָגט— ניטע, ניטע, ניט יאָג,
לאָז דיך פֿירן פֿון דער אױסגענײטער, רױטער ריטשקע בלוט,
האָרך, װאָס ס’רױשן די ביימער אין דער באָבנס סאָד
און װאָס ס’פֿליסטערט פֿאַרטראַכט און פֿאַרטרױערט מײַן ליד.

נאָר װי קענען באַנעמען אירע זעכצן יאָר
פֿון פֿאַרגאַנגענע לעבנס דעם ציטער און טרױער?
ס’הײבט זיך אָן בײַ איר אַלץ אױף ס’נײַ, אַלץ אױף ס’נײַ—

זי גײט און ס’גײען די שאָטנס איר נאָך און קושן איר שפּור,
און ערגעץ אױף אַ צװײַג פֿון װײַסן בעז
פֿיבערט אױס זײַן ליד דער װײַטער סאָלאָװײ.
       באַשערטקײט: לידער 1928־1948, מאָנטרעאַל, 1949

DOYRES

Mayn mame hot lib gehat an andern
Un iz gevorn dos vayb fun mayn tatn –
S’hot yemems bild fargelt, farblast fun lange yorn
Geshmeykhlt fun ir album sametenem, altn.

Ven zi hot oysgeneyt a hantekh, a servet,
In roytn zayd arayngeshtikt ir benkshaft, ir bager,
Flegn loyfn di shtekh, vi shmole ritshkes blut
Bazilberte, bazoymte mit ir shtiler trer.

Mayn bobe – ver ken haynt farshteyn dos lebn fun a boben –
Kh’gedenk bloyz tsiterdike hent un shmole, bloe lipn.
Ver ken es visn haynt, tsi s’hot mayn zeyde Shaye zi gelibt,
Vi shver es iz geven ir glik un vos zi hot gelitn.

S’iz fun ir nisht farblibn kin briv, kin shtik papir,
Nor tep fardrotevete afn boydem, eydes shtume fun gevezner vor –
Ven s’iz ir man geshtorbn iz zi geblibn an almone yunge
Mit finef kinder, der yingster zun a yoseml fun knape zibn yor.

Hot zi ayngeflantst a sod, a sod, gedikht un breyt,
Beymer in shures glaykhe eyns ba eyns, gereyt,
Kedey arumtsunemen s’naye, naketike hoyz
Un ir eygne, groyse eynzamkeyt.

Un ikh – mayn tokhter iz itst alt gevorn zekhtsn yor,
Genoy vi ikh in yenem tog fun yenem khoydesh may,
Ven s’hot a shtile sho arayngeflantst in mir dos vunderlekhste vort,
Un s’hot geshmekt mit vaysn bez, mit friling un mit shpil fun vaytn solovey.

A pekl briv in shank, a shmolink bendl lider
Ot dos alts iz dos ash fun mayn lebn –
Itst ze ikh genoy – kh’bin gevezn tsu noent fun mayn glik,
Bin ikh gelofn alts foroys, alts foroys – un dernebn.

Kh’volt mayn tokhter gezogt – nite, nite, nit yog,
Loz dikh firn fun der oysgeneyter, royter ritshke blut,
Horkh, vos s’royshn di beymer in der bobns sod
Un vos s’flistert fartrakht un fartroyert mayn lid.

Nor vi kenen banemen ire zekhtsn yor
Fun fargangene lebns dem tsiter un troyer?
S’heybt zikh on bay ir alts oyf s’nay, alts oyf s’nay –

Zi geyt un s’geyen di shotns ir nokh un kushn ir shpur,
Un ergets oyf a tsvayg fun vaysn bez
Fibert oys zayn lid der vayter solovey.
     Bashertkeyt: Lider 1928-1948, Montreal, 1949

Rokhl Korn’s biography can be found in Week 13 along with her poem “To My Mother”.

Generations

For my daughter

Loving another, yet she married my father.
That other portrait faded with the years.
From her album paged in musty velvet
Shimmered forth his paling, yellowing smile.

To watch her embroider a towel or tablecloth:
She pricked the vivid silk with her *longing and desire.
The stitches flowed like narrow streams of blood.
The seams were silvered with her silent tears.

And my grandmother – how little I know of her life! –
Only her hands’ tremor, and the blue seams of her lips.
How can I imagine my grandfather’s love of her?
I can will myself to believe in her suffering.

No letter remains, no, not a scrap of paper
Did she will us; only pots in the attic
Crudely patched: tangible maimed witnesses
To a dead life: the young widow, the mother of five.

So she planted a luxuriant garden
That would embrace the newly barren house
And her new barrenness. So the trees grew,
Obedient to her will, in perfect rows.

Now my daughter is just sixteen
As I was on that quiet day in May
When I became pregnant of a single word
Scented with lilac, the remote song of a bird.

A few letters, and what is called “a slender volume”:
These are the relicts of my life. I lacked perspective
On happiness, so I ran even faster
To escape the happy boundaries of my fate.

Listen, my daughter, never go in pursuit!
It all lies there, in the woven strands of blood.
How the straight trees whisper in grandmother’s garden!
Only listen! these dim echoes in my poem…

But what can sixteen years conceive of sorrow?
And pensiveness? the tremor of old lives?
For her, only the eternal beginnings.

Where she goes, old shadows kiss her footprints.
Somewhere, in white lilac, the nightingale
Gasps out his fragile song.

**Which ends always with the note of eternal beginning.
Tr. Carolyn Kizer, A Treasury of Yiddish Poetry, edited by irving Howe and Eliezer Greenberg, Holt, Rhinehart and Winston, 1969.

* Kizer translated the line as,  “She pricked the vivid silk with her nostalgia.” I changed it to longing and desire to be closer to the Yiddish benkshaft un bager.

** This line has no correlate in the Yiddish text.

 

16. Asya – Mother; My Little Girl

Posted on by
Reply

Mame – audio

Mayn meydele – audio

English follows Yiddish

אַסיאַ (1932־2009)
אַסיאַ קוריצקי־גיא איז געבױרן געװאָרן אין ווילנע. איר טאַטע איז געװען אַ קונסטמאָלער און שרײַבער פֿון פּיעסעס װאָס זײַנען ניט געשפּילט געװאָרן. אין צײַט פֿון דער צװײטער װעלט־מלחמה איז זי אַנטלאָפֿן מיט אירע טאַטע־מאַמע קיין סאָװעט־רוסלאַנד. זי האָט אָנגעהױבן שרײַבן לידער צו אַכט יאָר און האָט געשריבן אויף רוסיש און אויף ייִדיש. װען זי איז רעפּאַטריִיִרט געװאָרן קיין פּױלן איז אַסיאַ געװאָרן אַ מדריכה אין אַ קינדערהײם און האָט דאָרט געשאַפֿן איר אײגענע קינדער־ליטעראַטור — לידער און פּיעסעס —  פֿאַר די קינדער. אין 1951 האָט זי עולה געװען און דאָרטן זיך געלערנט אין אַ דראַמאַטישער שול און אַ קורצע צײַט (1955־1956) געשפּילט אין הבימה־טעאַטער. פֿון 1948 אָן האָט זי זיך געדרוקט אין אַ סך פּובליקאַציעס, אין פּױלן, אַמעריקע און ישׂראׂל. ניט קיין קלענערער װי דער גרױסער פּאָעט יעקבֿ גלאַטשטײן האָט געשריבן די הקדמה צו איר ערשט ביכל לידער צװײַגן־ציטער. אין ישׂראׂל האָט זי אַרױסגעגעבן די ביכער צװײַגן־ציטער, 1972 און ניט קײן אַלבאַטראָס, 1981. ‏

אויב ווער פֿון אײַך ווייסט אויב טאַטע־מאַמע האָבן איבערגעלעבט די מלחמה זײַט אַזוי גוט און לאָזט מיך וויסן. אַ שיינעם דאַנק.

מאַמע

מאַמע,
מײַן ייִדישע מאַמע,
מען האָט ניט געלאָזט דיר דײַן ייִדישקײט װײנען,
דו האָסט איבער מיר
װי אַ טױב ניט געװאָרקעט,
מיט ברעקלעך פֿון מױל
אָפּגעריסענע, מיך ניט געקאָרמעט.
דאָס לײמיקע ברױט —
אַ פּאָר ביסן
מיר האָבן װי קינדער
אױף צװײ גלײַכע טײלן צעריסן
מיט פּינקטלעכע מאָסן—
אױגן פֿול הונגער.
אױף װעגן פֿון שרעקלעכע װוּנדער
מיט בלײַענער שׂינאה באַרעגנט,
 אַ זאַק איבער לענדן דאַרע באַהאָנגען,
אַ מאַמע יתומה  
בײַם זײַט פֿון דײַן קינד ביסטו געגאַנגען,
װאָס האָט זיך געעלטערט אין שעהען,
מאַמע קינד פֿון דער ברײטער װיליִע,
באַגזלט
פֿון יונגן חלום אין שפּעטע טעג
געזונט זאָלסטו זײַן. ‏
1970
צווײַגן־ציטער,פֿאַרלאַג “המנורה”, תּל־אָבֿיבֿ, 1972

מײַן מײדעלע

מײַן מײדעלע האָט שטיל געװײנט,
געמײנט איך װעל ניט הערן,
האָב איך פֿון איר פֿאַרקלעמט געזיכט,
װאָס איז געשניצט מיט װײ און ליכט
אַראָפּגעקושט די טרערן.

מײַן מײדעלע האָט שטיל געבענקט,
געמײנט איך װעל ניט װיסן,
בין איך אַנטרונען פֿון איר בליק
און פֿון איר בענקשאַפֿט
כ’האָב מײַן גליק מיט זיך אַװעקגעריסן.

מײַן מײדעלע האָט ניט געמאָנט,
נאָר טיף און שטיל געשװיגן,
אױף אירע ליפּן כ’האָב דערפֿילט —
מײַן דאָרשט, פֿאַרשנורט, ניט אײַנגעשטילט
וועט אײביק דאָרטן ליגן.
1963                       
    צווײַגן־ציטער, 1972

MAME

Mame,
Mayn yidishe mame,
Men hot nit gelozt
Dir dayn Yidishkayt veynen,
Du host iber mir
Vi a toyb nit gevorket,
Mit breklekh fun moyl
Opgerisene, mikh nit gekormet.
Dos leymike broyt –
A por bisn
Mir hobn vi kinder
Af tsvey glaykhe teyln tserisn
Mit pinktlekhe mosn –
Oygn ful hunger.
Af vegn fun shreklekhe vunder
Mit blayener sine baregnt,
A zak iber lendn dare bahongen,
A mame yesoyme
Bam zayt fun dayn kind bistu gegangen,
Vos hot zikh geeltert in shoen,
Mame kind
Fun der breyter Vilie,
Bagazlt
Fun yungn kholem
In shpete teg
Gezunt zolstu zayn.
1970
Tsvaygn-tsiter, 1971

MAYN MEYDELE

Mayn meydele hot shtil geveynt,
Gemeynt ikh vel nit hern,
Hob ikh fun ir farklemt gezikht,
Vos iz geshnitst mit vey un likht
Aropgekusht di trern.

Mayn meydele hot shtil gebenkt,
Gemeynt ikh vel nit visn,
Bin ikh antrunen fun ir blik
Un fun ir benkshaft kh’hob mayn glik
Mit zikh avekgerisn.

Mayn meydele hot nit gemont,
Nor tif un shtil geshvign,
Af ire lipn kh’hob derfilt –
Mayn dorsht, farshnurt, nit ayngeshtilt
Vet eybik dortn lign.
1963
Tsvaygn-tsiter

Asya (1932-2009)
Asya Kuritsky-Guy was born in Vilna. Her father was a painter who wrote plays that were never produced. During the Second World War she and her parents fled to Soviet Russia. At the age of eight she began writing poetry in both Russian and Yiddish. When she was repatriated to Poland after the war she worked in an orphanage and created literature – poems and plays – for the children. In 1951 she emigrated to Israel and studied in a drama school there. For a brief time, from 1956-1856, she acted in the Habimah theatre. From 1948 on her poetry was published in a number of publications, in Poland, America and Israel. None other than the great poet Yankev Glatshteyn wrote the foreword to her debut volume Tsvyagn-tsiter (The tremble of Branches). In israel she published the books Tsvaygn-tsiter, 1972 and Nit kin albatros (Not an albatross), 1981.

If anyone can tell me if Asya’s parents survived the war I would greatly appreciate knowing. Thanks.  

Mother

Mother,
My Jewish mother,
They didn’t allow you to
Cry your Yidishkeyt,
You didn’t coo over me
Like a dove,
Didn’t nourish me with
Scraps, torn from your mouth.
The claylike bread –
A few bites
Like children
We tore into two equal parts
Measuring it out exactly –
Eyes full of hunger.
On roads full of terrible wonders
Leaden hatred raining down upon you,
A sack covering your slender loins,
A mother orphan
You walked alongside your child
Who had so aged within hours,
Mother child
Of the wide River Viliye,
Robbed
Of your young dream
In later days
May you be blessed.
1970
Tr. Sheva Zucker

My Little Girl

My Little girl cried quietly,
She thought I wouldn’t hear,
So from her downcast face
Carved from pain and light,
I kissed away a tear.

My little girl yearned quietly,
She thought I’d not discern,
So I vanished from  her gaze
And took with me my joy
Leaving her to yearn.

My little girl did not demand,
Her silence, still and deep, –
On her lips I sensed
My thirst, entwined, not stilled
Would forever keep.
Tr. Sheva Zucker

15. Beyle Schaechter-Gottesman – The Last Page; My Child

Posted on by
Reply

S’letste bletl – audio

 Mayn kind – audio

Beyle Schaechter-Gottesman

ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן (1920 –
איז געבױרן געװאָרן אין װין, די טאָכטער פֿון אַ פֿײַנער פֿאָלקזינגערין און אַ לײַדנשאַפֿטלעכן ייִדישיסט. די משפּחה איז אַריבער קײן טשערנעװיץ װען זי איז נאָך געװען אַ יונג מײדל. מײנענדיק אַז זי װיל װערן אַ מאָלערין איז שעכטער־גאָטעסמאַן אַװעק קײן װין צו שטודירן קונסט אָבער האָט געמוזט צוריקקומען קײן טשערנעװיץ װען די דײַטשן זײַנען אַרײַן אין עסטרײַך אין 1938. אין 1941 האָט זי חתונה געהאַט מיט אַ מעדיצינישן דאָקטער, יונה גאָטעסמאַן, און זײ האָבן איבערגעלעבט די מלחמה אין טשערנעװיצער געטאָ צוזאַמען מיט דער מאַמען און עטלעכע אַנדערע פֿון דער משפּחה. זי, איר מאַן און טאָכטער האָבן זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק אין 1951.

שעכטער־גאָטעסמאַנס ערשט ביכל פּאָעזיע, אַ קינדערביכל,  מיר פֿאָרן, איז אַרױס אין 1963. איר לעצט ביכל דער צװיט פֿון טעג: לידער און צײכענונגען איז אַרױס אין 2007. אירע ביכלעך, סך־הכּל נײַן, נעמען אַרײַן פּאָעזיע פֿאַר דערװאַקסענע, קינדערביכלעך און זינגלידער. זי האָט רעקאָרדירט דרײַ קאָמפּאַקטלעך פֿון אירע לידער און אײן רעקאָרדירונג פֿון פֿאָלקסלידער. זי האָט געשפּילט און שפּילט נאָך אַלץ אַ  צענטראַלע ראָלע בײַם אױפֿלעבן און אינספּירירן דעם אינטערעס אין ייִדישן ליד און פּאָעזיע צװישן אַ נײַעם דור קינסטלערס. אַ סך פֿון די בעסטע און באַקאַנטסטע זינגערס בײַם הײַנטיקן טאַג נעמען אַרײַן אירע לידער אין זײער רעפּערטואַר. זי איז דער אײנציקער ייִדישער פּאָעט װאָס זאָל װען אַ מאָל האָבן באַקומען די פּרעמיע פֿאַר נאַציאָנאַלער קולטור־ירושה בײַם לאַנדישן עולמות־פֿאָנד פֿאַר קונסט, די העכסטע אױסצײכענונג אין אַמעריקע פֿאַר דער פֿאָלקקונסט.
 זינט 1951 וווינט זי אין בראָנקס.

ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן רעדט וועגן איר לעבן און ווערק אין דעם פֿילם ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן: האַרבסטליד אין דער סעריע אַ וועלט מיט וועלטעלעך: שמועסן מיט ייִדישע שרײַבערס, 2007, אַרויסגעגעבן פֿון דער ייִדיש־ליגע,  www.leagueforyiddish.org

ס‘לעצטע בלעטל
     (איבערקלאַפּנדיק דער מאַמעס זכרונות)

דער מאַמעס זכרונות

ס‘לעצטע בלעטל פֿונעם לעצטן העפֿטל
שױן פֿאַרמאַכט. די שורות דײַנע, אויפֿגעטרײסלט,
קלאַפּן אױס מײַן נאַכט.
װאָרהאַפֿטיק װי דורכזעעװדיק
אָפּגעצײכנט ביסטו מיר.
איך בין הײַנט די מאַמע פֿון דײַן פֿרי‘ר.
טענער גילדיקן — דײַן בילד נישט װײַכט.
ס‘פֿאַלט אַװעק דער אָװנט,
קילבלעך, רױ און פֿײַכט,
פֿול מיט נאָכקלאַנגען.
ציט זיך
װי ער װאָלט
קײן מאָל נישט פֿאַרגאַנגען.
      שאַריי, 1980‏

מײַן קינד

מײַן קינד,
די זומער־פֿײגל אַלע שױן אַװעקגעפֿלױגן.
דער הימל האָט די לאָדנס צוגעמאַכט.
זיצן מיר בײַם טיש און קלױבן קרישקעס,
װי שױן נאָך דער סעודה— און פֿאַר נאַכט.
שאָטנס— מוראדיק גרױס אױף די װענט.
מיר פֿאַרבײגן די קעפּ מיט זוכנדיקע הענט,
פּרוּװן אַ פֿונק אין אַ ברעקל געפֿינען.
מײַן קינד,
מיט אַ פֿאַרריסענעם שטערן
כ’האָב די ירושה פֿאַרשריבן.
װײ, װאָס ס’איז דערפֿון געבליבן!
זײַ מיר מוחל, דיך נישט־װילנדיק גענאַרט.
לידער, ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן, 1995 ‏

S’LETSTE BLETL
(Iberklapndik der mames zikhroynes)

S’letste bletl funem letstn heftl
Shoyn farmakht.
Di shures dayne, ufgetreyslt,
Klapn oys mayn nakht.
Vorhaftik
Vi durkhzeevdik
Opgetseykhnt bistu mir.
Ikh bin haynt di mame fun dayn fri’r.

Tener gildikn – dayn bild nisht vaykht.
S’falt avek der ovnt,
Kilblekh, roy un faykht,
Ful mit nokhklangen.
Tsit zikh
Vi er volt keyn mol
Nisht fargangen.
Sharey, 1980

MAYN KIND

Mayn kind,
Di zumer-feygl ale shoyn avekgefloygn.
Der himl hot di lodns tsugemakht.
Zitsn mir bam tish un kloybn krishkes,
Vi shoyn nokh der sude – un far nakht.
Shotns – moyredik groys af di vent.
Mir farbeygn di kep mit zukhndike hent.
Pruvn a funk in a brekl gefinen.
Mayn kind,
Mit a farrisenem shtern
Kh’hob dir di yerushe farshribn.
Vey, vos s’iz derfun geblibn!
Zay mir moykhl, dikh nisht-vilndik genart.

LIDER Beyle Shekhter-Gotesman, 1995

Beyle Schaechter-Gottesman (1920 –
was born in Vienna, her mother was a remarkable traditional folksinger and her father, a passionate Yiddishist. She and her family left to settle in Czernowitz, Ukraine (then Romania), when she was a young child. Thinking she wanted to be an artist, Schaechter-Gottesman went to Vienna to study art but was forced to return to Czernowitz when the Germans invaded Austria in 1938. In 1941 she married a medical doctor, Jonas (Yoyne) Gottesman, and together they lived out the war in the Czernowitz Ghetto along with her mother and several other family members. She, her husband and daughter settled in New York in 1951.

Schaechter-Gottesman’s first book of poetry, a children’s book, Mir Forn (We’re Travelling) appeared in 1963. Her books, nine in total, have appeared regularly since then. They include poetry for adults, children’s books and song books. Her most recent book is Der tsvit fun teg: Lider un tseykhenungen (The Blossom of Days: Poems and Drawings), 2007. She has recorded three CDs of her songs and one recording of folk songs. Beyle has played a central role in reviving and inspiring interest in Yiddish song and poetry among a new generation of artists, and her songs have been performed by many of the major names in Yiddish music. She is the only Yiddish poet ever to be awarded a National Heritage Fellowship from the National Endowment for the Arts, the top honor for folk arts in the United States.

Schaechter-Gottesman discusses her life and work (and sings) in the film, Beyle Schaechter-Gottesman: Song of Autumn, 2007, in the series Worlds within a World: Conversations with Yiddish Writers produced by the League for Yiddish: www.leagueforyiddish.org

The poet did, in fact, type and help edit the memoirs of her mother, Lifshe Schaechter-Widman which were published in 1973.

The Last Page
(On Typing My Mother’s Memoirs)

The last page of the last notebook
is finished.
Your lines, stirred up,
keep typing through my night.
So deft, so transparent,
you sketched yourself for me.
Now I’m mother to your past.
Tones that turn to gold.  Your picture doesn’t fade.
Evening comes,
cool, raw, moist,
full of echoes,
and takes hold
as if it never
will let go.

Sharey  (Dawn), 1980
Translated from the Yiddish by Seymour Levitan
Copyright Seymour Levitan c 2012

My Child

My child,
the birds of summer have all flown away,
the sky has closed the shutters,
so we sit at the table and pick crumbs,
as if the party were over and dusk has come,
shadows – awesomely huge on the walls.
We bend our heads and with searching hands
we look for a spark in the tiniest morsel.
My child,
with upward-turned brow,
I willed you the legacy.
Woe, what remains of it!
Forgive me for deceiving you,
I didn’t mean to.
LIDER Beyle Schaechter-Gottesman, 1995
Translated by Gabriel Preil