THIS WEEK
Meylekh Ravitsh, מײַן קדיש צום יאָרצײַט פֿון מײַן טאַטן, Kaddish
Kadye Molodovski, 11 אין בלויען באַגינען, In Blue Dawn XI

Meylekh Ravitsh, Mayn Kadesh tsum yortsayt fun mayn tan

27: 3‘Our father died in the wilderness, and he was not among the company of them that gathered themselves together against the LORD in the company of Korah, but he died in his own sin;

כ”ז: 3 אונדזער פֿאָטער איז געשטאָרבן אין דער מדבר, און ער איז ניט געװען צװישן דעם געזעמל װאָס האָט זיך אײַנגעזאַמלט אַקעגן גאָט אין קֹרַחס געזעמל, נײַערט אין זײַן אײגענער זינד איז ער געשטאָרבן;

To read a biography of Meylekh Ravitsh in English, click here.
To read a biography of Meylekh Ravitsh in Yiddish, click here.

מײַן קדיש צום יאָרצײַט פֿון מײַן טאַטן

און אַז דער טאַטע איז געשטאָרבן און די שיבֿעה־טעג זענען שױן אַװעק,
האָט זיך די מאַמע אונדזערע פֿון שיבֿעה־בענקעלע אױפֿגעשטעלט
צו שרײַבן דרײַ בריװ צו די זין; אײנעם קײן צפֿון, אײנעם קײן דרום
און אײנעם אױף יענער װעלט.

צו אַלע דרײַ האָט זי אין זעלבן נוסח פּשוט און פּראָסט װי אַ ליד געשריבן:
— און װי אַזױ דער קראַנקער טאַטע האָט זי אַ רוף געטאָן אין מיטן דער נאַכט,
און װי אַזױ ער האָט דעם טױט קראַנקן קאָפּ אױף אירע אַקסלען אָנגעשפּאַרט,
און שטיל, װי אַ קראַנקער, געפֿאַלענער פֿױגל די שװאַרצע אױגן אױף אײביק פֿאַרמאַכט.

און נאָך האָט זי געשריבן: — — און װי אַזױ זי האָט דעם טאַטנס קאָפּ פֿון אַקסל אירן
אַראָפּגענומען און אױפֿן קישן געלײגט, און װי װאַרעם ס’איז געװען זײַן טױטע הױט,
און די געקרײַזלטע האָר אױפֿן קאָפּ, װאָס זי האָט אַזױ ליב געהאַט, נאָך נישט אין גאַנצן גרױ.
און װי זײ האָבן אַלץ זיך נאָך געקרײַזלט דין װי זײַד, אַפֿילו נאָכן טױט.

די מאַמע אונדזערע איז אַ שװײַגנדיקע, גרױסע דיכטערין,
און װײסט אַפֿילו נישט, אַז זי פֿאַרמאָגט אַזאַ מין הימלישן טאַלענט.
און גרױס איז זי, װײַל נאָר אין דער נשמה און אין האַרץ איז זי אַ דיכטערין,
און מיר — די זין אירע — זענען שרײַבער נאָר מיט פֿעדערן אין די הענט —

אָבער צוריק צו די בריװ: און נישט אין זעלבן נוסח האָט די מאַמע די בריװ געענדיקט:
אונדז, די אױף דער ערד, דעם אײנעם אין צפֿון און דעם אײנעם אין דרום, אונדז צװײ
האָט זי געהײסן אײביק דעם טאַטנס נאָמען האַלטן הײליק און שײן,
און דעם אױף יענער װעלט: און איצט מײַן זון, נעם אים אױף װי ס’פּאַסט אַ זון, װאָס איז געטרײַ.

אָט אַזױ האָט די מאַמע צעשיקט נאָכן טאַטנס טױט דרײַ בריװ צו אירע דרײַ זין,
קײן צפֿון אײנעם, און דעם צװײטן קײן דרום פֿון דעם שטיק אומעט, װאָס רופֿט זיך ערד.
און דעם דריטן בריװ אױף דער אמתער װעלט. און פּינקטלעך האָבן די זין די בריװ באַקומען.
די קעפּ געבױגן און לאַנג אין דער װעלטנאַכט פֿון זײער געליבטן טאַטן געקלערט.
1941
67 לידער פֿון די לעצטע פֿינף־זעקס יאָר      
די לידער פֿון מײַנע לידער, 1909־

Ravitches mother, memoirist Hinde Bergner

The translation by Nathan Halper does not include one verse which deals with Ravitsh’s mother, Hinde Bergner. I have translated it and it appears in red.  Bergner herself, encouraged by her sons,  wrote a memoir called In di lange vinternekht (On long winter nights) now available in translation by Justin Cammy. Writing for a woman of her time was not a naturally accepted thing. In the forward to the book her sons write, “When her sons suggested – and this quite late, only in the year 1937 – that our mother should write her memoirs, she set herself to it with a fervent spiritual hunger. Finally, her dream was realized. Until now, when her sons sometimes noticed, somewhere hidden in books, her notes and even poems in free verse, she would blush with shame like a small child who had done God knows what. . . ” I hope this background will illuminate the added verse.

KADDISH

When he was dead, when mourning was over,
Our mother got up form the mourner’s bench
To write letters to her sons: one north, one south,
One to the other world.
All began the same way:
How our sick father called to her in the night,
Put his head on her shoulder
And, like a fallen bird, silently closed his black eyes.

She lifted his head from her shoulder
And put it back on the pillow. His skin was warm.
The hair she had always loved – it was not yet entirely gray –
Was curly, find as silk, even after he was dead.

Our mother is a silent, great poet,
And does not even know that she possesses this heavenly talent.
And she is great because only in her soul and in her heart is she a poet,
And we – her sons – are writers only with pens in our hands –

But back to the letters:
The letters ended in a different way.
The living – north, south –
Were told to cherish his name.
The one in the other world: Greet him in proper fashion!

That is how our mother wrote three letters to her sons.
One north, one south,
One in the real world.

The sons received them,
They bowed their heads.
In the night, they thought of their beloved father.
Nathan Halper,  A Treasury of Yiddish Poetry

       MAYN KADESH TSUM YORTSAYT FUN MAYN TATN

Un az der tate iz geshtorbn un di shive-teg zenen shoyn avek,
Hot zikh di mame undzere fun shive-benkele oyfgeshtelt
Tsu shraybn dray briv tsu di zin; eynem keyn tsofn, eynem keyn dorem
Un eynem af yener velt.

Tsu ale dray hot zi in zelbn nusekh poshet un prost vi a lid geshribn:
– Un vi azoy der kranker tate hot zi a ruf geton in mitn der nakht,
Un vi azoy er hot dem toyt krankn kop af ire akslen ongeshpart,
Un shtil, vi a kranker, gefalener foygl di shvartse oygn af eybik farmakht.

Un nokh hot zi geshribn: – – Un vi azoy zi hot dem tatns kop fun aksl irn
Aropgenumen un afn kishn geleygt, un vi varem s’iz geven zayn toyte hoyt,
Un di gekrayzlte hor afn kop, vos zi hot azoy lib gehat, nokh nisht in gantsn groy.
Un vi zey hobn alts zikh nokh gekrayzlt din vi zayd, afile nokhn toyt.

Di mame undzere iz a shvaygndike, groyse dikhtern,
Un veyst afile nisht, az zi farmogt aza min himlishn talent.
Un groys iz zi, vayl nor in der neshome un in harts iz zi a dikhtern,
Un mir – di zin ire – zenen shrayber nor mit federn in di hent –

Ober tsurik tsu di briv: Un nisht in zelbn nusekh hot di mame di briv geendikt:
Undz, di af der erd, dem eynem in tsofn un dem eynem in dorem, undz tsvey
Hot zi geheysn eybik dem tatns nomen haltn heylik un sheyn,
Un dem af yener velt: Un itst mayn zun, nem im uf vi s’past a zun, vos iz getray.

Ot azoy hot di mame tseshikt nokhn tatns toyt dray briv tsu ire dray zin,
Keyn tsofn eynem, un dem tsveytn keyn dorem fun dem shtik umet, vos ruft zikh erd.
Un dem dritn briv af der emeser velt. Un pinktlekh hobn di zin di briv bakumen.
Di kep geboygn un lang in der veltnakht fun zeyer gelibtn tatn geklert.
1941
67 lider fun di letste finf-zeks yor, 1946
Di lider fun mayne lider, 1909-1954

Molodovski, In bloyen baginen XI

27: 15And Moses spoke unto the LORD, saying: 16‘Let the LORD, the God of the spirits of all flesh, set a man over the congregation, 17who may go out before them, and who may come in before them, and who may lead them out, and who may bring them in; that the congregation of the LORD be not as sheep which have no shepherd.’

For a biography of Kadya Molodowsky in English and Yiddish see Week 3.

ֿ

אין בלויען באַגינען
11

פֿון פֿינצטער פֿון באַהעלטעניש בין איך אַרויס
און ברייט דער טראָט
פֿון קלייענם פֿוס,
און שטאַרק דער קלאַפּ
פֿון שמאָלן פֿויסט,
פֿון פֿינצטער פֿון באַהעלטעניש בין איך אַרויס.
און כ’וואַש די הענט,
און הייב צום ערשטן מאָל די אויגן צו דער זון,
און כ’צינד די ליכט צום וועלט־יום־טובֿ
די ליכט וואָס דורות לאַנג
האָט מען געצונדן פֿרום.
כ’שפּאַן טריט פֿון שײַן,
און פֿאַרב אין יום־טובֿדיקע פֿאַרבן,
די פֿעדעם וואָס איך וועב אויס און וועב אײַן.
 חשוונדיקע נעכט

IN BLUE DAWN
XI

I have come out of darkness and hiding,
And my small feet
Take long strides,
And my thin fists
Knock, loud and strong.
I have come out of darkness and hiding.
I wash my hands,
Raising my eyes to the sun for the first time,
And light the candles for the festival of the world,
Candles that were piously lit
For generations.
I take steps of light
And, with festive colors, dye
The threads that I’m weaving in and out.
1920
By permission of translator, Kathryn Hellerstein,
Paper Bridges: Selected Poems of Kadya Molodowsky

in bloyen baginen
11

fun fintster fun baheltenish bin ikh aroys
un breyt der trot
fun kleyenm fus,
un shtark der klap
fun shmoln foyst,
fun fintster fun baheltenish bin ikh aroys.
un kh’vash di hent,
un heyb tsum ershtn mol di oygn tsu der zun,
un kh’tsind di likht tsum velt-yontef
di likht vos doyres lang
hot men getsundn frum.
kh’shpan trit fun shayn,
un farb in yontevdike farbn,
di fedem vos ikh veb oys un veb ayn.

THIS WEEK
Avrom Sutskever, דער זעלביקער װאַס האָט געבענטשט, ער האָט מיך אױך געשאָלטן, Who Blessed Me Has Also Cursed me
Arn Tsaytlin, לויב מיך, Praise Me

Avrom Sutskever, Der zelbiker vos hot gebentsht, er hot mikh oykh gesholtn

2: 6 Come now therefore, I pray thee, curse me this people; for they are too mighty for me; peradventure I shall prevail, that we may smite them, and that I may drive them out of the land; for I know that he whom thou blessest is blessed, and he whom thou cursest is cursed.’ 

און אַצונד קום, איך בעט דיך, שילט מיר דאָס דאָזיקע פֿאָלק, װאָרום ער איז שטאַרקער פֿון מיר. אפֿשר װעל איך אױספֿירן מיר זאָלן אים שלאָגן, און איך װעל אים פֿאַרטרײַבן פֿון לאַנד; װאָרום איך װײס, אַז װעמען דו בענטשסט, דער איז געבנעטשט, און װעמען דו שילטסט, דער איז פֿאַרשאָלטן.

24: 10  And Balak’s anger was kindled against Balaam, and he smote his hands together; and Balak said unto Balaam: ‘I called thee to curse mine enemies, and, behold, thou hast altogether blessed them these three times. 

האָט דער צאָרן פֿון בָלָקן געגרימט אױף בִלעָמען, און ער האָט אַ פּאַטש געטאָן מיט זײַנע הענט; און בָלָק האָט געזאָגט צו בִלעָמען: צו שילטן מײַנע שָׂונאים האָב איך דיך גערופֿן, ערשט גאָר בענטשן האָסטו געבענטשט שױן דרײַ מאָל.

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.

דער זעלביקער װאַס האָט געבענטשט, ער האָט מיך אױך געשאָלטן.
כ’נעם אָן פֿאַר ליב די צװילינגשאַפֿט פֿון האָניק און פֿון עסיק.
אַ דאַנק פֿאַר בענטשן מיך מיט פֿרײַנד. אָן זײער כּוח װאָלטן
בײַנאַנד מיט מיר די װערטער מײַנע אױסגעצאַנקט מעת־לעתיק.

פֿאַר מײַנעט װעגן מאָלן זײ און האַמערן און קנעטן,
פֿאַר מײַנעט װעגן קײַקלען זײ אַראָפּ פֿון האַרץ פּאָעמעס.
אָ, מײַנע איכן זענען זײ, די מאָלערס און פּאָעטן,
און זײער איך בין איך, אַפֿילו אַז איך װײס ניט װעמעס.

פֿאַר זײערט װעגן האָב איך װען געזונגען אין אַן אָרון,*
פֿאַר זײערט װעגן האַלט איך נאָך מלחמה פֿאַר אַ קאָמע.
און שטאַרבן זײ, ערשט יעמאָלט װערן מײַנע פֿרײַנד געבאָרן
אין גרינער קינדערװיג פֿון מײַן צעהױדעטער נשמה.

פֿאַר מײַנעט װעגן װאַרעמען זײ אָן די קאַלטע שטערן,
פֿאַר מײַנעט װעגן שפּילן זײ: אַ פֿידל צי אַ טשעלאָ
דערלאַנגט פֿון זיך אַ קװאַל אַרױס מיט שׂימחה מײַנע טרערן.
פֿאַר זײערט װעגן שרײַב איך די אָ שורות. אָמן־סלה.
    לידער פֿון טאָגבוך

Who blessed me has also cursed me.
I embrace in love the twinning of honey and of vinegar.
Thank you for blessing me with friends. Without their strength
my work along with me would fade by day and by night.

for my sake they paint and hammer and mold,
for my sake they roll down poems from their hearts.
oh, my I’s are they, those painters and poets,
and their I am I, even when I don’t know whose.

For their sake I once sung in a coffin,*
for their sake I still wage war over a comma,
and when they die, onlythen are my friends born
in the green cradle of my swaying soul.

For my sake they warm up the cold stars,
for my sake they play: a violin or a cello
bring forth from itself a joyoys gush of my tears.
For their sake I write these very lines. Amen. Selah.
Tr. Richard Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever

*See Week 9, Sutzkever’s poem, איך ליג אין אַן אָרון, “I Lie in a Coffin” to understand this line. During WWII Sutzkever did actually hide in a coffin to save his life. https://shevazucker.com/week-9-vayeyshev-וַיֵ%D6%BC֣שֶ%D7%81ב/ 

der zelbiker vas hot gebentsht, er hot mikh oykh gesholtn.
kh’nem on far lib di tsvilingshaft fun honik un fun esik.
a dank far bentshn mikh mit fraynd. on zeyer tsutsi-koyekh voltn
baynand mit mir di verter mayne oysgetsankt meslesik.

far maynet vegn moln zey un hamern un knetn,
far maynet vegn kayklen zey arop fun harts poemes.
o, mayne ikhn zenen zey, di molers un poetn,
un zeyer ikh bin ikh, afile az ikh veys nit vemes.

far zeyert vegn hob ikh ven gezungen in an orn,*
far zeyert vegn halt ikh nokh milkhome far a kome.
un shtarbn zey, ersht yemolt vern mayne fraynd geborn
in griner kindervig fun mayn tsehoydeter neshome.

far maynet vegn varemen zey on di kalte shtern,
far maynet vegn shpiln zey: a fidl tsi a tshelo
derlangt fun zikh a kval aroys mit simkhe mayne trern.
far zeyert vegn shrayb ikh di o shures. omeyn-sela.
        lider fun togbukh

Arn Tsaytlin, Loyb mikh

For a biography of Arn Tsaytlin in English, click here.

לויב מיך

לויב מיך, זאָגט גאָט,
וועל איך וויסן, אַז דו האָסט מיך ליב.
שעלט מיך,
וועל איך וויסן אַז דו האָסט מיך ליב.
לויב מיך אָדער שעלט מיך,
וועל איך וויסן אַז דו האָסט מיך ליב.

זינג אויס די גנאָדן מײַנע, זאָגט גאָט.
הייב פֿויסטן קעגן מיר און לעסטער, זאָגט גאָט.
זינג מײַנע גנאָדן אָדער לעסטער—
אויך לעסטער איז לויב, זאָגט גאָט.

נאָר אויב די זיצסט
אין דײַן גלײַכגילט פֿאַרצוימט,
אין דײַן וואָס־אַרט־מיך פֿאַרגרענעצט, זאָגט גאָט,
אויב דו קוקסט אויף די שטערן און גענעצסט, זאָגט גאָט,
אויב דו זעסט יסורים
און שטורעמסט נישט אויף;
אויב נישט דו לויבסט און נישט דו לעסטערסט,
האָב איך אומזיסט דיך געשאַפֿן, זאָגט גאָט.

PRAISE ME

Praise me, says God,
I will know that you love me.
Curse me,
I will know that you love me.
Praise me or curse me,
I will know that you love me.

Sing out my graces, says God.
Raise your fist against me and revile, says God.
Sing my praises or revile,
Reviling is also praise, says God.

But if you sit
Fenced off in your apathy,
Entrenched in “I don’t give a damn,” says God,
If you look at the stars and yawn, says God,
If you see suffering and don’t cry out,
If you don’t praise and don’t revile,*
Then I created you in vain, says God.
Translated by Emanuel S. Goldsmith

*Revile might also have been translated as blaspheme or profane.

loyb mikh

loyb mikh, zogt got,
vel ikh visn, az du host mikh lib.
shelt mikh,
vel ikh visn, az du host mikh lib.
loyb mikh oder shelt mikh,
vel ikh visn az du host mikh lib.

zing oys di gnodn mayne, zogt got.
heyb foystn kegn mir un lester, zogt got.
zing mayne gnodn un lester—
oykh lester iz loyb, zogt got.

nor oyb di zitst
in dayn glaykhgilt fartsoymt,
in dayn vos-art-mikh fargrenetst, zogt got,
oyb du kukst oyf di shtern un genetst, zogt got,
oyb du zest yesurem
un shturemst nisht oyf;
oyb nisht du loybst un nisht du lesterst,
hob ikh umzist dikh geshafn, zogt got.

THIS WEEK
Malke Kheyfets-Tuzman, זאָל מען אַ קאַרגן ברונעם, Should a Stingy Well

Malke Kheyfets-Tuzman, Zol men a kargn brunem

20: 2And there was no water for the congregation; and they assembled themselves together against Moses and against Aaron.

זאָל מען אַ קאַרגן ברונעם

שטילװאָרט יאָגט מיך אָן בײַם לעצטן שפּאַנאַריבער,
דרײט אױס פּאַמעלעך מיר דאָס פּנים אױף צוריק
הער!
צװײ ברונעמער זײנען געװען בײַ אונדז.
אײנער האָט געקװאַלט אין סאַמע מיטן הױף.
פֿעסער, קאָרעטעס און דײזשעס
האָט אָנגעפֿילט זײַן גאָב.
אַן אײביק זינגעװדיק געפּליעסק פֿון עמער
אױף און אָפּ,
אױף און אָפּ.
קײן מאָל האָט דער ברונעם זיך ניט אָפּגעצױגן.

אַלע מאָל איז פֿול געבליבן װי אַן אױג
אונדזער גוטער, גוטער ברונעם.

װײַט און טיף אין טאָל
צופֿוסנס פֿון דעם פֿלױמענסאָד געדמיונט האָט
אַ צװײטער ברונעם.
אַהער
איז מען מיט מאָס און טאַקט אין טראָט געגאַנגען;
פּאַמעלעכקע
דאָס װאַסער אָנגעשעפּט מיט קלײנעם שעפֿל—
טײ צ’ר אָװנטיקער מנוחה
פֿאַר געסט געהײבענע צום טיש
װי װײַן געשטעלט.

שפּאָרעװדיק איז מען געװען.
אָפּגעמאָסטן, אָפּגעשפּראָכן יעדע קװאָרט
װײַל קאַרג געװען איז אָט דער ברונעם.

אײַנגעהאַלטן איז געװען דער ברונעם
װאָס צופֿוסנס פֿונעם פֿלױמענסאָד.

נאָר סאַראַ נחת
װען גלאָז־טײ האָט זיך געעמבערט
אין דער יום־טובדיקער האַנט.
סאַראַ תּענוג
װען אױג האָט געשפּילט
אױף קלאָר פֿון קרישטאָל
און קלוג מױל
האָט אַ חריפֿותדיק װאָרט געלאָזט פֿאַלן שטיל,
אײדל
און די ברכה „שהכּל“ איז אױפֿגעגאַנגען
װי אַ קרױנונג.

זאָל מען אַ קאַרגן ברונעם פֿאַרשיטן?
     מלכּה חפֿֿץ־טוזמאַן, מילד מײַן ווילד

SHOULD A STINGY WELL

Softword  overtakes me at the last strideacross
Turns its face slowly back towards me,
Listen!
There were two wells at our place.
One gushed right in the middle of the yard.
Its bounty filled
Barrels, troughs and basins.
An eternal singing splash from the pale
Up and down,
Up and down.
Never did the well run dry. 

Always full as an eye
Was our good, good well.

Far away and deep in the valley
At the foot of the plum orchard dreamed
Another well.
Here
One came with measured, rhythmic step;
Slowly
Drew the water with the little bucket—
Tea for the evening rest
For special guests, was placed on the table
Like wine.

We were thrifty,
Every pitcher was measured and exorcised against evil
Because stingy this well was.

This well at the foot of the plum orchard
Was reticent.

But what a pleasure it was
When the glassoftea smoldered
In the festive hand.
What a delight
When the eye played
On the clear crystal
And a clever mouth
Let a shrewd word quietly fall,
Gently
And the blessing “Shehakl” rose up
Like a coronation.

Should a stingy well be covered over?
Literal translation, Sheva Zucker

zol men a kargn brunem

shtilvort yogt mikh on baym letstn shpanariber,
dreyt oys pamelekh mir dos ponem oyf tsurik
her!
tsvey brunemer zeynen geven bay undz.
eyner hot gekvalt in same mitn hoyf.
feser, koretes un deyzhes
hot ongefilt zayn gob.
an eybik zingevdik geplyesk fun emer
oyf un op,
oyf un op.
keyn mol hot der brunem zikh nit opgetsoygn.

ale mol iz ful geblibn vi an oyg
undzer guter, guter brunem.

vayt un tif in tol
tsufusns fun dem floymensod gedimyent hot
a tsveyter brunem.
aher
iz men mit mos un takt in trot gegangen;
pamelekhke
dos vaser ongeshept mit kleynem shefl—
tey ts’r ovntiker menukhe
far gest geheybene tsum tish
vi vayn geshtelt.

shporevdik iz men geven.
opgemostn, opgeshprokhn yede kvort
vayl karg geven iz ot der brunem.

ayngehaltn iz geven der brunem
vos tsufusns funem floymensod.

nor sara nakhes
ven gloz-tey hot zikh geembert
in der yontevdiker hant.
sara tayneg
ven oyg hot geshpilt
oyf klor fun krishtol

un klug moyl
hot a kharifesdik vort gelozt faln shtil,
eydl
un di brokhe "shehakl" iz oyfgegangen
vi a kroynung.

zol men a kargn brunem farshitn?

malke kheyfets-tuzman, mild mayn vild

THIS WEEK
Yankev Glatshteyn, ס’ייִדישע װאָרט, The Yiddish Word

Yankev Glatshteyn, S’Yidishe Vort, The Yiddish Word

17: 21 Moses deposited the staffs before יהוה, in the Tent of the Pact. And it came to pass on the morrow, that Moses went into the tent of the Pact; and, behold, the rod of Aaron for the house of Levi was budded, and put forth buds, and bloomed blossoms, and bore ripe almonds.

י”ז: 21 האָט משה אַרױסגעטראָגן אַלע שטעקנס פֿון פֿאַר גאָט צו אַלע קינדער פֿון ישׂראל, און זײ האָבן איבערגעקוקט, און גענומען איטלעכער זײַן שטעקן. און עס איז געװען אױף מאָרגן, אַז משה איז געקומען אין דעם געצעלט פֿון געזעץ, ערשט דער שטעקן פֿון אַהרֹנען פֿאַר לֵוִיס הױז האָט אױפֿגעשפּראָצט, און אַרױסגעלאָזט שפּראָצונג, און געבליט בליעכץ, און געצײַטיקט מאַנדלען.

For a biography or Yankev Glatshteyn see Week 4.

ס’ייִדישע װאָרט 

ס’ייִדישע װאָרט בליט אױף אַ מאַנדל־שטעקן.
און יעדע ברכה איז באַטעמט,
יעדער װאָרט טוט שמעקן,
יעדער װאָרט טוט טריפֿן,
און יעדער װאָרט איז באַזאַפֿט
מיט באָבעשאַפֿט.
אַ געטרײַע לאַנדשאַפֿט פֿון אַמאָליקײט—
אין אַ זאַמדיקן מידבר.

אין אַ מידבר בליט אַ מאַנדל־שטעקן,
און אױף אים שפּראָצן ייִדישע װערטער.
אַ װאַנדראָװניק אױף אַ קעמל ציט אַהין װי צו זײַן באַשערטער
און אַרום דעם שטעקן װאַקסן
זיסע קרײַטעכצער,
און עסן עסט מען זײ, עפֿענען רעטענישן
זײערע באַטײַטעכצער,
און אַלע פֿאַרהױלענע נישטװיסערײַען
װערן סאַמע קלאָרע פֿאַרשטײטזיכער.
און אַלץ װערט כּדאַי,
און אַלץ װערט האַפֿט,
אַלץ װערט אָנגעיאָרנט
און אָנגעטרונקען מיט פֿרײד
פֿון באָבעשאַפֿט.

דער װאַנדראָװניק שרײַט אַרײַן אין דער נאַכט
און טוט װעקן—הױ, װײגעשריגן,
אין דעם  מידבר בליט אַ מאַנדל־שטעקן!
       געדענקלידער

THE YIDDISH WORD

The Yiddish word sprouts on an almond branch:
every blessing savored,
every curse crafted,
every word scented,
every word succulent,
every word steeped
in essences of Grandma’s world.
oh, the constant landscape of ago—
in a sandy desert.

In a desert sprouts an almond branch,
and on it flower Yiddish words,
A wanderer on a camel
is lured to his intended love.
Around that branch grow
sweet herbs,
and if one feeds on them, riddles
reveal their intimations,
and dark perplexities
turn into certitude.
And all becomes worthy,
and all becomes coherent,
all ferments,
all is drenched
in essences and joy of Grandma’s world.

The wanderer shrieks in the night,
stirring things up—
hey, screeched pain
in the desert sprouts an almond branch.
By permission of translator Richard Fein,
        Selected Poems of Yankev Glatshteyn

s’yidishe vort

s’yidishe vort blit oyf a mandl-shtekn.
un yede brokhe is ba|tam|t,
yeder vort tut shmekn,
yeder vort tut trifn,
un yeder vort iz bazaft
mit bobeshaft.
a getraye landshaft fun amolikeyt—
in a zamdikn midber.

in a midber blit a mandl-shtekn,
un oyf im shprotsn yidishe verter.
a vandrovnik oyf a keml
tsit ahin vi tsu zayn basherter.
un arum dem shtekn vaksn
zise kraytekhtser,
un esn est men zey, efenen retenishn
zeyere bataytekhtser,
un ale farhoylene nishtviserayen
vern same klore farshteytzikher.
un alts vert keday,
un alts vert haft,
alts vert ongeyornt
un ongetrunken mit freyd
fun bobeshaft.

der vandrovnik shrayt arayn in der nakht
un tut vekn—
hoy, veygeshrign,
in der midber blit a mandl-shtekn!

Week 35
אַ תּחינה צו חלה־באַקן, A TKHINE (supplication) FOR MAKING CHALLAH

A tkhine tsu khale-bakn

15: 17And the LORD spoke unto Moses, saying: 18Speak unto the children of Israel, and say unto them:

When ye come into the land whither I bring you, 19then it shall be, that, when ye eat of the bread of the land, ye shall set apart a portion for a gift unto the LORD. 20Of the first of your dough ye shall set apart a cake for a gift; as that which is set apart of the threshing-floor, so shall ye set it apart. 21Of the first of your dough ye shall give unto the LORD a portion for a gift throughout your generations.

ט”ו 17 און גאָט האָט גערעדט צו משהן, אַזױ צו זאָגן: רעד צו די קינדער פֿון ישׂראל, און זאָלסט זאָגן צו זײ: אַז איר קומט אין דעם לאַנד װאָס איך ברענג אײַך אַהין, איז, אַז איר עסט פֿון דעם ברױט פֿון לאַנד, זאָלט איר אָפּשײדן אַן אָפּשײדוגן צו גאָט. 20 דאָס ערשטע פֿון אײַערע טײגמולטערס זאָלט איר אָפּשײדן אַ כלה פֿאַר אַן אָפּשײדונג; װי די אָפּשײדוגן פֿון שײַער, אַזױ זאָלט איר עס אָפּשײדן.פֿון דעם ערשטן פֿון אײַערע טײגמולטערס זאָלט איר געבן אַן אָפּשײדונג צו גאָט אױף אײַערע דָור-דורות. און אַז איר װעט פֿאַרזען, און איר װעט ניט טאָן אַלע די דאָזיקע געבאָט װאָס גאָט האָט אָנגעזאָגט משהן,

אַ תּחינה צו חלה־באַקן

שלשה מיצװות נצטװוּ הנשים, דרײַ מיצװת זײַנען די נשים געבאָטן געװאָרן. חנה שמותן. דער נאָמען פֿון די דרײַ מיצװת איז חנה. דאָס װאָרט חנה מאַכט חלה נידה הדלקת הנר.
ראשית עריסותיכם תּרימו חלה, דער טײַטש פֿון דעם פּסוק איז אַזױ: דאָס ערשטע פֿון אײַערע טײג זאָלט איר אָפּשײדן חלה בזכות זה ה’ אוצרותיכם שובע  ימלא. די װערטער איז טײַטש פֿון װעגן דעם זכות פֿון מיצװת חלה װעט השם יתברך וברוך הוא וברוך שמו אײַך געבן די ברכה אין אײַערע אוצרות און װעט זײ אָנפֿילן מיט זעט פֿאַר צײַטן. פֿלעגט אַזױ זײַן, דער כּהן האָט גענומען תּרומה און דער לװי האָט גענומען מעשׂר און דער עני, מעשׂר עני, אױך צו צײַטן מעשׂר שני אָבער אַצינדערט בעוונותינו הרבים אַז דאָס בית־המיקדש איז חרובֿ איז אַלץ בטל געװאָרן נאָר די מיצװה פֿון חלה איז געבליבן, דרום רבונו־של־עולם בעטן מיר דיך אַז דו זאָלסט אָננעמען די מיצװת חלה און זאָלסט שיקן גרױס ברכה װוּ מיר װעלן זיך קערן און װענדן, אונדזערע קינדערלעך זאָלן ניט פֿאַרפֿרעמדן און מיר זאָלן קענען אונדזערע קינדערלעך אַלײן פּרנסה געבן, איך מיט מײַן מאַן, ביז לאַנג לעבן און די מיצװת חלה זאָל אָנגענומען װערן זי זאָל געװױגן זײַן װי גאָר די תּרי“ג מיצװת פֿון הײליקער תּורה.

A TKHINE (supplication) FOR MAKING CHALLAH

“Women have been given three mitsves”: Women have been given three mitsves  whose acronym is khes, nun, hey and stands for khale, nide, and hadlokes haneyr, which means the taking of khale, observing the rules  of nide, and the lighting of candles. “From the first part of your dough you shall contribute khale,” which means that you should remove a portion of the first dough that you knead and by virtue of this “God will fill your storehouses to the brim.” This means that by the merit of fulfilling the mitsve of khale, hashem yisborekh — praised by He and praised be His Name — will bless your storehouses and will fill them to the brim. In the past, the koyen would take the heave offering and the leyvi would take a tithe. The pauper would take the pauper’s tithe and there would also be a second tithe at other appointed times. But now, because of our many sins, the beys hamikdesh has been destroyed, and all sacrifices have been annulled except for the mitsve of khale, which has remained.

Therefore, reboyne shel oylem, we beseech You to accept this mitsve of khale and to send us many blessings, wherever we may turn. May our children not become estranged from us, and may we be able to provide for our children, I and my husband, for many years to come. May the mitsve of khale be accepted as equivalent to the 613 mitsves of the holy toyre.

_________________

 This the woman says when she puts the Sabbath loaf into the oven: Lord of all the world, in your hand is all blessing. I come now to revere your holiness, and I pray you to bestow your blessing on the baked goods. Send an angel to guard the baking so that all will be well baked, will rise nicely, and will not burn, to honor the holy Sabbath (which you have chosen so that Israel your children may rest thereon) and over which one recites the holy blessing—as you blessed the dough of Sarah and Rebecca our mothers. My Lord God, listen to my voice; you are the God who hears the voices of those who call to you with the whole heart. May you be praised to eternity.
Four Centuries of Women’s Spirituality
This translation is based on a 1796 edition of this tkhine which I haven’t located. אָטוואָצק

A TKHINE TSU KHALE-BAKN

shloyshe mitsves nitstavu hanoshim, dray mitsves zaynen di noshim geborn gevorn. Khane shmoysan. der nomen fun di dray mitsves iz Khana. dos vort Khane makht khale nide hadlokes haneyr.
reyshes arisoteykhem tarimu khale, der taytsh fun dem posek iz azoy: dos ershte fun ayere teyg zolt ir opsheydn khale biskhus ze v’ otsroteykhem shuva yemale. di verter iz taytsh fun vegn dem skhus fun mitsves khale vet hashem isborekh borekh hu un borekh shmo aykh gebn di brokhe in ayere oytsres un vet zay onfiln mit zet far tsaytn. flegt azoy zayn der koyen hot genumen trume un der leyvi hot genumen mayser un der oni mayser oni oykh tsu tsaytn mayser sheyni ober atsindert beavonoseynu horabim az dos beys-hamikdesh iz khorev iz alts botl gevorn nor di mitsve fun khale iz geblibn druum reboyne-shel-oylem betn mir dikh az du zolst onnemen di mitsves  khale un zolst shikn groys brokhe vu mmir veln zikh kern un vendn, undzere kinderlekh zoln nit farfremdn un mir zoln kenen undzere kinderlekh aleyn parnose gebn, ikh mit mayn man, biz lang lebn un di mitsvos khale zol ongenumen vern zi zol gevoygn zayn vi gor di tarya”g mitsves fun heyliker toyre. 

*Otwock was a popular Polish resort and spa not far from Warsaw. Moldowsky, diagnosed with a spot on her lung, spent several months recuperating there.

אָטוואָצק*

IV

מ’קומט אַהער נאָך שמײכלענדיק,
ױ גוטע פֿרײַנט געאָרעמט מיטן טױט,
פֿון שטורמישן װאַקזאַל אַרױס,
און קלײדער מאָדישע
און אין פּאַריזשער היט.
ס’איז אַ קוראָרט.
יונגע קומען, שפּינען הפֿקרדיק אַרײַן,
אין באָרדיקער אין גרינער שטאָט,
און ווערן דאָרט פֿאַרשוווּנדן, און פֿאַרפֿאַלן.
און ס’בלײכט פּאַמעלעך אױס
אַ בליִענדיק געזיכט,
און שפּיציק װערט אַ מײדלש קײַלעכדיקע קני.
וױ יורדים נאָך אַ גרױסן רעשיקן יריד,
שלעפּט מען זיך אַרום דאָ הין און צוריק.
און הײסע פֿינגערלעך פֿאַלן צו אַ מאָל
צום ברױנעם שטים פֿון בױם,
וױ ס’װאָלט געבעטן זיך אַ יונגע האַרץ
בײַ בױמער פֿון דעם װאַלד:
רעטונג, רעטונג!
און ס’ליגט אַ גאַנצע שטאָט
אַן אױסגעהײליקטע פֿאַר טױט,
מיט װעגן אָפֿענע,
און באַנען — פּיאַװקעס צוגעזױגענע בײַם זײַט,
און ס’קאָן פֿון דאָרטן קײנער נישט אַנטלױפֿן.
און איך בין אױך אַן אױסגעבאָדענע אַהערגעקומען,
אין װײַסן װעש,
אַ זבח פֿאַרן װאַלד,
פֿון שטעט און װאַנדער.
נאָר ס’זענען עלאַסטיש פֿריש
בײַ מיר די אָדערן און בלוט.
און אפֿשר, כ’װעל די אײנציקע אַנטלױפֿן
פֿון שטאָט געהײליקטער פֿאַר טױט.

OTWOCK*

They arrive here smiling,
Like good friends arm in arm with death,
From the tempestuous depot
In fashionable clothes
And in Parisian hats.
This is a spa.
The young come, striding
Carefree into the green, bearded city,
Disappear there, and are lost.
And a blossoming face
Pales slowly, too,
And a girl’s round knee grows sharp.
Like poor folk after a great, noisy fair,
People drag themselves around here, back and forth,
And hot fingers sometimes
Grasp a brown tree trunk,
As if a young heart were pleading
With a tree in the woods:
Save me!
And an entire city lies
Unhallowed before death,
With open paths
And trains—leeches sucking at its side,
And no one can escape from there.
And I, too, came here, bathed,
In my white underclothes,
A sacrifice to the forests,
From cities and wandering.
But my veins are limber
And my blood is fresh.
And maybe I am the only one who will
Escape from this city hallowed before death.

otvotsk

IV

m’kumt aher nokh shmeykhlendik,
oy gute fraynt georemt mitn toyt,
fun shturmishn vakzal aroys,
un kleyder modishe
un in parizher hit.
s’iz a kurort.
yunge kumen, shpinen hfkrdik arayn,
in bordiker in griner shtot,
un vern dort farshvundn, un farfaln.
un s’bleykht pamelekh oys
a bliendik gezikht,
un shpitsik vert a meydlsh kaylekhdike kni.
vi yordem nokh a groysn reshikn yarid,
shlept men zikh arum do hin un tsurik.
un heyse fingerlekh faln tsu a mol
tsum broynem shtim fun boym,
vi s’volt gebetn zikh a yunge harts
bay beymer fun dem vald:
retung, retung!
un s’ligt a gantse shtot
an oysgeheylikte far toyt,
mit vegn ofene,
un banen — pyavkes tsugezoygene baym zayt,
un s’kon fun dortn keyner nisht antloyfn.
un ikh bin oykh an oysgebodene ahergekumen,
in vaysn vesh,
a zevekh farn vald,
fun shtet un vander.
nor s’zenen elastish frish
bay mir di odern un blut.
un efsher, kh’vel di eyntsike antloyfn
fun shtot geheylikter far toyt.
 Khezhvndike nekht

THIS WEEK
Avrom Sutskever, ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, Not one, not two, not how-many-thousands
Kadye Molodovski, II פֿרויען־לידער, WOMEN-POEMS, II

Avrom Sutskever, Nit eyns, nit tsvey

4: 1And the LORD spoke unto Moses and unto Aaron, saying: 2‘Take the sum of the sons of Kohath from among the sons of Levi, by their families, by their fathers’ houses, 

ד: 1 און גאָט האָט גערעדט צו משהן און צו אַהרֹנען, אַזױ צו זאָגן: 2 נעם אױף די צאָל פֿון די קינדער פֿון קהָת פֿון צװישן די קינדער פֿון לֵוִי, לױט זײערע משפּחות, לױט זײערע פֿאָטערהײַזער,

Sutzkever as partisan

For a biography of Avrom Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.

ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, װײ, אַזױ פֿיל ניטן
געשטאַנען זענען מיר בײַ נאַכט בײַם קראַטער דעם צעגליטן.
אַ טעות, ניט קײן ‘מיר’, אַ האַלבער פֿונק אין לעצטן פֿלאַטער
האָט אומגעקערט זיך, שטומגעקערט זיך צו זײַן הײם, צום קראַטער.
 
דער האַלבער פֿונק בין איך געװען, און אינעװײניק—אַלע:
ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, קינד און חתן־כּלה.
און ס’האָבן זײערע נשמות ניט געגלײבט מײַן קדיש:
צי האָט זיך טאַקע אומגעקערט אַ ברודער נע־ונדיש?

האָט עמעץ אין דער לײַװנטענער לופֿט געריסן קריעה?
ניטאָ קײן ייִדן. ס’גײען בלױז די כװאַליעס אין װיליִע.
און איך, דער האַלבער פֿונק בײַם קראַטער, האָרך: זײ גײען, גײען,
די כװאַליעס גײען, און די ייִדן גליװערן אין רײען.

פֿון קראַטער שלאָגט אַרױס אַ לאַװע איבער גאָרער געגנט,
כ’דערקען אַזױ פֿיל פּנימער אַ מאָל, אַ מאָל באַגעגנט:
ניט אײנס, ניט צװײ, ניט װיפֿל טױזנט, װײ, אַזוי פֿיל ניטן
און איך, דער האַלבער פֿונק, בין צװישן אַלעמען, אין מיטן.
    צווילינג־ברודער, 1986

Not one, not two, not how-many-thousands . . . Oh many “Nots,”
we stood at night by the red-hot crater.
A mistake, not “We,” a half spark in its final quiver
returned, mute-returned, to its home, to the crater.

That half spark was me, and within-all:
not one, not two, not how-many-thousands. Child, bride and groom.
And their souls didn’t believe in my Kaddish:
Has a brother really wandered his way back?

Has anyone in the fabric-air torn his clothes in mourning
No Jews around. Only the waves of the Viliya move.
And I, the half spark by the crater,  listen: They go
the waves go, and the Jews stand rigid in rows.

Lava gushes out from the crater  over the entire region,
I recognize so many faces I once met sometime ago.
Not one, not two, not how-many-thousands. Oh my so many “Nots”and I, that half spark, am among them, in the midst of  them.
Tr. Richard Fein, The Full Pomegranate: Poems of Avrom Sutzkever, 2019

nit eyns, nit tsvey, nit vifl toyznt, vey, azoy fil nitn
geshtanen zenen mir bay nakht baym krater dem tseglitn.
a toes, nit keyn ‘mir”, a halber funk in letstn flater
hot umgekert zikh, shtumgekert zikh tsu zayn heym, tsum krater.

der halber funk bin ikh geven, un ineveynik—ale:
nit eyns, nit tsvey, nit vifl toyznt, kind un khosn-kale.
un s’hobn zeyere neshomes nit gegleybt mayn kadesh:
tsi hot zikh take umgekert a bruder na-venadish?

hot emets in der layvntener luft gerisn krie?
nito keyn yidn. s’geyen bloyz di khvalyes in viliye.
un ikh, der halber funk baym krater, horkh: zey geyen, geyen,
di khvalyes geyen, un di yidn glivern in reyen. 

fun krater shlogt aroys a lave iber gorer gegnt,
kh’derken azoy fil penimer a mol, a mol bagegnt:
nit eyns, nit tsvey, nit vifl toyznt, vey, azoy fil nitn
un ikh, der halber funk, bin tsvishn alemen, in mitn.

Kadye Molodovski, fun Froyen-lider, Lid II

5:18 Then the kohen shall stand the woman up before the Lord and expose the [hair on the] head of the woman; he shall place into her hands the remembrance meal offering, which is a meal offering of jealousies, while the bitter curse bearing waters are in the kohen’s hand.

FROYEN LIDER
       II

Tsu dem vel ikh kumen,
Ver s’hot der ershter mir mayn froyenfreyd gebrakht
Un zogn: man,
Kh’hob nokh eynem mayn shtiln blik fartroyt
Un in a nakht lem im mayn kop geleygt,
Ersht hob ikh mayn tsar,
Vi binen ongeshtokhene arum mayn harts gebrakht
Un hob keyn honik nit oyf lindern mayn vund.
Un s’vet der man mikh nemen farn tsop,
Vel ikh aniderbrekhn zikh oyf beyde fis
Un blaybn oyfn shvel vi di farshteynerung fun Sdom,
Ikh vel di hent aroyfheybn tsum kop,
Vi s’flegt mayn mame baym bentshn likht,
Nor s’veln mayne finger shteyn vi tsen getseylte zind.

WEEK 32
Sholem Ash, דער חינוך פֿון דער שול, The Dedication of the Synagogue  from Kidesh-Hashem
Avrom Sutskever, אין מידבר סיני 10, From In the Sinai Desert X

Sholem Ash, Der khinekh fun der shul

 2:  1And the LORD spoke unto Moses and unto Aaron, saying: 2‘The children of Israel shall pitch by their fathers’ houses; every man with his own standard, according to the ensigns; a good way off shall they pitch round about the tent of meeting.

און גאָט האָט גערעדט צו משהן און צו אַהרֹנען, אַזױ צו זאָגן:

איטלעכער בײַ זײַן פֿאָן, לױט די צײכנס פֿון זײערע פֿאָטערהײַזער, זאָלן לאַגערן די קינדער פֿון ישׂראל; אַקעגנאיבער רונד אַרום דעם אוֹהל-מוֹעד זאָלן זײ לאַגערן.

 For a biography of Sholem Asch in English ,go to Week 22. 

דער חינוך פֿון דער שול
    פֿון קידוש־השם

    אין מיטן דער שול איז געשטאַנען דער באַלעמער, אױסגעשניצט אױס האַרטן ניסהאָלץ די נעמען פֿון די צװעלף שבֿטים מיט זײערע דגלים. יעדער שבֿט האָט געהאַט זײַן דגל און זײַן קאָליר. יהודה, אַלס דער קעניג, האָט זיך געגלאַנצט אין גאָלד מיט דעם לײב צו פֿוסן. שמעון מיט זײַן אונטערטעניקע שטאָט שכם, װוּ עס האָבן זיך געהױבן די מױערן און טורעמס פֿון דער שטאָט, װאָס שמעון האָט אײַנגענומען פֿאַר די שאַנד פֿון זײַן שװעסטער. און געשװוּמען איז די שיף פֿון זבֿולון אין אַ ים פֿון זילבער. מיט גרינע שטײנער איז געװען אױסגעלייגט דער בליִענדער בױם, דער צײכן פֿון אשר. און געגאָסן אױס קופּער איז געװען די שלאַנג פֿון דן. און איבערן באַלעמער איז געהאַנגען אַ חופּה, װי אַ טיף־בלױע נאַכט, אין װעלכער עס האָבן זיך געפֿינקלט גאָלדענע שטערן. און די צװעלף מזלות פֿון חודש זײַנען אַרומגעשװוּמען אין די בלױע נאַכט, יעדער מזל איבער יעדן שבֿט. און אױפֿן באַלעמער זײַנען איצט געשטאַנען די בעל־בתים מיט די ספֿרי־תּורות אין די הענט, גרײט אַװעקצולייגן זײ אין דעם נײַעם הױז, װאָס זײ האָבן געבױט פֿאַר גאָט. צװישן די בעלי־בתים שטייט ר’ יעקבֿ כהן פֿון דײַטשלאַנד און דאָס ספֿר־תּורה איז דאָס אײנציקע, װאָס איז אים איבערגעבליבן פֿון זײַן צאָלרײַכער פֿאַמיליע און פֿון דער גאַנצער קהילה, װעלכע איז צערונען און אַנטרונען געװאָרן אין אַלע פֿיר עקן פֿון דער װעלט. און אָט שטעט ר’ ישראל מיטן ספֿר־תּורה פֿון דער שול פֿון שטאָט אַש. פֿאַרלאָרן געװאָרן זײַנען אין דער בהלה דאָס װײַב מיט די קינדער. איז ער געקומען קײן פּױלן זוכן זײ. װאָרום געזאָגט האָט מען אים, אַז פֿיל ייִדן פֿון ביימען זײַנען קײן פּױלן ניצול געװאָרן, האָט ער געװאַנדערט פֿון יאָרמאַרק צו יאָרמאַרק, ביז ער איז מיט זײַן קינד קײן  זלאָטשעװ אָנגעקומען און דאָרט זיך באַזעצט.
און צװישן די אַלטע בעלי־בתים, זאַט מיט צרות, אױסגעפּרוּװטע אין פֿײַער פֿון קידוש־השם, מיט די ספֿר־תּורות פֿון די חרובֿ־געװאָרענע קהילות אין די הענט, איז געשטאַנען דער נײַער בעל־הבית, דער פּרנס הקהל ר’ מענדל, מיט דעם נײַעם ספֿר־תּורה, װאָס ער האָט שױן געלאָזט שרײַבן פֿאַר דער שול פֿון דער נײַער ייִדישער קהילה פֿון זלאָטשעװ. קײן מענטעלע באַפֿלעקט מיט בלוט פֿון קדושים און מיט טרערן פֿון אַנטלאָפֿענע טראָגט דאָס נײַע ספֿר־תּורהלע נאָך נישט.

The Dedication of the Synagogue
            from Kidesh-Hashem by Sholem Asch

In the center of the synagogue stood the platform built of hard chestnut wood and carved with the names of the twelve tribes and their standards. Each tribe had its own flag and color. Judah, as the king was brilliant with gold, with the lion at his feet; Simeon was his captured city of Shechem, where rose the walls and towers of that city which he had conquered to avenge the shame of his sister; and the ship of Zebulon floated in a sea of silver; the blossoming tree, the symbol of Asher, was studded with green stones; out of copper was fashioned the serpent of Dan. And above the platform hung a canopy like the deep blue sky of the evening in which golden stars twinkled and the twelve signs of the Zodiac floated in the blue night, each over its corresponding tribe. On the platform there now stood the leading mean with the scrolls of the Torah in their arms, ready to place them in the new dwelling which they had built for the glory of God. Among them stands Reb Jacob Cohen from Germany, and the scroll which he holds is the only thing left to him of his numerous family and of the entire community which was scattered and dispersed to the four corners of the earth. And there stands Reb Israel with the scroll of the synagogue of the city of Asch. During the panic he had become separated from his wife and children, so he had come to Poland to look for them. For he had been told that many Jews from Bohemia had saved themselves in Poland. He had wandered from one fair to another until he came to Zlochov with his child and settled there.
And among these old worthies, rich with tribulations and tested in the fires of martyrdom, with the scrolls of the devastated communities in their arms, stood the new leader, the parnas of the community, Reb Mendel with a new scroll which had been written at his behest for the new community of Zlochov.
The new scroll has as yet no covering stained with the blood of martyrs and with the tears of fugitives.
       Kiddush Ha-Shem, Tr. Rufus Learsi

der khinekh fun der shul
fun kidesh־hashem

in mitn der shul iz geshtanen der balemer, oysgeshnitst oys hartn nisholts di nemen fun di tsvelf shvotem mit zeyere dgolim. yeder shevet hot gehat zayn degl un zayn kolir. Yehude, als der kenig, hot zikh geglantst in gold mit dem leyb tsu fusn. shimen mit zayn untertenike shtot shkhem, vu es hobn zikh gehoybn di moyern un turems fun der shtot, vos shimen hot ayngenumen far di shand fun zayn shvester. un geshvumen iz di shif fun zvuln in a yam fun zilber. mit grine shteyner iz geven oysgeleygt der bliender boym, der tseykhn fun osher. un gegosn oys kuper iz geven di shlang fun Don. un ibern balemer iz gehangen a khupe, vi a tif-bloye nakht, in velkher es hobn zikh gefinklt goldene shtern. un di tsvelf mazoles fun khoydesh zaynen arumgeshvumen in di bloye nakht, yeder mazl iber yedn sheyvet. un oyfn balemer zaynen itst geshtanen di bal|-ebatim mit di sifre-|toyres in di hent, greyt avektsuleygn zey in dem nayem hoyz, vos zey hobn geboyt far got. tsvishn di baley|-batim shteyt r’ Yankev koyen fun daytshland un dos seyfer-|toyre iz dos eyntsike, vos iz im ibergeblibn fun zayn tsolraykher familye un fun der gantser kehile, velkhe iz tserunen un antrunen gevorn in ale fir ekn fun der velt. un ot shtet r’ Yisroel mitn seyfer-|toyre fun der shul fun shtot Ash. farlorn gevorn zaynen in der behole dos vayb mit di kinder. iz er gekumen keyn poyln zukhn zey. vorum gezogt hot men im, az fil yidn fun beymen zaynen keyn poyln nitsl gevorn, hot er gevandert fun yormark tsu yormark, biz er iz mit zayn kind keyn  zlotshev ongekumen un dort zikh bazetst.
un tsvishn di alte baley|-batim, zat mit tsores, oysgepruvte in fayer fun kidesh-hashem, mit di sofre-|toyres fun di khorev|-gevorene kehiles in di hent, iz geshtanen der nayer balebos_, der parnes hakoyel r’ mendl, mit dem nayem seyfer-|toyre, vos er hot shoyn gelozt shraybn far der shul fun der nayer yidisher kehile fun zlotshev. keyn mentele baflekt mit blut fun kedoyshem un mit trern fun antlofene trogt dos naye sfr-|toyre|le nokh nisht.

Avrom Sutskever, In midber Sinay X

2:  1And the LORD spoke unto Moses and unto Aaron, saying: 2‘The children of Israel shall pitch by their fathers’ houses; every man with his own standard, according to the ensigns; a good way off shall they pitch round about the tent of meeting.

און גאָט האָט גערעדט צו משהן און צו אַהרֹנען, אַזױ צו זאָגן:

איטלעכער בײַ זײַן פֿאָן, לױט די צײכנס פֿון זײערע פֿאָטערהײַזער, זאָלן לאַגערן די קינדער פֿון ישׂראל; אַקעגנאיבער רונד אַרום דעם אוֹהל-מוֹעד זאָלן זײ לאַגערן.

For a biography of Sutzkever in English and Yiddish, see Week 1.

אין מידבר סיני
        X

און פּלוצעם קומען אױפֿן באַרג די שטערן,
צונױפֿגעװאַנדערט פּונקט װי מיר פֿון גלות.
באַנומענע פֿון ליכט, מיר זעען, הערן:
די מענטשן װערן אײנס מיט די מזלות.
און אויפֿן באַרג, דורך בליצנדיקער אימה,
אַ ייִנגל מיט אַ פֿאָן. ער גיט זי איבער
אַ האַנט, וואָס נעמט זי אויבן אַ געהיימע,
און זאַלבט מיט אייביקייט, און בענטשט דעם גיבור.
און װער עס האָט געזען די נאַכט אין סיני,
געדענקען װעט דער סיני אױך זײַן נאָמען.
און װער עס האָט געזען די פּראַכט אין סיני
װעט קענען טױזנט יאָר דערצײלן. אָמן.
    אַבֿרהם סוצקעווער, אין מידבר סיני, 1957

From In the Sinai Desert
X
       Avrom Sutzkever

Suddenly the stars burst into the mountain,
Having drifted back from exile just as we did.
Wrapped in light, we see, we hear:
The People have become one with their destiny
And on the mountains, through flashing terror
A lad with a flag. He delivers it
To a hand above that receives it mysteriously
And anoints the hero with eternity, and blesses him.
And whoever has seen night in the Sinai,
Sinai will remember his name.
And whoever has seen the glory in Sinai
Will be able to tell it for a thousand years. Amen.
    Tr. David Hirsch and Roslyn Hirsch.

in midber sinay

X

un plutsem kumen oyfn barg di shtern,
tsunoyfgevandert punkt vi mir fun goles.
banumene fun likht, mir zeen, hern:
di mentshn vern eyns mit di mazoles.
un oyfn barg, durkh blitsndiker eyme,
a yingl mit a fon. er git zi iber
a hant, vos nemt zi oybn a geheyme,
un zalbt mit eybikayt, un bentsht dem giber.
un ver es hot gezen di nakht in sinay,
gedenken vet der sinay oykh zayn nomen.
un ver es hot gezen di prakht in sinay
vet kenen toyznt yor dertseyln. omeyn.
avrom sutskever, in midber sinay, 1957

THIS WEEK
Sholem Aleichem, פֿון „אַ מענה־לשון פֿון אַ שטיפֿמאַמע”, From “A Stepmother’s Invective”

Sholem Aleichem, A mayne-loshn fun a shtifmame

The list of curses (toykhekhe) goes from 26: 14- 45 but a few verses should be enough to give you the idea.

26: 14But if ye will not hearken unto Me, and will not do all these commandments; 15and if ye shall reject My statutes, and if your soul abhor Mine ordinances, so that ye will not do all My commandments, but break My covenant; 16I also will do this unto you: I will appoint terror over you, even consumption and fever, that shall make the eyes to fail, and the soul to languish; and ye shall sow your seed in vain, for your enemies shall eat it. 17And I will set My face against you, and ye shall be smitten before your enemies; they that hate you shall rule over you; and ye shall flee when none pursueth you. 

/26:14 אױב אָבער איר װעט ניט צוהערן צו מיר, און װעט ניט טאָן אַלע די דאָזיקע געבאָט, /26:15 און אױב מײַנע חוקים װעט איר פֿאַראַכטן, און אױב מײַנע געזעצן װעט פֿאַראומװערדיקן אײַער זעל, ניט צו טאָן אַלע מײַנע געבאָט, כּדי איר זאָלט פֿאַרשטערן מײַן בונד, /26:16 װעל איך אױך טאָן דאָס דאָזיקע צו אײַך: איך װעל אָנזעצן אױף אײַך אַ בהלה – די דער, און קדחת, װאָס מאַכן אױסגײן די אױגן און פֿאַרשמאַכטן די זעל. און איר װעט זײען אײַער זאָמען אומנישט, װאָרום אײַערע פײַנט װעלן עס אױפֿעסן. /26:17 און איך װעל קערן מײַן פּנים אַקעגן אײַך, און איר װעט געשלאָגן װערן פֿאַר אײַערע פײַנט, און אײַערע שָׂונאים װעלן געװעלטיקן איבער אײַך; און איר װעט לױפֿן װען קײנער יאָגט אײַך ניט. 

For a biography of Sholem Aleichem in Yiddish and English see Week 3. 

פֿון „אַ מענה־לשון פֿון אַ שטיפֿמאַמע”

      אין דעם קאַפּיטל פֿון זײַן אויטאָביאָגראַפֿיש ווערק פֿונעם יאַריד דערציילט שלום־עליכם ווי דער טאַטע, אַן אַלמן, פֿאָרט קיין בערדיטשעוו כּדי צו געפֿינען אַ שטיפֿמאַמע פֿאַר די קינדער. צו ערשט, דאַכט זיך,
      איז מען געווען צופֿרידן מיטן אָנקוק. אַ ייִדענע אַ בכּבֿודע, נישט קיין נאַרישע, און דער עיקר—אַ ליבלעכע, צוגעלאָזטע, אַ גוטע, אַ מענטש אָן אַ גאַל. הײַנט וואָס האָבן זיי דאָ געפּילדעט, געמאַכט אָנשטעלן— „שטיפֿמאַמע”? . . .         אין אַ װאָך אַרום אָדער אין צװײ, האָט זיך די שטיפֿמאַמע אַרויסגעװיזן מיט  איר היציקן טעמפּעראַמענט און קודם־כּל אַרויס מיט  איר שפּראַך, מיט  איר אמת בערדיטשעװער שטיפֿמאַמע־לשון, אַ שפּראַך אַ גלאַטע, אַ רײַכע, אַ בלומענדיקע. אויף איטלעכס װאָרט אַ קללה, און צום גראַם, און דווקא אין גוטן מוט. למשל:
עסן—עסן זאָלן דיך װערעם!
טרינקען—טרינקען זאָלן דיך פּיאַװקעס!
שרײַען—שרײַען זאָלסטו אויף די צײן!
פֿאַרנײען—נײען זאָל מען אײַך תּכריכים!
גיין—גיין זאָלסטו אין דער ערד!
שטיין—שטיין זאָלסטו פּראַװצעם!
זיצן—זיצן זאָלט  איר אין געהאַקטע וווּנדן!
ליגן—ליגן זאָלט  איר אין דער ערד!
רעדן—רעדן זאָלט  איר פֿון היץ!
שװײַגן—אַנטשװיגן זאָלט  איר װערן אויף אײביק!
זאָגן—געזאָגט זאָל אײַך װערן אַל דאָס בײז!
האָבן—האָבן זאָלסטו מכּות בכורות!
ניט האָבן—ניט האָבן זאָלסטו קײן גוטס װײַל דו לעבסט!
טראָגן—טראָגן זאָל דיך דער רוח אויף די פּלײצעס!
אַרײַנטראָגן—אַרײַנטראָגן זאָל מען דיך אַ קראַנקן!
אַרויסטראָגן—אַרויסטראָגן זאָל מען דיך אַ טױטן!
אַרומטראָגן—אַרומטראָגן זאָל מען דיך אויף די הענט!
אַוועקטראָגן—אַוועקטראָגן זאָל מען דיך אויפֿן בית־עולם!
צי, אַ שטײגער, למשל, נעמט אַזאַ אומשולדיק װאָרט, װי שרײַבן?
איז שרײַבן זאָל מען דיר רעצעפּטן!
פֿאַרשרײַבן—פֿאַרשריבן זאָלסטו װערן צום טױט!
אָפּשרײַבן—אָפּשרײַבן זאָל מען דיך פֿון קדחת!
אַרײַנשרײַבן—אַ משוגענעם אויסמעקן און דיך אַרײַנשרײַבן! . . .
און אַ מאָל, איז זי געװען אויפֿגעלייגט און אַ װאָרט האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט  איר אין מױל אַרײַן, האָט זיך עס געדרייט און געפֿלאָכטן און געגאָסן זיך און געצױגן זיך, װי אַ גוטער בױמל, גאָר אָן אַן אָפּשטעל, און אין איין אָטעם, װי בײַ אַ גוטן חזן די עשׂרת־בני־המן: „ס’זאָל דיר אָנכאַפּן, רבונו־של־עולם, אַ שטעכעניש און אַ ברעכעניש, אַ רײַסעניש און אַ בײַסעניש, אַ טריקעניש, אַ פֿאַרטריקעניש, אַן אויסטריקעניש, אַן אײַנטריקעניש, אַ דאַרעניש, אַ פֿאַרדאַרעניש, אַן אײַנדאַרעניש, אַ שרימפּעניש, אַן אײַנשרימפּעניש, ליבער גאָט! האַרציקער פֿאָטער, געטרײַער!“ . . .
דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע איז זיך מודה, אַז אַ היפּש ביסל קללות און שלאָגװערטער אין זײַנע שפּעטערדיקע װערק האָט ער גענאַשט פֿון דער שטיפֿמאַמע און פֿון  איר מענה־לשון. נאָך גאָר־גאָר אין די יונגע יאָרן, ער האָט נאָך גאָרנישט געוווּסט, װאָס שרײַבן באַדײַט און האָט נאָך גאָר אַפֿילו ניט געחלומט, אַז ער װעט אַ מאָל זײַן אַ שרײַבער, האָט זיך אים, אַלס קוריאָז, פֿאַרװאָלט פֿאַרשרײַבן אַלע קללות, װאָס ער האָט זיך אָנגעהערט פֿון זײַן שטיפֿמאַמע, צונױפֿזאַמלען זײ אין איינעם, מאַכן אַ מין װערטערביכל. האָט ער זיך ניט געפֿױלט, געזאַמלט און געזאַמלט, און אַז ער האָט זײ אָנגעזאַמלט אַ היפּש ביסל, האָט ער זײ גענומען סאָרטירן נאָכן אַלף-בית, אָפּגעשװיצט אַ פּאָר גוטע נעכט און צונױפֿגעשטעלט אַ גאַנץ פֿײַנעם לעקסיקאָן, על-פּי אַ“ב, װעלכער עס װערט דאָ געגעבן נאָר אויפֿן זכּרון:
אַ—אביון, אומגליק, אידיאָט, אײזל, אײַנגעגעסענע בריאה, אָפּגעריסענער נאַר, אַשמדאי.
ב—באָלװאַן, באָדיונג, בטלן, בײַטל־שנײַדער, בלינדערהאָץ, בעדער, בעזעם, בעטלער, בערן־טרײַבער, בעל־עגלה, באַשעפֿעניש.
ג—גױ, גולם, גדלן, גזלן, גנבֿ, געשלײערטע האַנדזיע.
ד—דאָנאָשטשיק, דבר־אַחר, דלות, דערקאַטש.
ה—האָלעדראַנציעס, האָצמאַך, האָצעקלאָץ, הולטײַ, הינטשלעגער, הינקעדיקער שנײַדער, המן, הפֿקר־יונג.
ו—װאַנץ, וויסטע קאַליקע, װעווערק, װערעמיקער, וצדקתך.
ז—זאַיִקע, זאַק פּאָלאָווע, זױערע קיסליצע, זומער־פֿױגל, זױפֿער, זיצפֿלײש.
ח—חאַליפֿוסניק, ח(כ)אַפּער, חוזק, חזיר, חײם־יענקעל, חכם־בלילה, חלירע.
ט—טאָטער, טאָרבע, טױגעניכטס, טיפּש, טערקישער פֿעפֿער, טריפֿה קישקע.
י—יאַטקע־הונט, יונגאַטש, יורקע, ימח־שמוניק, ים־קאָטער.
כּ—כּזבן, כּל־בוניק,כּלבֿ שבכּלבֿים.
ל—לאָבוס, לאַבאַזניק, לאָדער, לא־יוצלח, לאַמטערן־שיסער,
ליגנער, לײדיקגייער, למד־וואָווניק.
מ—מאַלפּע, מאַמעטליװע בחור, מאָנדריש, מגיד, מלמד, משומד.
נ—נאַריש פּנים, נאַפּודעלע, נאַשער, נודניק, נכפּהניק.
ס—סאַוווּלע, סװאָלאָטש, סװישטשון, סמאַרקאַטש.
ע—עזות־פּנים, עני־ואבֿיון, עיפּוש, עקדיש, עקשן.
פּ—פּאַסקודניאַק, פּאַציאָרע, פּאַרטאַטש, פּאַרך, פּוסטעפּאַסניק, פּופּיק, פּיפּערנאָטער, פּלעצל, פּענטעלעלע, פּעמפּיק, פּרא־אָדם, פּריטשעפּע.
פֿ—פֿאָנפֿאַטש, פֿאַלשער מענטש, פֿױליאַק, פֿײַפֿער, פֿליאַסקעדריגע, פֿלאָכט, פֿלאָקן־שיסער, פֿערדאַטש, פֿאַרשלעפּטע קרענק, פֿרעסער.
צ—צבֿועק, צדיק אין פּעלץ, צורה־מלוכה, צלם־קאָפּ, צעבראָכענער שאַרבן, צרעת.
ק—קאַטאָרזשניק, קאָכלעפֿל, קאַליקע, קאַרטאָפֿליע־שלינגער, קאָרטן־שפּילער, קאַפּעליוש־מאַכער, קבצן, קױמען־קערער, קישקע אָן אַ דנאַ, קלעק, קריכער, קשקשת.
ר—רױטער, רוצח, רכילותניק, רעטעך, רשע־מרושע.
ש — שאַרלאַטאַן, שבת־גױ, שוטה פֿון פּיקהאָלץ, שוסטער, שײנעץ, שליאַטענטש, שיקסע, שלאַנג, שלימזל, שמאַטע, שמד־קאָפּ, שמינדער בגעץ, שמענדריק, שנױץ מיט ברױט, שקראַב.
תּ—תּרח . . .
פֿון פֿונעם יאַריד

From “A STEPMOTHER’S INVECTIVE”

In this chapter of his autobiography Sholem Aleichem recounts how is widowed father goes Berditchev to bring back a stepmother for the children. At first she is on her best behavior, but . . .

Only in a week or two, did Stepmother show her true disposition and fiery temper. First, her language, her authentic Berditchev stepmotherly vocabulary-glib, juicy, blooming. Every word was accompanied by a curse, delivered good-naturedly.

For example: If she said
“Eat,” she’d add: May the worms eat you!
Drink: May leeches drink your blood! Yell: May a toothache make you yell!
Sew: May they sew shrouds for you! Go: Go to hell!
Stand: Stand on your feet till you drop!
Sit: Sit on scorpions! Lie: Lie six feet under! Talk: Talk in delirium!
Silence: Fall silent forever!
Have: Have troubles! •
Not have: May you not have any peace! Carry: May an ill wind carry you away!
Carry in: May you be carried in on a stretcher! Carry out: May you be carried out feet first!
Carry around: May you be carried around in a basket!
Carry away: May you be carried away to the cemetery!

Now take an innocent word like “write.”
Write: May they write prescriptions for you!
Written down: May you be written down for death!
Written up: May you be written up in shame!
Written off: May a madman be written off a  madhouse roster  and you be written in!

Sometimes when Stepmother was in a good mood and latched onto a word, she’d twist it and turn it  and stretch  it  like dough—there was no stopping her. She’d let it out in one breath, like the Megilla reader rattling off the ten’. sons of Haman on Purim, and in rhyme no less:
“God Almighty, may you be bitten and smitten, eaten and beaten, swell and yell; may you get gout and shout, ha:ve aches and  breaks and itches and twitches, dear merciful Father in heaven!”

The hero of this autobiography must admit that many of the curses and maledictions in his works came straight from his stepmother’s invective. Very early on, before Sholom knew anything about writing, and never even dreamed he would be a writer, he wanted to jot down all of Stepmother’s curses just for the fun  of  it  and  collect them into a little dictionary. He assiduously gathered  them  one by one until he had enough material to  alphabetize.  He sweated  over this for a couple of nights and assembled  quite a nice lexicon,  which if memory serves him went something like this:

A– abusive,’ addlepate, aggravator, animal, ape, apostate, argumentative, ass
B–backscratcher, bandit, bathhouse flunky, beggar, boaster, broom, bum
C– cardsharp, carouser, clunk, creature, creep, crook
D-dogcatcher, dolt, dope, dummy, dunderhead, dupe
E– eager beaver, eccentric, edgy, eerie, empty-headed,
equivocator
F– failure, faithless, fathead, flea, fool, fresh brat
G -gadabout,  ganev,  gawk,  ghastly,  golem,  goose, goy
H-haggler, halfhearted, half-wit, Haman, harebrain, hoaxer; humbug
I-idiot, idolator, ill-made, imbecile, impulsive, informer, in- solent, Ishmael’
J-jackal, jack-in- the-box, jaundiced, jealous, jerk
K-kennel-keeper, kicker, kill-joy, knave,  knothole,  knuckle head
M-malingerer, measly, meddling, milksop,  misfortune,  mon key, mummer, murderer
N-naughty, ne’er-do-well, nervous,  nincompoop ,  ninny,  nit wit, nomad, noodlehead, nudnik
0—oaf, obnoxious, obstacle, obstinate, oddball, off-beat, opinionated, outlandish
P-pauper, peculiar, pepless, pest, pickpocket, pig, pimple, pip squeak, plague
Q-quack, qualmy, queasy, queer, querulous, quick-tempered, quicksilver, quivery
R-radish, ragamuffin, raggedy, rambunctious, rascal,  rattle brain, . reeking, reprobate, robber, rusty
S-sap, screwball, seedy, shlemiel, shrimp, snitcher, sniveler, snotnose, softhead, swine
T-tagtail, talebearer, terror, testy, thickwit,  thief,  tippler, turtle
U-ugly, ulcer, ululant, unclean, uncouth, unthinking, upstart, usurper
V-vassal, vengeful, vice-monger, vindictive, viper, visor head, vixen, voracious, vulpine
W-wacky, warped, wart, washpot, whelp, windbag, wise guy, worm
X-xanthic, xenophobic, xeric, Xerxes, xyster
Y-yackety-yak, yapper, yawner, yawp, yeller, yellow, yelper, yokel, yowler
Z-zany, zealot, zebra, zero, zigzag, zombie, zookeeper, zwieback
Tr. Curt Leviant, From the Fair: The Autobiography of Sholom Aleichem

Fun “A mayne-loshn fun a shtifmame”

In dem kaptil fun zayn oytobyografish verk Funem yarid dertseylt sholem aleykhem vi der tate, an almen, fort keyn berditshev kedey tsu gefinen a shtifmame far di kinder. tsu ersht, dakht zikh,
iz men geven tsufridn mitn onkuk. a yidene a bekoved|e, nisht keyn narishe, un der eykr—a liblekhe,  tsugelozte, a gute, a mentsh on a gal haynt vos hobn shey do gepildet, gemakht onshteln— “shtifmamye”? . .
in a vokh arum oder in tsvey, hot zikh di shtifmame aroysgevizn mit  ir hitsikn temperament un koydem-Kol aroys mit  ir shprakh, mit  ir emes barditshever shtifmame-losun, a shprakh a glate, a raykhe, a blumendike. oyf itlekhs vort a klole, un tsum gram, un davke in
gutn mut. lemoshl:
esn—esn zoln dikh verem!
trinken—trinken zoln dikh pyavkes!
shrayen—shrayen zolstu oyf di tseyn!
farneyen—neyen zol men aykh Takhrikhim!
geyn—geyn zolstu in der erd!
shteyn—shteyn zolstu pravtsem!
zitsn—zitsn zolt  ir in gehakte vundn!
lign—lign zolt ir in der erd!
redn—redn zolt  ir fun hits!
shvaygn—antshvign zolt  ir vern oyf eybik!
zogn—gezogt zol aykh vern al dos beyz!
hobn—hobn zolstu makes-bkhoyres
nit hobn—nit hobn zolstu keyn guts vayl du lebst!
trogn—trogn zol dikh der ruekh oyf di pleytses!
arayntrogn—arayntrogn zol men dikh a krankn!
aroystrogn—aroystrogn zol men dikh a toytn.
arumtrogn—arumtrogn zol men dikh oyf di hent!
avektrogn—avektrogn zol men dikh oyfn besoylem!
tsi, a shteyger, lemoshl, nemt aza umshuldik vort,vi shraybn?
iz shraybn zol men dir retseptn!
farshraybn—farshribn zolstu vern tsum toyt!
opshraybn—opshraybn zol men dikh fun kedokhes!
araynshraybn—a meshugenem oysmekn un dikh araynshraybn! . . .
un a mol, iz zi geven oyfgeleygt un a vort hot zikh arayngekhapt  ir in moyl arayn, hot zikh es gedreyt un geflokhtn un gegosn zikh un getsoygn zikh, vi a guter boyml, gor on an opshtel, un in eyn otem, vi bay a gutn khazn di aseres bney homen : “s’zol dir onkhapn, reboyne-shel-oylem, a shtekhenish un a brekhenish, a raysenish un a baysenish, a trikenish, a fartrikenish, an oystrikenish, an ayntrikenish, a darenish, a fardarenish, an ayndarenish, a shrimpenish, an aynshrimpenish, liber got! hartsiker foter, getrayer!”
der held fun der doziker byografye iz zikh moyde, az a hipsh bisl kloles un shlogverter in zayne shpeterdike verk hot er genasht fun der shtifmame un fun  ir mayneloshn. nokh gor-gor in di yunge yorn, er hot nokh gornisht gevust, vos shraybn badayt un hot nokh gor afile nit ge|kholem|t, az er vet a mol zayn a shrayber, hot zikh im, als kuryoz, farvolt farshraybn ale kloles, vos er hot zikh ongehert fun zayn shtifmame, tsunoyfzamlen zey in eynem, makhn a min verter-bikhl. hot er zikh nit gefoylt, gezamlt un gezamlt, un az er hot zey ongezamlt a hipsh bisl, hot er zey genumen sortirn nokhn alef-beys, opgeshvitst a por gute nekht un tsunoyfgeshtelt a gants faynem leksikon, al-pi a”b, velkher es vert do gegebn nor oyfn zikorn:
a—evyen, umglik, idyot, eyzl, ayngegesene briye, opgerisener nar, ashmeday
b—bolvan, bodyung, batlen, baytel-shnayder, blinderhots, beder, bezem, betler, berntrayber, balegole, bashefenish.
g—goy, goylem, gadlen, gazlen, ganev, geshleyerte handzye.
d—donoshtshik, dover-akher, dales, derkatsh.
h—holedrantsyes, hotsmakh, hotseklots, hultay, hintshleger, hinkediker shnayder, homen, hefker-yung.
v—vants, viste kalike, veverk, veremiker, vetsidkoskhe
z—zaike, zak polove, zoyere kislitse, zumerfoygl, zoyfer, zitsfleysh.
kh—khalifusnik, khaper, khoyzek, khazer, khayem-yenkel, khokhem-b|layle, kholere.
t—toter, torbe, toygenikhts, tipesh, terkisher fefer, treyfe kishke.
y—yatke-hunt, yungatsh, yurke, yemakh|-shmoynik, yam-koter,
K—Kazvn, Kol-boynik, kelev shebiklovim.
l—lobus, labaznik, loder, loy-yutslekh lamtern-shiser,
ligner, leydikgeyer, lamed-vovnik.
m—malpe, mametlive bokher, mondrish, maged, melamed, meshumed.
n—narish ponem, napudele, nasher, nudnik, nikhpenik.
s—savule, svolotsh, svishtshun, smarkatsh.
e—azes-ponem, oni-ve|evyen,ipesh, ekdish, akshn.
p—paskudnyak, patsyore, partatsh, parkh, pustepasnik, pupik, pipernoter, pletsl, pentelele, pempik, pereodem, pritshepe.
f—fonfatsh, falsher mentsh, foylyak, fayfer, flyaskedrige, flokht, flokn-shiser, fardatsh, farshlepte krenk, freser.
ts—tsvuyak, tsadik in pelts, tsure-melukhhe, tseylem-kop, tsebrokhener sharbn, tsoras.
k—katorzhnik, kokhlefl, kalike, kartoflye-shlinger, kortn-shpiler, kapelyush-makher, kabtsn, koymen-kerer, kishke on a dno, klek, krikher, kashkeshes.
r—royter, retseyekh, rekhiles|nik, retekh, roshe-merushe.
sh — sharlatan, shabes|-goy, shoyte fun pikholts, shuster, sheygets, shlyatentsh, shikse, shlang, shlimzl, shmate, shmad-kop, shminder begets, shmendrik, shnoyts mit broyt, shkrab.
T—Terekh . . .
Fun Funem yarid

THIS WEEK
Rokhl Korn, די דינסט, The Housemaid

Rokhl Korn, Di dinst

25:44 – 46 And as for thy bondmen, and thy bondmaids, whom thou mayest have: of the nations that are round about you, of them shall ye buy bondmen and bondmaids. 45Moreover of the children of the strangers that do sojourn among you, of them may ye buy, and of their families that are with you, which they have begotten in your land; and they may be your possession. 46And ye may make them an inheritance for your children after you, to hold for a possession: of them may ye take your bondmen for ever; but over your brethren the children of Israel ye shall not rule, one over another, with rigour.

 /25:44 און דײַן קנעכט און דײַן דינסט, װאָס װעלן זײַן בײַ דיר – פֿון די פֿעלקער װאָס אַרום אײַך, פֿון זײ זאָלט איר קױפֿן אַ קנעכט אָדער אַ דינסט. /25:45 און אױך פֿון די קינדער פֿון די אײַנגעװאַנדערטע װאָס האַלטן זיך אױף בײַ אײַך, פֿון זײ קענט איר קױפֿן, און פֿון זײערע משפּחות װאָס בײַ אײַך, װאָס זײ האָבן געבאָרן אין אײַער לאַנד; און זײ קענען אײַך װערן צום אײגנטום. /25:46 און איר קענט זײ לאָזן בירושה צו אײַערע קינדער נאָך אײַך, צו אַרבן פֿאַר אַן אײגנטום; אױף אײביק קענט איר אַרבעטן מיט זײ; אָבער איבער אײַערע ברידער, די קינדער פֿון ישׂראל, אײנער איבערן אַנדערן, זאָלט איר ניט געװעלטיקן מיט האַרטיקײט. 

For a biography of Rokhl Korn in English and Yiddish see Week 4.

די דינסט 

עס בליִען אין איר בליק נאָך אַלץ די סעדער פֿון איר הײם —
און אַז עס קומט צו חלום אַ סטאַדע גענדזעלעך, װי װײכער, געלער פּוך,
װעלכע זי האָט געטריבן פֿרילינגצײַט צום װאַסער
און געהיטן פֿאַר קראָען און יאַסטרובעס פֿלינקע
פֿון איר פֿינפֿטן יאָר אָן,
גײט זי דעמאָלט אום אַ גאַנצן טאָג צעטומלט
און זשעדנע טרינקט זי מיטן גאַנצן גוף דעם ריח פֿון שײַטלעך האָלץ,
װאָס ליגן גרײט צום הײצן לעבן אױװן
און שמעקן מיט הײם.

יאָ, עס איז אַזױ שײן איר װײַטע הײם,
נאָר ס’איז זאַמדיק און מאָגער דאָס קלײנע שטיק פֿעלד,
װאָס דאַרף שפּײַזן די זיבן מײַלער פֿון דער שטוב.
איז זי, די עלטסטע, אַװעק אין דער שטאָט
און אירע צװײ הענט זענען װעסלעס,
װאָס רודערן איר לעבן דורך דער פֿײַכטער פּאַרע  פֿון די טונקלע קיכן.
און אַז ס’קומט טײל מאָל אָן אַ בריװ פֿון שכנס זון,
לױפֿט זי אַ גליקלעכע צו פֿרעמדע מענטשן,
קוקט לאַנג, הכנעהדיק אין זײערע אױגן,
װאַרטנדיק ביז ס’װעט דאָס צוקן פֿון דער ברעם
באַשטעטיקן דעם פֿרעמדנס גוטן װילן,
און בעט דאַן שטיל, מען זאָל איר איבערלײענען אַלעס, אַלעס,
װאָס ער שרײַבט.
און דער נאַקעטיקער שמײכל אױף די פֿרעמדע ליפּן
בײַ יעדן אומגעלומפּערט־רױען װאָרט,
װאָס באַהאַלט אין זיך אַ גאַנצן ים פֿון צערטלעכקײט און ליבע,
יאָגט אָן דאָס בלוט צו איר פֿאַרשעמטן פּנים.

זי טראָגט אַ גאַנצע װאָך אין האַרץ דעם ענטפֿער,
ביז ס’שטײען ענדלעך אין אַ זונטיקדיקן טאָג
אױף אַ ראָזע־בלאַסן בלאַט פּאַפּיר
אונטער טײַבעלעך געפּענטעטע מיט רױטע רױזנקרענץ
װערטער פֿרעמדע, שטײַפֿע, װי די אינװאַלידן,
װערטער, װאָס ס’האָט די חבֿרטע אין אײַלעניש געשריבן.
און אַז די פֿרײַנדין לײענט איר פֿאָר דעם בריװ,
װאָס ענדיקט זיך מיט קושן און מיט „גרױסער אַכטונג“,
בלײַבט דעמאָלט ערגעץ אין אַ װינקל פֿון איר ליפּ אַ מידער שמײכל
און ס’בלײַבן אָן אַ זײַט פֿאַרשעמט די װערטער אַלע,
װאָס זי האָט אַ גאַנצע װאָך אומזיסט אין האַרץ געװאַרעמט.
טראָגט זי זײ צוריק מיט זיך אין קיך,
וווּ עס שװענקט זײ אָפּ בײַנאַכט אַ שטראָם פֿון שטילע טרערן.
אירע פֿינגער, דורך װעלכע ס’פֿליסט מיט װוּנדיקע און טונקעלע ריסן
דער גאַנצער שמוץ פֿון שטוב,
רירן זיך צו מיט ערפֿורכט, מיט חשד און מיט עקל
צו יעדן שטיקל גלאַטיקן, באַשריבענעם פּאַפּיר,
װאָס זײ טרעפֿן ערגעץ װוּ בײַם רױמען
און קענען עס נישט גובֿר זײַן דורך שׂינאה.

און טײל מאָל אין די קאַרגע אָפּרו־שעהען אירע
מאַכט זי אױף דאָס אַלטע תפֿילה־ביכל
מיטן גילדנעם קרײץ אױף זײַנע שװאַרצע טאָװלען,
גלעט מיט צעשפּרונג’נע פֿינגער איבער טונקלע אותיות,
װאָס זענען פֿול מיט גאָט, מיט רחמים און מיט ליבע.
און ס’בלײַבן דעמאָלט אירע אױגן שטום און גלױביק
פֿאַר דער פֿרעמדער װעלט פֿון אַלף־בית,
דער װעלט, װאָס איז פֿאַרקניפּט פֿאַר איר אױף טױזנט קניפּן,
דער װעלט, װאָס לײזט זיך אױף אין קרײַזן און עליפּסן
און פֿאַרקױפֿט זי יעדע רגע, װי אַ יודאַס
פֿאַר דרײַסיק האַרטע, שװערע טעג פֿון חודש
צו איר גורל.
היים און היימלאָזיקייט, בוענאָס־אײַרעס, 1948

THE HOUSEMAID

The orchards of her  home
still blossom in her glances
and in her dreams great flocks
of geese are feathered;
she used to drive baby geese
to the pond every spring
and guard them from the crows and owls but now
for days she  walks around
bewildered and her whole
body greedily drinks in
the fragrance from the new-cut
wood piled up by the stove
ready for burning.

Her faraway home was so
beautiful but it was a small
farm poor and rocky and
there were seven mouths
to feed so she the oldest
came to the city and here
her two hands are now the oars
which row her life through
dark and steamy kitchens.

When she gets a letter
from the neighbor’s son
she runs to strangers
hanging on their glances,
first she reads their faces
for goodwill then begs  ֿthem
quietly to read her letter,
to tell her all they
must tell all    all that
he has written! Then she
sees their scornful smiles
at his loutish crudely formed
letters which for her  contain
the alphabet of  love,
and she blushes, hides her face
for shame.

All week long her heart
composes answers until
at last it’s Sunday and
the words are put down
beside each other like
invalids on pink paper
decorated with doves
and wreaths of roses.
Her girl friend scribbles
the words in a hurry then
reads out whatever was dictated ending with
kisses and respectfully
yours; she smiles fleetingly 
and in the corners of her mouth
lurk the shy love  words
she has nursed all week
and there they hover
captive and unspoken.

Sometimes in an hour of rest
she opens the old prayer book
with a gold cross embossed
on its black cover, with awkward
hands she caresses the strange
letters, words full of God
and love and mercy and her eyes
grow dreamy thinking about
the miraculous world of A B C.

The world she knows
is tied in a thousand knots,
even the world of her prayer book
with its circles and lassos
is like some Judas: treacherous:
ready to sell her in a minute
for thirty hard days
of labor in every month.
Tr. Miriam Waddington A Treasury of Yiddish Poetry
       Eds. Irving Howe and Eliezer Greenberg, 1969

di dinst

es blien in ir blik nokh alts di seder fun ir heym —
un az es kumt tsu kholem a stade gendzelekh, vi veykher, geler pukh,
velkhe zi hot getribn frilingtsayt tsum vaser
un gehitn far kroen un yastrubes flinke
fun ir finftn yor on,
geyt zi demolt um a gantsn tog tsetumlt
un zhedne trinkt zi mitn gantsn guf dem reyekh fun        shaytlekh holts,
vos lign greyt tsum heytsn lebn oyvn
un shmekn mit heym.

yo, es iz azoy sheyn ir vayte heym,
nor s’iz zamdik un moger dos kleyne shtik feld,
vos darf shpayzn di zibn mayler fun der shtub.
iz zi, di elt|ste, avek in der shtot
un ire tsvey hent zenen vesles,
vos rudern ir lebn durkh der faykhter pare  fun di
    tunkle kikhn.
un az s’kumt teyl mol on a briv fun shokhns zun,
loyft zi a gliklekhe tsu fremde mentshn,
kukt lang, hakhnoedik in zeyere oygn,
vartndik biz s’vet dos tsukn fun der brem
bashtetikn dem fremdns gutn viln,
un bet dan shtil, men zol ir iberleyenen ales,

   ales,vos er shraybt.
un der naketiker shmeykhl oyf di fremde lipn
bay yedn umgelumpert-royen vort,
vos bahalt in zikh a gantsn yam fun tsertlekhkayt un libe,
yogt on dos blut tsu ir farshemtn ponem.

zi trogt a gantse vokh in harts dem entfer,
biz s’shteyen endlekh in a zuntikdikn tog
oyf a roze-blasn blat papir
unter taybelekh gepentete mit royte royznkrents
verter fremde, shtayfe, vi di invalidn,
verter, vos s’hot di khaverte in aylenish geshribn.
un az di frayndin leyent ir for dem briv,
vos endikt zikh mit kushn un mit “groyser akhtung”,
blaybt demolt ergets in a vinkl fun ir lip a mider shmeykhl
un s’blaybn on a zayt farshemt di verter ale,
vos zi hot a gantse vakh umzist in harts gevaremt.
trogt zi zey tsurik mit zikh in kikh,
vu es shvenkt zey op baynakht a shtrom fun shtile trern.
ire finger, durkh velkhe s’flist mit vundike
    un tunkele risn
der gantser shmuts fun shtub,
rirn zikh tsu mit erfurkht, mit khshad un mit ekl
tsu yedn shtikl glatikn, bashribenem papir,
vos zey trefn ergets vu baym roymen
un kenen es nisht goyver zayn durkh sine.

un teyl mol in di karge opru-shoen ire
makht zi oyf dos alte Tfile-bikhl
mitn gildnem kreyts oyf zayne shvartse tovlen,
glet mit tseshprung’ne finger iber tunkle oysyes,
vos zenen ful mit got, mit rakhomem un mit libe.
un s’blaybndemolt ire oygn shtum un gloybik
far der fremder velt fun alf-|bes,
der velt, vos iz farknipt far ir oyf toyznt knipn,
der velt, vos leyzt zikh oyf in krayzn un elipsn
un farkoyft zi yede rege, vi a yudas
far draysik harte, shvere teg fun khoydesh
tsu ir goyrl.
heym un heymlozikayt, buenos-ayres, 1948