46. Yechiel Shraibman – Kaddish

Posted on by
Reply

Kadesh  – Audio

English follows Yiddish.

יחיאל שרײַבמאַן (1913 — 2005)
איז געבוירן געװאָרן אין 1913 אין דעם באַסאַראַבער שטעטל ראַשקעװ בײַ זײער נישט־פֿאַרמעגלעכע עלטערן.דער טאַטע האָט געהאַט אַ פּיצל באַקאַלײַ־קלײטל און האָט אױך געפּראַזשעט קערלעך צום פֿאַרקױפֿן. שרײַבמאַן האָט געלערנט אין חדר און דערנאָך אין טשערנעװיצער העברעיִשן לערער־סעמינאַר, װוּ ער איז אַרעסטירט געװאָרן פֿאַר רעװאָלוציאָנערער אַקטיװיטעט.
װױנענדיק אין בוקאַרעשט האָט ער דעביוטירט אין 1936 מיט דערצײלונגען אין דער װאַרשעװער נײַער פֿאָלקסצײַטונג און אין ניו־יאָרקער פּראָלעטפּען־זשורנאַל סיגנאַל. אין 1939 זײַנען אַרױס אין בוקאַרעשט זײַנע צװײ ביכלעך דערצײלונגען און עסײען, מײַנע העפֿטן. בשעת די מלחמה־יאָרן איז שרײַבמאַן אַװעק קײן אוזבעקיסטאַן. דאָרטן האָט ער געשריבן אַ נאָװעלע חבֿר בראָװער, װאָס דער שרײַבער פּרץ מאַרקיש האָט אָפּגעדרוקט אין זײַן אַלמאַנאַך צום זיג.
במשך די 60 יאָר פֿון זײַן ליטעראַרישער קאַריערע האָט שרײַבמאַן אָנגעשריבן אַ סך ביכער, צװישן זײ די װערק דרײַ זומערס. דערצײלונגען (1946), גאַניידן־עפּל (גן־עדן־עפּל) (1965) און יאָרן און רעגעס (רגעס) (1973). גלײַך פֿון ערשטן נומער אין 1961 האָט ער זיך געדרוקט אין זשורנאַל סאָװעטיש הײמלאַנד. דאָרטן איז ער פֿופֿצן יאָר געװען אַ מיטגליד פֿון דער רעדקאָלעגיע און האָט אױך אָפּגעדרוקט דרײַ ראָמאַנען: זיבעצניאָריקע, װײַטער און זיבן יאָר מיט זיבן חדשים. םע האָט אים איבערגעזעצט אױף כּלערלײ לשונות, צװישן זײ רוסיש, מאָלדאַװיש, עבֿריתּ, ענגליש, פֿרײַנצײזיש, אוזבעקיש, אַזערבעזשאַניש, אַרמעניש און טשוגאַטשיש.
אין 1997 איז אַרױס אין ישׂראל די זאַמלונג שטענדיק. אַ צװײשפּראַכיקע (ייִדיש מיט רוסישער איבערזעצונג) זאַמלונג, יצירה און ליבע, איז אַרױס אין קעשענעװ אין 2000.
שרײַבמאַן גלײבט אַז בײַ אַ שרײַבער דאַרף יעדעס װערק דערצײלן װעגן זיך. אין מיניִאַטור „עלעגיע” אין ביכל װײַטער שרײַבט ער, “איך האַלט אַז אױב דער שרײַבער שטײט נישט אַלײן דערבײַ, ער לעבט עס נישט איבער אַלײן, קאָן קײן גרױס װערק זיך נישט באַקומען”.

אױף װיפֿל איך װײס האָט שרײַבמאַן ניט געשריבן קײן פּאָעזיע. די שאַפֿונג דאָ, זײַן קדיש נאָך זײַן מאַמען, איז ניט קײן ליד גופֿא, נאָר מע װאָלט עס יאָ געקענט אָנרופֿן אַ פּראָזעליד.

קדיש

יתגדל ויתקדש שמה רבא.

עס זאָל זײַן געהײכט און געהײליקט דער גרױסער נאָמען „מאַמע”.
אין דער אמתן איז דאָך ער, דער נאָמען מאַמע, דער באַשעפֿער פֿון דער װעלט. אַ דאַנק איר, דער מאַמען, האָט די װעלט אַ קיום. מע קען זאָגן נאָך מערער: אַ דאַנק דעם נאָמען מאַמע זענען אַלע מענטשן פֿון דער גאָרער װעלט פֿאַראײניקט צװישן זיך מיט אײן געפֿיל.
מענטשן װײַסע און שװאַרצע, קלוגע און נאַרישע, גוטע און, דאַכט זיך, אַפֿילו שלעכטע, פֿילן צום װאָרט מאַמע אײן אַלץ אײן פֿילעניש, ברענגען אַפֿילו אַרױס אױף די ליפּן דעם דאָזיקן נאָמען מיט אײן אַלץ אײנעם קלאַנג.
טײַערע מאַמע! איך, דער עלטסטער זון דײַנער, דער ייִדישער שרײַבער יחיאל, זאָג דעם ערשטן קדיש נאָך דיר אױף פּראָסט ייִדיש.
האָסט דעם גרױסן נאָמען מאַמע געטראָגן אַזױ פֿיל יאָרן מיט װערדע, מיט שטאָלצקײט און מיט כּבֿוד.
דו ביסט דעם נאָמען װערט געװען און דער נאָמען איז דיך װערט געװען.
ביסט געװען אַ זעלטענער פֿאָלקסמענטש. האָסט אין זיך פֿאַרמאָגט אַלע מעלות־טובֿות פֿון אונדזער פֿאָלק. ביסט אין גאַנצן געװען שלום־עליכמיש. דער טאַטע האָט פּרציש אָפֿט אַ זיפֿץ געטאָן מיט דרײַ פּינטעלעך, איז פּרציש געװען קאַרג אױף אַ װאָרט. די ביסט געװען שלום־עליכמדיק באַרײדעװדיק, שלום־עליכמדיק ליב געהאַט צו לאַכן, שלום־עליכמדיק, װען קײנער האָט נישט געזען, געװישט אַ טרער.
לאַכן איז געװען דײַן לעבן. קײן אינסטיטוטן האָסטו נישט דורכגעמאַכט, נאָר פֿלעגסט אַ מאָל אין אַ חכמה אַ זאָג טאָן, אַז דו האָסט געקינטשעט דעם לאַך־אינסטיטוט. און ס’איז גראַדע צוגעפּאַסט צו דיר רעדן בײַ דײַן קבֿר נישט װעגן ווײנען, נאָר װעגן לאַכן.
ביסט געװען אַ זעלטענער פֿאָלקסמענטש. האָסט פֿײַנט געהאַט מער װי אַלץ אין דער װעלט פֿאַלשקײט, פֿאַלשע מענטשן, אַפֿילו די מינדסטע פֿאַלשע תּנועה.
האָסט ליב געהאַט מער װי אַלץ אין דער װעלט ליבשאַפֿט און ליבע.
ליבשאַפֿט צו מענטשן, ליבשאַפֿט צום לעבן, ליבשאַפֿט צו אַ קלוגן געדאַנק, גרױסע ליבשאַפֿט, פֿאַרשטײט זיך, צו די קינדער, און די פּראָסטע ערדישע ליבע צװישן מאַן און װײַב.
כ’האָב נישט נאָר אײן מאָל געהערט דיך אַ זאָג טאָן, אַז דאָס גלאַװנע אין לעבן איז ליבע.
אַ פּראָסטע ייִדענע פֿון אַ קלײן שטעטל, אַ ייִדענע מיטן נאָמען רײזל, האָט געטראָגן אין זיך אַזאַ גרױסע לעבסן־פֿילאָסאָפֿיע, אַזאַ אײביקן לעבנס־אמת.
און נאָך אײן זאַך האָסטו שטאַרק ליב געהאַט. די ערד, װוּ דו ביסט געבױרן געװאָרן און װוּ דו האָסט אונדז, אַלע דײַנע קינדער, געבױרן.
דאָס קלײנע פֿאַרװאָרפֿענע שטעטעלע אױפֿן ברעג פֿונעם נעסטער, דאָס שטעטעלע װאַד־ראַשקעװ.
האָסט די דאָזיקע הײמליבשאַפֿט געטראָגן אין זיך דײַן גאַנץ לעבן, ביז אין דײַן לעצטן אָטעם.
דײַנע לעצטע װערטער אין לעצטן טאָג פֿאַרן טױט זענען געװען:
―אידע, גיב מיר טרינקען אַ ביסל נעסטער־װאַסער.
ביסט געװען אַ זעלטענער פֿאָלקסמענטש.
איך זאָג מײַן קדיש נאָך דיר, טײַערע מאַמע מײַנע, אָן טרערן אין די אױגן. װײַל העכער און מערער אײדער טרערן איז די שטאָלצקײט אין האַרצן, אַז כ’האָב אַזאַ מאַמע, און דאָס גרױסע הײליקע געפֿיל אַז מיר, דײַנע קינדער, דײַנע אײניקלעך און אוראײניקלעך, װעלן זײַן איר המשך.
זאָל זײַן געהײכט און געהײליקט דער גרױסער נאָמען „מאַמע”.

יתגדל ויתקדש שמה רבא.

1980

יצירה און ליבע, קעשענעוו, 2000.

KADESH

Yisgadal veyiskadash shmey rabo.
Es zol zayn geheykht un geheylikt der groyser nomen “mame”.
In der emesn iz dokh er, der nomen mame, der bashefer fun der velt. A dank ir, der mamen, hot di velt a kiem. Me ken zogn nokh merer: a dank dem nomen mame zenen ale mentshn fun der gorer velt fareynikt tsvishn zikh mit eyn gefil.
Mentshn vayse un shvartse, kluge un narishe, gute un, dakht zikh, afile shlekhte, filn tsum vort mamen eyn alts eyn filenish, brengen afile aroys oyf di lipn dem dozikn nomen mit eyn alts eynem klang.
Tayere mame! ikh, der eltster zun dayner, der yidisher shrayber Yekhiel, zog dem ershtn kadesh nokh dir af prost yidish.
Host dem groysn nomen mame getrogn azoy fil yorn mit verde, mit shtoltskayt un mit koved.
Du bist dem nomen vert geven un der nomen iz dikh vert geven.
Bist geven a zeltener folksmentsh. Host in zikh farmogt ale mayles-toyves fun undzer folk. Bist in gantsn geven sholem-aleykhemish. der tate hot peretsish oft a zifts geton mit dray pintelekh, iz peretsish geven karg af a vort. di bist geven sholem-aleykhemdik bareydevdik, sholem-aleykhemdik lib gehat tsu lakhn, sholem-aleykhemdik, ven keyner hot nisht gezen, gevisht a trer.
Lakhn iz geven dayn lebn. Keyn institutn hostu nisht durkhgemakht, nor flegst a mol in a khokhme a zog ton, az du host gekintshet dem lakh-institut. un s’iz grade tsugepast tsu dir redn bay dayn keyver nisht vegn veynen, nor vegn lakhn.
Bist geven a zeltener folksmentsh. host faynt gehat mer vi alts in der velt falshkeyt, falshe mentshn, afile di mindste falshe tnue.
Host lib gehat mer vi alts in der velt libshaft un libe.
Libshaft tsu mentshn, libshaft tsum lebn, libshaft tsu a klugn gedank, groyse libshaft, farshteyt zikh, tsu di kinder, un di proste erdishe libe tsvishn man un vayb.
Kh’hob nisht nor eyn mol gehert dikh a zog ton, az dos glavne in lebn iz libe.
A proste yidene fun a kleyn shtetl, a yidene mitn nomen reyzl, hot getrogn in zikh aza groyse lebsn-filosofye, aza eybikn lebns-emes.
Un nokh eyn zakh hostu shtark lib gehat. di erd, vu du bist geboyrn gevorn un vu du host undz, ale dayne kinder, geboyrn.
Dos kleyne farvorfene shtetele oyfn breg funem nester, dos shtetele Vad-Rashkev.
Host di dozike heymlibshaft getrogn in zikh dayn gants lebn, biz in dayn letstn otem.
Dayne letste verter in letstn tog farn toyt zenen geven:
– Ide, gib mir trinken a bisl Nester-vaser.
Bist geven a zeltener folksmentsh.
Ikh zog mayn kadesh nokh dir, tayere mame mayne, on trern in di oygn. vayl hekher un merer eyder trern iz di shtoltskayt in hartsn, az kh’hob aza mame, un dos groyse heylike gefil az mir, dayne kinder, dayne eyniklekh un ureyniklekh, veln zayn ir hemshekh.
Zol zayn geheykht un geheylikt der groyser nomen “mame”.
Yisgadal veyiskadash shmey rabo.
1980

Yechiel Shraibman (1913 – 2005)
Yekhiel Shraibman was born in 1913 to a very poor family in the Bessarabian town of Rashkev.  He went to kheyder and then to a Hebrew teachers’ seminary in Chernowitz where he was arrested for revolutionary activity. Moving to Bucharest he made his literary debut there in 1936 with  stories published in the Warsaw paper Naye Folkstsaytung  and in the New York Proletpen magazine Signal.  In 1939 two slim volumes of stories and essays entitled Mayne Heftn (My Notebooks) were published in Bucharest.
During WWII Shraibman went to Kishenev and from there was evacuated to Uzbekistan with his wife Olga. While there his novel Khaver Brover (Comrade Brover) was published by the writer Peretz Markish in his almanac Tsum Zig.
During the sixty years of his literary activity Shraibman wrote many books, among them Dray Zumers  (Three Summers, stories) (1946), Gan-Eydn Epl  (Apples of Paradise; 1965), and Yorn un Reges  [Zibetsnyorike] (Years and Moments [Seventeen Year Olds]; 1973). From its very first issue in 1961 he published in the journal Sovetish Heymland  and was on its editorial board for 15 years. In it he published three novels Zibetsnyorike (Seventeen Year Olds), Vayter (Further), also in book form, and Zibn Yor mit Zibn Khadoshim (Seven Years and Seven Months). Master of the miniatur (miniature) genre, he has been translated into many languages, including Russian, Moldavian, Hebrew, English, French, Uzbek,  Azerbaijani, and Chugash.
In 1997 the collection Shtendik (Always) was published in Israel and in 2000 the Yiddish-Russian volume Yetsire un Libe (Creation and Love) was published in his home city Kishinev. He believes that a writer’s every work must tell about himself. In his miniature “Elegye” (Elegy) in Vayter he writes, “I believe that if the writer has not witnessed it and lived through it himself, then he cannot create a great work from it.”

Shraibman, as far as I know, wrote no poetry. The piece offered here, his Kaddish to his mother, is not a poem per se but is very poetic and could, I believe,  be called a prose-poem.

Kaddish

Yisgadal veyiskadash shmey rabo. Exalted and sanctified be His great name.
Exalted and sanctified be the great name “mother”.
In truth, the name mother is the creator of the world. Thanks to her, mother, the world exists. What’s more, one can say that thanks to the name mother all the people of the world are united amongst themselves in one feeling.
People white and black, clever and foolish, good, and even, it seems, bad, feel about the word mother one and the same feeling, even utter on their lips the same name with the same sound.
Dear mother! I, your oldest son, the Yiddish writer Yechiel, say the first Kaddish for you in plain Yiddish.
You bore the name mother so many years with dignity, with pride and with honor.
You were worthy of the name and the name was worthy of you.
You were a rare folksmentsh, a woman of the people. You possessed within yourself all the good qualities of our people. You were completely Sholem-Aleichemlike, Father would in a Peretzlike way, often sigh followed by three dots – thoughts unexpressed, – and was Peretzlike stingy with his words. You were Sholem-Aleichemlike talkative and loved to laugh, like Sholem-Aleichem, when nobody could see, you would wipe away a tear.
Laughing was your life. You did not attend any institutes of higher learning, but jokingly you used to say that you had finished the Laughter Institute, and it’s fitting to speak at your grave not about crying but about laughing.
You were a rare folksmentsh. More than anything in the world you hated falseness, false people, even the slightest false gesture.
More than anything in the world you loved love and affection.
Love of people, love of life, love of a clever thought, great love, naturally, to your children, and the simple earthy love, between  man and wife.
More than once I heard you say that the main thing in life is love.
A simple Jewish woman from a small town, a woman by the name of Reyzl, carried within herself such a great philosophy of life, such an eternal life truth.
And there was one more thing that you loved so much. This earth, where you were born and where you gave birth to us, all your children.
The little faraway town on the shores of the river Dniester, the little town Vad-Rashkev.
You carried this love of your home inside yourself all your life, until your last breath.
Your last words on your last day before you died were: “Eda, give me a bit of Dniester water to drink.”
You were a rare woman of the people.
I am saying my Kaddish for you, dear mother, without tears in my eyes. Because greater and more than tears is the pride I have in my heart, that I have such a mother, and the great holy feeling that we, your children, your grandchildren and great grandchildren, will be her continuation.
Exalted and sanctified be the great name “mother”.

Yisgadal veyiskadash shmey rabo.
1980.
Tr. by Sheva Zucker

45. Yitskhok Ganuz – The Land and Its Fullness

Posted on by
Reply

Dos land un ir fulkayt –  Audio 

English follows Yiddish and Transliteration.

יצחק גנוז (1927 — )
איז געבױרן געװאָרן יצחק גאַנוזאָװיטש אין לידע (דעמאָלט פּױלן, הײַנט בעלאַרוס). ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּרבות—שול תּרבות־שול(העברעיִש און ציוניסטיש געשטימט). דער טאַטע איז אַרעסטירט געװאָרן פֿון ען־קאַ־ווע־דע און איז פֿאַרשװוּנדן  אױף אײביק. די מאַמע און די דרײַ קינדער (יצחק בתוכם) האָט מען פֿאַרשיקט קיין סיביר. דאָרטן האָבן זײ געאַרבעט בײַ צװאַנגאַרבעט און האָבן געהאַקט בײמער און געלייגט באַנרעלסן. נאָך דער צװײטער װעלט־מלחמה איז די משפּחה אַריבער קײן פּױלן װוּ גנוז האָט אָרגאַניזירט און אָנגעפֿירט מיט אַ גרופּע קינדער און צענערלינגען װאָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן. מיט זײ איז ער געפֿאָרן קײן ישׂראל ‏ אױף דער שיף עקסאָדוס. םע האָט אים, די גרופּע, און די מאַמע זײַנע מיט דעם ברודער און דער שװעסטער צוריקגעשיקט קײן דײַטשלאַנד. אין 1948 האָט ער טאַקע עולה געװען מיט אַ גרופּע פֿון גחל (מגויסי חוץ לארץ ־ עולים װאָס קומען צו דינען אין אַרמײ) אױף דער שיף טעטי און האָט געקעמפֿט אין דער באַפֿרײַונג־מלחמה.
גנװז האָט זיך געלערנט די העברעיִשע ליטעראַטור און די ייִדישע געשיכטע אין בר־אילן־אוניװערסיטעט און לערנט דאָרטן און אין לעװינסקי־קאָלעדזש. ער איז אַ מיטליד פֿון דעם פֿאַראײן פֿון העברעיִשע שרײַבערס װי אױך פֿון דעם װעלטפֿאַראײן פֿון ייִדישע װיסנשאַפֿטן. זינט 1954 האָט ער אַרױסגעגעבן ראָמאַנען, דערצײלונגען, פּאָעזיע, פֿאָלקלאָר־שטודיעס, און קריטישע אַרטיקלען אין פֿאַרשײדענע זשורנאַלן, צום רבֿ אױף עבֿריתּ.. ער האָט אױך רעדאַקטירט עטלעכע יזכּור־ביכער און פֿאָלקלאָר־אױסגאַבעס. ער האָט געװוּנען דעם עמינח־פּרעמיע פֿאַר פּאָעזיע אין 2005.

דאָס לאַנד און איר פֿולקײט

איז נאָך עמעצער דאָ װאָס געדענקט מײַן מאַמען,
אָדער ס’איז שױן ניטאָ װער עס געדענקט זי,
און זאָל זאָגן װעגן מינוטן פֿאַרפֿרױרענע אין צײַט,
זײ זײַנען געװען און פֿאַרשװוּנדן אין דער װײַט.

אױף די זאַמדן פֿון תּל־אָבֿיבֿ איז זי אַרױף פֿון דעם ים
אַ מידע, שטאָלצע, אומעטיק פֿאַרפֿאָלגטע,
אַ פּרעכטיקע שײַן, אַ כאַװליע־גערױש,
אַ גרױסע זון פֿרײַנדלעך לאַשטשעט זי.

די פֿאַטשײלע װיקלט אַרום אירע פּלײצעס,
דעם בליץ פֿון איר בליק אין אױגן פֿאַרװײנטע,
אַ טאָרבע אַ קלײנע גרױ װי אַ זאַק,
און זי, מיט ברײטע אָרעמס צעשפּרײטע.

אין עק פֿון די גאָלדענע זאַמדן, בן־יהודה די גאַס,
װיטרינעס צעשטעלטע, ברױט, בגדים און נאָך.
פֿאַרכאַפּט דעם אָטעם, אַ פּאַטש מיט די הענט, ―
“זעט נאָר, דאָס אַלץ עקסיסטירט דאָך”.

זעט נאָר, קינדערלעך, אותיות פֿון חומש בײַנאַנד,
אין העלן מיטן טאָג, אױף שילד און װאַנט,
איר זאָלט װיסן, טײַערע, שאַצן דאָס אַלץ,
װײַל דאָ איז אונדזער אײנציקער פּלאַץ.

אַ מילדער ים, קאַלטקײט בײַ די פּאָלעס פֿון קלײד,
די פֿאַטשײלע פֿלאַטערט אין װינט.
“זײ װעלן קומען אַלע, אַלע װעלן דאָ קומען,
באָבע, זײדע, טאַטע, מאַמע מיט גאַנצער הױזגעזינד
כ’האָב מיטגעבראַכט מיט זיך דורות אָבֿות
אױף אונדזער פֿאָטערס נחלה צו רוען!”

זי האָט אױפֿגעהױבן די האַנט מיט ציטער, באַגער
צו אַ גרופּע ייִנגלעך, “גחל”* פֿון “טעטי” די שיף,
װאָס האָט אָפּגעשװוּמען מיט זײ, ביז אַהער,
און געשעפּטשעט מיט װײטיק אַ ברכה.

זײ קריכן אױף אַ לאַסטױטאָ װאָס קומט פֿון ברעג
אױף איר דרײַ העברעיִשע אותיות געשריבן
װי פֿון קידוש־לבֿנה פֿאַרבליבן:
צבֿא.

איר פּנים װי קאַלך. טרערן בלוט אױף די באַקן.
געלױבט צו גאָט, מײַנע קינדער, מיר זײַנען שױן דאָ.
אַראָפּגעפֿאַלן איז איר טאָרבע אױפֿן זאַמד און װאַסער
אַ צעריסענע, אַ נאַסע.

אונדזער צוריקקער פֿון מרחקים װײַטע,
געקומען צו אַ ברעג,
װײטיק און ציטער, װיסטע יאָרן און טעג
הױכע כװאַליעס זיך װיקלען אין זאַמד,
און הימלען בלױע, אין קאַיאָר פֿון לאַנד.

איר בליקס צו דעם לאַנד, איר פּנים מיד,
מיט די עקן פֿון קאָפּטיכל געװישטע,
איר פֿוס פֿלאַך באָרװעס און שײן איז דאָס בילד
װאָס אַנטפּלעקט זיך מיט טרערן געמישטע.

פֿרײד און שׂימחה אין װײטיק געמישט,
פֿײַכטקײט שפּרודלט פֿון אױגן פֿאַרװײנטע.
“דאָ איז אונדזער הײם” אַ הױפֿן זאַמד באַהאַלט.
“קינדערלעך מײַנע, לחיים, לחיים”
אַװעק טרױער און זיפֿץ בײַם צוריקקער קײן ירושלים.

גנוז,  נכח הארץ ומלואה, ישׂראל 2009

 *גחל = מגויסי חול – יונגע־לײַט פֿון אויסלאַנד וואָס האָבן עולה געווען און וועלן דינען אין אַרמיי.

DOS LAND UN IR FULKAYT

Iz nokh emetser do vos gedenkt mayn mamen,
Oder s’iz shoyn nito ver es gedenkt zi,
Un zol zogn vegn minutn farfroyrene in tsayt,
Zey zaynen geven un farshvundn in der vayt.

Oyf di zamdn fun Wl-Oviv iz zi aroyf fun dem yam
A mide, shtoltse, umetik farfolgte,
A prekhtike shayn, a khavlye-geroysh,
A groyse zun frayndlekh lashtshet zi.

Di fatsheyle viklt arum ire pleytses,
Dem blits fun ir blik in oygn farveynte,
A torbe a kleyne groy vi a zak,
Un zi, mit breyte orems tseshpreyte.

In ek fun di goldene zamdn, Ben-yehude di gas,
Vitrines tseshtelte, broyt, bgodem un nokh.
Farkhapt dem otem, a patsh mit di hent, —
“Zet nor, dos alts eksistirt dokh.”

Zet nor, kinderlekh, oysyes fun khumesh baynand,
In heln mitn tog, af shild un vant,
Ir zolt visn, tayere, shatsn dos alts,
Vayl do iz undzer eyntsiker plats.

A milder yam, kaltkeyt bay di poles fun kleyd,
Di fatsheyle flatert in vint.
“Zey veln kumen ale, ale veln do kumen,
Bobe, zeyde, tate, mame mit gantser hoyzgezind
Kh’hob mitgebrakht mit zikh doyres oves
Oyf undzer foters nakhle tsu ruen!”

Zi hot ufgehoybn di hant mit tsiter, bager
Tsu a grupe yinglekh, “Gakhal”* fun “teti” di shif,
Vos hot opgeshvumen mit zey, biz aher,
Un gesheptshet mit veytik a brokhe.

Zey krikhn af a lastoyto vos kumt fun breg
Af ir dray hebreishe oysyes geshribn
vi fun kidesh-levone farblibn:
Tsava.

Ir ponem vi kalkh. Trern blut af di bakn.
Geloybt tsu got, mayne kinder, mir zaynen shoyn do.
Aropgefaln iz ir torbe afn zamd un vaser
A tserisene, a nase.

Undzer tsurikker fun merkhokim vayte,
Gekumen tsu a breg,
Veytik un tsiter, viste yorn un teg
Hoykhe khvalyes zikh viklen in zamd,
Un himlen bloye, in kayor fun land.

Ir blik tsu dem land, ir ponem mid,
Mit di ekn fun koptikhl gevishte,
ir fus flakh borves un sheyn iz dos bild
Vos antplekt zikh mit trern gemishte.

Freyd un simkhe in veytik gemisht,
Faykhtkayt shprudlt fun oygn farveynte.
“Do iz undzer heym” a hoyfn zamd bahalt.
“Kinderlekh mayne, lekhayem, lekhayem”
Avek troyer un zifts baym tsurikker keynYerusholayim.

Yitskhok Ganuz (1927 – )
was born Yitskhok Ganuzovitsh in the city of Lida (then in Poland, today in Byelarus). He studied in a Tarbut (Hebrew and Zionist-oriented) school. His father was arrested by the NKVD for Zionist activity and disappeared forever. His mother and three children were sent to Siberia. There they worked in forced labor cutting down trees and building railroads. After WWII the family went to Poland where Ganuz organized and led a group of children and teenage survivors of the Holocaust, and with them he continued on to Israel on the ship Exodus. He was sent back to Germany together with the youth group as well as with his mother, sister and brother. He immigrated successfully to Israel in 1948 with the foreign enlistment volunteer youth group “GAHAL” on the Teti ship and fought in the War of Liberation.
Ganoz was a student of Hebrew literature and Jewish history at Bar-Ilan University, a member of the Hebrew Writers Association, World Association for Judaism Sciences, a teacher of Yiddish language and literature at Bar-Ilan University and Lewinsky College.
Since 1954 he has published novels, stories, poetry, folklore studies, and critical articles in various journals, mainly in Hebrew.He has also edited a number of Yisker-books (memorial books of destroyed cities or towns) and folklore publications. He is the winner of the Aminoach Award for Poetry, 2005.

 

The Land and Its Fullness

Is there anyone here who still remembers my mother,
Or does no one remember her now,
Can anyone recount moments frozen in time,
That once were, and disappeared far far away.

On the sands of Tel-Aviv she came up from the sea
Tired and proud, by persecution grieved,
A beautiful shine, the soft rush of the waves,
Caressed by a great friendly sun.

Her kerchief wrapped around her shoulders,
The flash of her glance in tear-filled eyes,
A little bag, gray like a sack,
And she, with her arms outspread.

At the edge of the golden sands, on Ben-Yehuda Street,
Show windows laid out, bread, clothing and more.
Breathless, she claps her hands, –
– ”Just look, this all really does exist.”

Just look, children, letters of the bible side by side,
With letters on signs and on walls, in broad daylight,
You must know, my dears, how to value all of this,
Because this is our only place.

A calm sea, coldness lapping at the hem of her dress,
Her kerchief flutters in the wind.
“They will all come, all of them will come here,
Grandma, grandpa, father, mother and the whole household
I have brought with me generations of ancestors
To rest on the land of our fathers!”

She lifted her hand trembling, with feeling,
To a group of boys, “Gakhal,”*     from the ship Teti
Which had brought them all the way here,
And with pained voice she whispered a blessing.
They climb onto the truck that comes from the coast,
On it, some letters
Large like the words of a prayer to be seen by moonlight:
Army.

Her face white as chalk. Tears of  blood flow down her cheeks.
Praise God, my children, we have arrived.
Down fell her sack on the sand and the water,
Torn and wet.

We have come back from far far away,
We’ve come to a shore,
Pain and quiver, desolate years and days
High waves wrap themselves in the sand,
And blue skies, in the dawn of the land.

Her gaze to the land, her face weary,
Wiped with the tips of her headscarf.
She stands barefoot and firm, and beautiful is the picture
That reveals itself mixed with tears.

Happiness and joy mixed with pain,
Dampness wells up in tearful eyes.
“Here is our home, keep a heap of sand safely hidden.
My dear children, l’chaim, to life.”
Gone are grief and remorse on the return to Jerusalem.
Tr. Sheva Zucker

*Draftees from outside the country

‏

44. Rokhl Korn – My Little Daughter; My Mother Often Wept

Posted on by
Reply

Mayn kleyne tokhter – Audio  

Es hot mayn mame – Audio

English follows Yiddish.

רחל קאָרנס ביאָגראַפֿיע געפֿינט זיך אין וואָך  13 ליד „מײַן מאַמען אַנשטאָט אַ מצבֿה אױף איר אומבאַקאַנטן קבֿר”. זעט אויך וואָך 17 צו לייענען איר  ליד „דורות”.

מײַן קלײנע טאָכטער

מײַן קלײנע טאָכטער איז אַ מאַמע פֿון צװײ גרױסע זין ―
זי האָט די שװאַרצע, לאַנגע צעפּ מיט יאָרן קריק
אָפּגעשױרן און מיט זײ פֿאַרבונדן
דעם פֿרילינג פֿון אַן ערשטן, קנאָספּעדיקן גליק.

עס איז נאָך טײל מאָל אין איר בליק פֿאַראַן
דער אָפּשײַן פֿון אַ װאָרט, װי פֿון אַ װײַטן שטערן,
אַ װאָרט, װאָס האָט דעם ריח פֿון פֿריש־פֿאַרזײטע בײטן
און דעם טעם פֿון נאָך נישט אױסגעװײנטע טרערן.

נאָר אירע ליפּן ― צװײ פֿאַרפּרעסטע זיגלען
היטן שטרענג און קינאהדיק דעם ציטער
פֿון יענע טעג, װען ס’האָט אַ האַרבסט, אַ פֿריִער,
אַנטבלױזט זײ און געלאָזן נאַקעט צום געװיטער.

און עס איז גלײַך אַ חלום װאָלט געדעמערט
און זיך באַנײַט מיט יעדן דור אױף ס’נײַ,
געפּרוּװט זיך אױסגלײַכן מיט בענקשאַפֿטן פֿאַרװײעטע
װאָס װאַרטן ערגעץ שטיל, געדולדיק און געטרײַ.
      די גנאָד פֿון װאָרט, תּל־אָבֿיבֿ,  1968

עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט

אפֿשר איז אױסגעװאָקסן אַ בערעזע אױף דעם בערגל,
פֿאַר װעלכן מערדערהאַנט גענומען האָט די מאָס
אין דעם געדיכטן וואַלד לעבן דעם שטעטל גרײדינג,
און בלױז אַ פֿױגל קומט אַהין אױף קבֿר־אָבֿות.

צו מײַן מאַמעס אומבאַקאַנטן קבֿר,
װוּ זי ליגט. אין האַרץ אַ דײַטשע קױל,
קען איך בלױז אין חלום גײן און גײן און גײן
מיט פֿאַרמאַכטע אױגן און פֿאַרשטומטן מױל.

־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־

כ’געדענק, עס האָט מײַן מאַמע זײער אָפֿט געװײנט,
און איך, איך האָב געמײנט,
אַז פֿון פֿאַרגעלטע בלעטער פֿון איר תּחינה
קוקט אַ געבונדענער צו איר אַבֿרהמס זון
און זי שטעלט זיך אין דער מוטער שׂרהס בחינה.

װײַל מיר, די קינדער אירע װױעװען, שטיפֿן, לאַכן,
כאָטש דער טאַטע אונדזערער איז אַזױ יונג געשטאָרבן ―
װאָלט ער געלעבט, דער פֿאָטער גוטער, װאָלט ער קײן מאָל, קײן מאָל
אונדז נישט געפֿירט צום באַרג מוריה פֿאַר אַ קרבן.

דאָך האָט מײַן מאַמע אַזױ אָפֿט געװײנט ―
האָט זי געװוּסט, געאַנט,
אַז ס’גרײט זיך שױן דער הימל אין דער הױך
אױפֿצופּראַלן זײַנע טױערן אין דער ברײט
אױף אויפֿצונעמען אירע בײדע זין
אין װאָלקנס רױך?

נאָר איך, איר בת־יחידה, בין פֿאַרבליבן,
װי אַ דאָרן אױף אַן אױסגעדייװערט־װיסטן פּלײן
װערן דער המשך פֿון מײַן מאַמעס טרערן,
װערן אַלײן
איר געװײן.
      אױף דער שאַרף פֿון אַ רגע, תּל־אָבֿיבֿ, 1972

MAYN KLEYNE TOKHTER

Mayn kleyne tokhter iz a mame fun tsvey groyse zin –
Zi hot di shvartse, lange tsep mit yorn krik
Opgeshoyrn un mit zey farbundn
Dem friling fun an ershtn, knospedikn glik.

Es iz nokh teyl mol in ir blik faran
Der opshayn fun a vort, vi fun a vaytn shtern,
A vort, vos hot dem reyekh fun frish-farzeyte beytn
Un dem tam fun nokh nisht oysgeveynte trern.

Nor ire lipn – tsvey farpreste ziglen
Hitn shtreng un kinedik dem tsiter
Fun yene teg, ven s’hot a harbst, a frier
Antbloyzt zey un gelozn naket tsum geviter.

Un es iz glaykh a kholem volt gedemert
Un zikh banayt mit yedn dor af s’nay,
Gepruvt zikh oysglaykhn mit benkshaftn farveyete
Vos vartn ergets shtil, geduldik un getray.
Di gnod fun vort, 1968

ES HOT MAYN MAME ZEYER OFT GEVEYNT

Efsher iz oysgevoksn a bereze af dem bergl,
Far velkhn merderhant genumen hot di mos
In dem gedikhtn vald lebn dem shtetl Greyding,
Un bloyz a foygl kumt ahin af keyver-oves.

Tsu mayn mames umbakantn keyver,
Vu zi ligt. In harts a daytshe koyl,
Ken ikh bloyz in kholem geyn un geyn un geyn
Mit farmakhte oygn un farshtumtn moyl.

– – – – –

Kh’gedenk, es hot mayn mame zeyer oft geveynt,
Un ikh, ikh hob gemeynt,
Az fun fargelte bleter fun ir tkhine
Kukt a gebundener tsu ir Avroms zun
Un zi shtelt zikh in der muter Sores pkhine.

Vayl mir, di kinder ire voyeven, shtifn, lakhn,
Khotsh der tate undzerer iz azoy yung geshtorbn —
Volt er gelebt, der foter guter, volt er keyn mol, keyn mol
Undz nisht gefit tsum barg Morie far a korbn.

Dokh hot mayn mame azoy oft geveynt —
Hot zi gevust, geant,
Az s’greyt zikh shoyn der himl in der hoykh
Uftsupraln zayne toyern in der breyt
Af uftsunemen ire beyde zin
In volkns roykh?

Nor ikh, ir bas-yekhide, bin farblibn,
Vi a dorn af an oysgeydevert-vistn pleyn
Vern der hemshekh fun mayn mames trern,
Vern aleyn
Ir geveyn.
Af der sharf fun a rege,Tel-Oviv, 1972

Rokhl Korn’s biography can be found in Week 13 along with her poem “To My Mother”. See also Week 17 for her poem “Generations”.

My Little Daughter

My little daughter is a mother of two grown sons —
she cut her long black braids off years ago
and bound them round
the springtime of a budding joy.

At times a word still glistens
in her eye like a distant star,
a word that has the smell of fields just sown
and the taste of unfinished tears.

But her two lips pressed together, sealed,
jealously hold in the shiver
of those days when an early autumn
left them naked to the storm.

It’s as if a dream turned to twilight
and in each generation new
strove to make terms with wind-blown longings
that wait silent, patient and true.
Tr. Seymour Levita
English translation copyright  Seymour Levitan

My Mother Often Wept

A birch tree may be growing on the mound
heaped by a murderer’s hands
in thick woods near the town of Greyding,
and only a bird goes there to honor the dead

where my mother lies in an unknown grave,
a German bullet in her heart.
And I go, go, go there only in dreams,
my eyes shut, my mouth dumb.

I remember that my mother often wept,
and I, I imagined
Abraham’s son, bound for the sacrifice, looking to her
form the pages of her prayerbook
while she lived Sarah’s fate

and we tumbled, laughed, and played,
despite our father’s early death –
Had he lived, our good father,
he would never, never
have taken us to Mount Moriah to be sacrificed.

And yet my mother wept so often –
Did she know
that heaven had prepared
to open wide its gates
and take her sons
in billowing clouds of smoke?

And I was left behind, her only daughter,
like a thorn in dry ground,
and I am the voice of my mother’s tears,
I am the sound of her weeping.
Tr. Seymour Levitan,
Generations, Selected Poems, Rachel Korn, Mosaic Press/Valley Editions, Ontario.  p.46

‏

 

43. Peretz Markish – The Muse

Posted on by
Reply

Di Muze – Audio    

Di Muze – Aizikovitch zingt

English follows Yiddish.

פּרץ מאַרקיש (1895 ― דעם 12טן אױגוסט, 1952)
איז געבױרן געװאָרן אין פּאָלאָנע, װאָלין. ער איז געװען אַ פּאָעט, פּראָזאַיִקער, דראַמאַטורג און עסיייִסט, װעמען מע האָט אָפֿט גערופֿן דעם “ייִדישן בײַראָן”. ער האָט געקראָגן אַ טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג אין חדר און צו צװעלף יאָר איז ער געװאָרן אַ משורר בײַ אַ חזן אין באַרדיטשעװ. צ פֿופֿצן יאָר האָט ער אָנגעהױבן שרײַבן לידער אױף רוסיש. אין דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט ער געדינט אין דער צאַרישער אַרמײ. ער האָט דעבוטירט מיט לידער אױף ייִדיש אין 1917 און אין 1918 האָט ער זיך באַזעצט אין קיִעװ און פֿון 1918 ביז 1920 האָט ער זיך באַטײליקט אין די אַנאָטלאָגיעס פֿון דער אײגנס־גרופּע װאָס האָבן צוגעזאָגט באַנײַטע ליטעראַרישע שאַפֿערישקײט אין אוקראַיִנע נאָך דער מלחמה. זײַנע לידער זײַנען אָפֿט פֿול מיט פּאַטאָס און דריקן אױס אַן אַפּאָקאַליפּטישע שטימונג. נאָך קיִעװ האָט ער געװױנט אין װאַרשע װוּ ער איז אין 1921, צוזאַמען מיט מלך ראַװיטש (זעט װאָך 32) און אורי־צבֿי גרינבערג, געװאָרן דער יאָדער פֿון דער ליטעראַרישער גרופּע “די כאַליאַסטרע” און איז געװען צװישן די רעדאַקטאָרן פֿון זײער עקספּרעסיאָניסטישן כאַליאַסטרע אַלמאַנאַך װאָס האָט כּולל געװען צײכענונגען פֿון מאַרק שאַגאַל. דאָרטן איז ער אין 1924 אױך געװען צװישן די פֿאַרלײגערס פֿון דעם זשורנאַל ליטעראַרישע בלעטער. אין 1926, נאָכן װױנען אין בערלין, פּאַריז, און לאָנדאָן און אַ נסיעה קיין  פּאַלעסטינע, איז מאַרקיש צוריקגעקומען װױנען אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד איבערגעצײַגט אַז צוליב דער מלוכישער שטיץ פֿון נאַציאָנאַלע ליטעראַטורן, זײַנען דאָרטן געװען די בעסטע מעגלעכקײטן אַז די ייִדישע ליטעראַטור זאָל זיך אַנטװיקלען און צעבליִען.

אַ געװיסע צײַט האָט מאַרקיש טאַקע מצליח געװען און אין דער תּקופֿה האָט ער געשריבן זײַנען באַקאַנטע װערק, אַרײַנגערעכנט די װאָס האָבן אױסגעדריקט דעם סאָװעטישן פּאַטריִאָטיזם און זײַן טרױער לגבי דער שחיטה פֿון די ייִדן. ער האָט אָנגעשריבן סך־הכּל פֿערציק װערק אױף ייִדיש, װאָס צװאַנציק פֿון זײ האָט מען איבערגעזעצט אױף רוסיש. מע האָט אים שײן באַלױנט פֿאַר זײַן טאַלאַנט און זײַן געטרײַשאַפֿט מיטן לענין־אָרדן אין 1939 (ער איז דער אײנציקער ייִדישער שרײַבער װעמען מע האָט אַזױ מכבד געװען) און מיט דער סטאַלין־פּרעמיע אין 1946. ער איז אױך געװען אַ מיטגליד פֿונעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט. ניט געקוקט אױף די אַלע זאַכן האָט מען אים אין 1949 באַשולדיקט אין “ייִדישן נאַציאָנאַליזם” און אַרעסטירט, װי אַ טײל פֿון דער ליקװידאַציע פֿון דעם אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט און די רעשטלעך פֿון דער אָפֿיציעלער ייִדישער קולטור אין ראַטן־פֿאַרבאַנד. מע האָט אים דערשאָסן צוזאַמען מיט אַנדערע ייִדישע שרײַבערס און אינטעלעקטואַלן דעם 12טן אױגוסט 1952. ‏

איר קענט זיך צוהערן צו דעם ליד געזונגען פֿון מאַרק אײַזיקאָװיטש (זעט אױבן) װאָס געפֿינט זיך אױף זײַן קאָמפּאַקטל אין ייִדישן װאָרט. די מוזיק איז פֿון סענדער און איז צו ערשט רעקאָרדירט געװאָרן פֿון עמיל גאָראָװעץ אױף זײַן דיסק איך בין אַ ייִד.

די מוזע

איך געדענק ניט, װאָס שפּעטער, װאָס פֿריִער,
אױף אַ כװאַליע אין חלום פֿאַרשװינד איך. ―
נאָר די מאַמע, ― זי שטײט נעבן מיר.
װי אַ מאָל. װי בײַ נאַכט. אין דער קינדהײט.

װען זי האָט ניט געװוּסט צי איך שלאָף.
װען זי האָט ניט געהערט, צי איך אָטעם ―
און איז באָרװעס אַראָפּ פֿונעם בעט און אַ לאָף,
און פֿון שרעק ניט געװוּסט ― װוּ אַ טראָט טאָן.

אױף דער כװאַליע ― איר בלאַסלעכע האַנט
מיט אַ צערטלעכן ריר מיט אַ מילדן;
אָ, איך האָב זיך איר ניגון דערמאָנט,
װאָס מיט אים זי פֿאַרװיגט אירע קינדער.

אַז איך קאָן ניט דעריאָגן איר קול
אַז אַראָפּגעלאָזט ערגעץ איר בליק איז;
נאָר זי װיגט מיך און זינגט װי אַ מאָל
און איך ― איך גײ אױס פֿון מתיקות.

ס’יאָגן װינטן זיך אָן, אָן אַ שיעור.
זײ באַפֿאַלן דאָס ליד, דאָס באַגינטע;
נאָר די מאַמע… זי שטײט נעבן מיר.
װי אַ מאָל, װי בײַ נאַכט אין דער קינדהײט. 1948

ירושה: לידער און פּאָעמעס, בוענאָס־אײַרעס, 1959

DI MUZE

Ikh gedenk nit, vos shpeter, vos frier,
Af a khvalye in kholem farshvind ikh. —
Nor di mame, — zi shteyt nebn mir.
Vi a mol. Vi by nakht. In der kindheyt.

Ven zi hot nit gevust tsi ikh shlof.
Ven zi hot nit gehert, tsi ikh otem —
Un iz borves arop funem bet un a lof,
Un fun shrek nit gevust — vu a trot ton.

Af der khvalye — ir blaslekhe hant
Mit a tsertlekhn rir mit a mildn;
O, ikh hob zikh ir nign dermont,
Vos mit im zi farvigt ire kinder.

Az ikh kon nit deryogn ir kol
Az aropgelozt ergets ir blik iz;
Nor zi vigt mikh un zingt vi a mol
Un ikh — ikh gey oys fun mesikes.

S’yogn vintn zikh on, on a shier.
Zey bafaln dos lid, dos baginte;
Nor di mame… zi shteyt lebn mir.
Vi a mol, vi bay nakht in der kindheyt.
1948

Peretz Markish (1895 – August 12, 1952)
was born in Polonnoye, Volynia, Ukraine. He was a poet, prose writer, playwright and essayist, often called the “Jewish Byron.” As a child he received a traditional Jewish kheyder education. From ages 12-15 he sang in the choir of the synagogue in Berditchev. At age 15 he started writing poetry in Russian. During World War I he served as a private in the Russian Imperial Army. In 1917 he made his debut as a Yiddish poet. In 1918, he moved to Kiev and took part in the Eygns anthologies (1918–1920), which heralded renewed Yiddish literary creativity in Ukraine after World War I. His poems were often infused with declarative pathos and an apocalyptic mood. Later, he lived in Warsaw, where in 1921, together with Meylekh Ravitsh (see Week 32) and Uri-Tsvi Greenberg, he formed the nucleus of the literary group called Di khalyastre (The Gang) and coedited their expressionist Khalyastre almanakh, which contained drawings by Mark Chagall. There he also cofounded the weekly journal Literarishe bleter in 1924. In 1926, after spending time in Berlin, Paris, and London, and visiting Palestine, Markish returned to the USSR convinced that with its state support of national literatures, it afforded the best possibilities for the flourishing of Yiddish literature.

For a time Markish prospered and during this period he produced his best-known works, including those expressing Soviet patriotism and his grief at the extermination of the Jews. In all, he wrote forty works in Yiddish, twenty of which were translated into Russian. He was amply rewarded for his talent and loyalty; the Order of Lenin was conferred on him in 1939, (he was the only Yiddish writer ever to be so honored) and then the Stalin Prize in 1946.  Markish was also a member of the Jewish Anti-Fascist Committee. All these things notwithstanding he was accused of being a “Jewish nationalist”, was arrested in 1949,  as part of the liquidation campaign undertaken against the Jewish Anti-Fascist Committee and against the remnants of official Jewish cultural activity in the Soviet Union. He was shot, along with a number of other prominent Yiddish writers, during the Night of the Murdered Poets, August 12, 1952.

You may hear the poem sung by Mark Aizikovitch (see above), as recorded on his CD In Jiddishchn Wort, Raumer Records. Music is by Sender and was first recorded by Emil Gorovets on his LP, Ikh bin a Yid/I Am A Jew: Songs of the Martyred Yiddish Poets of Soviet Russia, 1977.

The Muse

I remember not, before or after,
I fade on the sharp crest of a wave –
But my mother, – is standing beside me,
AS was her way. At night. In my childhood.

When she knew not if I were askeep,
When she listened to hear, if I breathed –
She would come to me barefoot – and running,
And from fear – her steps were unsteady.

On that wave – her pale slender hand
With its touch so tender and mild;
Oh, I remember the song’s melody
When she sang her children to sleep.

When I cannot recapture her voice,
When her gaze is cast down somewhere else,
Still she rocks me and sings as before
And I – I am swooning with bliss.

Endlessly, winds are pursuing,
Her own song of dawn they assail
But my mother. . . she stands there beside me.
As was her way, at night, in my childhood.
1948
Tr. by Mary Schulman
 Peretz Markish: Inheritance (Yerushe), tr. by Mary Schulman, 2007

‏

42. Zackary Sholem Berger – The Life of Sarah

Posted on by
1

The Life of Sarah Dos lebn fun Sore – Audio

שלום בערגער (1973 — )
איז געבוירן געוואָרן אין וואַשינגטאָן, ד.ס. און איז אויפֿגעוואָקסן אין לויִסוויל, קענטאָקי. ער איז אַ פּאָעט, זשורנאַליסט און פּראָזאַיִקער און אַן איבערזעצער אויף ייִדיש און ענגליש . אויף דער ייִדישע גאַס איז ער מסתּמא צום בעסטן באַקאַנט מיט זײַן די קאַץ דער פּאַיאַץ, אַן איבערזעצונג פֿון ד“ר סוסעס Cat in the Hat. ער האָט דעביוטירט אין דער ייִדישער פּרעסע אין זשורנאַל די פּען. זינט דעמאָלט האָט מען געדרוקט זײַנע לידער און איבערזעצונגען אין גילגולים, ליריק, דעם ייִדישן און ענגלישן  פֿאָרווערטס און טאַבלעט. ער האָט אַרויסגעגעבן איין באַנד לידער, זאָג כאָטש להבֿדיל/Not in the Same Breath, (אַרויס אין 2011). זײַנע לידער זײַנען געדרוקט געוואָרן אין די אויסגאַבעס: טראָט בײַ טראָט, אַ פֿרישע אַנטאָלאָגיע פֿון הײַנטצײַטיקער ייִדישער פּאָעזיע, 2010 ווי אויך אין The Ecco Anthology of International Poetry, 2010. ער איז געווען פּון די הויפּט־איבערזעצערס פֿון פּלוצעמדיקער רעגן: לידער פֿון גיטל שעכטער ווישוואַנאַט, 2003. (זעט וואָך 5) אין 2009 איז בערגער  צוגעטיילט געוואָרן די רובינליכט־פּרעמיע פֿון פֿאַראיין פֿון ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן אין ישׂראל.

ער און זײַן פֿרוּיִ, סעלעסט סאַלעד,האָבן פֿארלייגט און פֿירן אָן מיט דעם פֿאַרלאַג די ייִדישע שטוב yiddishcat.com. בײַ טאָג (און אַ מאָל בײַ נאַכט אויך), אַרבעט ער ווי אַ דאָקטער פֿון אינטערנאַלער מעדיצין אין באַלטימאָר וווּ ער וווינט מיט זײַן פֿרוי און זייערע  צוויי קינדער.  זיי רעדן ייִדיש מיט זייערע צוויי קינדער און זייערע חבֿרים.

וועגן זײַנע צוויישפּראַכיקע לידער שרײַבט ער: „מיר איז שווער פֿונאַנדערצושיידן צווישן די עובֿדות פֿון פּאָעט און איבערזעצער. אפֿשר זײַנען זיי די דו־פּרצופֿים (2 פּנימער) וואָס סײַ דער מדרש סײַ אָפּלאַטאָן שטעלן בײַ בריאת־העולם.”

 The Life of Sarah
דאָס לעבן פֿון שׂרה אמנו

The life of Sarah דאָס לעבן פֿון שׂרה אמנו זאָל איר זכות איר בײַשטיין במהירה בימינו אָמן was 120 years איז געווען הונדערט און זיבן און צוואַנציק יאָר איז געווען די צאָל פֿון שׂרהס טעג and she was mourned מע האָט זי באַוויינט מיט ביטערע טרערן זייער אַ לאַנגע צײַט. Whereupon it was decided that in all the history of Jewish liturgy love and literature there should be enough matriarchs to furnish a feminist room. האָט מען געזוכט צווישן אַלע ראשונות און אַחרונות צי איז ניטאָ קיין מאַמע וואָס קען געבוירן אַ נײַע חבֿרה פֿרײַע מיידלעך און לוסטיקע ייִנגלעך וואָס קענען זיך איינער דעם צווייטן ליבן און שטיצן and they all got together in a castle on the hill. Ruth ascended the spiral stairs and let her hair hang down as she sang songs of bloody speartips. שׂרה שענירער האָט געהייסן די מיידלעך לערנען פֿלײַסיק ווײַל נאָר זיי וואָלטן זיך אַליין דעראַרבט די מיצווה. But naming all women is like naming all men. תּעמוד תּעמוד תּעמוד אָן ענד. אַ לאַנג מגילה פֿון זיִען אין אַ בית-כּנסת פֿון ערן.
 

Zackary Sholem Berger (1973 – )

was born in Washington, D.C. And grew up in Louisville, Kentucky. He is a poet, journalist, and translator in Yiddish and English. He is probably best known, in the small world of modern-minded Yiddish speakers, as the translator of Dr. Seuss’s The Cat in the Hat into  Yiddish. He has published widely in both Yiddish and English, in journals such as Gilgulim, Lyric, The Forward, and Tablet. He has published one volume of poetry Zog khotsh lehavdil/Not in the Same Breath: a Yiddish and English Book of Poetry, 2011. His poems were included in Step by Step: Contemporary Yiddish Poetry, 2010 and The Ecco Anthology of International Poetry, 2010. He was a translator for Sudden Rain: Yiddish Poems by Gtil Schaechter Viswanath, 2003. See Week 5).
By day he is a doctor (internist)  in Baltimore where he lives with his wife and children – they speak Yiddish to each other and their friends. He and his wife Celeste Solod founded and run the Yiddish Cat Publishing house: http://yiddishcat.com

About his bi-lingual poetry Berger writes: “For me it is very difficult to distinguish between the tasks of a poet and a translator. Maybe they are the creature with two faces, the דו-פרצופים which both the midrash and Plato place at Creation.”

I have translated the whole poem into English. The Yiddish sections are in blue italics. In cases where  the Yiddish is translated into English in the original I did not repeat the line twice in English.

 The life of Sarah our Mother, may her merits stand by her speedily and in our days amen was one hundred and twenty years old she was mourned with bitter tears for a very long time. Whereupon it was decided that in all the history of Jewish liturgy love and literature there should be enough matriarchs to furnish a feminist room. So they searched among all the First Great Women and Later Great Women to see if there wasn’t a a mother who could give birth to new band of free girls and joyful boys who would be able to love and support one another and they all got together on a castle on the hill. Ruth ascended the spiral stairs and let her hair hang down as she sang songs of bloody speartips. Sore Shenirer told the girls to learn diligently because only they would inherit this mitzvah. But naming all women is like naming all men. Rise, rise, rise without end. A long scroll of shes in a synagogue of hes.

41. Chaim Grade – My Mother

Posted on by
Reply

English follows Yiddish and Transliteration.

Mayn Mame – Audio

חײם גראַדע (1910 ― 1982)
איז געבױרן געװאָרן אין װילנע, ליטע (דעמאָלט רוסישער אימפּעריע) און איז געװען אײנער פֿון די פֿירנדיקע ייִדישע שרײַבערס פֿון צװאַנציקסטן יאָרהונדערט.
זײַן טאַטע, שלמה־מרדכי גראַדע, אַ העברעיִשער לערער און משׂכּיל, איז געשטאָרבן װען חײם איז געװען אַ ייִנגל. פֿון עלטער פֿון 13 יאָר האָט חיים געלערנט בײַ די נאָװאַרעדקער מוסרניקעס װי אױך מיטן חזן־איש (אַבֿרהם ישיעה קאָרעליץ). ער האָט זיך אױך געלערנט אין די װילנער װעלטלעכע ייִדישע שולן. כאָטש גראַדע האָט זיך אױסגעצײכנט װי אַ תּלמיד אין דער ישיבֿה האָט מען אים געכאַפּט בײַם לײענען די װעלטלעכע ייִדישע ליטעראַטור און שרײַבן פּאָעזיע. אַ סך פֿון זײַן שפּעטערדיק שרײַבן באַהאַנדלט זײַן געראַנגל צװישן דער װעלט פֿון זײַן משׂכּילישן טאַטן און דער װעלט פֿון זײַנע רבנים. צו 22 יאָר איז ער אַװעק פֿון דער ישיבֿה צו קענען שרײַבן (אין דער צײַט, דער עיקר פּאָעזיע). אין אָנהײב 1930ער יאָרן איז ער געװען צװישן די גרינדערס פֿון יונג־װילנע, אַ ליטעראַרישע גרופּע װאָס האָט געהאַט אין אירע רײען דעם שרײַבער אַבֿרהם סוצקעװער (זעט װאָך 29). זײַן ערשטער באַנד לידער, יאָ, איז אַרױס אין װילנע אין 1936.
בעת דער צװײטער װעלט־מלחמה, מײנענדיק אַז די נאַציס װעלן פֿרױען ניט אָנטאָן קיין שאָדן, איז ער געלאָפֿן קיין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד אָן דער מאַמען און אָן זײַן װײַב פֿרומע־ליבטשע. די בײדע זײַנען אומגעקומען און גראַדע איז געבליבן מיט אַ שולדגעפֿיל אױפֿן גאַנצן לעבן. נאָך דער מלחמה האָט ער געװױנט אַ קורצע צײַט אין פּױלן און דערנאָך פֿראַנקרײַך אײדער ער האָט זיך באַזעצט אין די פֿאַראײניקטע שטאַטן, אין בראָנקס, נ”י אין 1948 מיט זײַן צװײטער פֿרױ, אינאַ העקער גראַדע.
דורך גראַדעס װערק האָט די פֿאַרמלחמהדיקע װעלט פֿון דער מוסר־ישיבֿה געפֿונען איר אָרט אין דער ייִדישער ליטעראַטור. זײַנע גוט באַקאַנטע ראָמאַנען, די עגונה (1961, איבערגעזעצט 1974) און צמח אַטלאַס (2 בענד, 1967־1968, איבערגעזעצט 1976־1977), בײדע איבערגעזעצט פֿון קורט לעװיִאַנט, באַהאַנדלען די פֿילאָסאָפֿישע און עטישע דילעמעס פֿון דעם ייִדישן לעבן אין װילנע פֿאַר דער מלחמה, מיט אַ באַזונדערן טראָפּ (ספּעציעל אין צמח אַטלאַס) אױף דער נאָװאַרעדקער מוסר־באַװעגונג.
כאָטש גראַדע איז הײַנט מער באַקאַנט פֿאַר זײַן פּראָזע (װאָס קומט פֿאָר כּמעט אין גאַנצן אין זײַן באַליבטער װילנע) װי פֿאַר זײַן פּאָעזיע, איז ער אױך דער מחבר פֿון נײַן בענד לידער. אין זײַנע װערק האָט ער באַשריבן און באַװײנט די נאַציאָנאַלע טראַגעדיע און ער איז געװאָרן אײנער פֿון די צענטראַלע ייִדישע געשטאַלטן אין דער חורבן־ליטעראַטור. ער איז אומגעריכט געשטאָרבן אין ניו־יאָרק אין 1982 און האָט געלאָזט אַ נישט־פאַרענדיקטן ראָמאַן װעגן װילנע ערבֿ דעם חורבן.

דאָס ליד װאָס מיר ברענגען דאָ באַשרײַבט זײַן מאַמע, וועלע בלומענטהאַל גראַדע, װאָס איז געװען פֿאַר אים די דוגמא פֿון מסירות־נפֿשדיקער פֿרומקײט און איבערגעגעבנקײט. נאָכן טױט פֿון איר מאַן, חײמס טאַטן, האָט זי געצױגן איר מאָגערע חיונה פֿון פֿאַרקױפֿן פֿרוכט אין די װילנער הײף.

‏

מײַן מאַמע

די באַקן ― אײַנגעפֿאַלן און די אױגן ― האַלב נאָר אָפֿן,
הערט מײַן מאַמע, װי עס זיפֿצן אירע קני:
אַ גאַנצן װינטערדיקן אינדערפֿרי                        

חיימס מאַמע וועלע גראַדע

אױף אַלע מערק אַרומגעלאָפֿן ―
לאָז זשע איצטער אונדז בײַם טױערװאַנט
די נאַכט דערשלאָפֿן. . .
און ס’װײנט איר האַנט:
אַ פֿױגל װערט דאָך אױך פֿאַרמאַטערט פֿאָכען, פֿאָכען
מיט די פֿליגל נאָכאַנאַנד. . .
און ס’זינקט איר קאָפּ ― ― ―
נאָר מײַן מאַמע טרײסלט גיך זיך דעם דרימל אָפּ,
װי אַ בײמל טרײסלט אָפּ דעם רעגן.
איר פּנים רויכערט זיך ― אַ פֿײַערטאָפּ,
און אירע הענט, זײ מעסטן, װעגן.
זי טענהט אײַן, זי רופֿט,
ביז זי דרעמלט אײַן מיט האַלב פֿאַרמאַכטע אױגן,         
עס טאַפּט איר האַנט אין קאַלטער לופֿט
און בלײַבט אַזױ שױן אױסגעצױגן.
אָט אַזױ,
אַ שאָטן אױפֿן שנײ,
שאָקלט זי זיך אום אַ גאַנצן טאָג,
ביז אין דער נאַכט אַ שטיק;
זי װיגט זיך, װי דער שפּינדל פֿון איר װאָג,
אַהין און אױף צוריק.
אָט אַזױ,
אַן אױפֿגעהױקערטע ― אײן גרױסער האָרב,
פֿױלט זי אינעם שנײיִקן געדרײ,
װי די עפּל אין איר קאָרב
און שלאָפֿט . . .
װי קױלן גליִען אירע באַקן,
עס שנײַדט דער פֿראָסט אין האַלדז און נאַקן. ―
אין װינט און שנײ פֿאַרװײט
שלאָפֿט מײַן מאַמע שטײענדיקערהײט. . .
און כראָפּעט שױן װי אַ קודלאַטער שװאַרצער הונט דער הױף,
נעמט זי אירע קאָשיקעס צונױף,
װי אַ בעטלער זײַנע גראָשנס
און דאָס רױטע אױג אין טױער װערט פֿאַרלאָשן.
נאָר גלײַך בײַם שװעל צעיאָמערן זיך אירע טריט:
אומזיסט געהאָפֿט!
זי טאָפּטשעט אום אין שטיבל מיד
און שלאָפֿט. . .
דאָס לעמפּל שלוקערצט אין איר האַנט,
עס שטיקט זיך אינעם רױכיקן געװײן,
זי װיגט זיך בײַ אַ װאַנט,
װי אױפֿן פֿעלד בײַ אַ מצבֿה־שטײן,
און שלאָפֿט. . .
עס לױערט אין איר האַנט די האַק
אױף אירע אױסגעקרימטע פֿינגער,
און אױף איר מאָגערער, צעקנײטשטער באַק
לױערן אין אײװעלע די פֿײַערדיקע צינגער ―
און זי שלאָפֿט . . .
עס פֿרירן אירע הענט אין מולטער:
פֿאַרגעסן זיי אַרױסצונעמען!. . .
עס טרײסלט זיך איר דינער שולטער,
זי װאַשט, זי שױדערט מיט אַראָפּגעלאָזטע ברעמען
און זי שלאָפֿט. . .
און נעמט זי שױן צעװישן אירע קני דעם טאָפּ,
דאָס לעפֿל צו איר מױל, ―
פֿאַלט איר האַנט צוריק אַראָפּ
אַן אײַנגעמאַטערטע און פֿױל ― ― ―
זי שלאָפֿט ―
מײַן מאַמע שלאָפֿט. . .
דורות, לידער און פּאָעמעס, ניו־יאָרק, 1945         

MAYN MAME

Di bakn – ayngefaln un di oygn – halb nor ofn,
Hert mayn mame, vi es ziftsn ire kni:
A gantsn vinterdikn inderfri
Af ale merk arumgelofn –
Loz zhe itster undz bam toyervant
Di nakht dershlofn…
Un s’veynt ir hant:
A foygl vert dokh oykh farmatert fokhen, fokhen
Mit di fligl nokhanand…
Un s’zinkt ir kop – – –
Nor mayn mame treyslt gikh zikh dem driml op,
Vi a beyml treyslt op dem regn.
Ir ponem roykhert zikh – a fayertop,
Un ire hent, zey mestn, vegn.
Zi taynet ayn, zi ruft,
Biz zi dremlt ayn mit halb farmakhte oygn,
Es tapt ir hant in kalter luft
Un blaybt azoy shoyn oysgetsoygn.
Ot azoy,
A shotn afn shney,
Shoklt zi zikh um a gantsn tog,
Biz in der nakht a shtik;
Zi vigt zikh, vi der shpindl fun ir vog,
Ahin un af tsurik.
Ot azoy,
An ufgehoykerte – eyn groyser horb,
Foylt zi inem shneyikn gedrey,
Vi di epl in ir korb
Un shloft …
Vi koyln glien ire bakn,
Es shnaydt der frost in haldz un nakn. –
In vint un shney farveyt
Shloft mayn mame shteyendikerheyt…
Un khropet shoyn vi a kudlater shvartser hunt der hoyf,
Nemt zi ire koshikes tsunoyf,
Vi a betler zayne groshns
Un dos royte oyg in toyer vert farloshn.
Nor glaykh bam shvel tseyomern zikh ire trit:
Umzist gehoft!
Zi toptshet um in shtibl mid
Un shloft…
Dos lempl shlukertst in ir hant,
Es shtikt zikh inem roykhikn geveyn,
Zi vigt zikh ba a vant,
Vi afn feld ba a matseyve-shteyn,
Un shloft…
Es loyert in ir hant di hak
Af ire oysgekrimte finger,
Un af ir mogerer, tsekneytshter bak
Loyern in eyvele di fayerdike tsinger —
Un zi shloft…
Es frirn ire hent in multer:
Fargesn zey aroystsunemen!…
Es treyslt zikh ir diner shulter,
Zi vasht, zi shoydert mit aropgelozte bremen
Un zi shloft…
Un nemt zi shoyn tsevishn ire kni dem top,
Dos lefl tsu ir moyl, —
Falt ir hant tsurik arop
An oyngematerte un foyl — —- —
Zi shloft —
Mayn mame shloft…
Doyres, Lider un poemes, Nyu-York, 1945

Chaim Grade (1910 – 1982)
was born in in Vilna, Lithuania (then Russian Empire) and  was one of the leading Yiddish writers of the twentieth century.

His father,  Shloyme-Mordkhe Grade, a Hebrew teacher and maskil (proponent of the Enlightenment) died when Chaim was a young boy. Beginning at age 13 Grade was educated in various outposts of the Novaredok Musar yeshiva, receiving a particularly extreme form of religious education that strove to educate the moral personality through self-abnegation and intense self-analysis. He also attended a secular YIddish school. He was also deeply influenced by his experience as a student of the (non-musar) outstanding Talmudic scholar  Avraham Yesha‘yahu Karelits, better known as the Ḥazon Ish, much beloved in Vilna.Though Grade excelled as a student in the yeshivah, he was denounced for secretly reading secular literature and for writing poetry.  Much of Grade’s later writing negotiates his conflicted allegiances to the models of his maskilic father and orthodox teachers. At age 22, Grade abandoned his studies to embark on a career as a secular poet and in the early 1930s was among the founding members of the Yung Vilne (Young Vilna) experimental group of artists and writers which included Avrom Sutzkever (see Week 29). His first volume of poetry Yo (Yes) was published in Vilna in 1936.
During World War II, believing that the Nazis would not harm women, Grade fled eastward alone and sought refuge in the Soviet Union. Both his mother, Vele Grade, and his wife, Frume-Libtshe, perished, leaving him with a sense of guilt from which he never recovered. When the war ended, he lived briefly in Poland and France before relocating to the United States (The Bronx) in 1948 with his second wife, Inna Hecker Grade.

Grade’s  unique contribution to Yiddish literature is the description of the pre-war world of the musar yeshiva and its adherents. His most highly acclaimed novels, The Agunah (1961, tr. 1974) and The Yeshiva (2 vol., 1967–68, tr. 1976-77) both translated by Curt Leviant, deal with the philosophical and ethical dilemmas of Jewish life in prewar Lithuania, particularly dwelling on the Novaredok Musar movement.
Although today Grade is perhaps best remembered for the richness of his prose, almost all of it set in his beloved pre-war Vilna, he is also the author of nine volumes of poetry. In his works he gave voice to national tragedy and became one of the central Yiddish figures in the canon of Holocaust literature. He died unexpectedly in New York in 1982 while at work on a novel about Vilna on the eve of its destruction.

This particular poem (one of very few translated into English) describes his mother, Vele Blumenthal Grade, whom he held up as the model of long-suffering pious devotion. After the death of Chaim’s father she eked out a meager living selling fruit.

My Mother

Her cheeks collapsed and her eyes half-shut,
My mother listens as her knees sigh:
The whole morning under the winter sky
She ran about to every market.
So let us now at the gate of the wall
Sleep through the night…
And her hand cries:
A bird too gets exhausted from fluttering about
As its wings rise and fall…
And her head sinks down –
But my mother flicks the daydream off,
Like a tree shaking off the rain.

Her face smolders, a fire pot,
Her hands measure, weigh;
She pleads, she call,
Till again she dozes with eyes half-shut;
Her hand taps at the freezing air
And stays there, stretched out.

Just like
A shadow on the snow,
She sways back and forth the whole day long,
Until late at night;
She rocks herself like the pointer of her scale,
To the left, to the right.
Hunched up, one large hump.
She rots in the snow flurries,
Like the apples in her basket –
And sleeps.

Her cheeks glow like coals,
Her neck is whipped by the sleet.
Wrapped up in wind and snow
My mother sleeps standing on her feet.

And when the market snores like a grisly black hound,
She gathers her baskets,
Like a beggar his pennies,
And the market’s red eye is put out.
But right at the threshold her steps start to weep:
Wasted hope!
Worn out, she stumbles through the hut
And sleeps.

The lantern hiccups in her hand,
Choking with smoky tears.
She rocks at the wall
As in front of a grave,
And sleeps.

The ax lurks in her hand,
Above her twisted fingers,
And the fiery tongues of the little stove
Menace her wrinkled cheeks –
And she sleeps.
She forgets to take out her hands:
They are freezing in the kneading bowl.
Her thin shoulder shakes,
She washes, she trembles with eyes cast down,
And she sleeps.

When at last she takes the pot between her knees,
The spoon to her mouth,
Again her hand falls down,
Exhausted and slow
She falls asleep –
My mother sleeps…
Tr. Florence Victor
A Treasury of Yiddish Poetry, edited by Irving Howe and Eliezer Greenberg, 1969

 

40. Masha Shtuker-Paiuk – I’m Becoming My Mother

Posted on by
Reply

 

Mayn mame ver ikh – Audio

.English Follows Yiddish

מאַשע שטוקער-פּאַיוק (1914—1988)
איז געבױרן געװאָרן אין קאַרטוז־בערעזע, דעמאָלט פּױלן. אין 1925 האָט די משפּחה עמיגרירט קײן אַרגענטינע און זיך באַזעצט אין דעם ערד־אַרבעטערישן ייִשובֿ מאָנטעפֿיאָרע. זי האָט זיך געלערנט אין אַ תּרבות־שול (העבראַיִש/ציוניסטיש) אין פּױלן און דערנאָך אין אַרגענטינע דער קאָלאָניע־שול װוּ איר טאַטע בנימין שטוקער איז געװען אַ לערער. זי האָט זיך געלערנט אין דעם ייִדישן לערער־סעמינאַר אין בוענאָס־אײַרעס אין די אָנהײב 1930ער יאָרן און איז יאָרן לאַנג געװען אַ לערערין פֿון קינדער־גערטנער. אין 1943 האָט זי זיך באַזעצט אין ב”אַ. זי האָט פּובליקירט איר ערשט ליד “מײדל פֿון קאַמפּ”, צו 16 יאָר אין פּנימער און פּנימלעך (רעדאַקטירט און אַרױסגעגעבן פֿון טשערנאָװעצקי און גרוזמאַן) אָבער איר אמתער אַרײַנטריט אין דער ייִדישער ליטעראַטור האָט זי געמאַכט אין 1933 מיט אַ סעריע לידער אין דער ייִדישע צײַטונג, ב”אַ. זינט דעמאָלט האָט זי זיך באַטײליקט אין אַ גרױסער צאָל ייִדישע אױסגאַבעס סײַ אין דרום־אַמעריקאַ סײַ אין צפֿון־אַמעריקע װי אױך אין ישׂראל װוּ זי האָט עולה געװען אין 1974.
בדרך־כּלל איז שטוקער־פּאַיוק אַ קינדער־שרײַבערין אין פֿאַרשײדענע זשאַנערס: ליד, דערצײלונג, מעשׂהלע. אירע לידער און מעשׂהלעך זײַנען אַרײַנגענומען געװאָרן אין אַ צאָל כרעסטאָמאַטיעס פֿאַר ייִדישע שולן. זי איז די מחברין פֿון אַ צאָל ביכער: קינדערלעך, קינדער־לידער, ב”אַ, 1948, זינגענדיק, קינדער־לידער, ב”אַ, 1951, דער צױבערבױם, מעשׂהלעך און לידער, ב”אַ, 1957, באַן פֿון מײַנע טעג, לידער און דערצײלונגען, תּל־אָבֿיבֿ, 1981.

מײַן מאַמע װער איך

קוק איך זיך אין שפּיגל אײַן:
זאָג מיר ― װיפֿל בין איך אַלט?
ערשט עס קוקט אין אים אַרײַן
גאָר מײַן מאַמע, איר געשטאַלט.

רונצלען קנײטשן, מיד דער בליק,
אין די האָר שױן פּאַסמעס גרױ ―
װי מיט יאָרן לאַנג צוריק
אױסגעזען האָט זי אַזױ.

װען און װי איז עס געשען?
אָט אַזױ זיך ― פּלוצעם גאָר?
אפֿשר האָב איך זי דערזען
אָט אַצינד אין דמיון גאָר?

נײן, ס’איז װאָר, ס’איז װאָר, ס’איז װאָר!
כ’זע דער מאַמעס שטריך נאָך שטריך
אױף מײַן פּנים שנײַדיק קלאָר.
כ’װער אַלײן מײַן מאַמע ― איך. ‏

MAYN MAME VER IKH

Kuk ikh zikh in shpigl ayn:
Zog mir – vifl bin ikh alt?
Ersht es kukt in im arayn
Gor mayn mame, ir geshtalt.

Runtslen kneytshn, mid der blik,
In di hor shoyn pasmes groy –
Vi mit yorn lang tsurik
Oysgezen hot zi azoy.

Ven un vi iz es geshen?
Ot azoy zikh – plutsem gor?
Efsher hob ikh zi derzen
Ot atsind in dimyen gor?

Neyn, s’iz vor, s’iz vor, s’iz vor!
Kh’ze der mames shtrikh nokh shtrikh
Af mayn ponem shnaydik klor.
Kh’ver aleyn mayn mame – ikh.

Mashe Shtuker-Paiuk (1914 – 1988)
was born in Kartuz-Bereze, then Poland. In 1925 the family emigrated to Argentina and lived in the agricultural settlement of Montefiore. In Poland she studied in a Hebrew and zionist-oriented Tarbut school and in Argentina in the school in her colony where her father was a teacher. In the early 1930s he studied in the Yiddish teachers’ seminary in Buenos Aires and was for many years a kindergarten teacher. In 1943 she settled in Buenos Aires. She published her first poem “Meydl fun kamp” at age 16 in Penemer un Penimlekh (edited and published by Tshernovetski and Gruzman) but she made her real literary debut in 1933 with a series of poems in the Yidishe tsaytung, Buenos Aires. After that she participated in a number of Yiddish publications in South and North America as well as in Israel where she emigrated in 1974.
Shtuker-Paiuk was mostly, although not only, a children’s writer, in various genres: poetry, short story and fairy tale. Her poems and children’s stories were included in a number of anthologies for Yiddish schools. Her books include: Kinderlekh (Little Children), Buenos Aires, 1948, Zingendik (Singing), children’s poems, Buenos Aires, 1951, Der Tsoyberboym (The Magic Tree), tales and stories, Buenos Aires, 1957, and Ban fun Mayne Teg (Train of My Days), poems and stories, Tel-Aviv, 1981.

I’m Becoming My Mother

I look into my looking-glass.
Please tell me glass, is that face me?
It seems to me it’s come to pass
my mother’s face looks back at me.

The wrinkles deep, the tired gaze,
the hair already streaked with gray –
in years gone by, her later days
she looked precisely just that way.

But when and how did all this start?
Quite suddenly, it seems to me.
Perhaps I see my mother’s face
because of active fantasy.

But no! It’s true, it’s true!
I see my mother’s every line
reflected in my face. “It’s you!”
Her tied old face becomes now mine.
Tr. Barnett Zumoff
Songs to a Moonstruck Lady: Women in Yiddish Poetry, Selected and Translated by Barnett Zumoff, The Dora Teitleboim Center for Yiddish Culture, 2005

39. Moshe Lemster – My Mother Osne Lemster

Posted on by
Reply

Prologlid; Di amolike teg     

Der mames troym

S’hot nit ver; Epitafye

משה לעמסטער (1946 — )
איז געבוירן געוואָרן אין מאָלדאַווישן דאָרף סטאָלניטשען. אין 1949 איז זײַן טאַטע געשטאָרבן און אין 1953 האָט ער מיט זײַן מאַמען זיך אַריבערגעצויגן אין שטעטל יעדיניץ. פֿון פאַך אַ פֿיזיקער און מאַטעמאַטיקער, ער האָט אָנגעהויבן שרײַבן לידער אויף ייִדיש נאָך ווי אַ סטודענט אין די 1960ער יאַָרן. אין 1981 האָט ער זיך באַזעצט אין קעשנעוו און דאָרטן אויסגעזוכט  דעם  ייִדישן שרײַבער יחיאל שרײַבמאַן ער זאָל זײַן זײַן ליטעראַרישער לערער. אין 1982 האָט ער דעביוטירט ווי אַ פּאָעט  אין  זשורנאַל סאָוועטיש הײמלאַנד. פֿון 1989 ביז 1991 האָט ער זיך באַטייליקט אין די ליטעראַרישע קורסן אין מאָסקווע אויף גאָרקיס נאָמען אין דער ייִדיש־אָפּטיילונג אָנגעפֿירט פֿון אַהרן ווערגעליס, רעדאַקטאָר פֿון סאָוועטיש היימלאַנד. אין 1996 האָט דער שרײַבער אַבֿרהם קאַרפּינאָוויטש אַרויסגעגעבן אין תּל־אָבֿיבֿ לעמסטערס ערשטע זאַמלונג לידער אַ ייִדישער רעגן. נאָכן עולה זײַן פֿון קעשענעוו  מיט זײַן פֿרוי און צוויי טעכטער אין 2000, האָט ער אַרויסגעגעבן אין 2008 אַ זאַמלונג לידער און פּאָעמעס: אַמאָל בראשית. אין ישׂראל האָט ער באַקומען עטלעכע ליטעראַרישע פּרײַזן.

מײַן מאַמע אַָסנע לעמסטער
פּראַָלאַָגליד
 
“מאַמע” —
דאַָס ערשטע וואַָרט, וואַָס פֿאַלט אַרײַן
אין קינדישן הערצל.
דער אַָפּקלאַנג פֿונעם קלינגענדיקן פֿאַלן
דאַָס גאַצע לעבן הערט זיך…
1990

די אַמאַָליקע טעג

מײַן מאַמע אַָסנע לעמסטער,
וואַָס איז אַלט בערך אַכציק יאַָר,
זיצט אין איר צימער,
בײַם אַָפֿענעם פֿענצטער,
אויפֿן זיבעטן שטאַָק
און קוקט אַראַָפּ —
זי הערט זיך צו צום לעבן,
וואַָס כוואַליעט זיך דאַָרט אונטן
וואַָס רוישט אַ גאַנצן טאַָג.

פֿאַר די מאַָרגנס
זי דאַרף זיך שוין ניט זאַָרגן.
די טויזנטער טעג אַדורכגעגאַנגענע,
האַָט זי, ווי לײַוונטענע לײַלעכער
אויסגעוואַשן,
          אויסגעפּרעסט,
                              אַָפּגעבלײכט
און צונויפֿגעלײגט אײנס אויפֿן אַנדערן
אין אַ היפּש געפּעק
פֿון ציכטיקע, ליכטיקע לײַלעכער־טעג.
זײ ליגן אויף אַ פּאַָליצע אין איר זכּרון
און שטראַלן אַרויס
פֿון אירע אויגן לויטערע, קלאַָרע…
1993

דער מאַמעס טרוים

אַך, ווען איך קאַָן
אַלע אין דער פֿרי
אויסטאַָן פֿון זיך די עלטער,
ווי אַן אַָפּגעטראַָגן מלבוש מע טוט אויס.
זי אויפֿהענגען בײַ דער טיר אויף אַ הענגער,
ווען פֿון דער היים איך גיי אַרויס.

דערנאַָך אין אַָוונט,
אומקערנדיק זיך שפּעט,
די עלטער ווידער אַָנטאַָן,
די ליכט פֿאַרלעשן,
אַ האַלבע נאַכט ניט שלאַָפֿן,
דרייען זיך אין בעט
וואַרטן מיט אַ ציטער
אויפֿן זונשטראַל ערשטן,
אויפֿן געבענטשטן אינדערפֿרי,
ווען אויסטאַָן כ’קאַָן די עלטער
און אַ יונגע ווידער
צו דער וועלט עפֿענען די טיר…
1991

ס’האַָט ניט ווער

כ’געדענק, ווען בײַ דער מאַמען
איך בין געווען אַ פֿויגל.
ווען קוועלן פֿלעגט זי פֿון מײַן הויכן פֿלי.
געשטראַלט האַָבן מיט פֿרײד די פֿרומע אירע אויגן,
ווען פֿרײַטיק אויף דער נאַכט
זי האַָט געבענטשט די ליכט.

ווען אויף דער ערד איך האַָב אַראַָפּגעלאַָזט זיך, שפּעטער,
די מאַמע קוועלן פֿלעגט פֿון מײַן געטאַָקטן טראַָט,
באַרימען זיך פֿאַר יעדערן אין שטעטל,
ווי רירעוודיק און פֿלינק
איר זון איז, דאַנקען גאַָט.    

איצט פֿלי איך שוין בלויז אין חלומות העלע,
איך לעב פּאַמעלעך,
ניט אײַלנדיק די טעג.
ניטאַָ נאַָר ווער ס’זאַָל זיך פֿרײען הײַנט און קוועלן
פֿון דעם, וואַָס כ’גײ געהיט, פּאַמעלעך
אויף מײַן לעבנסוועג.
1994

עפּיטאַפֿיע

זי האַָט אין איר לעבן ניט ווײניק געבידעוועט
איצט אין די הימלען גרינג איז איר פֿלי —
פֿון אַ קלײן שטעטל אַ פּשוטע ײִדענע,
אַ פּשוטער שטערן צווישן שטערן ווי זי…
1993

MAYN MAME OSNE LEMSTER
Prologlid

“Mame” –
Dos ershte vort, vos falt arayn
In kindishn hertsl.
Der opklang funem klingendikn faln
Dos gantse lebn hert zikh…
1990

Di Amolike Teg

Mayn mame Osne Lemster,
Vos iz alt beerekh akhtsik yor,
Zitst in ir tsimer,
Bam ofenem fenster,
Afn zibetn shtok,
Un kukt arop –
Zi hert zikh tsu tsum lebn,
Vos khvalyet zikh dort untn
Vos roysht a gantsn tog.

Far di morgns
Zi darf zikh shoyn nit zorgn.
Di toyznter teg adurkhgegangene,
Hot zi, vi layvntene laylekher
Oysgevashn,
Oysgeprest,
Opgebleykht
Un tsunoyfgeleygt eyns afn andern
In a hipsh gepek
Fun tsikhtike, likhtike laylekher-teg.
Zey lign oyf a politse in ir zikorn
Un shtraln aroys
Fun ire oygn loytere, klore…
1993

Der Mames Troym

Akh, ven ikh kon
Ale in der fri
oyston fun zikh di elter,
Vi an opgetrogn malbesh me tut oys.
Zi oyfhengen ba der tir oyf a henger,
Ven fun der heym ikh gey aroys.

Dernokh in ovnt,
Umkerndik zikh shpet,
Di elter vider onton,
Di likht farleshn,
A halbe nakht nit shlofn,
Dreyen zikh in bet
Vartn mit a tsiter
Afn zunshtral ershtn,
Afn gebentshtn inderfri,
Ven oyston kh’kon di elter
Un a yunge vider
Tsu der velt efenen di tir…
1991

S’hot Nit Ver

Kh’gedenk, ven ba der mamen
Ikh bin geven a foygl.
Ven kveln flegt zi fun mayn hoykhn fli.
Geshtralt hobn mir freyd di frume ire oygn,
Ven Fraytik af der nakht
Zi hot gebentsht di likht.

Ven af der erd ikh hob aropgelozt zikh, shpeter,
Di mame kveln flegt fun mayn getoktn trot,
Barimen zikh far yedern in shtetl,
Vi rirevdik un flink
Ir zun iz, danken Got.

Itst fli ikh shoyn bloyz in khaloymes hele,
Ikh leb pamelekh,
Nit aylndik di teg.
Nito nor ver s’zol zikh freyen haynt un kveln
Fun dem, vos kh’gey gehit, pamelekh
Af mayn lebnsveg.
1994

Epitafye

Zi hot in ir lebn nit veynik gebidevet
Itst in di himlen gring iz ir fli —
Fun a kleyn shtetl a poshete yidene,
A posheter shtern tsvishn shtern vi zi…
1993

Moyshe Lemster (1946 – )
was born in the Moldavian village of Stolnitshin. In 1949 his father died and in 1953 he and his mother moved to the shtetl Yedinits. By training a physicist and mathematician, he starting writing Yiddish poetry as a student in the 1960s . In 1981 he came to live in Kishinev, and sought out the Yiddish writer Yechiel Shraibman as his literary mentor. In 1982 he made his debut as a poet in the journal Sovetish Heymland. From 1989 until 1991 he participated in the Yiddish section of  literary courses in Moscow named for Maxime Gorky, conducted by Aaron Vergelis, editor of Sovetish Heymland. In 1996 the writer Avrom Karpinovitch published Lemster’s first volume of poetry, A Yidisher Regn (A Jewish Rain). After emigrating to Israel in 2000 with his wife and two daughters he published the collection of poetry Amol Breyshis (Once in the Beginning) in 2008. In Israel he has received several literary prizes.

My Mother Osne Lemster
    Prologue Poem

“Momma” –
The first word that falls into
A child’s heart.
The reverberation of that fall can be heard
A whole life long…
1990

Days Gone By

My mother Osne Lemster,
Is about eighty years old,
She sits in her room,
At the open window,
On the seventh floor
And looks down –
She is listening to the life
That is surging down below
And rushing about noisily the whole day long.

For the tomorrows
She need no longer worry.
The thousands of days she has gone through
She has like linen sheets
Washed,
Pressed,
Bleached
And folded one on top of the other
In a hefty pack
Of tidy, bright linen-days.
They lie on a shelf in her memory
Shining forth
From her eyes, so pure and clear…
1993

My Mother’s Dream

Oh, if every morning
I could
Take off my old age,
Like you take off a worn-out garment.
Hang it up at the door on a hanger,
When I leave the house.

Then later in the evening
Returning home late,
Put on my old age,
Turn out the lights,
Not sleep half the night,
Toss and turn in bed
Waiting with a quiver
For the first ray of sun,
For the blessed morning,
When I can take off my old age
And a young woman once again
Open the door to the world…
1991

There’s Nobody

I remember, when to my mother
I was a bird.
When she would delight in my soaring flight
Her pious eyes beamed with joy,
When she blessed the candles
Friday night.

When later I came down to earth,
My mother would delight in my well-turned  step,
Boast to everyone in town,
How lively and agile
Her son was, thank the one above.

Now I only soar in bright dreams,
I live slowly,
Not hurrying the days along.
There’s no one now to take joy and to delight
That I walk carefully, slowly
Down my life’s path.

Not hurrying along the days.
There’s no one now to take joy and to delight
That I walk carefully, slowly
Down my life’s way.
1994

Epitaph

She suffered not a little in her life
Now in the heavens her flight is easy
From a small town a simple Jewish woman,
A simple star among stars such as she…
1993

38. Malka Heifetz Tussman – Her Oak; Earthquake; In Sweet Pain

Posted on by
Reply

Ir Demb – Audio

Erd-tsiternish – Audio

In Zisn Veytik – Audio

English follows Yiddish.

מלכּה חפֿץ־טוזמאַן (1898־1987)
איז געבוירן געוואָרן אין באָלשאַיאַ־כײַטשאַ אין וואָלין. אירע פֿריסטע לידער האָט זי געשריבן אויף ייִדיש און רוסיש. צו 16 יאָר האָט זי אימיגרירט קיין אַמעריקע (שיקאַגע) און האָט אַנגעהויבן שרײַבן לידער אויף ענגליש אָבער איז באַלד אַריבער אויף ייִדיש געמוטיקט פֿונעם שרײַבער קלמן מאַרמאָר. זי האָט דעביוטירט אין 1918. זי האָט געאַרבעט ווי אַ לערערין אין די ייִדיש־וועלטלעכע שולן אין מילוואָקי און האָט זיך געלערנט אין וויסקאַנסאָנער אוניווערסיטעט. שפּעטער האָט זי, מיט איר מאַן און צויי זין, זיך אַריבערגעצויגן קיין לאָס אַנדזשעלעס. אין 1981 האָט זי געוווּנען די פּרעסטיזשפֿולע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער פּאָעזיע.
איר פּאָעזיע, לויט דעם אַרײַנפֿיר פֿון מאַרשאַ פֿאַלק אין איר זאַמלונג With Teeth in the Earth (מיט ציין אין ערד),  “אויפֿריכטיק און זוכנדיק, נאָוואַטאָריש  אין לשון – ווײַזט אַרויס די רײַכקייט און קאָמפּליצירטקייט פֿון אַ פֿרויס לעבן”. זי איז געשטאָרבן אין בערקלי, קאַליפֿאָרניע.
חפֿץ־טוזמאַן האָט אַרויסגעגעבן לידער, דערציילונגען און עסייען אין ייִדיש־זשורנאַלן סײַ אין אַמעריקע סײַ אין  אייראָפּע. אירע זעקס בענד לידער זײַנען לידער, מילד מײַן ווילד, שאָטנס פֿון געדענקען, בלעטער פֿאַלן ניט, אונטער דײַן צייכן און הײַנט איז אייביק.

איר קענט געפֿינען נאָך אַ ליד פֿון מלכּה חפֿץ־טוזמאַנען אין וואָך 2.

איר דעמב
        מאַמע מײַנע

אַכט שטײען מיר אַרום אונדזער מאַמען.
אַזױ װי אַ פֿעדערל איז גרינג אונדזער מאַמע.
װוּ נעמט עס אַ גרינגינקע מאַמע
אַזאַ שװער געװײן?

אַ קלוגשאַפֿט װי אַ זונפֿלעק
פֿלאַטערט אױף איר פּנים ―
פֿלאַטערט אום צװישן װיִעס און איר מױל.
און איר קלוגשאַפֿט, דוכט זיך,
צײלט אונדז דרײַ מאָל איבער.
און איר קלוגשאַפֿט, דוכט זיך,
טײַטלט מיט די פֿינגער:

אַכט זענט איר, אַכט!
אַכט זענט איר מיר ― שפּענער.
און ער געװען איז אײנער,
אײנער ― מײַן דעמב.
לידער (1949)

ערד־ציטערניש

צװײ בײזע הענט האָבן מיך פֿון מאַמען אָפּגעריסן.

איך קניפּ זיך אַרײַן אין מאַמעס צעפֿלאַטערט קלײדל
און הענג איבער אַן אָפּגרונט.
מײַן קלײן הענטל רײַסט זיך צו מאַמעס טיכל.
אָט, אָט דערלאַנג איך אירע האָר.
די האָר!
אַ װיכער צערײַסט דעם קנופּ און דרײט מיך אַרײַן
אינדערלײדיק.
קלײנע פֿינגערלעך װי מאָטילן
ציטערן אין דער לופֿטן:
עלנט, עלנט, עלנט.

עקעלעך פֿון מאַמעס טיכל
גײען אױס.
פֿונקען ― מײַן מאַמעס האָר
צוקען זיך.
מײַן מאַמע־גאָט האָט מיך אַראָפּגעװאָרפֿן.
מאַמע־גאָטס פּנים
לעשט זיך.
מאַמעשקײט שװימט אַװעק פֿון מיר
און איך פֿאַרגײ זיך אױף אַ פֿרעמדן אַקסל.
פֿרעמדן אַקסל.
מילד מײַן װילד, 1958

אין זיסן װײטיק
  יאָסעלען און יודעלען

איר טורעמט איבער מיר
מײַנע גרױסע זין.
סTussman Ir dembאַ פּיצינקע איך בין
בײַ אײַער זײַט.
איך האָב דאָך קײן מאָל זיך ניט אָפּגעקניפּט
פֿון אײַער עופֿלצײַט.

אין ערשטן ,,שרײַ”
פֿון מײַלעכל אַרױסגעצוווּנגען
קלאָר איך האָב געהערט
,,איך”
פֿאַרציטערט כ’האָב אַרױסגעשטאַמלט:
דו. דו.

אין ערשטן סימן פֿון דערקען אין אײגלעך אײַערע
װי אַ פֿלאַטערשריפֿט געלײענט כ’האָב
,,דו”.
שטיל געענטפֿערט האָט מײַן שמײכל:
יאָ, איך.

ערשטער צײנדל אין מײַן ברוסט אַרײַנגעביסן,
און געװאָרן איז אַ בונד פֿאַרשניטן:
,,איך־דו־דו”.

ערשטער צײנדל אין מײַן ברוסט אַרײַנגעביסן,
און געװאָרן איז אַ בונד פֿאַרשניטן:
,,איך־דו־דו”.

אָט אַזױ
אין זיסן װײטיק
געװאָרן זענען מיר
אײנס דעם צװײטן נײטיק.
הײַנט איז אײביק, תּל־אָבֿיבֿ, 1977

IR DEMB
Mame Mayne

Akht shteyen mir arum undzer mamen.
Azoy vi a federl iz gring undzer mame.
Vu nemt es a gringinke mame
Aza shver geveyn?

A klugshaft vi a zunflek
Flatert oyf ir ponem –
Flatert um tsvishn vies un ir moyl.
Un ir klugshaft, dukht zikh,
Tseylt undz dray mol iber.
Un ir klugshaft, dukht zikh,
Taytlt mit di finger:

Akht zent ir, akht!
Akht zent ir mir – shpener.
Un er geven iz eyner,
Eyner – mayn demb.
Lider (1949)

ERD-TSITERNISH

Tsvey beyze hent hobn mikh fun mamen opgerisn.

Ikh knip zikh arayn in mames tseflatert kleydl
Un heng iber an opgrunt.
Mayn kleyn hentl rayst zikh tsu mames tikhl.
Ot, ot derlang ikh ire hor.
Di hor!
A vikher tserayst dem knup un dreyt mikh arayn
Inderleydik.
Kleyne fingerlekh vi motiln
Tsitern in der luftn:
Elnt, elnt, elnt.

Ekelekh fun mames tikhl
Geyen oys.
Funken — mayn mames hor
Tsuken zikh.
Mayn mame-got hot mikh aropgevorfn.
Mame-gots ponem
Lesht zikh.
Mameshkeyt shvimt avek fun mir
Un ikh fargey zikh oyf a fremdn aksl.
Fremdn aksl.
Mild Mayn Vild, 1958

IN ZISN VEYTIK
Yoselen un Yudelen

Ir turemt iber mir
Mayne groyse zin.
Sa pitsinke ikh bin
Ba ayer zayt.
Ikh hob dokh keyn mol zikh nit opgeknipt
Fun ayer eyfltsayt.

In ershtn ,,shray”
Fun maylekhl aroysgetsungen
Klor ikh hob gehert
,,Ikh”
Fartsitert kh’hob aroysgeshtamlt:
Du. Du.

In ershtn simen fun derken in eyglekh ayere
Vi a flatershrift geleyent kh’hob
,,Du”.
Shtil geentfert hot mayn shmeykhl:
Yo, ikh.

Ershter tseyndl in mayn brust arayngebisn,
Un gevorn iz a bund farshnitn:
,,Ikh-du-du”.

Ershter tseyndl in mayn brust arayngebisn,
Un gevorn iz a bund farshnitn:
,,Ikh-du-du”.

Ot azoy
In zisn veytik
Gevorn zenen mir
Eyns dem tsveytn neytik.
Haynt Iz Eybik, Tel-Oviv, 1977

Malka Heifetz Tussman (1896-1987)
was born in Bolshaya-Khaitcha, Ukraine. She wrote her earliest poetry in Yiddish and Russian. She immigrated to the US  at the age of 16  joining family in Chicago and began writing poetry in English but soon switched to Yiddish. She made her literary debut in 1918. She became a teacher in a secular Yiddish school in Milwaukee and studied at the University of Wisconsin. Later she, her husband and two sons moved to Los Angeles. In 1981 she was awarded the prestigious Itsik Manger Prize for Yiddish Poetry in Tel Aviv. Her poetry, according to the introduction in With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman, translated and edited by Marcia Falk, “Frank and exploring, innovative in language – reveals the richness and complexity of a woman’s life.” She died in Berkeley, California.
Heifetz Tussman published poems, stories and essays in Yiddish magazines both in America and Europe. Her six volumes of published verse include Lider (Poems), MIld mayn vild (Mild, my Wild), Shotns fun gedenken (Shadows of remembering), Bleter farn nit (Leaves don’t fall), Unter dayn tseykhn (Under your sign), and Haynt iz eybik (Today is forever).

Another poem by Malka Heifetz Tussman may be found at Week 2.

Her Oak
For Mother

Eight, we stand around our mother.
Our mother is light as a feather.
From where in such a light mother
Does such heavy weeping come?

Wisdom like a sunspot
Flutters on her face –
Flutters between eyelashes and moth.
And her wisdom, it seems,
Counts us three times,
Points with her fingers:
Eight, you are eight!
My eight you are – chips.
And he was one,
One –
My oak.
Tr. Kathryn Hellerstein
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, eds. B. and B. Harshav, University of      California Press, 1986.

I am offering two translatons of the poem “Earthquake,” one by Kathryn Hellerstein and one by Marcia Falk.

Earthquake

Bad hands tear me from Mama.

I knot myself into Mama’s fluttering skirts
And dangle over an abyss.
My little hand tries for her kerchief.
Soon, soon I’ll reach her hair.
Her hair!
A whirlwind breaks the knot and spins me
In the void –
Little fingers like butterflies
Trembling in the air:
Forsaken! Forsaken!

The ends of Mama’s kerchief
Flicker out.
Sparks – my Mama’s hair –
Dive.
My Mama-god has cast me down.
Mama-god’s face grows dim.
A Mama-world drifts away from me.
And I sob on a stranger’s shoulder.
Stranger’s shoulder.

Tr. Kathryn Hellerstein
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology.

Earthquake

Two angry hands
tear me away from Mama –

I knot myself intso Mama’s billowing dress
and hang above a cliff.
My small hands grab for Mama’s kerchief –
I’ve almost got her hair.
The hair!
A whirlwind tears the knot and spins me
into emptiness.
My little fingers tremble
like butterflies in the air:
alone, alone, alone.

The corners of Mama’s kerchief fade away.
Sparks – my Mama’s hair –
flicker out.
My Mama-god has thrown me down.
Mama-god’s face
is extinguished.
Mame-ness swims away from me
and I gasp on a stranger’s shoulder.
A stranger’s shoulder.

Tr. Marcia Falk
With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman,
Translated, edited and introduced by Marcia Falk,Wayne State University Press, 1992.

In Sweet Pain
for Yosele and Yudele

You tower over me,
my big beatiful sons.
How tiny I am
next to you.
Still, I’ve never unknotted myself
from your babyhood.

In the first cry, forced
from a little mouth,
I heard clearly:
“I.”
And trembling, I stammered:
“You, You.”

In the first sign of recognition
In your little eyes,
I read, as in a flutter-script:
“You.”
My smile quietly answered:
Yes. I.”

When the first little tooth
bit into my breast,
a covenant was cut:
I-you-you.”

That’s how in sweet pain
we became
necessary to each other.
Tr. Marcia Falk
With Teeth in the Earth: Selected Poems of Malka Heifetz Tussman.

37. Yankev Glatshteyn: From the Nursery; Mother’s Pride; Our Child

Posted on by
Reply

GLATSHTEYN LEYENT: Zeyger un mame; A yingele un a zemele

Fun kinder-tsimer: Zeyger; Yingele un a zemele: Audio

Fun kinder-tsimer: Nakht zay shtil – Audio

Der mames shtolts  

Undzer Kind – Audio

יעקבֿ גֿלאַטשטײן ( 1896— 1971)

איז געבױרן געוואָרן אין לובלין, פּױלן. ער שטאַמט פֿון אַ רעליגיעזער משׂכּילישער משפּחה. ער האָט געקראָגן אַ גוטע, טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג אין חדרים ביז זעכצן יאָר און האָט געענדיקט זעקס קלאַסן גימנאַזיע װי אַן עקסטערן. זײַן טאַטע, אַ ליבהאָבער פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור, האָט זיך געפֿרײט מיט זײַנע ערשטע ליטעראַרישער פּרוּװן. דעביוטירט האָט גלאַטשטײן אָבער אין 1914 מיט אַ דערצײלונג „די געפֿערלעכע פֿרױ” אין דער אַנאַרכיסטישער פֿרײַע אַרבעטער־שטימע נאָך זײַן אימיגראַציע קײן אַמעריקע אין דעם זעלבן יאָר. װי אַ סטודענט אין יורידישן פֿאַקולטעט אין ניו־יאָרקער אוניװערסיטעט האָט גלאַטשטײן זיך באַקענט ממיט די פּאָעטן נ.ב. מינקאָװ און אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס. צוזאַמען האָבן זײ געשאַפֿן אינזיך, די אינטראָספּעקטיװע ריכטונג אין דער ייִדישער פּאָעזיע. זײ האָב אָפּגעװאָרפֿן דעם געדאַנק אַז אַ ליד דאַרף זײַן עלעגאַנט און געשליפֿן און געזאָגט אַז פֿאָרעם און אינהאַלט זײַנען פֿאַרבונדן: יעדעס ליד דאַרף האָבן זײַן אײגענעם ריטעם װאָס דריקט אױס זײַן אינהאַלט. דער פּאָעט דאַרף זיך באַניצן מיט סוגעסטיע און אַסאָציאַציע במקום אַ לאָגישער אַנטװיקלונג װײַל דאָס שפּיגלט בעסער אָפּ דעם אמת. דאָס ליד „פֿון קינדער־צימער” וואָס מיר ברענגען דאָ אַ טייל דערפֿון איז אַ גוטע דוגמא דערפֿון.

במשך זײַן לאַנגער און געניאַלער קאַריערע איז גלאַטשטײן װײַט אַװעק פֿון זײַנע פֿריִערדיקע קרעדאָס און האָט עקספּערימענטירט מיט פֿאַרשײדענע פּאָעטישע פֿאָרמעס. די צװײטע װעלט־מלחמה און דער חורבן האָבן געהאַט אַ גװאַלדיקע השפּעה אױף זײַן שרײַבן און ער איז געװאָרן אײנער פֿון די גרױסע מקוננים פֿון דעם פֿאַרשניטענעם מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדישן לעבן. זײַן כּעס און זײַן צער האָט זיך אָפּגעשפּיגלט אין פֿילצאָליקע לידער װוּ ער ראַנגלט זיך מיט זיך אַלײן און מיט גאָט.

ער האָט אַרױסגעגעבן אַן ערך אַ טוץ בענד פּאָעזיע, צװישן זײ: יעקבֿ גלאַטשטײן (1921), פֿרײַע פֿערזן (1926), געדענקלידער (1943), שטראַלנדיקע ייִדן (1946), אַ ייִד פֿון לובלין (1966) און געזאַנגען פֿון רעכץ צו לינקס (1971). ער האָט אױך געשריבן צװײ אױטאָביאָגראַפֿישע ראָמאַנען, װען יאַש איז געפֿאָרן (1938) און װען יאַש איז געקומען (1940). אַ גרױסער טײל פֿון זײַן זשורנאַליסטיק, אַן ערך 600 עסײען פֿון ליטעראַטור־קריטיק און פּובליציסטיק, זײַנען אײַנגעזאַמלט אין די בענד אין תּוך גענומען (1947, 1956, 1960) און אין פּראָסט און פּשוט (1978).

די װאָס װילן הערן װי גלאַטשטײן לײענט (און ס’איז כּדאַי) װעלן הנאה האָבן פֿון מײַן קאָמפּאַקטל די גאָלדענע פּאַװע: דאָס קול פֿון דעם ייִדישן שרײַבער:

http://shevazucker.com/golden-peacock.html

‏

פֿון קינדער־צימער

זײגער און מאַמע

אַ קליק טיקט און זי אַ
איז אַ װאַרעם און אױג
און אױג און כאַ און האַנט און האַנט
און קלײד און קליק
קליק קליק קליק.
     אַ ייִנגעלע און אַ זעמעלע

אַ ייִנגעלע עסט אַ זעמל מיט פּוטער,
אַ קעצל קוקט אים אין די אױגן.
דאָס ייִנגעלע איז שלעפֿע און הונגע.
אײן אױג קלעפּט זיך.
די קאַץ האָט אַ גרױס גלעזערן אױג
און די נאַכט האָט דרײַ אָדער אפֿשר פֿיר
גלעזערנע אױגן.
און די מאַמע האָט אַן עק און לאַפּעס מיט נעגל
זי טוט אים אױס און דראַפּעט.
זי איז גוט און דראַפּעט.
דער זעמל איז פֿינצטער, װי די נאַכט,
פֿון דאַנען ביז אַהער און העט.
און די נאַכט איז אַ גלעזערנע.
אַ שװאַרץ פֿענצטער איז די נאַכט,
װאָס ליגט אױפֿן דיל און אין מאַמעס ליד.
מאָרגן װעט זײַן בעסער.
עס װעט זײַן אַ ביסל ליכטיק
און מע װעט נישט מורא האָבן צו קוקן
דורכן קעצלאױג צום דרױסן.

נאַכט, זײַ שטיל צו מיר

נאַכט, זײַ שטיל צו מיר —
שטילע נאַכט.
נאַכט, זײַ לאַנג צו מיר—
לאַנגע נאַכט.
מיט מיר אונטער דעם צודעק
זײַ שװײַג צו מיר —
שװײַגע נאַכט.
איך װעל עס דרײַ מאָל איבעראיבערן.
העכער פֿון דער מורא זינגען.
הײמלעך איז מיר דער גרױל פֿון דײַנע
קעצלדיקע אױגן אין אַלע טונקלען.
ליב איז מיר די שרעק פֿון דײַנע
מיליאַסן רױשן אין אַלע װינקלען.
די מאַמע איז אַ מערדערין.
איר אַרט נישט, װאָס אַ שאָטן
שאַרפֿט אַ מעסער און װיל מיך קױלען.
זי איז אַװעק, אין טאַטנס בעט,
און איר אַרט נישט, װאָס מאָרגן
װעט מען מיך געפֿינען אַ דערװאָרגן.
אַרט מיך נישט.
אַרט מיך נישט
אַרט מיך אױך
נישט.
דורך דער שמאָלער סטעזשקע
נאַכט, זײַ קום צו מיר.
צו מיר אין פֿענצטער.
נאַכט, זײַ קוק צו מיר.
קוקע נאַכט.
    ייִדיש־טײַטשן, 1937

     ייִדיש־טײַטשן, 1937

דער מאַמעס שטאָלץ
מאָריס סאַמיועלן מיט נאָנטשאַפֿט

דער באַשערטער יום־טובֿ פֿון שטאַרבן
צינדט אין דער מאַמעס אױגן
שװאַרצע פֿאַרבן.
זי װאָלט שױן אַהינגעפֿלױגן,
זי קען אַלע טרעפּ,
אָבער זי װײסט — אירע לעצטע צאַפּלען
זענען מדרגות.
זי דאַרף דורכטאַנצן אַלע שטאַפּלען,
מיט אַ ביסל שרעק און אַ סך גלױבן.
זי רײניקט זיך אַנטקעגן,
יענע אײַנגעדענקטע װעגן אױבן,
מיט קלײנעם באַשײדענעם שטאָלץ.

צװײ געטרײַע פֿליגן
ברענגען אַ זשום פֿון טײַטש־חומש־ניגון.
די פֿרומע גסיסה
איז ס’ביסל אײגנס, אָפּגעהיט,
אָפּגעשפּאָרט פֿון דער מאַמעס
פֿאַרהאָרעװעט, שװער געמיט.
זי װײסט װי אַ כּשרע ייִדענע שטאַרבט.

דער װאַנטזײגער צײלט אַרײַן
אירע אָטעמדיקע טריט,
ערגעץ אין דער מיט
פֿון אַן אײביקער אײביקײט.
די קלײנע מאַמע שטאַרקט זיך.
זי איז גרײט.
זי נעמט זיך פּלוצעם אײַלן.
הױט־און־בײן שפּאַנט מײַלן
אומגעריכט,
צו איר ליכט — דער פֿינצטערער װאַנט.
זי װײסט װי פֿײַערלעך זי װערט דאָרט אָפּגעהאַרט.

נאָך איצטער פֿאַרקלעמט מיר דאָס האַרץ,
אױב מע האָט חלילה,
אַזאַ פֿאַרגלײבטע גוטסקײט
פֿינצטער אָפּגענאַרט.
      אַ ייִד פֿון לובלין, ניו־יאָרק, 1966

אונדזער קינד

אונדזער קינד, די אַלטע מאַמע,
מיט די חכמות אירע,
װאָס האָבן אונדזער טיש
פֿרײלעך געמאַכט
איז אַװעק.
מיר האָבן זיך קעגן זײ געקליגלט.
אירע חכמות האָבן אונדז
נישט אײן מאָל אױסגעלאַכט.

אונדזער קינד, די אַלטע מאַמע,
האָבן מיר צערטלעך אײַנגעװיגלט.

איר חדר איז איצטער
מצבֿהדיק אונדזער פֿרײד.
מיר טראָגן ליב דעם עול
פֿון געדענקטע,
שפּעט־קינדישע רײד.
    אַ ייִד פֿון לובלין, ניו־יאָרק, 1966

FUN KINDER-TSIMER

Zeyger un Mame

A klik tikt un zi a
Iz a varem un oyg
Un oyg un kha un hant un hant
Un kleyd un klik
klik klik klik.


A Yingele un a Zemele

A yingele est a zeml mit puter,
A ketsl kukt im in di oygn.
Dos yingele iz shlefe un hunge.
Eyn oyg klept zikh.
Di kats hot a groysn glezern oyg
Un di nakht hot dray oder efsher fir
Glezerne oygn.
Un di mame hot an ek un lapes mit negl
Zi tut im oys un drapet.
Zi iz gut un drapet.
Der zeml iz fintster, vi di nakht,
Fun danen biz aher un het.
Un di nakht iz a glezerne.
A shvarts fentster iz di nakht,
Vos ligt afn dil un in mames lid.
Morgn vet zayn beser.
Es vet zayn a bisl likhtik
Un me vet nisht moyre hobn tsu kukn
Durkhn ketsloyg tsum droysn.

NAKHT, ZAY SHTIL TSU MIR

Nakht, zay shtil tsu mir –
Shtile nakht.
Nakht, zay lang tsu mir –
Lange nakht.
Mit mir unter dem tsudek
zay shvayg tsu mir –
Shvayge nakht.
Ikh vel es dray mol iberibern.
Hekher fun der moyre zingen.
Heymlekh iz mir der groyl fun dayne
Ketsldike oygn in ale tunklen.
Lib iz mir di shrek fun dayne
Milyasn royshn in ale vinklen.
Di mame iz a merderin.
Ir art nisht, vos a shotn
Sharft a meser un vil mikh koylen.
Zi iz avek, in tatns bet,
Un ir art nisht, vos morgn
Vet men mikh gefinen a dervorgn.
Art mikh nisht.
Art mikh nisht
Art mikh oykh
Nisht.
Durkh der shmoler stezhke
Nakht, zay kum tsu mir.
Tsu mir in fentster.
Nakht, zay kuk tsu mir.
Kuke nakht.

Yidish-taytshn, 1937

DER MAMES SHTOLTS
Moris Samyueln mit nontshaft

Der basherter yon-tef fun shtarbn
Tsindt in der mames oygn
Shvartse farbn.
Zi volt shoyn ahingefloygn,
Zi ken ale trep,
Ober zi veyst – ire letste tsaplen
Zenen madreyges.
Zi darf durkhtantsn ale shtaplen,
Mit a bisl shrek un a sakh gloybn.
Zi reynikt zikh antkegn,
Yene ayngedenkte vegn oybn,
Mit kleynem basheydenem shtolts.

Tsvey getraye flign
Brengen a zhum fun taytsh,khumesh-nign.
Di frume gsise
Iz s’bisl eygns, opgehit,
Opgeshport fun der mames
Farhorevet, shver gemit.
Zi veyst vi a koshere yidene shtarbt.

Der vantzeyger tseylt arayn
Ire otemdike trit,
Ergets  in der mit
Fun an eybiker eybikeyt.
Di kleyne mame shtarkt zikh.
Zi iz greyt.
Zi nemt zikh plutsem ayln.
Hoyt-un-beyn shpant mayln
Umgerikht,
Tsu ir likht – der finsterer vant.
Zi veyst vi fayerlekh zi vert dort opgehart.

Nokh itster farklemt mir dos harts,
Oyb me hot kholile,
Aza fargleybte gutskayt
Finster opgenart.
A Yid fun Lublin, Nyu-York, 1966

UNDZER KIND

Undzer kind, di alte mame,
Mit di khokhmes ire,
Vos hobn undzer tish
Freylekh gemakht
Iz avek.
Mir hobn zikh kegn zey gekliglt.
Ire khokhmes hobn undz
Nisht eyn mol oysgelakht.

Undzer kind, di alte mame,
Hobn mir tsertlekh ayngeviglt.

Ir kheyder iz itster
Matseyvdik undzer freyd.
Mir trogn lib dem ol
Fun gedenkte,
Shpet-kindishe reyd.
A Yid fun Lublin, Nyu-York, 1966

 Yankev Glatshteyn (1896-1971)
was born into a religious, maskilic  (enlightened) family in  Lublin, Poland.  He received a solid traditional Jewish education and studied secular subjects with private tutors.  His first literary endeavors in Poland, beginning at about age thirteen, were greeted with much joy by his father. Glatshteyn immigrated to America in 1914 and made his  debut there in the same year with a story, “Di Geferlekhe Froy” (The Terrible Woman) in the anarchist paper, Fraye Arbeter -Shtime.  As a student at New York University Law School  he met the poets N.B. Minkov and Aron Glanz-Leyeles. Together they founded the In Zikh,  introspectivist school of Yiddish poetry, in 1920 and its organ, a magazine by the same name.  The In Zikhistn  rejected formal elegance in favor of free verse whose rhythms were to be the expression of unique, individual experience. They believed poems should work by suggestion and association rather than by direct statement and logical development. The poem ”From the Nursery” presented here is a fine example of this.
Throughout his long and celebrated career Glatshteyn  moved far from his early credos and experimented with a variety of  forms. The war and the Holocaust saw him emerge as one of the great elegists of Eastern European Jewish life, reflected in  countless soul-searching, God-wrestling poems.
He published many volumes of poetry, among them Yankev  Glatshteyn (1921), Fraye Ferzn  (Free Verse) (1926), Kredos (Credos)  (1929), Gedenklider  (Remembrance Poems)(1943), Shtralndike Yidn (Radiant Jews) (1946), A Yid fun Lublin  (A Jew from Lublin) (1966) and Gezangen fun Rekhts tsu Links (Songs from Right to Left) (1971).  He also wrote two  autobiographical novels, Ven Yash iz Geforn  (When Yash Went) (1938) and Ven Yash iz Gekumen (When Yash Came) (1940)  (English translation: Homecoming at Twilight, 1962). His  prolific journalistic writings,  some six hundred essays of literary criticism and political commentary are collected in the volumes  In Tokh Genumen (The Heart of the Matter) (1947); 1956; 1960) and in Prost un Poshet (Plain and Simple) (1978).

Those wishing to hear more of Glatshteyn reading his poetry may enjoy my CD, The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer: http://shevazucker.com/golden-peacock.html

FROM THE NURSERY

Clock and Mommy

A click ticks and she a
Is warm, and eye,
And eye, and ha and hand and hand
And dress and click,
Click, click, click.
Tr. Sheva Zucker

A Little Boy and a Little Roll

A little boy eats a roll and butter,
A cat looks him in the eye.
The little boy is slee–– and hung–– .
One eyes is stuck shut.
The cat has a big glass eye
And the night has three or four glass eyes,
And Mommy has a tail and claws with nails.
She undresses him and scratches.
She is good and scratches.
The roll is dark as the night
From here to there and beyond.
And the night is made of glass.
A black window is the night
Lying on the floor and in Mommy’s song.
Tomorrow will be better.
There will be a little light
And it won’t be so scary to look through
The kitten’s eye to the outside.
Tr. Sheva Zucker

See above to hear Glatshteyn himself reading these two part of the poem in Yiddish.

Night, Be Mood to Me

Night, be mood to me –
Mood night.
Night, be long to me –
Long night.
With me under the cover, be calm to me –
Calm night.
Three times I shall repeatrepeatrepear,
Louder than fear I shall sing.
Intimate is the terror
Of your catty eyes in all darknesses.
Lovely is the scare
Of your myriad noises in all corners.
My mother is a murderess,
She doesn’t care that a shadow
Sharpens his knife and will kill me.
She left, she’s in daddy’s bed,
She doesn’t care that in the morning
They’ll find me strangled,
So I don’t’ care either.
I don’t care.
I don’t’ care either.
I don’t’ care.
I don’t
Care either.
Through the narrow path,
Night, be come to me.
To me in the window.
Night, be look to me.
Look night.
Tr. by Benjamin and Barbara Harshav,
American Yiddish Poetry: A Bilingual Anthology, eds. B. and B. Harshav, University of California Press, 1986.

MOTHER’S PRIDE

The fated holy day,
her day of death,
stirs dark specks
in Mother’s eyes.
Ready to set out,
she knows the way,
but knows that her last throes
are passages.
With some fear and a store of faith,
she will glide through every stage.
She purifies herself to face
that concentrated climb,
with a touch of modest pride.

Two faithful flies
drone in women’s-Bible singsong.
The pious death-rattles
are her own – guarded and saved
by Mother from her days
of labor and a heavy heart.
She knows how a pious Jewish woman dies.

The wall clock counts
the pace of her breath
towards a private eternity,
The shrunken mother braces herself.
She is ready.
She suddenly sets out.
Facing the dark wall,
her skin and bones,
unaware,
span miles
toward her light.
She knows that she will be
received with ceremony.

Yet now I am troubled –
if, Heaven forbid,
such a friend of goodness
lies in the dark, deceived.
Tr. Richard Fein
Selected Poems of Yankev Glatshteyn, Translated, edited, and with         an introduction by Richard J. Fein

OUR CHILD

Our child, our old mother,
With her bits of wisdom
That made our table
Happy
Is gone.
We tried to figure out how to respond.
More than once her wisdom made fools of us.

Our child, our old mother,
So gently we rocked her to sleep.

Her room is now
A monument to our happiness,
Lovingly we carry the burden
Of remembered,
Late-childish talk.
Tr. Sheva Zucker

I am under no illusions that my translation is good or even adequate, or even literal, for that matter. Because of the many nuances Glatshteyn packs into a word certain words like khokhmes (witticisms, facetious remarks, jokes, drolleries…) and matseyvedik (tombstone-like, monumental, something invoking permanence and/or death) just can’t be adequately translated into English (or at least, not by me). Also, forget about the briliant rhyming between his newly created verbs gekliglt and ayngeviglt. I welcome any suggestions.