21. Beyle Schaechter-Gottesman – The Slow Walk

Ir farhaltener trot – audio

English follows Yiddish.

ביילע שעכטער-גאָטעסמאַנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 15.

איר פֿאַרהאַלטענער טראָט
      טײַבעלען

איר פֿאַרהאַלטענער טראָט פֿאַרקלעמט מיר דעם אָטעם
דאָס ענגשאַפֿט פֿון נישט–דערגאַנגענע צילן
שטרעקט זיך אױף שפּעטער אױף װאַרטן
אױף אַנדערע מאָרגנס און בײַטאָגן
טעג רעגנערישע פֿאַרטונקלען נאָך
מײַנע פֿענצטערשױבן
און זי
װאָס װײס איך איצט פֿון איר
צי רעדט זי מיט װעמען
צי לאַכט זי פֿון װעמען צי
איז אַראָפּגעלאָזט איר װיִע װײַל
זי בענקט נאָך מיר
װי איך
ציִענדיק איר שאָטן מיט זיך
בענק נאָך איר
און כ’פּרוּװ צונױפֿבינען *
דאָס נישט דערגרײכטע
און בלײַב אױסגעלײדיקט פֿאָרט
און כ’װעל שױן אַזױ תּמיד בלײַבן
נאָך איר אַװעקפֿאָרן
בענקענדיק
אַלץ בענקענדיק
נאָך איר פֿאַרהאַלטענעם טראָט.
לידער,  בײלע שעכטער־גאָטעסמאַן,  1995

 *צונויפֿבינדן

Taybele Gottesman 1950 – 2005

IR FARHALTENER TROT
Taybelen

Ir farhaltener trot farklemt mir dem otem
Dos engshaft fun nisht-dergangene tsiln
Shtrekt zikh af shpeter af vartn
Af andere morgns un baytogn
Teg regnerishe fartunklen nokh
Mayne fentstershoybn
Un zi
Vos veys ikh itst fun ir
Tsi redt zi mit vemen
Tsi lakht zi fun vemen tsi
Iz aropgelozt ir vie vayl
Zi benkt nokh mir
Vi ikh
Tsiendik ir shotn mit zikh
Benk nokh ir
Un kh’pruv tsunoyfbinen
Dos nisht dergreykhte
Un blayb oysgeleydikt fort
Un kh’vel shoyn azoy tomed blaybn
Nokh ir avekforn
Benkendik
Alts benkendik
Nokh ir farhaltenem trot.

LIDER Beyle Shekhter-Gotesman, 1995

Beyle Schaechter-Gottesman’s biography can be found in Week 15.

The Slow Walk
For Taybl

Her slow walk breaks my heart.
The ache of unrealized goals
stretches into the future, waiting
for other mornings and afternoons.
Rainy days still darken
my windowpanes.
And she …
What do I know about her now?
Is she talking with someone?
Is she laughing at someone?
Are her eyelashes lowered
because she longs for me?
As I,
with her shadow trailing after me,
long for her?
And I struggle to tie together
things not achieved.
And still  I remain empty.
Shall I always be like this
after her leaving? –
Longing,
still longing
for her slow walk.
Translated by Thomas E. Bird
LIDER Beyle Schaechter-Gottesman, 1995

 

20. Sarah Traister Moskovitz – First Love; Mother Tongue; My Inheritance

 

Ershte libe – audio    

Mame Loshn – audio      

Mayn yerushe – audio

English follows Yiddish.

שׂרה טרײסטער מאָסקאָװיטש (1927—
איז די אַמעריקאַנער געבוירענע טאָכטער פֿון ייִדישע אימיגראַנטן פֿון פּוילן. דער טאַטע איז געװען דער דירעקטאָר פֿון אַרבעטער–רינג ייִדישע שולן אין ספּרינגפֿילד, מאַס’ און לאָס אַנדזשעלעס. שׂרה האָט זיך געלערנט אין אַ ייִדישער שול און אין דער היים האָט מען גערעדט נאָר ייִדיש. יונגערהײט האָט זי געהערט װעגן נאָענטער משפּחה װאָס איז פֿאַרבליבן אין פּוילן. צו צװעלף יאָר האָט זי געװוּסט אַז אירע עלטערן װאַרטן אויף בריװ װאָס װעלן קײן מאָל נישט אָנקומען.  און צו זעכצן יאָר האָט  זי פֿאַרשטאַנען פֿון דעם צער פֿון אירע עלטערן אַז די משפּחה דאָרטן איז מער נישטאָ. װען זי שרײַבט אויף ייִדיש וועקט זי װידער אויף זײערע פֿאַרלוירענע שטימעס און דערפֿיל אַ נאָענטקייט מיט זיי.
טרײסטער מאָסקאָװיטש איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר אין מענטשלעכער אַנטװיקלונג און פּסיכאָלאָגיע. אין לאָס אַנזשעלעס אין 1982 האָט זי געשאַפֿן די ערשטע אָרגאַניזאַציע פֿאַר מענטשן װאָס האָבן ווי יונגע קינדער דורכגעלעבט דעם חורבן אין אײראָפּע און פֿאַרלוירן זײערע עלטערן.
זי האָט חתונה געהאַט מיט 65 יאָר צוריק מיט איר מאַן, איציק מאָסקאָוויטש. זיי האָבן דרײַ קינדער, נײַן אײניקלעך און פֿינף אורײניקלעך.

שׂרה טרײסטער מאָסקאָװיטש האָט אַרויסגעגעבן איין באַנד ייִדישע לידער, קומט צום טיש באַגלייט פֿון אירע אייגענע ענגלישע איבערזעצונגען. צו באַשטעלן דאָס ביכל שטעלט זיך אין פֿאַרבינדונג מיט smoskovitz@csun.edu
זי האָט אַרויסגעגעבן אַ ביכל אויף ענגליש װעגן קינדער וואָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן:
Love Despite Hate: Child Survivors of the Holocaust and Their Adult Lives, Schocken 1982.
זי האָט איבערגעזעצט אַלע ייִדשע־לידער אויסגעגראָבן אין וואַרשע געפֿונען אין די מילכקאַנען פֿון דעם רינגלבלום־אַרכיוו. די לידער און אירע איבערזעצונגען קען מען געפֿינען אויף
http://www.poetryinhell.org

ערשטע ליבע

מײַן מאַמע איז געגאַנגען צו קינד
אױף ייִדיש
אױף ייִדיש אירע תּפֿילות
אױף ייִדיש אירע קולות
פֿון איר מױל און ברוסט איז ייִדיש
אַרײַנגעפֿלאָסן טיף אין מיר.
געבאָדן, געקאָרמעט, געלעקט
און געפּוצט האָט זי מיך
מיט איר װאַרעמער ייִדישער צונג.

מײַן טאַטע האָט מיר אױף שפּאַציר גענומען
אױף ייִדיש
זען די פּאַװעס
איך האָב זיך אָנגעהאַלטן אין זײַן
תּורה װײַזפֿינגער
און אונטער ראָזשינקעס מיט מאַנדלען
פֿאַלנדיק דיק פֿון הימל
אױף זײַן שױס געזען די אותיות
פֿון דער גאָלדענער פּאַװעס רעגן־בױגן.
מיר האָבן יעדן אות צוזאַמען אין די הענט
מיט פֿרײד געהאַלטן
װי אַ נײַ געבױרן הינדעלע.

איך בין מקנא די
װאָס האָבן יונגערהײט געהאַט געליבטע
זײ צו גלעטן, רײצן און קושן
אױף ייִדיש,
שפּראַך פֿון ערשטער ליבע.

מאַמע לשון

שׂרהלע, זיסעלע, מאַמעלע, שײנינקע,
טײַערע, ליובעניו, מלאכל קלײנינקע
זיסינקע קרױנעניו, בובעליו לובעליו
הערצעלע, פּופּעלע, זיסעלע, גוטעלע

ליכטיקער פּנימל
ליבינקע אײגעלעך
 פֿעיִקע הענטעלעך
 זגראַבנינקע פֿיסעלעך
 קלוגינקע קעפּעלע
 גלאַנציקע הערעלעך
רױטינקע בעקעלעך
צײנדעלעך פּערעלעך
עס אױף די לאָקשעלעך
פּופּיקל מערעלעך

קום אַהער קעצעלע
שפּיל זיך שײן פֿײגעלע
נישט װילד װי אַ חיהלע
מײַן מײדעלע פֿרײדעלע
ליו–ליו–ליו אוצרל
מײַן כּשר קינד
ביסט אײנס אין דער װעלט מײַנס
שלאָף רויִק אַצינד.

מײַן ירושה

איך שטריק אויף די פֿינגער פֿון מײַן מאַמעס ליבע
און טרינק לאַנגזאַם דעם קלוגן װײַן פֿון אירע רײד
זי איז די װאָס גיט פֿון מײַן האַנט די נדבות
זי פֿאַרשטאַרקט מיך אין מײַן רוקנבײן.

דורך דורות טאַנץ איך מיט אירע חלומות
און טוליע זיך אײַן אין איר װאַרעמען שאַל
לעבן לאַנג האַלט איך טײַער אירע מתּנות
און שװעב לײַכט אין דעם טראַכט פֿון איר קװאַל.

ERSHTE LIBE

Mayn mame iz gegangen tsu kind
Af yidish
Af yidish ire tfiles
Af yidish ire koyles
Fun ir moyl un brust iz yidish
arayngeflosn tif in mir.
Gebodn, gekormet, gelekt
Un geputst hot zi mikh
Mit ir varemer yidisher tsung.

Mayn tate hot mir af shpatsir genumen af yidish
zen di paves
Ikh hob zikh ongehaltn in zayn
toyre-vayzfinger
Un unter rozhinkes mit mandlen
falndik dik fun himl
af zayn shoys gezesn zen di oysyes
fun der goldener paves regn-boygn.
Mir hobn yedn os tsuzamen in di hent
mit freyd gehaltn
vi a nay geboyrn hindele

Ikh bin mekane di
vos hobn yungerheyt gehat gelibte
zey tsu gletn, reytsn un kushn
Af yidish,
shprakh fun ershter libe.

MAME LOSHN

Sorele, zisele, mamele, sheyninke,
Tayere, lyubanyu, malekhl kleyninke
zisinke kroynenyu, bubalu lubalyu
hertzele, pupele, zisele, gutele

Likhtiker peneml
Libinke eygelekh
Feike hentelekh
zgrabninke fiselekh

Kluginke kepele
glantsike herelekh
roytinke bekelekh
tseyndelekh perelekh
es uf di lokshelekh
pupikl merelekh

Kum aher ketzele
Shpil zik sheyn feygele
nisht vild vi a khayele
mayn meydele freydele

Lyu lyu lyu oytserl
mayn kosher kind
eyns in der velt mayns
shlof ruik atsind.

MAYN YERUSHE

Ikh shtrik af di finger fun mayn mames libe
Un trink langzam dem klugn vayn fun ire reyd
Zi is di vos git fun mayn hant di nedoves
Zi farshtarkt mikh in mayn rukn beyn.

Durkh doires tantz ikh mit ire khaloimes
Un tulye zikh ayn ir varemen shal
Lebn lang halt ikh tayer ire matones
Un shveb laykht in dem trakht fun ir kval.

Sarah Traister Moskovitz (1927 –
is the American born daughter of Jewish immigrants from Poland. Her father was the director of Workmen’s Circle schools in Springfield, MA and Los Angeles. Sarah attended Yiddish schools and spoke only Yiddish at home with her parents. As a young girl she heard of close family who had remained in Poland. By the age of twelve she knew that her parents were waiting for letters that would never arrive. At sixteen she understood from the sadness of her parents that their families had been killed. When she writes in Yiddish she wakens their mute voices and feels their closeness.
Traister Moskovitz was a professor of human development and psychology at Cal. State University, Northridge.  With Dr. Flo Kinsler of the Jewish Family Service in Los Angeles, she created the first Child Survivor Association in 1982. She married Itzik Moskovitz 65 years ago and they have three children, nine grandchildren and five great-grandchildren.
Her publications include: Love Despite Hate: Child Survivors of the Holocaust and Their Adult Lives, Schocken, 1982 and one volume of Yiddish poetry Kumt tsum tish/Come to the Table accompanied by her own English translations. To order the book contact the poet at smoskovitz@csun.edu. She has also found and translated into English all the Yiddish poetry in the Ringelblum Archives preserved in buried milk cans in Warsaw. This  poetry can be found at http://www.poetryinhell.org.

First Love

My mother went into labor
in Yiddish
in Yiddish her prayers
in Yiddish her screams
From her mouth and breast
Yiddish flowed deep into me
I was bathed, fed
licked and prettied
with her warm Yiddish tongue.

My father took me walking
in Yiddish
to see the peacocks.
I held on to his Torah pointing finger
And from the sky
raisins and almonds fell
while I sat on his lap to see
the letters of the golden peacock’s rainbow.
We held each letter
in our hands with joy
as if it were a new born little chick.

I envy those
who in their youth had lovers
caressing, teasing,
and kissing them
in Yiddish
Language of  first love.

Mother Tongue

Little Sarah,
sweet little beautiful mamele,
dear little angel,
sweet little crown,
little doll,
little beloved,
little heart,
little sweetness,
little goodness

Bright little face,
dear little eyes,
capable little hands,
shapely little legs
clever little head,
shiny curly hair,
little red cheeks,
little pearl teeth
eat up all the little noodles,
the little gizzard and little carrots.

Come here little kitten,
play nice little bird
not like a little animal,
my little girl joy.
Lyu, lyu lyu little treasure,
my kosher child
one in the world mine,
sleep peacefully now.

My Inheritance

I knit on the fingers of my mother’s love
and sip slow the wise wine of her words
I carry her strength in the bones of my spine
It is she who gives alms from my purse.

Down decades of time I dance with her dreams
and rejoice in the warmth of her cloak
So long as I live I will cherish her gifts
and float safe in the womb of her hopes.

19. Rivka Basman Ben-Hayim – Remind Me of My Mother; My Mother

Dermont men mayn mamen – audio

Mayn mame – audio

English follows Yiddish.

רבֿקה באַסמאַן בן־חיים, 1925־
איז געבױרן געװאָרן אין װילקאָמיר, ליטע. די צװײטע װעלט־מלחמה האָט זי איבערגעלעבט צװײ יאָר אין װילנער געטאָ און דערנאָך אין צװאַנגלאַגערן. נאָך דער מלחמה האָט זי געטראָפֿן איר מאַן, דעם קינסטלער מולה בן־חײם, אין בעלגראַד און בײדע האָבן זיך באַטײליקט אין דער „בריחה”־באַװעגונג אין אײראָפּע און שפּעטער, אין ישׂראל, אין דער באַפֿרײַונג־מלחמה. אין 1947 האָבן זי מיט איר מאַן עולה געװען און זיך באַזעצט אין קיבוץ המעפּיל װוּ זײ האָבן געוווינט זעכצן יאָר. רבֿקה האָט דאָרטן געאַרבעט װי אַ לערערין. זי איז געװען אַ מיטגרינדערין פֿון דער שרײַבער־גרופּע „יונג-ישׂראל”. פֿון 1963 ביז 1965, װען איר מאַן איז געװען דער ישׂראלדיקער קולטורעלער אַטאַשע אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד האָט זי געלערנט די קינדער פֿון דיפּלאָמאַטן אין מאָסקװע. אין דער זעלבער צײַט האָט זי געשאַפֿן און אָנגעהאַלטן בסודיקע קאָנטאַקטן צװישן די סאָװעטיש־ייִדישע שרײַבערס און דער דרױסנדיקער װעלט. זינט 1982 װױנט זי אין הרצליה.
זי האָט אַרױסגעגעבן צען בענד לידער, אַלע אין ישׂראל, אַלע אילוסטרירט און גראַפֿיש אױסגעשטעלט פֿון מולה בן־חײם: טױבן בײַם ברונעם, 1959, בלעטער פֿון װעגן, 1967, ליכטיקע שטײנער, 1972, צעשאָטענע קרעלן, 1982,אָנרירן  די צײַט, 1988, די שטילקייט ברענט, 1992, די ערד געדענקט, 1998, די דרײַצנטע שעה, 2000, אויף אַ סטרונע פֿון רעגן, 2002. אין 2006 זײַנען אירע געזאַמלטע לידער אַרױס אין צװײ בענד, לכּבֿוד איך און דו. אירע לידער זײַנען איבערגעזעצט געװאָרן אױף עבֿריתּ, ענגליש, פֿראַנצײזיש, פּױליש, דײַטש און פֿלעמיש. זי האָט געקראָגן אַ סך ליטעראַרישע פּרעמיעס, צװישן אַנדערע: דעם מאַנגער־פּרײַז, דוד האָפֿמאַן־פּרײַז און דעם פּאָלאַק־פּרײַז פֿון בית שלום־עליכם.

פֿאַר אַ לענגערער ביאָגראַפֿיע ווי אויך א געלעגנהייט צו לייענען אַ סך פֿון אירע לידער ווי אויך ענגלישע איבערזעצונגען דערפֿון גייט אויף דעם וועבזײַטל פון דער איבערזעצערין זעלדע ניומאַן. דאָרט קענט איר אויך הערן ווי באַסמאַן בן־חיים לייענט אירע לידער. http://yiddishpoetry.commons.gc.cuny.edu

דערמאָנט מען מײַן מאַמען

דערמאָנט מען מײַן מאַמען
װער איך אַ קינד.
און ס’מאַכט ניט אױס
די גרױע האָר,
און ניט די פֿערציק יאָר.
אַ קינד!

אױך שפּיגלען װערן מיד
פֿון װײַזן אַלע שעה אַן אַנדער בליק.
װיל איך געדענקען
דעם קערן,
װאָס האָט בײַם װערן
צעגרינט אַ קינד
מיט זון אין אױגן,
יענע רגע,
װאָס האָט מיט זון מיך אױסגעזױגן.
בלעטער פֿון װעגן,  ישׂראל־בוך, תּל־אָבֿיבֿ, 1967

מײַן מאַמע

די פֿרעמדע פֿרױ געדענקט נאָך
די לװיה פֿון מײַן מאַמען,
און איך געדענק איר לעבן.
איר ליבשאַפֿט ריזלט אין מײַן װעזן.
אַ יונגע און אַ שײנע.
ניטאָ אַ מאַמע װאָס געװעזן
פֿאַראַן — און אײנע,
די פֿרעמדע פֿרױ
געדענקט נאָך
די לװיה פֿון מײַן מאַמען,
און איך געדענק איר לעבן.
    די שטילקײט ברענט, ישׂראל־בוך, תּל־אָבֿיבֿ, 1992        

DERMONT MEN MAYN MAMEN

Dermont men mayn mamen
Ver ikh a kind.
Un s’makht nit oys
di groye hor,
Un nit di fertsik yor.
A kind!

Oykh shpiglen vern mid
Fun vayzn ale sho an ander blik.
Vil ikh gedenken
Dem kern,
Vos hot baym vern
Tsegrint a kind
Mit zun in oygn, –
yene rege,
Vos hot mit zun mikh oysgezoygn.
Bleter fun vegn, Yisroel-bukh, Tel-Oviv, 1967

MAYN MAME

Di fremde froy gedenkt nokh
Di levaye fun mayn mamen,
Un ikh gedenk ir lebn.
Ir libshaft rizlt in mayn vezn.
A yunge un a sheyne.
Nito a mame vos gevezn
Faran – un eyne,
Di fremde froy
Gedenkt nokh
Di levaye fun mayn mamen,
Un ikh gedenk ir lebn.
Di Shtilkayt Brent (Yisroel-bukh, Tel Aviv, 1992)

Rivka Basman Ben-Hayim (1925-
was born in Wilkomir (Ukmerge), Lithuania. She survived WWII for two years in the Vilna ghetto and then in concentration campls. After the war she met her husband, the painter “Mula” Shmuel Ben Hayim in Belgrade helped him run the Belgrade Berihah (Heb. “flight”) stations for moving Jews out of Eastern Europe towards their illegal immigration to Palestine. They immigrated to Israel in 1947 and took part in the War of Independence. They lived in Kibbutz Hamapil for sixteen years where Basman worked as a teacher. She was a cofounder of the literary group”Yung-Yisroel” (Young Israel). From 1963 to 1965, while her husband was the Israeli cultural attache to the Soviet Union she taught the children of diplomats in Moscow. At the same time she furthered clandestine contacts between the Soviet Yiddish writers and the outside world. She has resided in Herzliah since 1982.
She has published ten volumes of poetry, all in Israel, and all illustrated and graphically designed by Mula Ben-Hayim: Toybn baym brunem (Doves at the Well, 1959), Bleter fun vegn (Leaves of the Paths, 1967), Likhtike shteyner (Radiant Stones, 1972), Tseshotene kreln (Beads in Shadow, 1982), Onrirn di tsayt (To Touch Time, 1988), Di shtilkayt brent (The Silence Burns, 1992), Di erd gedenkt (The Earth Remembers, 1998), Di draytsnte sho (The Thirteenth Hour, 2000) and Af a strune fun regn (On a String of Rain, 2002). In 2006 her collected works were published in tso volumes, Lekoved ikh un du (In honor of Me and you). Her poems have been translated into hebrew, English, French, Polish, German and Flemish. She is the recipient of a number of literary prizes, among them the Manger Prize, the Dovid Hofshteyn Prize and the Pollack Prize of the Beyt Sholem-Aleykhem.
For a more comprehensive biography and a chance to read many of her poems along with English translations visit the website of the translator Zelda Newman. There you can also hear Basman Ben-Hayim reading her poems. http://yiddishpoetry.commons.gc.cuny.edu

Remind Me of My Mother

Remind me of my mother
And I become a child.
And neither grey hair
Nor forty years
Matter at all.
A child!

A mirror too becomes tired
Of showing a different glance every hour.
So I want to remember
That kernel,
Which in becoming
Vitalized a child
With sun in its eyes, –
That moment,
Which nourished me with sun.

       Tr. Zelda Newman

My Mother

The unknown woman still remembers
My mother’s funeral,
But I remember her life.
Her love courses in my being.
Young and lovely.
The mother that was is gone
She exists– and is unique,
The unknown woman
Still remembers
My mother’s funeral.
But I remember her life.

      Tr. Zelda Newman

 

,

18. Yermiyahu Ahron Taub – Preparing to Dance; from What Stillness Illuminated

Tsugreytndik zikhtsu tantsn – audio

Vos di shtilkeyt hot baloykhtn– audio

 

ירמיהו אַהרן טאַוב איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ פֿרומער (נישט-חסידישער) ישיבֿה־קהילה אין פֿילאַדעלפֿיע. ווען ער איז געווען אין די 20ער יאָרן האָט ער אָנגעהויבן זיך לערנען פֿאָרמעל ייִדיש כאָטש די לופֿט פֿון זײַנע קינדער־יאָרן איז געווען אײַנגעזאַפּט מיט ייִדיש־לשון. ער וווינט איצט אין וואַשינגטאָן, ד”ק וווּ ער אַרבעט ווי אַ ביבליאָטעקער איןישׂראל־ און  יודאַיִקאַ־אָפּטייל פֿון נאַציאָנאַלער קאָנגרעס־ביבליאָטעק.  טאַוב איז דער מחבר פֿון דרײַ בענד פּאָעזיע, The Insatiable Psalm, What Stillness Illuminated/וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן, און Uncle Feygele.  זײַנע ייִדישע לידער זײַנען געדרוקט געוואָרן אין דער באַוועבטער ייִד, יוגנטרוף, פֿאָרווערטס, און צוקונפֿט, צווישן אַנדערע פּובליקאַציעס.  זײַן וועבזײַטל איז www.yataub.net.

Yermiahu Ahron Taub grew up in an orthodox (non-Hasidic) yeshivish community in Philadelphia. He began his formal study of Yiddish when he was in his 20s although the language was very much present in his childhood. Currently he lives in Washington, DC where he works as a Senior Librarian in the Israel & Judaica Section at the Library of Congress. He is the author of three volumes of Poetry, The Insatiable Psalm, What Stillness Illuminated/וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן and Uncle Feygele. His Yiddish poems have been published in a Der bavebter Yid, Yugntruf, Forverts and Tsukunft among others. You may learn more about him at his website: yataub.net.

   צוגרײטנדיק זיך צו טאַנצן

זי זיצט אויף אַ בענקל אין אַ ים פֿון
דער בלײכסטער ראָזקײט,
שװימענדיק.
דאָס שײטל (בלאָנדער
װי דער איצט פֿאַרטונקלטער צאָפּ באַהאַלטן
אינעם שופֿלאָד),
אַן אָפֿענע פֿויסט.
די מאַמע קוקט אינעם גלאָז,
לאַנג.
אָן אַ זיפֿץ,
לײגט זי צו דאָס רויט און בלוי,
בשׂמים-ריח פֿון אַן אומבאַצײכנט פֿלעשל,
קאַמופֿלאַזש פֿאַר זאַכן אומבאַװוּסטע.
די פּערל אין אָרדענונג,
לאָזט זי אַראָפּ דעם קאָפּ אויפֿן טיש,
מיט צידערדיקע אַקסלען,
נישט אין שטאַנד אַ ריר צו טאָן דעם מאַנס װערטער
פֿון אונטן.
און דאָס קלײנע ייִנגל פֿאַרקוקט זיך אַדורך די שפּיצן
מיט אָפּשײַ.
[דער אומזעטיקלעכער מיזמור] The Insatiable Psalm

TSUGREYTNDIK ZIKH TSU TANTSN

zi zitst af a benkl in a yam fun
der bleykhster rozkeyt.
shvminendik.
dos sheytl (blonder
Vv der itst fartunklter tsop bahaltn
inem shuflod),
an ofene foyst.
di mame kukt inem gloz,
lang.
on a zifts,
leygt zi tsu dos royt un bloy,
bsomim-reyekh fun an umbatseykhnt fleshl,
kamuflazh far zakhn umbavuste.
di perl in ordenung
lozt zi arop dem lop afn tish,
mit tsiterdike akslen,
nisht in shtant a rir tsu ton dem mans verter
fun untn.
un dos kleyne yingl farkukt zikh adrukh di shpitsn
mit opshay.

preparing to dance

she sits on the chair in a sea
of the palest pink,
floating.
the sheytl (blonder
than the now darkened braid packed
away in the drawer),
an open fist.
mother looks into the glass,
long.  without a sigh,
she applies the red and the blue,
scent from an unmarked bottle,
camouflage of things unknown.
the pearls in place,
she lowers her head onto the desk,
her shoulders shaking,
unable to budge the man’s words from below.
and the little boy stares through the lace
in awe.
The Insatiable Psalm (Wind River Press, 2005)

18
װאָס פֿאַר אַ נסיעה!
נעם אַרויס דאָס ברויט.
גײ איצט אַרויף; נעם די פֿלוימען מיט.
איך װעל אויסטאָן דאָס שײטל … אָט בין איך.
טאַטעלע, דו מוזסט זײַן שטיל.

Vos far a nesiye!
Nem aroys dos broyt.
Gey itst aruf; nem di floymen mit.
Ikh vel oyston dos sheytl… Ot bin ikh.
Tatele, du muzst zayn shtil.

What a trip we took!
Take the bread out.
Go up now; take the plums.
I will take off my wig … here I am.
Little one, you must be still.

19
בלײכער טראַפֿיק האָט געשטראָמט דורכן באַפּינטלטן פֿילם פֿון דעצעמבער-שלאָף.
קולות פֿון דער שטיל; כ’האָב געהערט עפֿענען די טיר.
די מאַמע האָט געזאַמלט מײַנע ברענענדיקע פֿאָרעמס.
אויף איר האַלדז האָב איך געאָטעמט דעם זכּרון פֿון פּאַרפֿום.
דורכן נעפּל האָבן מיר געזען אַ רויטן שירעם  גײן אַ װאַלס איבער נאַסע ברוקשטײנער.

Bleykher trafik hot geshtromt durkhn bapintltn film fun Detsember-shlof.
Koyles fun der shtil; kh’hob gehert efenen di tir.
Di mame hot gezamlt mayne brenendike forems.
Af ir haldz hob ikh arayngeotemt dem zikorn fun parfum.
Durkhn nepl hobn mir gezen a roytn shirem geyn a vals iber nase brukshteyner.

Pale traffic streamed through the grainy film of December sleep.
Voices from the quiet; I heard the door open.
Mother gathered my burning shapes.
Against her neck I breathed the memory of her perfume.
Through the fog we saw a red umbrella waltz over wet cobblestones.

24
די מאַמע איז געווען  פֿאַרליבט אין דער סקריפּענדיקער מוזיק פֿון דער קאַרוסעל.
זי האָט זיך אָנגעלענט אויפֿן פּלאַסטישן אָגער בשעת ער האָט גאַלאָפּירט
דורך װאָלקנס קאָקאָשעס און צוקער-װאַטע און עפּלפּײַ.
װאָלט זי געקענט אַ מאָל געװינען אַ בלויע סטענגע?
קײן קינד האָט נישט אויסגערופֿן איר נאָמען.
לידער 18, 19 און 24 פֿון וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן, 2008

Di mame iz geven farlibt in der skripendiker muzik fun der karusel.
Zi hot zikh ongelent afn plastishn oger beshas er hot galopirt
Durkh volkns kokozhes un tsuker-vate un eplpay.
Volt zi gekent a mol gevinen a bloye stenge?
Kin kind hot nisht oysgerufn ir nomen.
Lider 18, 19 un 24 fun Vos shtilkayt hot baloykhtn, 2008.

The mother adored the tinny music of the carousel.
She leaned against the plastic stallion as it galloped
through clouds of popcorn and cotton candy and apple pie.
Could she ever win a blue ribbon?
No child called her name.
What Stillness Illuminated/Vos shtilkayt hot baloykhtn (Parlor Press, 2008; Free Verse Editions series)

17. Rokhl Korn – Generations

Doyres -audio

 

רחל קאָרנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 13 צוזאַמען מיט איר ליד „מײַן מאַמען
 אַנשטאָט אַ מצבֿה אױף איר אומבאַקאַנטן קבֿר”

דורות

מײַן מאַמע האָט ליב געהאַט אַן אַנדערן
און איז געװאָרן דאָס װײַב פֿון מײַן טאַטן—
ס‘האָט יעמעמס בילד פֿאַרגעלט, פֿאַרבלאַסט פֿון לאַנגע יאָרן
געשמײכלט פֿון איר אַלבום סאַמעטענעם, אַלטן.

װען זי האָט אױסגענײט אַ האַנטעך, אַ סערװעט,
אין רױטן זײַד אַרײַנגעשטיקט איר בענקשאַפֿט, איר באַגער,
פֿלעגן לױפֿן די שטעך, װי שמאָלע ריטשקעס בלוט
באַזילבערטע, באַזױמטע מיט איר שטילער טרער.

מײַן באָבע— װער קען הײַנט פֿאַרשטײן דאָס לעבן פֿון אַ באָבען—
כ’געדענק בלױז ציטערדיקע הענט און שמאָלע, בלאָע ליפּן.
װער קען עס װיסן הײַנט, צי ס’האָט מײַן זײדע שעיה זי געליבט,
װי שװער עס איז געװען איר גליק און װאָס זי האָט געליטן.

ס’איז פֿון איר נישט פֿאַרבליבן קיין בריװ,קיין שטיק פּאַפּיר,
נאָר טעפּ פֿאַרדראָטעװעטע אױפֿן בױדעם, עדות שטומע פֿון געװעזנער װאָר—
װען ס’איז איר מאַן געשטאָרבן איז זי געבליבן אַן אַלמנה יונגע
מיט פֿינעף קינדער, דער ייִנגסטער זון אַ יתומל פֿון קנאַפּע זיבן יאָר.

האָט זי אײַנגעפֿלאַנצט אַ סאָד, אַ סאָד, געדיכט און ברײט,
בײמער אין שורות גלײַכע אײנס בײַ אײנס, גערײט,
 כּדי אַרומצונעמען ס’נײַע, נאַקעטיקע הױז
און איר אײגנע, גרױסע אײנזאַמקײט.

און איך— מײַן טאָכטער איז איצט אַלט געװאָרן זעכצן יאָר,
גענױ װי איך אין יענעם טאָג פֿון יענעם חודש מײַ,
װען ס’האָט אַ שטילע שעה אַרײַנגעפֿלאַנצט אין מיר דאָס װוּנדערלעכסטע װאָרט,
און ס’האָט געשמעקט מיט װײַסן בעז, מיט פֿרילינג און מיט שפּיל פֿון װײַטן סאָלאָװײ.

אַ פּעקל בריװ אין שאַנק, אַ שמאָלינק בענדל לידער
אָט דאָס אַלץ איז דאָס אַש פֿון מײַן לעבן—
איצט זע איך גענױ— כ’בין געװעזן צו נאָענט פֿון מײַן גליק,
בין איך געלאָפֿן אַלץ פֿאָרױס, אַלץ פֿאָרױס— און דערנעבן.

כ’װאָלט מײַן טאָכטער געזאָגט— ניטע, ניטע, ניט יאָג,
לאָז דיך פֿירן פֿון דער אױסגענײטער, רױטער ריטשקע בלוט,
האָרך, װאָס ס’רױשן די ביימער אין דער באָבנס סאָד
און װאָס ס’פֿליסטערט פֿאַרטראַכט און פֿאַרטרױערט מײַן ליד.

נאָר װי קענען באַנעמען אירע זעכצן יאָר
פֿון פֿאַרגאַנגענע לעבנס דעם ציטער און טרױער?
ס’הײבט זיך אָן בײַ איר אַלץ אױף ס’נײַ, אַלץ אױף ס’נײַ—

זי גײט און ס’גײען די שאָטנס איר נאָך און קושן איר שפּור,
און ערגעץ אױף אַ צװײַג פֿון װײַסן בעז
פֿיבערט אױס זײַן ליד דער װײַטער סאָלאָװײ.
       באַשערטקײט: לידער 1928־1948מאָנטרעאַל, 1949

DOYRES

Mayn mame hot lib gehat an andern
Un iz gevorn dos vayb fun mayn tatn –
S’hot yemems bild fargelt, farblast fun lange yorn
Geshmeykhlt fun ir album sametenem, altn.

Ven zi hot oysgeneyt a hantekh, a servet,
In roytn zayd arayngeshtikt ir benkshaft, ir bager,
Flegn loyfn di shtekh, vi shmole ritshkes blut
Bazilberte, bazoymte mit ir shtiler trer.

Mayn bobe – ver ken haynt farshteyn dos lebn fun a boben –
Kh’gedenk bloyz tsiterdike hent un shmole, bloe lipn.
Ver ken es visn haynt, tsi s’hot mayn zeyde Shaye zi gelibt,
Vi shver es iz geven ir glik un vos zi hot gelitn.

S’iz fun ir nisht farblibn kin briv, kin shtik papir,
Nor tep fardrotevete afn boydem, eydes shtume fun gevezner vor –
Ven s’iz ir man geshtorbn iz zi geblibn an almone yunge
Mit finef kinder, der yingster zun a yoseml fun knape zibn yor.

Hot zi ayngeflantst a sod, a sod, gedikht un breyt,
Beymer in shures glaykhe eyns ba eyns, gereyt,
Kedey arumtsunemen s’naye, naketike hoyz
Un ir eygne, groyse eynzamkeyt.

Un ikh – mayn tokhter iz itst alt gevorn zekhtsn yor,
Genoy vi ikh in yenem tog fun yenem khoydesh may,
Ven s’hot a shtile sho arayngeflantst in mir dos vunderlekhste vort,
Un s’hot geshmekt mit vaysn bez, mit friling un mit shpil fun vaytn solovey.

A pekl briv in shank, a shmolink bendl lider
Ot dos alts iz dos ash fun mayn lebn –
Itst ze ikh genoy – kh’bin gevezn tsu noent fun mayn glik,
Bin ikh gelofn alts foroys, alts foroys – un dernebn.

Kh’volt mayn tokhter gezogt – nite, nite, nit yog,
Loz dikh firn fun der oysgeneyter, royter ritshke blut,
Horkh, vos s’royshn di beymer in der bobns sod
Un vos s’flistert fartrakht un fartroyert mayn lid.

Nor vi kenen banemen ire zekhtsn yor
Fun fargangene lebns dem tsiter un troyer?
S’heybt zikh on bay ir alts oyf s’nay, alts oyf s’nay –

Zi geyt un s’geyen di shotns ir nokh un kushn ir shpur,
Un ergets oyf a tsvayg fun vaysn bez
Fibert oys zayn lid der vayter solovey.
     Bashertkeyt: Lider 1928-1948, Montreal, 1949

Rokhl Korn’s biography can be found in Week 13 along with her poem “To My Mother”.

Generations

For my daughter

Loving another, yet she married my father.
That other portrait faded with the years.
From her album paged in musty velvet
Shimmered forth his paling, yellowing smile.

To watch her embroider a towel or tablecloth:
She pricked the vivid silk with her *longing and desire.
The stitches flowed like narrow streams of blood.
The seams were silvered with her silent tears.

And my grandmother – how little I know of her life! –
Only her hands’ tremor, and the blue seams of her lips.
How can I imagine my grandfather’s love of her?
I can will myself to believe in her suffering.

No letter remains, no, not a scrap of paper
Did she will us; only pots in the attic
Crudely patched: tangible maimed witnesses
To a dead life: the young widow, the mother of five.

So she planted a luxuriant garden
That would embrace the newly barren house
And her new barrenness. So the trees grew,
Obedient to her will, in perfect rows.

Now my daughter is just sixteen
As I was on that quiet day in May
When I became pregnant of a single word
Scented with lilac, the remote song of a bird.

A few letters, and what is called “a slender volume”:
These are the relicts of my life. I lacked perspective
On happiness, so I ran even faster
To escape the happy boundaries of my fate.

Listen, my daughter, never go in pursuit!
It all lies there, in the woven strands of blood.
How the straight trees whisper in grandmother’s garden!
Only listen! these dim echoes in my poem…

But what can sixteen years conceive of sorrow?
And pensiveness? the tremor of old lives?
For her, only the eternal beginnings.

Where she goes, old shadows kiss her footprints.
Somewhere, in white lilac, the nightingale
Gasps out his fragile song.

**Which ends always with the note of eternal beginning.
Tr. Carolyn Kizer, A Treasury of Yiddish Poetry, edited by irving Howe and Eliezer Greenberg, Holt, Rhinehart and Winston, 1969.

* Kizer translated the line as,  “She pricked the vivid silk with her nostalgia.” I changed it to longing and desire to be closer to the Yiddish benkshaft un bager.

** This line has no correlate in the Yiddish text.

 

16. Asya – Mother; My Little Girl

Mame – audio

Mayn meydele – audio

English follows Yiddish

אַסיאַ (1932־2009)
אַסיאַ קוריצקי־גיא איז געבױרן געװאָרן אין ווילנע. איר טאַטע איז געװען אַ קונסטמאָלער און שרײַבער פֿון פּיעסעס װאָס זײַנען ניט געשפּילט געװאָרן. אין צײַט פֿון דער צװײטער װעלט־מלחמה איז זי אַנטלאָפֿן מיט אירע טאַטע־מאַמע קיין סאָװעט־רוסלאַנד. זי האָט אָנגעהױבן שרײַבן לידער צו אַכט יאָר און האָט געשריבן אויף רוסיש און אויף ייִדיש. װען זי איז רעפּאַטריִיִרט געװאָרן קיין פּױלן איז אַסיאַ געװאָרן אַ מדריכה אין אַ קינדערהײם און האָט דאָרט געשאַפֿן איר אײגענע קינדער־ליטעראַטור — לידער און פּיעסעס —  פֿאַר די קינדער. אין 1951 האָט זי עולה געװען און דאָרטן זיך געלערנט אין אַ דראַמאַטישער שול און אַ קורצע צײַט (1955־1956) געשפּילט אין הבימה־טעאַטער. פֿון 1948 אָן האָט זי זיך געדרוקט אין אַ סך פּובליקאַציעס, אין פּױלן, אַמעריקע און ישׂראׂל. ניט קיין קלענערער װי דער גרױסער פּאָעט יעקבֿ גלאַטשטײן האָט געשריבן די הקדמה צו איר ערשט ביכל לידער צװײַגן־ציטער. אין ישׂראׂל האָט זי אַרױסגעגעבן די ביכער צװײַגן־ציטער, 1972 און ניט קײן אַלבאַטראָס, 1981. ‏

אויב ווער פֿון אײַך ווייסט אויב טאַטע־מאַמע האָבן איבערגעלעבט די מלחמה זײַט אַזוי גוט און לאָזט מיך וויסן. אַ שיינעם דאַנק.

מאַמע

מאַמע,
מײַן ייִדישע מאַמע,
מען האָט ניט געלאָזט דיר דײַן ייִדישקײט װײנען,
דו האָסט איבער מיר
װי אַ טױב ניט געװאָרקעט,
מיט ברעקלעך פֿון מױל
אָפּגעריסענע, מיך ניט געקאָרמעט.
דאָס לײמיקע ברױט —
אַ פּאָר ביסן
מיר האָבן װי קינדער
אױף צװײ גלײַכע טײלן צעריסן
מיט פּינקטלעכע מאָסן—
אױגן פֿול הונגער.
אױף װעגן פֿון שרעקלעכע װוּנדער
מיט בלײַענער שׂינאה באַרעגנט,
 אַ זאַק איבער לענדן דאַרע באַהאָנגען,
אַ מאַמע יתומה  
בײַם זײַט פֿון דײַן קינד ביסטו געגאַנגען,
װאָס האָט זיך געעלטערט אין שעהען,
מאַמע קינד פֿון דער ברײטער װיליִע,
באַגזלט
פֿון יונגן חלום אין שפּעטע טעג
געזונט זאָלסטו זײַן. ‏
1970
צווײַגן־ציטער,פֿאַרלאַג “המנורה”, תּל־אָבֿיבֿ, 1972

מײַן מײדעלע

מײַן מײדעלע האָט שטיל געװײנט,
געמײנט איך װעל ניט הערן,
האָב איך פֿון איר פֿאַרקלעמט געזיכט,
װאָס איז געשניצט מיט װײ און ליכט
אַראָפּגעקושט די טרערן.

מײַן מײדעלע האָט שטיל געבענקט,
געמײנט איך װעל ניט װיסן,
בין איך אַנטרונען פֿון איר בליק
און פֿון איר בענקשאַפֿט
כ’האָב מײַן גליק מיט זיך אַװעקגעריסן.

מײַן מײדעלע האָט ניט געמאָנט,
נאָר טיף און שטיל געשװיגן,
אױף אירע ליפּן כ’האָב דערפֿילט —
מײַן דאָרשט, פֿאַרשנורט, ניט אײַנגעשטילט
וועט אײביק דאָרטן ליגן.
1963                       
    צווײַגן־ציטער, 1972

MAME

Mame,
Mayn yidishe mame,
Men hot nit gelozt
Dir dayn Yidishkayt veynen,
Du host iber mir
Vi a toyb nit gevorket,
Mit breklekh fun moyl
Opgerisene, mikh nit gekormet.
Dos leymike broyt –
A por bisn
Mir hobn vi kinder
Af tsvey glaykhe teyln tserisn
Mit pinktlekhe mosn –
Oygn ful hunger.
Af vegn fun shreklekhe vunder
Mit blayener sine baregnt,
A zak iber lendn dare bahongen,
A mame yesoyme
Bam zayt fun dayn kind bistu gegangen,
Vos hot zikh geeltert in shoen,
Mame kind
Fun der breyter Vilie,
Bagazlt
Fun yungn kholem
In shpete teg
Gezunt zolstu zayn.
1970
Tsvaygn-tsiter, 1971

MAYN MEYDELE

Mayn meydele hot shtil geveynt,
Gemeynt ikh vel nit hern,
Hob ikh fun ir farklemt gezikht,
Vos iz geshnitst mit vey un likht
Aropgekusht di trern.

Mayn meydele hot shtil gebenkt,
Gemeynt ikh vel nit visn,
Bin ikh antrunen fun ir blik
Un fun ir benkshaft kh’hob mayn glik
Mit zikh avekgerisn.

Mayn meydele hot nit gemont,
Nor tif un shtil geshvign,
Af ire lipn kh’hob derfilt –
Mayn dorsht, farshnurt, nit ayngeshtilt
Vet eybik dortn lign.
1963
Tsvaygn-tsiter

Asya (1932-2009)
Asya Kuritsky-Guy was born in Vilna. Her father was a painter who wrote plays that were never produced. During the Second World War she and her parents fled to Soviet Russia. At the age of eight she began writing poetry in both Russian and Yiddish. When she was repatriated to Poland after the war she worked in an orphanage and created literature – poems and plays – for the children. In 1951 she emigrated to Israel and studied in a drama school there. For a brief time, from 1956-1856, she acted in the Habimah theatre. From 1948 on her poetry was published in a number of publications, in Poland, America and Israel. None other than the great poet Yankev Glatshteyn wrote the foreword to her debut volume Tsvyagn-tsiter (The tremble of Branches). In israel she published the books Tsvaygn-tsiter, 1972 and Nit kin albatros (Not an albatross), 1981.

If anyone can tell me if Asya’s parents survived the war I would greatly appreciate knowing. Thanks.  

Mother

Mother,
My Jewish mother,
They didn’t allow you to
Cry your Yidishkeyt,
You didn’t coo over me
Like a dove,
Didn’t nourish me with
Scraps, torn from your mouth.
The claylike bread –
A few bites
Like children
We tore into two equal parts
Measuring it out exactly –
Eyes full of hunger.
On roads full of terrible wonders
Leaden hatred raining down upon you,
A sack covering your slender loins,
A mother orphan
You walked alongside your child
Who had so aged within hours,
Mother child
Of the wide River Viliye,
Robbed
Of your young dream
In later days
May you be blessed.
1970
Tr. Sheva Zucker

My Little Girl

My Little girl cried quietly,
She thought I wouldn’t hear,
So from her downcast face
Carved from pain and light,
I kissed away a tear.

My little girl yearned quietly,
She thought I’d not discern,
So I vanished from  her gaze
And took with me my joy
Leaving her to yearn.

My little girl did not demand,
Her silence, still and deep, –
On her lips I sensed
My thirst, entwined, not stilled
Would forever keep.
Tr. Sheva Zucker

15. Beyle Schaechter-Gottesman – The Last Page; My Child

S’letste bletl – audio

 Mayn kind – audio

Beyle Schaechter-Gottesman

ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן (1920 –
איז געבױרן געװאָרן אין װין, די טאָכטער פֿון אַ פֿײַנער פֿאָלקזינגערין און אַ לײַדנשאַפֿטלעכן ייִדישיסט. די משפּחה איז אַריבער קײן טשערנעװיץ װען זי איז נאָך געװען אַ יונג מײדל. מײנענדיק אַז זי װיל װערן אַ מאָלערין איז שעכטער־גאָטעסמאַן אַװעק קײן װין צו שטודירן קונסט אָבער האָט געמוזט צוריקקומען קײן טשערנעװיץ װען די דײַטשן זײַנען אַרײַן אין עסטרײַך אין 1938. אין 1941 האָט זי חתונה געהאַט מיט אַ מעדיצינישן דאָקטער, יונה גאָטעסמאַן, און זײ האָבן איבערגעלעבט די מלחמה אין טשערנעװיצער געטאָ צוזאַמען מיט דער מאַמען און עטלעכע אַנדערע פֿון דער משפּחה. זי, איר מאַן און טאָכטער האָבן זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק אין 1951.

שעכטער־גאָטעסמאַנס ערשט ביכל פּאָעזיע, אַ קינדערביכל,  מיר פֿאָרן, איז אַרױס אין 1963. איר לעצט ביכל דער צװיט פֿון טעג: לידער און צײכענונגען איז אַרױס אין 2007. אירע ביכלעך, סך־הכּל נײַן, נעמען אַרײַן פּאָעזיע פֿאַר דערװאַקסענע, קינדערביכלעך און זינגלידער. זי האָט רעקאָרדירט דרײַ קאָמפּאַקטלעך פֿון אירע לידער און אײן רעקאָרדירונג פֿון פֿאָלקסלידער. זי האָט געשפּילט און שפּילט נאָך אַלץ אַ  צענטראַלע ראָלע בײַם אױפֿלעבן און אינספּירירן דעם אינטערעס אין ייִדישן ליד און פּאָעזיע צװישן אַ נײַעם דור קינסטלערס. אַ סך פֿון די בעסטע און באַקאַנטסטע זינגערס בײַם הײַנטיקן טאַג נעמען אַרײַן אירע לידער אין זײער רעפּערטואַר. זי איז דער אײנציקער ייִדישער פּאָעט װאָס זאָל װען אַ מאָל האָבן באַקומען די פּרעמיע פֿאַר נאַציאָנאַלער קולטור־ירושה בײַם לאַנדישן עולמות־פֿאָנד פֿאַר קונסט, די העכסטע אױסצײכענונג אין אַמעריקע פֿאַר דער פֿאָלקקונסט.
 זינט 1951 וווינט זי אין בראָנקס.

ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן רעדט וועגן איר לעבן און ווערק אין דעם פֿילם ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן: האַרבסטליד אין דער סעריע אַ וועלט מיט וועלטעלעך: שמועסן מיט ייִדישע שרײַבערס, 2007, אַרויסגעגעבן פֿון דער ייִדיש־ליגע,  www.leagueforyiddish.org

ס‘לעצטע בלעטל
     (איבערקלאַפּנדיק דער מאַמעס זכרונות)

דער מאַמעס זכרונות

ס‘לעצטע בלעטל פֿונעם לעצטן העפֿטל
שױן פֿאַרמאַכט. די שורות דײַנע, אויפֿגעטרײסלט,
קלאַפּן אױס מײַן נאַכט.
װאָרהאַפֿטיק װי דורכזעעװדיק
אָפּגעצײכנט ביסטו מיר.
איך בין הײַנט די מאַמע פֿון דײַן פֿרי‘ר.
טענער גילדיקן — דײַן בילד נישט װײַכט.
ס‘פֿאַלט אַװעק דער אָװנט,
קילבלעך, רױ און פֿײַכט,
פֿול מיט נאָכקלאַנגען.
ציט זיך
װי ער װאָלט
קײן מאָל נישט פֿאַרגאַנגען.
      שאַריי, 1980‏

מײַן קינד

מײַן קינד,
די זומער־פֿײגל אַלע שױן אַװעקגעפֿלױגן.
דער הימל האָט די לאָדנס צוגעמאַכט.
זיצן מיר בײַם טיש און קלױבן קרישקעס,
װי שױן נאָך דער סעודה— און פֿאַר נאַכט.
שאָטנס— מוראדיק גרױס אױף די װענט.
מיר פֿאַרבײגן די קעפּ מיט זוכנדיקע הענט,
פּרוּװן אַ פֿונק אין אַ ברעקל געפֿינען.
מײַן קינד,
מיט אַ פֿאַרריסענעם שטערן
כ’האָב די ירושה פֿאַרשריבן.
װײ, װאָס ס’איז דערפֿון געבליבן!
זײַ מיר מוחל, דיך נישט־װילנדיק גענאַרט.
לידער, ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן, 1995 ‏

S’LETSTE BLETL
(Iberklapndik der mames zikhroynes)

S’letste bletl funem letstn heftl
Shoyn farmakht.
Di shures dayne, ufgetreyslt,
Klapn oys mayn nakht.
Vorhaftik
Vi durkhzeevdik
Opgetseykhnt bistu mir.
Ikh bin haynt di mame fun dayn fri’r.

Tener gildikn – dayn bild nisht vaykht.
S’falt avek der ovnt,
Kilblekh, roy un faykht,
Ful mit nokhklangen.
Tsit zikh
Vi er volt keyn mol
Nisht fargangen.
Sharey, 1980

MAYN KIND

Mayn kind,
Di zumer-feygl ale shoyn avekgefloygn.
Der himl hot di lodns tsugemakht.
Zitsn mir bam tish un kloybn krishkes,
Vi shoyn nokh der sude – un far nakht.
Shotns – moyredik groys af di vent.
Mir farbeygn di kep mit zukhndike hent.
Pruvn a funk in a brekl gefinen.
Mayn kind,
Mit a farrisenem shtern
Kh’hob dir di yerushe farshribn.
Vey, vos s’iz derfun geblibn!
Zay mir moykhl, dikh nisht-vilndik genart.

LIDER Beyle Shekhter-Gotesman, 1995

Beyle Schaechter-Gottesman (1920 –
was born in Vienna, her mother was a remarkable traditional folksinger and her father, a passionate Yiddishist. She and her family left to settle in Czernowitz, Ukraine (then Romania), when she was a young child. Thinking she wanted to be an artist, Schaechter-Gottesman went to Vienna to study art but was forced to return to Czernowitz when the Germans invaded Austria in 1938. In 1941 she married a medical doctor, Jonas (Yoyne) Gottesman, and together they lived out the war in the Czernowitz Ghetto along with her mother and several other family members. She, her husband and daughter settled in New York in 1951.

Schaechter-Gottesman’s first book of poetry, a children’s book, Mir Forn (We’re Travelling) appeared in 1963. Her books, nine in total, have appeared regularly since then. They include poetry for adults, children’s books and song books. Her most recent book is Der tsvit fun teg: Lider un tseykhenungen (The Blossom of Days: Poems and Drawings), 2007. She has recorded three CDs of her songs and one recording of folk songs. Beyle has played a central role in reviving and inspiring interest in Yiddish song and poetry among a new generation of artists, and her songs have been performed by many of the major names in Yiddish music. She is the only Yiddish poet ever to be awarded a National Heritage Fellowship from the National Endowment for the Arts, the top honor for folk arts in the United States.

Schaechter-Gottesman discusses her life and work (and sings) in the film, Beyle Schaechter-Gottesman: Song of Autumn, 2007, in the series Worlds within a World: Conversations with Yiddish Writers produced by the League for Yiddish: www.leagueforyiddish.org

The poet did, in fact, type and help edit the memoirs of her mother, Lifshe Schaechter-Widman which were published in 1973.

The Last Page
(On Typing My Mother’s Memoirs)

The last page of the last notebook
is finished.
Your lines, stirred up,
keep typing through my night.
So deft, so transparent,
you sketched yourself for me.
Now I’m mother to your past.
Tones that turn to gold.  Your picture doesn’t fade.
Evening comes,
cool, raw, moist,
full of echoes,
and takes hold
as if it never
will let go.

Sharey  (Dawn), 1980
Translated from the Yiddish by Seymour Levitan
Copyright Seymour Levitan c 2012

My Child

My child,
the birds of summer have all flown away,
the sky has closed the shutters,
so we sit at the table and pick crumbs,
as if the party were over and dusk has come,
shadows – awesomely huge on the walls.
We bend our heads and with searching hands
we look for a spark in the tiniest morsel.
My child,
with upward-turned brow,
I willed you the legacy.
Woe, what remains of it!
Forgive me for deceiving you,
I didn’t mean to.
LIDER Beyle Schaechter-Gottesman, 1995
Translated by Gabriel Preil

14. Malka Lee – To My Mother

 

 Mayn mamen – audio

English follows Yiddish.

 

מלכּה לי (1904־1976)
(פּסעװדאָנים פֿון מלכּה לעאָפּאָלד־ראַפּאַפּאָרט) איז געבױרן געװאָרן אין מאָנאַסטרישטש, מיזרח־גאַליציע אין אַ חסידישער משפּחה. בעת דער מלחמה איז זי מיט דער משפּחה פֿאַרװאָגלט געװאָרן קײן אונגערן און דערנאָך װין װוּ זי האָט געלעבט ביז 1918. זי האָט זיך געלערנט אין אַ פּױלישער פֿאָלקשול און גימנאַזיע. אָנגעהױבן שרײַבן לידער האָט זי אױף דײַטש אָבער אין 1921, דאָס יאָר װאָס זי האָט אױסגעװאַנדערט קײן אַמעריקע, איז זי אַריבער צו ייִדיש. אין 1922 האָט זי דעביוטירט אין די פֿעדער, נ“י,  און זינט דעמאָלט האָט זי זיך באַטײליקט מיט לידער, דערצײלונגען און מעמואַרן אין אַ סך צײַטונגען און זשורנאַלן, צװישן אַנדערע: פֿרײַע אַרבעטער שטימע, פֿרײַהײט, צוקונפֿט, טאָג־מאָרגן־זשורנאַל, אידישע קעמפֿער, די גאָלדענע קײט און קינדער־זשורנאַל.

זי און איר ערשטער מאַן, דער שרײַבער אַהרן ראַפּאַפּאָרט, זײַנען געװען באַלעבאַטים פֿון אַ באָנגעלאָ־קאָלאָניע אין הײַ פֿאָלס, נ“י, װוּ אַ גרופּע ייִדיש־אינטעלעקטואַלן פֿלעגט זיך צונױפֿקומען אױף דאַטשע. לױט דער ענציקלאָפעדיע פֿון ייִדישע פֿרויען אין אַמעריקע J[Jewish Women in America: An Historical Encyclopedia], „איר װערק שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ גאַנצן דור ייִדישע פֿרױען, געבױרן און דערצױגן געװאָרן אין מיזרח־אײראָפּע בײַם אָנהײב 20סטן יאָרהונדערט, װאָס האָבן געפֿונען זײער אַן אַנדער לעבן אין אַמעריקע. איר פֿריִיִקע פּאָעזיע פֿלעכט צוזאַמען זכרונות פֿון דעם לעבן אין שטעטל אין אַ חסידישער משפּחה מיט די איבערלעבונגען פֿון דער װעלטלעכער אימיגראַנטישער תּקופֿה. אירע בענד אַרױסגעגעבן צװישן 1945 און 1950 שפּיגלען אָפּ דעם פּערזענלעכן װײ פֿון איינעם װאָס האָט פֿאַרלאָרן איר משפּחה און די הײם פֿון אירע קינדער־יאָרן כאָטש זי איז פֿון דער זיכערער װײַטער אַמעריקע געווען בלויז אַ צוקוקער צו דער טראַגעדיע. איר שפּעטערדיקע אַרבעט דריקט אױס אַ ליבע צו דער נאַטור און איר צוגעבונדנקײט צו אַמעריקע, װי אױך איר ציוניסטישע איבערגעגעבנקײט מדינות־ייִסראָעל.

מלכּה לי האָט אַרױסגעגעבן 6 בענד פּאָעזיע: לידער, 1932, געזאַנגען, 1940, קינות פֿון אונדזער צײַט, 1945, דורך לױטערע קװאַלן, 1950, אין ליכט פֿון דורות, 1961, אונטערן נוסנבױם, 1969 װי אױך אירע זכרונות: דורך קינדערשע אױגן, 1955 און אַ ביכל דערצײלונגען און משלים פֿאַר קינדער, מעשׂהלעך פֿאַר יאָסעלען, 1969. ‏

אַ דאַנק חנה בערמאַן און בעלאַ סאַנדערסאָן פֿון טאָראָנטע וואָס האָבן מיר צוגעשיקט דאַס ליד און זייער איבערזעצונג וואָס זיי האָבן צוגעגרייט אויף זייער מאַמעס לוויה.

מײַן מאַמען

איך שפּין אױס אַ צירונגשנור פֿאַר דיר,
פֿון אַלע מײַנע טעג און יאָרן.
מאַמע מײַנע, איך שפּיגל זיך אין דיר,
װי זון אין אַ קװאַל אַ קלאָרן.

װען מײַן טאָכטער אין װעג זיך גרײט,
שטײט דײַן פּנים איר צוקאָפּנס.
איך זאַמל אײַן דײַנע רײד,
װי זאַנגען גאָלדענע אין סנאָפּעס.

דײַן יעדעס װאָרט אין מיר פֿאַרפֿלאַנצט,
 דורך יאָרן רײַפֿע, טיפֿער זײ באַנומען.
דאָס װאָס איך האָב נישט דערגאַנצט —
אין מײַנע קינדער אַרײַנגעשפּונען.

דײַן גוטסקײט, דײַן שײנקײט פֿון דײַן זײַן,
אין מײַנע אָדערן געפֿלאָסן —
האָב איך, װי גוטן רױטן װײַן,
אין כּלים גאָלדענע איבערגעגאָסן.
אין ליכט פֿון דורות, 1961

MAYN MAMEN

Ikh shpin oys a tsirungshnur far dir,
Fun ale mayne teg un yorn.
Mame mayne, ikh shpigl zikh in dir,
Vi zun in a kval a klorn.

Ven mayn tokhter in veg zikh greyt,
Shteyt dayn ponem ir tsukopns.
Ikh zaml ayn dayne reyd,
Vi zangen goldene in snopes.

Dayn yedes vort in mir farflantst,
Durkh yorn rayfe, tifer zey banumen.
Dos vos ikh hob nisht dergantst –
In mayne kinder arayngeshpunen.

Dayn gutskeyt, dayn sheynkeyt fun dayn zayn,
In mayne odern geflosn –
Hob ikh, vi gutn roytn vayn,
In keylim goldene ibergegosn.

In likht fun doyres, 1961

from In likht fun doyres

Malka Lee (1904-1976)
(pseudonym of Malka Leopold-Rappaport) was born in Monastrikh, Eastern Galicia into a Hasidic home. During the World War I she and her family fled to Hungary and then to Vienna where they lived until 1918. She studied in a Polish elementary and high school. She began writing poetry in German but in 1921, the year she emigrated to New York, she turned to Yiddish. In 1922 she made her literary debut in Di feder, NY, and after that she contributed poems, stories and memoirs to many newspapers and magazines including: Fraye arbeter shtime, Frayheyt, Tsukunft, Tog-morgn-zhurnal, Idishe kemfer, Di goldene keyt and Kinder-zhurnal.

She and her first husband, the Yiddish write Aaron Rappaport, owned and operated a bungalow colony in High Falls, New York which became a haven for Yiddish intellectuals based in New York. According to Jewish Women in America: An Historical Encyclopedia, Lee’s work “is representative of an entire generation of Jewish women born and educated in Eastern Europe at the beginning of the twentieth century who found a very different life in America. Her early poetry intertwines the memories of shtetl life in a Hasidic family with the realities of the secular immigrant experience. Her volumes published between 1945 and 1950 reflect the personal pain of observing the Holocaust, with its destruction of family and childhood home, from the safety of distance in America. Her later work expresses a love of nature and attachment to America, as well as her Zionist devotion to the State of Israel.”

Lee published 6 volumes of poetry: Lider (Poems), 1932, Gezangen (Songs), 1940,  Kines fun undzer tsayt (Lamentations of our times), 1945, Durkh loytere kvaln (Through pure springs), 1950, In likht fun doyres (In the light of generations), 1961, Untern nusnboym (Under the nut tree), 1969  as well as her memoirs Durkh kindershe oygn (Through childish eyes), 1955 and a children’s book Mayselekh far Yoselen (Stories for Yosele), 1969.

To My Mother

I spin a string of jewels for you
Of all my days and years.
My mother, I am mirrored in you
Like sun in a clear spring.

When my daughter prepares for her journey
Your image stands before her.
I gather in your words
Like sheaves of golden stalks.

Your every word is implanted in me,
The ripening years deepened my perceptions.
That which I did not complete
I wove into my children.

Your goodness, the beauty of your being,
Flowed through my veins –
And so, as with good claret,
I decanted it into golden goblets.

Translated by Ana Berman and Bella Sanderson on the occasion of their mother’s funeral.

 

13. Rokhl Korn – To My Mother in place of the stone that would have marked her grave

Mayn Mamen onshtot a matseyve -audio

English follows Yiddish.

Rokhl Korn

רחל (האַרינג) קאָרן (1898־1982)
איז געבױרן געװאָרן לעבן דאָרף פּאָדליסקי, מיזרח־גאַליציע אױף אַ גוט. איר ליבע און קענטעניש פֿון דער נאַטור װערט קלאָר אָפּגעשפּיגלט סײַ אין איר פּאָעזיע סײַ אין איר פּראָזע. איר דערציִונג איז געװען אױף פּױליש און אָנגעהױבן שרײַבן האָט זי יונגערהײט אױף פּױליש. װען די ערשטע װעלט־מלחמה איז אויסגעבראָכן איז זי מיט דער משפּחה פֿאַרװאָגלט געװאָרן קײן װין. אין 1918 זײַנען זײ צוריק קײן פּױלן און געלעבט אין פּרעמיסלע ביז 1941. קאָרן האָט דעבוטירט אױף פּױליש אין 1918 אָבער צוליב די רדיפֿות אױף ייִדן אין פּױלן נאָך דער מלחמה איז זי אַװעק פֿון פּױליש און האָט באַשלאָסן צו שרײַבן אױף ייִדיש כאָטש זי האָט זיך געדאַרפֿט לערנען רעדן, לײענען און שרײַבן די שפּראַך. איר מאַן, הערש קאָרן, מיט װעמען זי האָט חתונה געהאַט אין 1920, האָט זי אױסגעלערנט. איר ערשט ייִדיש ליד איז אַרױס אין לעמבערגער טאַגעבלאַט אין 1919.

אין 1941 איז קאָרן אַנטלאָפֿן קײן אוזבעקיסטאַן און דערנאָך קײן מאָסקװע; דאָרטן איז זי געבליבן ביז נאָך דער מלחמה. איר מאַן, מאַמע, ברידער און זײערע משפּחות זײַנען אומגעקומען אין חורבן. זי איז צוריק קײן פּױלן אין 1946 און אין 1948 האָט זי עמיגרירט קײן קאַנאַדע װוּ זי האָט געלעבט און געבליבן שאַפֿעריש ביז איר טױט. זי איז געװען אַ װיכטיקע פֿיגור אין דער ייִדישער ליטעראַטור און אין 1974 האָט זי באַקומען די פּרעסטיזשיקע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור.

קאָרן איז געװען זײער פּראָדוקטיװ. אירע װערק זײַנען כּולל: דאָרף, לידער. ווילנע: 1928; ערד, דערצײלונגען. װאַרשע: 1936; רױטער מאָן, לידער. װאַרשע: 1937; הײם און הײמלאָזיקײט, לידער. בוענאָס־אײַרעס: 1948; באַשערטקײט, לידער 1928-48. מאָנטרעאַל: 1949; נײַן דערצײלונגען. מאָנטרעאַל: 1957; פֿון יענער זײַט ליד. תּל־אָבֿיבֿ: 1962; די גנאָד פֿון װאָרט. תּל־אָבֿיבֿ: 1968; אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע. תּל־אָבֿיבֿ: 1972; פֿאַרביטענע װאָר, לידער. תּל־אָבֿיבֿ: 1977. די אױסגעצײכנטע אױסגאַבע פּאַפּירענע רױזן: געקליבענע לידער פֿון רחל קאָרן, צװײשפּראַכיקע אױסגאַבע, רעדאַקטירט און איבערגעזעצט פֿון סימאָר לעװיטאַן. טאָראָנטע: 1985 האָט אַ פֿײַנעם אָפּקלײַב פֿון איר װערק אין דער ענגלישער איבערזעצונג.

מײַן מאַמען
 אַנשטאָט אַ מצבֿה אױף איר אומבאַקאַנטן קבֿר

זינט דו ביסט מער נישטאָ, בין איך געװאָרן המשך
פֿון אַלע דײַנע נאָך נישט אױסגעלעבטע טעג,
און דו ביסט אַזױ שטיל אין מיר אַרײַנגעפֿלאָסן,
גלײַך כ’װאָלט געװען פֿון לאַנג פֿאַר טרױם דײַנעם דער ברעג.

און כ’בין איצט קליגער און באַשײדענער, מײַן מאַמע,
גלײַך כ’װאָלט דעם גאַנצן האַרבסט אין זיך אַרײַנגענומען
און דורך דעם בלעטערפֿאַל פֿון מײַנע מידע טעג
זיך אײַנגעהאָרכט אין לײד, װאָס דאַרף צו מיר נאָך קומען.

איך װײס שױן, אַז פֿון אַלע רײַזעס צו דעם גליק
דאַרף מען זיך אומקערן צוריק צו ערשטער קינדערטרער,
װי צו אַן אײגענער שװעל, דאָרט ערגעץ, צװישן חורבֿות,
װאָס װאַרט נאָך אַלץ געטרײַ, װען ס’װאַרט שױן קײנער מער.

און כ’װײס שױן, אַז צוליב דער קאַרגשאַפֿט פֿונעם האַרץ,
װען עמעץ װאַרט אומזיסט אױף בליק, אױף װאָרט, אױף קלאַנג,
בלײַבט מען שטײן בײַ דעם ראַנד פֿון דער אײגענער נאַכט,
װי אין מיטן פֿון זומער אַ לײדיקע זאַנג.

איך װײס שױן, אַז מײַן װאָרט איז בלױז אַ שטילע שפּור,
די שפּור נאָך טעותן, װאָס אָדערן זיך אײַן
אין רױ־ערד פֿונעם זײַן — און ס’איז מײַן װאָרט אַ זיװג,
דער זיװג, װאָס פֿאַרבינדט מיך מיט דער מינדסטער שײַן.

כ’װײס שױן אַ סך, אַ סך, גלײַך דורך די פֿאַלדן ערד,
װאָלטסט אָנגערירט מײַן קאָפּ מיט דײַנע שטילע הענט —
 נאָר ס’שטײט נאָך אַלץ מײַן װיסן אָרעם און פֿאַרשעמט
פֿאַר אָט דער פּשטות, װאָס דו האָסט דורך זיך אַלײן דערקענט.

עס איז נאָר דיר געװען באַשערט די חכמה פֿונעם האַרץ
דערפֿירן אַזױ גאַנץ צום ראַנד פֿון אײגענע ליפּן,
אַז װערן זאָל דאָס װאָרט, װי הײם, װי טעגלעך ברױט
פֿאַר יעדן, װעמען ס’האָט די ליבע אױסגעמיטן.

נאָר דיר איז עס געװען באַװיליקט, מאַמע מײַנע,
זיך אָנפֿאַרטרױען אַזױ גאַנץ דער אײג’נער, שטילער טרער,
זי זאָל דיך צופֿירן צום סאַמע אָנהײב צער,
װאָס קען פֿון זיך אַלײן שױן נישט אַנטרינען מער.

און בלױז בײַ דיר, בײַ דיר האָט עס געקענט געשען,
אַז דער קרײַז פֿון דײַן בליק, װי אַ דאַך, װי אַ װאַנט,
זאָל אַרומנעמען אַלץ, װאָס איז אײנזאַם און הפֿקר,
פֿון קראַנקער שװאַלב ביז אַ פֿאַרשעמטער, אויפֿגעשטעלטער האַנט.

פֿון אַלע רײַזעס צו דעם גליק, קער איך זיך אום צוריק
צום סאַמע טיפֿסטן, לעצטן אורזין פֿונעם לײד,
און צו דער גרױסער תּמימות פֿון דײַן ליבשאַפֿט,
װאָס איז שטאַרקער פֿון טױט און פֿון אײג’נער אײנזאַמקײט.
               מאָסקװע, אלול, 1944

היים און היימלאָזיקייט, בוענאָס־אײַרעס,1948

MAYN MAMEN
Onshtot a matseyve af ir umbakantn keyver

Zint du bist mer nishto, bin ikh gevorn hemshekh
Fun ale dayne nokh nisht oysgelebte teg,
Un du bist azoy shtil in mir arayngeflosn,
Glaykh kh’volt geven fun lang far troym daynem der breg.

Un kh’bin itst kliger un basheydener, mayn mame,
Glaykh kh’volt dem gantsn harbst in zikh arayngenumen
Un durkh dem bleterfal fun mayne mide teg
Zikh ayngehorkht in leyd, vos darf tsu mir nokh kumen.

Ikh veys shoyn, az fun ale rayzes tsu dem glik
Darf men zikh umkern tsurik tsu ershter kinder-trer,
Vi tsu an eygener shvel, dort ergets, tsvishn khurves,
Vos vart nokh alts getray, ven s’vart shoyn keyner mer.

Un kh’veys shoyn, az tsulib der kargshaft funem harts,
Ven emets vart umzist af blik, af vort, af klang,
Blaybt men shteyn ba dem rand fun der eygener nakht,
Vi in mitn fun zumer a leydike zang.

Ikh veys shoyn, az mayn vort iz bloyz a shtile shpur,
Di shpur nokh toesn, vos odern zikh ayn
In roy-erd funem zayn – un s’iz mayn vort a ziveg,
Der ziveg, vos farbindt mikh mit der mindster shayn.

Kh’veys shoyn a sakh, a sakh, glaykh durkh di faldn erd,
Voltst ongerirt mayn kop mit dayne shtile hent –
Nor s’shteyt nokh alts mayn visn orem un farshemt
Far ot der pashtes, vos du host durkh zikh aleyn derkent.

Es iz nor dir geven bashert di khokhme funem harts
Derfirn azoy gants tsum rand fun eygene lipn,
Az vern zol dos vort, vi heym, vi teglekh broyt
Far yedn, vemen s’hot di libe oysgemitn.

Nor dir iz es geven bavilikt, mame mayne,
Zikh onfartroyen azoy gants der eyg’ner, shtiler trer,
Zi zol dikh tsufirn tsum same onheyb tsar,
Vos ken fun zikh aleyn shoyn nisht antrinen mer.

Un bloyz ba dir, ba dir hot es gekent geshen,
Az der krayz fun dayn blik, vi a dakh, vi a vant,
Zol arumnemen alts, vos iz eynzam un hefker,
Fun kranker shvalb biz a farshemter, ufgeshtelter hant.

Fun ale rayzes tsu dem glik, ker ikh zikh um tsurik
Tsum same tifstn, letstn ur-zin funem leyd,
Un tsu der groyser tmimes fun dayn libshaft,
Vos iz shtarker fun toyt un fun eyg’ner eynzamkeyt.
Moskve, Elel, 1944

Korn inscription to my parents

Heym un heymlozikayt, Buenos Aires,1949A copy of title page of Korn’s book Home and Homelessness with an inscription to my parents. It reads: “Your words brought back the fragrance of our old home, dear Mr. Tsuker. It was good to meet with you and your dear wife Miriam. Yours, Rokhl Korn, Winnipeg, 14/V/1949.

ררחל קאָרנס ווידמונג מײַנע עלטערן: עס האָט פֿאַרשמעקט מיט אונדזער אַלטער היים פֿון אײַערע רייד, ליבער פֿרײַנד צוקער. עס איז געווען גוט צו טרעפֿן זיך דאָ מיט אײַך און מיט אײַער ליבער פֿרוי מרים. אײַער רחל קאָרן  וויניפּעג, מײַ 14, 1949

Rokhl (Haring) Korn 1898-1982)
was born near Podliski, East Galicia on a farming estate. Her love and knowledge of nature is reflected both in her poetry and prose. She was educated in Polish and started writing poetry at an early age in Polish. At the start of the First World War, she and her family fled to Vienna, then returned to Poland in 1918 and lived in Przemysl until 1941. Korn’s first publications were in Polish in 1918 but pogroms against the Jews of Poland after the war led her to write in Yiddish, though she had to be taught to speak, read and write the language by her husband Hersh Korn whom she married in 1920. Her first Yiddish poem appeared in the Lemberger Tageblatt in 1919.

In 1941 Korn fled to Uzbekistan and then to Moscow, where she remained until the end of the war. Her husband, her mother, her brothers and their families all perished in the Holocaust. She returned to Poland in 1946 and in 1948 immigrated to Montreal, Canada  where she lived and remained creative until her death. She was a major figure in Yiddish literature and in 1974 she won the prestigious Manger Prize.

Korn was extremely prolific. Her works include: Dorf, lider (Village, poems). Vilna: 1928; Erd, dertseylungen (Land, stories).Warsaw: 1936; Royter mon, lider (Red Poppies, poems). Warsaw: 1937; Heym un heymlozikayt, lider (Home and Homelessness, poems). Buenos Aires: 1948; Bashertkayt, lider 1928–48 (Fate, poems 1928–48). Montreal: 1949; Nayn dertseylungen (Nine Stories). Montreal: 1957; Fun yener zayt lid (On the Other Side of the Poem). Tel Aviv: 1962; Di gnod fun vort (The Grace of the Word) Tel Aviv: 1968; Af der sharf fun a rege (The Cutting Edge of the Moment). Tel Aviv: 1972; Farbitene vor, lider (Altered Reality, poems). Tel Aviv: 1977.
The wonderful bilingual edition Paper Roses: Selected Poems of Rokhl Korn, A Bilingual Edition, ed. and trans. Seymour Levitan. Toronto: 1985 offers a fine selection of her work in English translation.

To My Mother,
in place of the stone that would have marked her grave

Now you are gone and I live
all the days that were taken from you.
You flow into me so peacefully,
as if I long ago became the shore to your dream.

I am more modest and discerning, mother,
I have all of autumn in me,
and in the leaf-fall of my days
I hear the sorrow destined to me.

I know that every journey to good fortune
ends with our return to childish tears,
our doorway in the ruins,
true to us when nothing else is.

And I know the heart’s withholding,
how we wait for a glimpse a word a sound
and are left at the edge of our darkness
like an empty stalk in the summer sun.

And I know the word is only the spoor
left by errors that root themselves
in the untilled ground of our being, and the word is my bridegroom,
mated to me, binding me to the least light of day.

I know a great deal now, as if through folds
of earth you laid your hands on my head,
but even now, all I know stands poor and shamefaced
before your innocence.

Only you were fated to guide the wisdom of the heart
whole to the threshold of the lips,
so that the word would be home and daily bread
for all who were turned away by love.

Only you
trusted tears
to lead you to the very start of pain
no longer able to hide from itself.

And only you, only you were given
the encircling gaze, like a roof, like a wall,
that took into itself everything abandoned and alone,
from a sick swallow to a shamed, outstretched hand.

I have turned back from all my journeys to good fortune
to the deepest, the ultimate source of sorrow
and to the great innocence of your love:
it is stronger than death and my own loneliness.

Moscow, Elul 1944

Moscow, Elul 1944

Translated from the Yiddish by Seymour Levitan
English translation copyright  Seymour Levitan, Paper Roses / Papirene royzn, 1985.

12. Celia Dropkin – I Will Run Away

Celia Dropkin

Ikh vel antloyfn – audio

English follows Yiddish.

ציליע דראַפּקין (1888־1956) 

ציליע דראַפּקיס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך 10 צוזאַמען מיט איר ליד „מײַן מאַמע”.

איך װעל אַנטלױפֿן

איך װעל אַנטלױפֿן פֿון אײַך אַלעמען
 צו מײַן קלײנעם ייִנגעלע,

פֿון אײַך אַלעמען
מיט דאָרשטיק הײסע,
מיט קאַלטע בליקן,
מיט פּנימער פֿון פֿרײַנט און פֿון שׂונאים
צו זײַן ליכטיקן פּנים,
אים פֿאַרװיגן,
שטיל אים צודעקן אָדער גאָר,
 שטיל אים אויפֿװעקן
קױם, באַרירנדיק מיט קושן.
— מאַמאַ!
—  דײַן, דײַן, דײַן מאַמאַ…
 אין אַ שטילן טונקעלן דיסק
בײַ דער װיג פֿון מײַן קינד
װעל איך מיך ראַטעװען
פֿון אײַך אַלעמען!
1922               
אין הייסן ווינט, 1935, 1959

A biography of Celia Dropkin can be found in post 10.

IKH VEL ANTLOYFN

Ikh vel antloyfn fun aykh alemen
Tsu mayn kleynem yingele,
Fun aykh alemen
Mit dorshtik heyse,
Mit kalte blikn,
Mit penemer fun fraynt un fun sonim
Tsu zayn likhtikn ponem,
Im farvign,
Shtil im tsudekn
Oder gor,
Shtil im ufvekn
Koym, barirndik mit kushn.
_ Mama!
– Dayn, dayn, dayn mama…
In a shtiln tunkeln disk
Bay der vig fun mayn kind
Vel ikh mikh rateven
Fun aykh alemen!
1922
         In heysn vint, 1935, 1959

I Will Run Away

I will run away from all of you
To my little boy,
From all of you
With your glances,
Thirsty hot and cold,
With your friendly and hostile faces
To his bright face,
Rock him to sleep,
Quietly cover him
Or perhaps
Quietly wake him
Barely brushing him with kisses.
“Mamma!”
“It’s your, your Mamma. . . “
In a quiet dark disc
By the cradle of my child
I   will set myself free
From all of you.
1922
In heysn vint,  1935, 195

Translated by Sheva Zucker